Wstępy nowy testament
Ewangelia Mateusza
Ewangelia Mateusza jest pierwszą i najdłuższą Ewangelią kanoniczną (jedną z trzech synoptycznych). Jej autorstwo, od czasów Papiasza, biskupa Hierapolis (I/II w.), ucznia Jana Apostoła, jest przypisywane celnikowi Mateuszowi. Według jego świadectwa Mateusz spisał (prawdopodobnie ok. 50 r.) „mowy (logia) Pańskie”. Oryginał aramejski zaginął jednak bardzo wcześnie: ojcowie Kościoła z II w. znają już tylko wersję grecką, która jest raczej parafrazą, a może nawet nowym opracowaniem dokonanym przez anonimowego ucznia ok. 80-90 r.
Była pisana z myślą o Żydach lub syropalestyńskich judeochrześcijanach. Głównym jej przesłaniem jest urzeczywistnienie się w osobie Jezusa z Nazaretu (nowego Mojżesza) starotestamentowych proroctw mesjańskich oraz początek Kościoła - nowego Ludu Bożego.
Ewangelia Mateusza ma formę pięciu mów (aluzja do Pięcioksięgu) przeplatanych opisami działalności Jezusa: Kazanie na Górze (Osiem Błogosławieństw), mowa o zadaniach ucznia, nauka o królestwie Bożym (przypowieści), nauka o prawdziwej wspólnocie braterskiej i pouczenia o sądzie. Wg kryterium geograficznego można ją podzielił na: Ewangelię dzieciństwa (narodziny, przybycie Mędrców, ucieczka do Egiptu, rzeź niewiniątek, działalność Jana Chrzciciela), działalnośł Jezusa w Galilei (powołanie i misja Dwunastu, nauczanie i cuda), Judei (pouczenia o nierozerwalności małżeństwa, przypowieśł o robotnikach w winnicy) i Jerozolimie (męka, śmierć i zmartwychwstanie; charakterystyczna dla Mateusza jest wzmianka o żonie Piłata oraz gest obmycia rąk symbolizujący zrzucenie winy).
Ewangelia Marka
Ewangelia Marka jest drugą i najkrótszą Ewangelią kanoniczną, jedną z trzech synoptycznych. Tradycja wywodząca się od Papiasza przypisuje jej autorstwo św. Markowi, który towarzyszył św. Pawłowi w jego pierwszej podróży misyjnej, a później był ze św. Piotrem w Rzymie.
Powszechnie uważa się, że powstała w języku greckim przed 70 r. (świadczy o tym brak wzmianki mówiącej wprost o zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej). Według Klemensa Aleksandryjskiego (ok. 140-216 r.) miejscem jej napisania był Rzym.
Ewangelista adresował swoje dzieło do poganochrześcijan zamieszkujących obszar Cesarstwa Rzymskiego, w celu podniesienia ich na duchu w czasie prześladowań. Centrum jego zainteresowania jest osoba i dzieło Jezusa, Syna Bożego. W Ewangelii Marka nie ma opisu dzieciństwa Jezusa. Początek stanowi wystąpienie Jana Chrzciciela oraz chrzest Jezusa w Jordanie. Dalej następują opisy działalności w Galilei (nauczanie, cuda potwierdzające boskość Jezusa, przypowieści o królestwie Bożym, przygotowywanie uczniów). Punktem kulminacyjnym dzieła jest wyznanie Piotra pod Cezareą Filipową, po którym następują opisy wydarzeń poza Galileą i w drodze do Jerozolimy (spotkanie z Syrofenicjanką, trzy zapowiedzi męki, opis przemienienia, pouczenia o ubóstwie i służeniu bliźnim). Bardzo dużo miejsca poświęcił Marek wydarzeniom związanym z męką, śmiercią i zmartwychwstaniem Jezusa. Ewangelia kończy się wzmianką o wniebowstąpieniu.
Ewangelia Łukasza
Ewangelia Łukasza jest trzecią Ewangelią kanoniczną. Według ojców Kościoła żyjących w II w. jej autorem był Łukasz - wykształcony Syryjczyk z Antiochii, lekarz, współpracownik św. Pawła. Przypuszcza się, że powstała poza Palestyną w latach 85-90.
Choć Łukasz poświęcił swoje dzieło „dostojnemu Teofilowi”, z analizy treści wynika, że adresował je do poganochrześcijan (prawdopodobnie do wspólnot chrześcijańskich założonych przez świętego Pawła). Podjął próbę przeniesienia Ewangelii Jezusa Chrystusa na grunt kultury hellenistycznej. Przedstawia Jezusa jako miłosiernego Zbawiciela biednych, pogardzanych i odrzuconych.
Najczęściej wyróżnia się w Ewangelii Łukasza pięć części: narodzenie i życie ukryte Jana Chrzciciela i Jezusa (opis zwiastowania Zachariaszowi i Maryi, nawiedzenia Elżbiety, narodzenia Jana Chrzciciela, narodzenia Jezusa, hołdu pasterzy, ofiarowania w świątyni oraz odnalezienia dwunastoletniego Jezusa), przygotowanie do działalności Jezusa (działalność Jana Chrzciciela, chrzest Jezusa, kuszenie na pustyni), działalność Jezusa w Galilei (odrzucenie Jezusa przez mieszkańców Nazaretu, powołanie pierwszych uczniów, uzdrowienia, nauczanie), podróż do Jerozolimy (nauki o modlitwie, o miłosierdziu Bożym, zapowiedzi męki), męka (charakterystyczna dla Łukasza wzmianka o dobrym łotrze) i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa (m.in. chrystofanie - ukazanie się niewiastom i apostołom, uczniowie idący do Emaus).
Ewangelia Jana
Ewangelia Jana jest czwartą Ewangelią kanoniczną. Jej autorem, jak wskazuje analiza tekstu, był Żyd palestyński ze środowiska jerozolimskiego, znający dobrze język grecki, świadek ukrzyżowania Jezusa. Identyfikacja z Janem Apostołem, synem Zebedeusza, sięga ojców Kościoła. Uważa się, że napisał swe dzieło przy pomocy sekretarza, który miał wpływ na ostateczną formę tekstu. Ewangelia Jana powstawała na kilku etapach, ostatniej redakcji dokonano około 100 r.
Ewangelia Jana jest bardziej teologiczna niż Ewangelie synoptyczne. Z perspektywy 70 lat ukazuje nie tylko to, czego nauczał Jezus, wcielone Słowo Boże, ale przedstawia również osobiste doświadczenie wiary Jana i jego wspólnoty. Jan zachowuje zasadniczo kerygmatyczny schemat działalności i nauczania Jezusa od spotkania z Janem Chrzcicielem do śmierci na krzyżu i zmartwychwstania.
Spośród 29 cudów opisanych przez synoptyków Jan zamieszcza tylko trzy (uzdrowienie syna urzędnika królewskiego w Kafarnaum, rozmnożenie chleba i chodzenie po jeziorze). Dodaje natomiast cztery inne: znak w Kanie, uzdrowienie paralityka, uzdrowienie niewidomego od urodzenia i wskrzeszenie Łazarza. Podaje mowy objawieniowe Jezusa rozwijające określony temat (np. woda żywa, światłość świata, chleb życia , przyjście Ducha Świętego, zmartwychwstanie itp.). Wprowadza też tematy i pojęcia bardziej ogólne, np. życie wieczne, światłość, chwała, prawda.
Dzieje Apostolskie
Dzieje Apostolskie są piątą księgą Nowego Testamentu. Początkowo stanowiły jedno dzieło razem z Ewangelią Łukasza, dlatego też tytuł księgi ma charakter wtórny i nie sięga czasów jej powstania.
Najstarsza tradycja sięgająca II w., z fragmentem tekstu Muratoriego na czele, jednomyślnie przyznaje autorstwo Dziejów św. Łukaszowi. Czas napisania określa się w zależności od przyjmowanej daty powstania trzeciej Ewangelii. Wielu egzegetów uważa, że były to lata 80-90.
Dzieje Apostolskie opisują szerzenie się nauki Jezusa Chrystusa (Ewangelii) po zesłaniu Ducha Świętego, począwszy od Jerozolimy, przez Samarię i Grecję, aż po Rzym. Łukasz rozpoczął Dzieje od wydarzenia, którego opis kończy jego pierwszą księgę, czyli od wniebowstąpienia. Począwszy od zesłania Ducha Świętego, ukazał rozwój pierwotnego Kościoła w Jerozolimie (pierwsze wystąpienia i uzdrowienia dokonane przez Piotra, sprzeciw Sanhedrynu, śmierć pierwszego męczennika - Szczepana), a dalej na skutek prześladowań - w Judei i Samarii (działalność Piotra, spotkanie Filipa z dworzaninem królowej Kandaki, ochrzczenie pierwszego poganina, dzieje gminy w Antiochii Syryjskiej). Dalej następują opisy trzech podróży misyjnych św. Pawła, poprzedzone historią jego nawrócenia pod Damaszkiem. Łukasz wplótł w nie relację o Soborze Jerozolimskim. Księgę kończy historia uwięzienia, kolejnych procesów i odwołania się św. Pawła do sądu cezara.
List do Rzymian
List do Rzymian jest szóstą księgą Nowego Testamentu, pierwszym w kanonie listem św. Pawła (jednym z tzw. wielkich listów). Jest adresowany do Kościoła w Rzymie (gminy składającej się zarówno z judeo- jak i poganochrześcijan).
Jest autentycznym pismem Pawłowym (spisał go pod dyktando apostoła bliżej nieznany Tercjusz). Powstał w Koryncie ok. 55-58 r. (podczas trzeciej wyprawy misyjnej).
Głównym tematem listu jest usprawiedliwienie przez wiarę, którego skutkiem jest uwolnienie od grzechu i Prawa oraz obdarzenie życiem nadprzyrodzonym. Paweł uzasadnia tę tezę na podstawie historii zbawienia. Przy tej okazji wypowiada swoje poglądy na pogaństwo i jego oblicze moralne oraz na judaizm. Dlatego list do Rzymian jest pismem dogmatyczno-teologicznym systematyzującym prawdy wiary objawionej.
Porusza problemy grzechu pierworodnego, chrztu jako zanurzenia w śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa, przybranego synostwa Bożego wszystkich wierzących, pewności ich zbawienia, doniosłości przykazania miłości i sumienia chrześcijańskiego.
Pierwszy i Drugi List do Koryntian
Listy do Koryntian należą do wielkich listów św. Pawła. Są dwoma spośród kilku pism skierowanych do gminy w Koryncie.
Pierwszy z nich powstał prawdopodobnie ok. 56 r. w Efezie (podczas trzeciej wyprawy misyjnej), drugi - pod koniec 57 r. w Macedonii (również trzecia wyprawa).
Pierwszy List do Koryntian jest reakcją na spory wynikłe we wspólnocie korynckiej po opuszczeniu jej przez Pawła i zajęciu jego miejsca przez Apollosa. Zawiera pouczenia dotyczące jedności wspólnoty, mądrości krzyża, grzechów adresatów (kazirodztwa, rozstrzygania sporów przed sądami pogańskimi, swobody obyczajów), małżeństwa, dziewictwa. Podaje praktyczne wskazania dotyczące zebrań liturgicznych, przekazuje prawdy o charyzmatach, o tajemnicy Kościoła jako nadprzyrodzonego ciała Chrystusa, miłości i zmartwychwstaniu. Zawiera słynny „Hymn o miłości” (rozdz. 13).
Drugi List do Koryntian jest jednym z najbardziej osobistych pism Pawła, gdyż autor broni w nim swej apostolskiej godności. Przekazuje przy tym naukę o odkupieniu, podkreślając potrzebę dobrych uczynków (modlitwy, jałmużny i napomnień braterskich). Porusza też temat sądu ostatecznego, paruzji i zmartwychwstania.
List do Galatów
List do Galatów jest czwartym wielkim listem św. Pawła. Jest adresowany do chrześcijańskich gmin Galacji - prowincji położonej w środkowej części Azji Mniejszej.
Powstał w 56 r. w Efezie, gdzie Paweł przebywał dłużej podczas swojej trzeciej wyprawy misyjnej.
List do Galatów był odpowiedzią apostoła na naukę skrajnych judeochrześcijan głoszących, że wymagane przez Prawo żydowskie obrzezanie jest konieczne do zbawienia. W części apologetyczno-dogmatycznej Paweł podaje dowody na prawdziwość głoszonej Ewangelii i przekonuje, że człowiek osiąga usprawiedliwienie nie przez wypełnianie Prawa za pomocą uczynków, lecz przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Następnie w części moralnej mówi o prawdziwej wolności chrześcijańskiej oraz o owocach ciała i ducha .
Wprowadzenie do Listu św. Pawła do Galatów Ks. Grzegorz Szamocki
1. MIEJSCE W KANONIE I CHARAKTER LISTU
We współczesnych wydaniach Nowego Testamentu List do Galatów jest czwartym i ostatnim spośród tak zwanych wielkich listów św. Pawła, chociaż jest krótszy zarówno od listów, które go poprzedzają (do Rzymian i dwa do Koryntian), jak i od następującego po nim Listu do Efezjan.[1]
Wartość listu tkwi przede wszystkim w zawartych w nim danych autobiograficznych, wraz z nakreślonym portretem psychologicznym, oraz w wyrażonych treściach doktrynalnych. W Liście do Galatów Paweł, w sposób niespotykany w żadnym innym z jego pism, podaje informacje historyczne o swoim życiu przed nawróceniem i w latach następujących po nim. Zdradza. swój charakter i ukazuje swój temperament. Pod względem wyłożonej nauki zajmuje się w liście zagadnieniem centralnym i istotnym swojej doktryny, mianowicie kwestią usprawiedliwienia przez wiarę w Chrystusa.
Św. Paweł napisał list, aby przezwyciężyć konkretną sytuację: Do galackich gmin chrześcijan, nawróconych z pogaństwa dzięki działalności ewangelizacyjnej św. Pawła, przybyli obcy misjonarze, którzy głosili konieczność przestrzegania prawa starotestamentalnego, zwłaszcza obrzezania (5,2-3) i przepisów kalendarzowych (4, 10), pomniejszając przy tym autorytet Pawłowy.
List do Galatów jest świadkiem komunikacji pomiędzy Apostołem i galackimi gminami. Pawłowi chodziło przede wszystkim o to, by osłabić pozycję przeciwników, a swoje duchowe dzieci przyciągnąć z powrotem do głoszonej im wcześniej Ewangelii.
2. ADRESACI, CZAS I MIEJSCE POWSTANIA LISTU
Paweł napisał list do gmin chrześcijańskich w Galacji (ταîς εκκλησιαίς της Γαλατίας) (1, 1-2), a jego adresaci są nazwani Galatami (Γαλάται) (3,1). List został skierowany do kościołów lokalnych, które coś musiało ze sobą łączyć, skoro Paweł zwrócił się do nich tym samym pismem. W pewnym sensie list prezentuje się jako pismo okólne. Mogło być więc tak, że jedna gmina przekazywała go drugiej, albo został on napisany w więcej niż jednym egzemplarzu i rozesłany do poszczególnych wspólnot.[2]
Nazwa „Galicja” (Γαλατία), poza Ga 1, 2, występuje w Nowym Testamencie jeszcze dwukrotnie w listach Pawłowych (1 Kor 16, 1; 2 Tm 4, 10) oraz w 1 P 1,1. W Dziejach Apostolskich jest natomiast dwa razy mowa o „krainie Galickiej” (Γαλατική χώρα) (16, 6; 18, 23). Z kolei określenie „Galaci” (Γαλάται) pojawia się tylko w Ga 3,1.
Pawłowy list nie wyjaśnia pochodzenia Galatów. Ich nazwę wyprowadza się na ogół od greckiego οί Γάλλοι (łac. galli), czyli od określenia celtyckich plemion, które najpierw osiadły w Galii, a w 297 r. przed Chr. przedostały się na Bałkany, do Tracji, Macedonii i Tesalii. Trzy spośród tych plemion (Trokmowie, Tektosagowie i Tolistoagowie) przekroczyły cieśninę Hellespont i w 277 r. osiedliły się w rejonie położonym wokół miasta Ankyra (dzisiejsza Ankara), a nieco później również w okolicach Tavium i Pessinont. Ich wojowniczą i zdobywczą aktywność ukrócili w 189 r. przed Chr. Rzymianie. Galaci stanęli jednak po stronie swoich zwycięzców, służąc im w dalszym podboju Azji Mniejszej. Ich lojalność wobec Rzymian została nagrodzona. Pompejusz utworzył wasalskie królestwo oddając je władzy Galatów. Gdy w roku 25 przed. Chr. umarł król Amyntas, cesarz August ustanowił prowincję o nazwie „Galicja”, która objęła krainę zwaną Galacja oraz część Pizydii, Izaurii, Pamfilii, Likaonii, Paflagonii i Pontu.[3]
W czasie misyjnej działalności Pawła z Tarsu, nazwa Galacja odnosiła się zarówno do krainy geograficznej, jak i do rzymskiej prowincji. Taka sytuacja zrodziła dyskusję wśród komentatorów listu dotyczącą kwestii adresatów: Czy określenie „Kościoły Galacji" (1,2) odnosi się do gmin chrześcijańskich prowincji Galacja, a więc również na południe od krainy zamieszkiwanej przez potomków dawnych Celtów, czy też do wspólnot na terenie Galacji jako krainy, czyli w północnej części prowincji. W pierwszym przypadku mówi się o „teorii południowo-galackiej". Jej zwolennicy widzą możliwość skoordynowania z Listem do Galatów nazw miast wymienionych w Dziejach Apostolskich 13-14 (Antiochia Pizydyjska, Ikonium, Listra, Derbe i Perge). Zgodnie z tą hipotezą Paweł miałby założyć Kościoły w tych miastach w czasie swojej pierwszej podróży misyjnej, a odwiedzić je przy następnej okazji (Dz 16, 1-18, 23).[4] Argumenty mające przemawiać za teorią południowo-galacką opierają się więc na postulowanej wartości historycznej informacji podanych przez Łukasza w Dziejach Apostolskich. Tymczasem wydaje się, że autorowi Dziejów Apostolskich nie chodziło o podanie szczegółowych informacji historycznych odnośnie do działalności misyjnej św. Pawła, lecz o ukazanie ponadnaturalnego charakteru dziejów rozrastającego się Kościoła. W przypadku Pawła uwidaczniało się to w tym, że to święty duch (πνευμα), z pomocą ziemskich okoliczności, prowadził Apostoła w jego pracy i podczas podróży.[5]
Druga teoria (hipoteza) zwana „północno-galacką" cieszy się zdecydowanie większą popularnością. Opiera się ona przede wszystkim na przesłankach z samego Listu do Galatów, uzupełnionych przez wspomniane informacje z Dziejów Apostolskich (16, 6; 18, 23), przy traktowaniu ich jednak w sposób uwzględniający specyfikę dzieła Łukaszowego. Zgodnie z tą hipotezą adresatami listu były chrześcijańskie gminy założone przez Pawła w krainie galackiej. Członkowie tych gmin byli wspomnianymi potomkami Celtów. Podatni na kulturę hellenistyczną znali grekę, chociaż nadal jeszcze zachowywali własny język i narodowe zwyczaje.[6] Nawrócili się z pogaństwa, otwierając się ochotnie na głoszoną im przez Pawła Ewangelię (Ga 1,6-9). Doświadczali mocy Ducha (Ga 3,1-5) i przyjmowali chrzest (Ga 3,26-27), a samego Apostoła podejmowali jak Chrystusa (Ga 4, 12-20).
Wśród argumentów na poparcie teorii „północno-galackiej" wskazuje się na fakt, że Łukasz w Dziejach Apostolskich wymienia „krainę galacką" razem z Frygią (16,6), a potem mówi o dalszej wędrówce Pawła przez Myzję, Bitynię i Troadę. W nazwie „Galacja" nie może zatem chodzić o prowincję, lecz o jej północną część.[7] Ponadto uważa się, że jest niewyobrażalne, aby Paweł zwrócił się słowami „O Galaci" (Ω Γαλάται) (3, 1) na przykład do Likaończyków, którzy również zachowali własny język (Dz 14, 11), czy do Pizydyjczyków, tylko dlatego, że mieszkali w tym samym okręgu rzymskiej administracji.[8]
Przy opowiedzeniu się za koncepcją Galacji rozumianej jako kraina, bazując na świadectwie Pawła, ale również uwzględniając informacje podane przez Łukasza w Dziejach Apostolskich, można wnioskować o prawdopodobnym przebiegu wydarzeń i o okolicznościach, w których doszło do założenia przez Pawła w Galacji chrześcijańskich gmin oraz napisania do nich listu: Według Dz 16, 6 Paweł przybył na tereny Galacji w czasie swojej drugiej podróży misyjnej (49-52 po Chr.). Przymuszony chorobą zatrzymał się jakiś czas u tamtejszych mieszkańców, wykorzystując swój pobyt jako okazję do głoszenia Ewangelii (Ga 4,13-14). Posłuch dany słowom Apostoła (Ga 1,8-9) zaowocował „zrodzeniem" wspólnot Chrystusowych (Ga 4,19).[9] W Dz 18,23 jest wzmianka, że Paweł również na początku swej trzeciej misyjnej wyprawy (52-57 po Chr.) obchodził krainę galacką, „umacniając wszystkich uczniów". Ta informacja współbrzmi z przypomnieniem przez Pawła, „jak pierwszy raz" (τὸ πρότερον) głosił Galatom Ewangelię (Ga 4,13). Wniosek, jaki z tych uwag się wyciąga jest taki, że Paweł napisał List do Galatów po dwukrotnym pobycie u nich, przy okazji drugiej i trzeciej podróży misyjnej.[10] Niestety sam Paweł nic nie mówi, ile czasu minęło od jego ostatniego pobytu u Galatów do napisania listu.
Trzecia podróż misyjna prowadziła Pawła od Antiochii przez krainę galacką i Frygię, dalej przez Efez do Macedonii i Grecji i ostatecznie do Jerozolimy (Dz 18, 23 - 21,17). Paweł opuścił Galację udając się w kierunku Europy i wtedy najprawdopodobniej przybyli z zewnątrz chrześcijańscy kaznodzieje, nawołujący Galatów do obrzezania i przestrzegania Prawa. Gdy wieści o niepokojącej sytuacji wśród Galatów dotarły do Apostoła, musiał on być już dosyć daleko, prawdopodobnie opuścił już nawet Efez, skoro nie zdecydował się na osobiste przybycie, ale na napisanie listu. Tematyczne podobieństwa między Listem do Galatów a Listem do Rzymian (teologia Prawa i usprawiedliwienia) i Drugim Listem do Koryntian 10-13 (zwłaszcza dane biograficzne i kwestia godności apostolskiej) pozwalają wnioskować o bliskości czasowej powstania tych listów. Idąc za U. Borse, który szczegółowo przebadał rozliczne treściowe zbieżności pomiędzy tymi pismami, przyjmuje się najczęściej, że List do Galatów powstał po Pierwszym Liście do Koryntian (Efez, wiosna 57 po Chr.) a przed Listem do Rzymian (zima-wiosna 57/58 po Chr., Korynt) i mniej więcej w tym samym czasie co Drugi List do Koryntian 10-13, czyli chodziłoby o późną jesień 57 po Chr. w Macedonii.[11]
3. PRZECIWNICY PAWŁA W GALACJI
O ile nie mamy pewności co do czasu i miejsca powstania Listu do Galatów, o tyle jasny jest powód jego napisania. Galackie Kościoły zrodziły się wskutek przepowiadania Pawłowego (1, 6-11; 4, 11. 19). Jednak krótko po jego odejściu, nawiedzili je „jacyś" ludzie (τινές), którzy zaczęli „siać zamęt" i chcieli „przekręcić Ewangelię Chrystusową" (1, 7). Swoją nauką zdołali nawet oczarować galackich chrześcijan (3,1). Alarmujące wieści o zamieszaniu wywołanym przez tych nauczycieli skłoniły Apostoła do napisania listu.
W badaniach zmierzających do identyfikacji tych zwalczanych przez Pawła pseudoapostołów wysunięto szereg hipotez. Widziano w nich wysłańców Piotra i Jakuba; judaizujących chrześcijan pogańskiego pochodzenia, którzy wyciągnęli fałszywe wnioski z nauczania Pawłowego; judeochrześcijan, którzy czuli się zobowiązani wobec faryzejskiej wykładni Prawa; judeochrześcijan, którzy uciekli z Palestyny z powodu niepokojów wywołanych przez zelotów; reprezentantów wczesnej gnozy; głosicieli chrześcijaństwa libertynistycznego.[12]
Niekiedy usiłowano również wykazać, że Paweł nie był właściwie poinformowany o tym, co działo się w Galacji; nie miał klarownego obrazu zaistniałej tam sytuacji.[13] Pod znakiem zapytania stawia się również problem rozmiaru podważania autorytetu Pawła przez jego przeciwników. Nie wiadomo, jak dalece chcieli oni go w ogóle bezpośrednio zwalczyć.[14]
Z treści listu wynika, że Pawłowi przeciwnicy domagali się od galackich chrześcijan przestrzegania Prawa, obrzezania i niektórych przepisów kalendarzowych (5,2; 6,12.13 i 4,10) oraz, że byli w jakiejś relacji z chrześcijańską pragminą w Jerozolimie (2,1-14). Słowa Apostoła w 2,1-14 sugerują, by całą sytuację zaistniałą w Galacji wskutek aktywności przybyłych „nauczycieli" widzieć na tle teologicznych sporów i podziałów we wczesnym chrześcijaństwie, które rodziły się z różnej postawy wobec żydowskiego Prawa. Ze względu na pochodzenie i intencje działania przeciwników Pawła najlepiej można chyba określić jako „judaizujący judeochrześcijanie".[15] Naszkicowanie ich bliższego wizerunku jest raczej niemożliwe, a to dlatego, że Paweł w swym liście przemawia przede wszystkim do członków Kościołów, a stanowiska przeciwników, które Galatom jest dobrze znane, dotyka tylko polemicznie, wytykając kwestie go drażniące.[16]
4. DOKTRYNA TEOLOGICZNA LISTU
List do Galatów nie ma charakteru traktatu teologicznego. Niemniej Paweł jawi się w nim jako teolog, tyle że taki, który wybrał teologiczne zagadnienia i sposób argumentacji z uwagi na sytuację duszpasterską, a konkretnie, ze względu na wydarzenia, które miały miejsce pod jego nieobecność w założonych przez niego Kościołach Galacji. Do jego gmin przyszli judeochrześcijanie, którzy chcieli być chrześcijanami ale bez porzucenia judaizmu, którzy uświadomili sobie, że uznanie wolnego od Prawa poganochrześcijaństwa, to znaczy chrześcijaństwa tworzonego przez nawróconych pogan, prowadzi ostatecznie do zniesienia obowiązywalności judaizmu również dla judeochrześcijan. Stąd głosili oni, że do zbawienia nie wystarczy krzyż Chrystusa, ale trzeba jeszcze uzupełnienia w postaci obrzezania i przestrzegania przynajmniej niektórych przepisów Prawa. Ci „pseudoapostołowie" wiedzieli, że stawiają się w opozycji do Pawła i dlatego starali się pomniejszać jego autorytet oraz podważać prawdziwość głoszonej przez niego Ewangelii.
W napisanym liście Paweł usiłował uświadomić adresatom, że idzie o rzecz najistotniejszą w chrześcijaństwie, którą on umieścił w centrum swojego nauczania, mianowicie o kwestię usprawiedliwienia przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Paweł odpowiada na pytanie o fundament chrześcijańskiego życia; o to: Co czyni chrześcijanina sprawiedliwym? Co go zbawia? - spełniane uczynki czy wiara w Chrystusa? Dla Pawła jedynym fundamentem i bazą jest wiara. Żadne dzieło ludzkie nie może zająć pozycji bazy. Jeżeli zbawienie nawet w części może być osiągnięte na drodze ludzkiego wysiłku i dokonania, to „Chrystus umarł na darmo" (2,21).[17]
Dla Pawła Chrystus jest Synem Bożym, który zgodnie z wolą Oj ca i z miłości ofiarował się na krzyżu i w ten sposób odkupił świat (1, 4), stając się źródłem usprawiedliwienia i łaski (2,20-21). Chrystus ukrzyżowany i zmartwychwstały jest jedyną drogą do zbawienia (1,1; 3,1). Zjednoczenie się z Nim przez wiarę i chrzest obdarza człowieka godnością syna Bożego (3, 26-27). Wiara nie jest tylko treścią doktrynalną, lecz rzeczywistością ubogacającą człowieka poprzez przydzielanie mu owoców zbawienia. Wiara w Chrystusa ma moc usprawiedliwienia, które nie może się dokonać przez wypełnianie Prawa za pomocą uczynków (2,16). Obrazowe wyrażenie o przyoblekaniu się w Chrystusa poprzez chrzest wskazuje na nowe życie otrzymane wskutek zjednoczenia z ukrzyżowanym Chrystusem (2, 19; 3, 27). Nowość tego życia pozwoliła Pawłowi na stwierdzenie: „Już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus" (2,20). To samo, zdaniem Pawła, dokonuje się w każdym człowieku, który uwierzył i przyjął chrzest. W ten sposób wśród wierzących rodzi się także zbawcza rzeczywistość prawdziwej jedności, która przezwycięża wszelkie różnice: „Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie" (3, 28).
List do Galatów nie jest jedynym świadectwem Pawłowej doktryny o usprawiedliwieniu przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Obszerniejszy „wykład" tego samego tematu został podany w Liście do Rzymian. List do Galatów jest jednak pod tym względem specyficzny. Prezentuje się jak jakiś pierwszy szkic podstawowego dokumentu (magna charta) na temat odkupienia.[18] W porównaniu z Listem do Rzymian, w którym Paweł zwraca się do wspólnoty osobiście jeszcze mu nie znanej, i konsekwentnie w sposób mający zjednać mu sympatię i zaufanie, w piśmie do Galatów Paweł przemawia do swoich chrześcijan, a co za tym idzie, w tonie bardziej osobistym, bezpośrednim i polemicznym, bo przecież powodem napisania listu była niewierność jego wcześniejszemu nauczaniu. Pouczenia w Liście do Galatów zrodziły się z konieczności chwili i były stymulowane poruszającym wzburzeniem Apostoła.
Z usprawiedliwieniem przez wiarę Paweł wiąże zagadnienie chrześcijańskiej wolności i wyzwolenia.[19] Wyjaśnia je nie z politycznego, lecz religijnego punktu widzenia. Wiara w Chrystusa, która daje usprawiedliwienie, obdarza także wolnością (4, 26). Uległość Prawu Mojżeszowemu w celu uzyskania usprawiedliwienia była niewolą. Z tej niewoli wyswobodził Chrystus przez swoją śmierć i zmartwychwstanie (5, 1). Tych, którzy w Niego uwierzyli, przeniósł na inny poziom życia religijnego, gdzie system Prawa nie ma już wartości. Obdarowanie wolnością było równocześnie początkiem sytuacji pełnej godności ludzkiej. Chrześcijanin został powołany, by żyć tą wolnością (5,13). Paweł nie odrzuca Prawa Mojżeszowego jako organizacji socjologicznej. Jednak ta organizacja nie ma wartości absolutnej i uniwersalnej. Przeszkodą w relacji z Chrystusem nie jest niewola na płaszczyźnie socjologicznej, ale ta na poziomie religijnym, polegająca na przyjęciu systemu prawnego dla określenia relacji człowieka z Bogiem. Tymczasem życie chrześcijańskie nie ma być zamknięte w starym systemie Prawa, lecz podległe Duchowi (5, 16-18). Przeciwko czynom dokonywanym pod wpływem Ducha Prawo nie ma nic do powiedzenia (5, 23). Fundamentem jest wiara, przez którą otrzymuje się Ducha. Ten ożywia miłością do wzajemnej służby (5,6.13.22). Chrześcijanin powinien więc swój wysiłek kierować najpierw nie na praktykowanie miłości, jakby był do tego zdolny sam z siebie, ale na przyjęcie łaski i działania Ducha, które sprawi, że będzie żył w miłości. W ten sposób wierzący w Chrystusa i wyzwolony przez Niego spod systemu Prawa, faktycznie wypełni Prawo, bo osiągnie cel, który Prawo usiłowało realizować (5,14). Zasadniczą więc normą, do przestrzegania której Paweł zobowiązuje swoich chrześcijan, jest krzyż Chrystusa. Również dla niego ta norma stała się najważniejsza i wycisnęła piętno na jego życiu (6, 14).
5. PODZIAŁ LISTU
1,1-10 Wstęp (adres, pozdrowienie i powód napisania listu)
1,11-2,21 Historyczne dowody boskiego autorytetu apostolstwa i Ewangelii Pawła
3,1-5,12 Doktrynalne uzasadnienie Ewangelii głoszonej przez Pawła
5,13-6,10 Wskazania dla życia w chrześcijańskiej wolności
6,11-18 Zakończenie
List do Efezjan
List do Efezjan jest dziesiątą księgą Nowego Testamentu. Zaliczany jest do tzw. listów więziennych św. Pawła. Wbrew tytułowi adresatami listu byli nie tylko Efezjanie, ale również członkowie innych Kościołów Azji Mniejszej (list miał formę okólnika przeznaczonego do czytania w różnych gminach).
Pierwsza wersja listu powstała w latach 61-63, gdy Paweł był uwięziony w Rzymie. Jest pismem deuteropawłowym - naukę apostoła przeredagował po kilku latach jakiś jego uczeń.
Tematycznie List do Efezjan jest zbliżony do Listu do Kolosan. Dogmatyczna część listu podkreśla absolutną pozycję Chrystusa (Jego władzę nad wszelkimi mocami), mówi o Chrystusie jako o Głowie Kościoła złożonego z Żydów i pogan, połączonych w jeden duchowy organizm (Mistyczne Ciało) przez chrzest. Część parenetyczna (pouczeniowa) wskazuje, co wynika z faktu przynależności do Chrystusa i Jego Kościoła: przebaczenie, życie prawdą, pokora, miłość. Unikanie grzechu jest ukazane jako walka z nadnaturalnymi mocami zła.
List do Efezjan
List do Efezjan jest dziesiątą księgą Nowego Testamentu. Zaliczany jest do tzw. listów więziennych św. Pawła. Wbrew tytułowi adresatami listu byli nie tylko Efezjanie, ale również członkowie innych Kościołów Azji Mniejszej (list miał formę okólnika przeznaczonego do czytania w różnych gminach).
Pierwsza wersja listu powstała w latach 61-63, gdy Paweł był uwięziony w Rzymie. Jest pismem deuteropawłowym - naukę apostoła przeredagował po kilku latach jakiś jego uczeń.
Tematycznie List do Efezjan jest zbliżony do Listu do Kolosan. Dogmatyczna część listu podkreśla absolutną pozycję Chrystusa (Jego władzę nad wszelkimi mocami), mówi o Chrystusie jako o Głowie Kościoła złożonego z Żydów i pogan, połączonych w jeden duchowy organizm (Mistyczne Ciało) przez chrzest. Część parenetyczna (pouczeniowa) wskazuje, co wynika z faktu przynależności do Chrystusa i Jego Kościoła: przebaczenie, życie prawdą, pokora, miłość. Unikanie grzechu jest ukazane jako walka z nadnaturalnymi mocami zła.
List do Filipian
List do Filipian jest jednym z autentycznych listów św. Pawła (należy do tzw. listów więziennych). Był adresowany do gminy w Filippi, z którą łączyła Pawła szczególna więź (była to pierwsza wspólnota Pawłowa w Europie).
Czas i miejsce jego powstania są problematyczne - być może apostoł napisał go w latach 55-57, przebywając w więzieniu w Efezie.
Choć List do Filipian był pisany z myślą o podziękowaniu za okazane wsparcie, zawiera ważny fragment (przedpawłowy hymn chrystologiczny) dotyczący ogołocenia Jezusa Chrystusa, Jego preegzystencji (istnienia przed Wcieleniem) i wywyższenia. Przekazuje też wiele przestróg przeciw nawrotom do judaizmu i zachęca do radości.
List do Kolosan
List do Kolosan jest dwunastą księgą Nowego Testamentu. Jest zaliczany do listów więziennych św. Pawła. Adresatami listu byli członkowie wspólnoty poganochrześcijańskiej w Kolosach, mimo że Paweł nigdy nie odwiedzał tego miasta. Gminę tę znał jedynie ze słyszenia, od Epafrasa (członkiem gminy w Kolosach był też np. Filemon).
Jest pismem deuteropawłowym, zredagował go uczeń Pawła po jego śmierci (po 70 r.).
List do Kolosan był odpowiedzią na szerzący się kult aniołów. Sprzeciwiając się negowaniu Chrystusowej roli jedynego Pośrednika i Zbawcy, podkreśla bezwzględne pierwszeństwo Chrystusa, Jego boską godność i dokonane dzieło odkupienia. Podaje też ogólne zasady moralne życia rodzinnego chrześcijan.
Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan
Listy do Tesaloniczan są trzynastą i czternastą księgą Nowego Testamentu (należą do tzw. listów eschatologicznych św. Pawła). Zostały skierowane do chrześcijan z Tesaloniki, największego miasta Macedonii.
Pierwszy List do Tesaloniczan jest najstarszym pismem Nowego Testamentu - pochodzi z ok. 50-51 r. Natomiast Drugi - deuteropawłowy (pseudoepigraf) - przypisywany uczniowi apostoła - powstał po 70 r. (jego autor, wykorzystując autorytet Pawła i naukę Pierwszego Listu, dąży do wyprostowania błędnych apokaliptycznych wyobrażeń o paruzji).
Pierwszy List do Tesaloniczan jest reminiscencją apostoła nt. jego pracy w gminie, zawiera napomnienia dotyczące życia w małżeństwie i wspólnocie chrześcijańskiej, nauki dotyczące losu umarłych oraz wskazania, jak się przygotować do rychłej paruzji. Drugi List do Tesaloniczan bezpośrednio podejmuje temat przyjścia Pana, krytykując tych, którzy oczekiwali Go biernie (przestawszy pracować), i zalecając czuwanie.
Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza
Listy do Tymoteusza wraz z Listem do Tytusa stanowią grupę tzw. listów pasterskich. Były skierowane do przełożonych wspólnot chrześcijańskich w Efezie.
Oba listy są pseudoepigrafami (nie są cytowane przez najstarszych pisarzy chrześcijańskich, ich język, styl i terminologia odbiegają od listów Pawła, ukazują strukturę Kościoła z przełomu I/II w.) - zredagował je anonimowy autor w latach 90-100.
Listy do Tymoteusza zawierają wiele wskazań duszpasterskich. Do zasadniczych tematów Pierwszego Listu należy troska o właściwy porządek w czasie zgromadzeń liturgicznych, o czystość nauki, modlitwa za wszystkich, przymioty duchownych, przestroga przed błędnymi naukami, sprawa wdów i prezbiterów oraz pouczenia dotyczące służby. Drugi List zachęca do wyznawania nauki Chrystusa, ostrzega przed błędnowiercami i niemoralnym życiem. Podkreśla też prawdę o natchnieniu Pisma świętego. Na koniec, przewidując bliską śmierć, Paweł podsumowuje swoje życie i prosi Tymoteusza, by go odwiedził.
List do Tytusa
List do Tytusa jest trzecim listem pasterskim św. Pawła (jednym z najkrótszych jego pism). Jest adresowany do poganochrześcijanina Tytusa, którego apostoł nawrócił, a po kilku latach współpracy uczynił swoim następcą w gminie na Krecie.
List powstał w tym samym czasie co Pierwszy List do Tymoteusza - w latach 90-100 w Efezie. Choć tradycja aż do XIX w. przypisywała go Pawłowi, podobnie jak pozostałe listy pasterskie, jest pseudoepigrafem.
List do Tytusa zawiera wskazania dotyczące sprawowania urzędu pasterskiego. Uczy mądrego postępowania z fałszywymi nauczycielami - nie przez dyskusję, ale przez przykład moralnego życia pełnego dobrych uczynków. Podaje też w formie pouczeń dla różnych stanów zasady życia chrześcijańskiego zgodnego z zasadami wiary.
List do Filemona
List do Filemona to najkrótszy list św. Pawła, zaliczany do grupy listów więziennych. Jest adresowany do Filemona, bogatego poganochrześcijanina nawróconego przez Pawła, mieszkającego w Kolosach.
Starsze opracowania wiążą jego powstanie z rzymskim uwięzieniem apostoła (61-63 r.). Nowsze natomiast sugerują okres wcześniejszy - ok. 55 r., gdy Paweł przebywał w więzieniu w Efezie.
List dotyczy niewolnika Onezyma, który po ucieczce od swego pana spotkał Pawła. Apostoł nawrócił go i ochrzcił, a następnie odesłał do właściciela wraz z listem, w którym prosił o przyjęcie go jako chrześcijanina. Paweł nie rozwiązuje problemu niewolnictwa, lecz ogranicza się do naświetlenia go od strony zasad moralności chrześcijańskiej. Wskazuje, że wszyscy (czy to wolni, czy niewolnicy) są braćmi w Chrystusie, który jest ich jedynym Panem.
List do Hebrajczyków
List do Hebrajczyków różni się od wszystkich innych pism Nowego Testamentu pod względem języka i myśli teologicznej. Z tego powodu bardzo późno (w IV w.) wszedł do kanonu w Kościele zachodnim (jest jednym z pism deuterokanonicznych). Mimo formy listu, nie ma żadnego adresu, zaś z treści wynika, że był skierowany do wspólnot judeochrześcijańskich.
Bardzo długo (do Soboru Watykańskiego II) był przypisywany Pawłowi, lecz współcześnie uznaje się, że zredagował go w Rzymie przed 96 r. anonimowy autor (list jest wspominany przez Klemensa Rzymskiego w jego Liście do Koryntian, napisanym ok. 96 r.).
Celem listu było napomnienie drugiego już pokolenia chrześcijan wobec osłabienia ich wiary oraz zachęta do wytrwałości w wierze mimo cierpień i prześladowań. Autor, używając formy kazania, wykorzystuje Stary Testament do wyjaśnienia wyższości Nowego Przymierza dokonanego przez Jezusa Chrystusa. Ukazuje Jezusa jako najwyższego Arcykapłana, Orędownika i Pośrednika, który doskonałą ofiarą ze swego życia odkupił i uświęcił wiernych.
List Jakuba Apostoła
List Jakuba Apostoła jest pierwszym z siedmiu tzw. listów katolickich, czyli powszechnych. Nie ma konkretnych adresatów. Jest pismem deuterokanonicznym. Nie występuje w kanonie Muratoriego. Od czasów Orygenesa jest uznawany w Kościele wschodnim, natomiast na zachodzie został przyjęty pod wpływem Hieronima i Augustyna (IV w.).
Nowy Testament wymienia pięciu Jakubów, z których trzech teoretycznie mogło napisać list. Najbardziej prawdopodobna wydaje się teza, że autorem listu był anonimowy judeochrześcijanin-hellenista, który na przełomie I/II w. wyłożył swoją naukę, przypisując ją Jakubowi, bratu Pańskiemu (jednemu z apostołów), biskupowi Jerozolimy.
Głównym celem listu było umocnienie chrześcijan w nauce, którą niedawno przyjęli. Ma więc on formę praktycznej katechezy poruszającej temat pokusy, wiary, która bez uczynków jest martwa, grzechów języka, chciwości, przywiązania do świata i bogactwa oraz kłótni. Zawiera też pouczenia dotyczące Opatrzności Bożej i Sądu oraz modlitwy. List Jakuba przekazuje też biblijne podstawy sakramentu namaszczenia chorych.
Pierwszy i Drugi List Piotra
Listy Piotra należą do tzw. listów powszechnych (nie mają konkretnego adresata, zawierają pouczenia duszpasterskie).
Oba listy są pseudoepigrafami. Choć tradycja przypisuje je samemu apostołowi, bardziej prawdopodobna jest teza, że Pierwszy List Piotra spisał jego uczeń - być może Sylwan - w latach 90-100. Drugi jest najpóźniejszym pismem Nowego Testamentu - powstał około 120 r. Jego redaktorem był prawdopodobnie jakiś przełożony gminy chrześcijańskiej.
Do napisania Pierwszego Listu skłoniła autora trudna sytuacja chrześcijan (prześladowania) w północnych prowincjach Azji Mniejszej. Pismo ma formę pouczeń, których celem było umocnić adresatów i przypomnieć im podstawy wyznawanej wiary (nadzieja, odrodzenie w chrzcie, obietnica dziedzictwa). Zawiera też trzy chrystologiczne hymny pasyjne stosowane pierwotnie przy chrzcie oraz wzmiankę o zstąpieniu Chrystusa do Otchłani .
Drugi List koncentruje się na paruzji. Zaleca oczekiwanie w cnocie i wierze, a nawiązując do faktu przemienienia, mówi o chwale powtórnego przyjścia Chrystusa. Podobnie jak List Judy, Drugi List Piotra przestrzega przed fałszywymi prorokami, którzy prowadzą wyznawców ku herezji.
Pierwszy, Drugi i Trzeci List Jana Apostoła
Trzy Listy Jana Apostoła są trzema z siedmiu listów katolickich (powszechnych).
Wszystkie są przypisywane Janowi lub anonimowemu redaktorowi piszącemu pod dyktando apostoła. Powstały na początku II w., tradycja głosi, że w Efezie.
Pierwszy List jest bardzo zbliżony do Ewangelii. Stanowi rodzaj pouczenia skierowanego do gmin, w których zaczynała ujawniać się gnoza. Kładzie nacisk na odwieczne pochodzenie Jezusa Chrystusa i Jego wcielenie. Podkreśla, że miłość Boga jest fundamentem i źródłem miłości bliźniego.
Drugi i Trzeci List były raczej pismami prywatnymi. Drugi był skierowany do „Wybranej Pani” - konkretnej gminy. Zalecał bratnią miłość polegającą na postępowaniu według przykazań Jezusa Chrystusa i ostrzegał przed fałszywymi nauczycielami nie uznającymi wcielenia, których nie należy przyjmować do swoich domów. Trzeci List porusza temat gościnności okazywanej przez Kościoły wysłanym misjonarzom. Jest to jedyne pismo Nowego Testamentu, w którym ani razu nie występuje imię Jezus lub Chrystus.
List Judy Apostoła
List Judy Apostoła jest ostatnim (siódmym) listem katolickim. Podobnie jak List Jakuba był skierowany do wspólnot judeochrześcijańskich. Jest jednym z najkrótszych pism Nowego Testamentu.
Jest to pseudoepigraf, którego redaktorem był prawdopodobnie anonimowy chrześcijanin powołujący się na autorytet Judy. List powstał ok. 90 r. Jest pismem deuterokanonicznym, choć początkowo nie był uznawany za natchniony (wątpliwości powstały z powodu cytowania apokryficznej Księgi Henocha).
Ma charakter pisma skierowanego przeciwko heretykom. Zachęca do walki o wiarę przekazaną pierwotnemu Kościołowi (wskazując przykłady ze Starego Testamentu i żydowskiej Tradycji) oraz zaleca, aby wierni byli pełni wiary i miłości, modlili się i oczekiwali miłosierdzia Pana.
Apokalipsa św. Jana
Apokalipsa św. Jana jest ostatnią księgą Nowego Testamentu. Tytuł księgi pochodzi od jej pierwszego słowa - Objawienie (gr. apokalipto - ujawnić, objawić sprawy skryte).
Apokalipsa powstawała na kilku etapach, począwszy od 64 r. Według ojców Kościoła jej ostatnią redakcję należy datować na lata 95-96. Autorstwo księgi jest najczęściej przypisywane Janowi Ewangeliście lub Janowi Prezbiterowi. Niektórzy skłaniają się ku tezie, że redaktorem Objawień Jana z wyspy Patmos był jakiś jego sekretarz.
Pierwszą część księgi stanowią listy do siedmiu Kościołów Azji Mniejszej, zawierające pochwały, nagrody, napomnienia, przestrogi i obietnice - w zależności od stanu moralnego i poziomu wiary danego Kościoła. Dalej następują prorocze wizje dotyczące przyszłości oraz zwycięstwa Boga nad złem tego świata (wizja Baranka i starców otaczających Tron, siedmiu pieczęci, siedmiu trąb, Smoka i Niewiasty, bestii z morza i bestii z ziemi, siedmiu czar), zapowiedź upadku Babilonu (symbolizującego Rzym) oraz powstania Nowego Jeruzalem. Apokalipsa jest zapowiedzią paruzji i pokrzepieniem w trudnościach.