MIĘŚNIE

1. Struktura architektoniczna mięśni szkieletowych.

• mięsień szkieletowy składa się z 3 części:

• brzuśca

• ścięgno początkowe

• ścięgno końcowe

• klasyfikacja mięśni w zależności od ułożenia włókien:

• jednopierzaste- włókna ułożone równolegle do siebie

• dwupierzaste- włókna mięśniowe rozchodzą się promieniście

• wielopierzasty- wł. mięśniowe tworzą promienistą strukturę

• narządy pomocnicze mięśni:

• powięzie

• kaletki maziowe

• pochewki maziowe ścięgien

• każdy brzusiec otoczony pochewką łącznotkankową- namięsną- przedłużającą się na ścięgno, jako ościęgno

• omięsna- otacza pęczek włókien mięśniowych, chroniąc podjednostki włókien mięśniowych

• śródmięsna- otacza pojedyncze włókienko mięśniowe

• każdy mięsień otoczony torebką łącznotkankową- powięzią - zbudowaną z włókien kolagenowych i sprężystych; powięzie tworzą również pierścieniowate twory łącznotkankowe na powierzchni zginaczowej i prostowniczej stawów wzmacniające okolicę stawu- troczki ścięgnowe

• przegrody międzymięśniowe- niezależne struktury leżące między mięśniami, łączące się z okostną

• kaletki maziowe- zmniejszają nacisk ścięgna na otaczające struktury

2. Przepona

• składa się z:

• środka ścięgnistego

• część mięśniowa:

• część lędźwiowa

• część żebrowa

• część mostkowa

• płaski mięsień w kształcie kopuły zawierający dużo tkanki ścięgnistej, który występuje u wszystkich ssaków i oddziela ich jamę piersiową od jamy brzusznej,

• wypukła powierzchnia doczaszkowa skierowana jest do wnętrza jamy piersiowej,

• najbardziej wypukła część przepony, to wierzchołek (vertex), albo osklepek przepony,

• od strony jamy piersiowej przepona pokryta jest powięzią wewnątrzpiersiową oraz opłucną ścienną, od strony jamy brzusznej- powięź poprzeczna brzucha i otrzewna,

• w przeponie 3 otwory:

• przy kręgosłupie, w płaszczyźnie pośrodkowej rozwór aorty- przechodzą przez niego, oprócz aorty, także żyła nieparzysta oraz przewód piersiowy

• dobrzusznie i na lewo- rozwór przełykowy (razem z przełykiem przechodzą przez niego parzyste nerwy błędne)

• na prawo od płaszczyzny pośrodkowej- otwór żyły głównej doogonowej

3. Kanał pachwinowy

• pomiędzy mięśniami brzucha i ich rozcięgnami znajduje ię przstrzeń wypełniona tkanką łączną

• służy ona jako przejście dla wyrostka pochwowego i jąder

• z części przestrzeni pachwinowej tworzy się kanał pachwinowy

• otwór zewnętrzny, czyli wyjście z tego kanału, nosi nazwę pierścienia pachwinowego powierzchownego

• wewnętrzny otwór kanału pachwinowego, czyli pierścień pachwinowy głęboki jest ustawiony poprzecznie w stosunku do osi długiej ciała

UKŁAD NERWOWY

1. Podział układu nerwowego:

• podział morfologiczny

• ośrodkowy układ nerwowy:

• mózgowie

• rdzeń kręgowy

• obwodowy układ nerwowy:

• nn czaszkowe

• nn rdzeniowe

• podział fizjologiczny

• somatyczny układ nerwowy

• autonomiczny układ nerwowy

2. Funkcje układu nerwowego

• funkcje czuciowe

• f. eksteroreceptorowa- odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego

• f. proprioreceptorowa- odbieranie wrażeń związanych ze stanem i położeniem mięśni oraz stawów

• f. enteroreceptorowa- rejestracja bodźców pochodzących ze środowiska wewnętrznego

• f. czucia trzewnego

• funkcje ruchowe

• f. somatomotoryczna- ruchy ciała

• f. wisceromotoryczna- ruchy trzewi

3. Tkanka nerwowa

• pochodzi z neuroektodermy

• stanowi podstawowy budulec poszczególnych części układu nerwowego

• 2 podstawowe rodzaje komórek:

• kom. nerwowe- neurocyty

• kom. glejowe- pełniące funkcje ochronne i odżywcze dla komórek nerwowych

• komórka nerwowa składa się z:

• ciała komórkowego (perikarionu)

• wypustki nerwowe

• dendryty- przewodzą impulsy nerwowe do perikarionu

• neuryt (akson)- przewodzą impulsy nerwowe od perikarionu na zewnątrz

• komórki glejowe:

• nie przewodzą impulsów nerwowych

• są rozmieszczone pomiędzy neuronami, a naczyniami włosowatymi

• tworzą barierę krew-mózg

4. Rdzeń kręgowy:

• kolor białawy i kształt wydłużoneo cylindra spłaszczonego grzbietowo-dobrzusznie,

• bruzda pośrodkowa dogrzbietowa i szczelina pośrodkowa dobrzuszna, dzielą rdzeń kręgowy na dwie symetryczne połowy

• na przekroju poprzecznym rdzenia widoczna jest położona ośrodkowo istota szara z kanałem środkowym oraz położona obwodowo istota biała

• obie połowy istoty białej rdzenia podzielone są na sznury:

• sznur dogrzbietowy- neurony czuciowe

• sznur dobrzuszn-boczny- neurony sensoryczne i motoryczne

• włókna nerwowe wchodząc do rdzenia tworzą korzeń dogrzbietowy (zwoje zawierające neurony czuciowe), natomiast opuszczają rdzeń korzeniami dobrzusznymi (zwoje zawierające neurony ruchowe)

• korzenie nerwów rdzeniowych krzyżowych i ogonowych kierują się doogonowo poza stożek rdzeniowy, do wyjścia przez poszczególne otwory międzykręgowe; wspólnie korzenie te tworzą ogon koński

• rodzaje odruchów rdzeniowych:

• odruch mięśniowy

• odruch cofania kończyny

• odruch skórny

5. Mózgowie:

• z doczaszkowej części cewy nerwowej rozwijają się 3 embrionalne obszary mózgowia:

• przodomózgowie

• kresomózgowie

• międzymózgowie

• śródmózgowie

• tyłomózgowie

• rdzeniomózgowie

• tyłomózgowie wtórne (móżdżek)

• mózgowie otacza układ poprzecznych przestrzeni wypełnionych płynem mózgowo-rdzeniowym, na które składają się:

• komory boczne

• komora trzecia

• wodociąg śródmózgowia

• komora czwarta

• kanał środkowy

• istota szara

• tworzy jądra centralnego układu nerwowego, a także korę mózgu i korę móżdżku, gdzie oddzielona jest od światła komór wypełnionych płynem przez wyściółkę

• stanowi centralną część rdzenia kręgowego, tworząc strukturę podobną do litery H

• zbudowana z astrocytów protoplazmatycznych i włóknistych

• istota biała

• zawiera drogi nerwowe łączące zarówno poszczególne jądra i ośrodki CUN, a także część centralnego układu nerwowego z obwodowym układem nerwowym

• składa się głównie z wypustek ośrodkowych interneuronów

• jej zabarwienie i nazwa wynika z obecności osłonki mielinowej, otaczającej włókna nerwowe, utworzonej przez komórki oligodendrogleju

• tyłomózgowie

• rdzeniomózgowie

• składa się z rdzenia przedłużonego, którego kanał ośrodkowy w przedniej części przechodzi w komorę czwartą mózgowia

• w rdzeniu przedłużonym:

• jądra nerwów czaszkowych od VI do XII

• właściwe jądra parasympatyczne

• doogonowa część dużego jądra nerwu trójdzielnego

• obejmuje on również jądra centrum oddechowego i krążenia zlokalizowane blisko komory czwartej wewnątrz tworu siatkowatego

• bocznie od szczeliny dobrzusznej leżą podłużne piramidy

• większość włókien krzyżuje się w miejscu przejścia rdzenia przedłużonego w rdzeń kręgowy, tworząc skrzyżowanie piramid

• skrzyżowanie włókien oraz innych dróg zstępujących powoduje, że jedna strona mózgu kontroluje funkcję przeciwnej strony ciała

• funkcje rdzenia przedłużonego:

• koordynuje funkcje oddychania i krążenia

• kontrola pobierania pokarmu

• włókna nerwowe rozciągają się między poszczególnymi jądrami, tworząc podstawę centralnego układu nerwowego

• tyłomózgowie wtórne

• most

• składa się z części dobrzusznej i dogrzbietowej

• zwiera jądra nerwów odpowiedzialnych za funkcje motoryczne

• w moście biegnie duża liczba dróg nerwowych wstępujących i zstępujących, które podążają do móżdżku jako konar środkowy móżdżku

• móżdżek

• można podzielić na:

• część strzałkową- robak

• półkule

• móżdżek łączą z pniem mózgu 3 konary

• doogonowy

• środkowy

• donosowy

• funkcje:

• utrzymanie równowagi i koordynacja pracy mięśni szkieletowych

1. śródmózgowie

• dzieli się na:

• pokrywkę śródmózgowia (leżąca dogrzbietowo)

• nakrywkę śródmózgowia

• konary mózgu (leżące dobrzusznie)

• obejmuje wodociąg śródmózgowia, czyli kanał rozciągający się pomiędzy komorą czwartą, a komorą trzecią

• pokrywa go blaszka pokrywy śródmózgowia, która składa się z podwójnych doogonowych i donosowych wzgórków, które są centrum zmysłu wzroku i słuchu

1. przodomózgowie

• międzymózgowie

• widoczne jedynie na dobrzusznej powierzchni mózgu, między konarami mózgu

• można podzielić na:

• nadwzgórze- obejmuje szyszynkę oraz parzyste uzdeczki

• wzgórze

• zawzgórze

• podwzgórze

• kresomózgowie

• tworzą je 2 półkule mózgu oddzielone od siebie podłużną szczeliną

• połączone są włóknami spoidłowymi, które tworzą ciało modzelowate, spoidło donosowe oraz dogrzbietowe i dobrzuszne spoidło hipokampa

• naprzemienne ułożenie jąder z włóknami doprowadzającymi, odprowadzającymi, asocjacyjnymi i spoidłowymi istoty białej, w której są osadzone, nadaje tej okolicy prążkowany wygląd- ciało prążkowane

• ze względu na rozwój ewolucyjny wyróżnia się 3 części płaszcza mózgu:

• płaszcz dawny- dobrzuszna część każdej z półkul (głównie zmysł powonienia)

• płaszcz stary- buduje przyśrodkowe części każdej z półkul

• płaszcz nowy- układa się w pionowe kolumny

• węchomózgowie

• na dobrzusznej stronie kresomózgowia, donosowo

• pęczki włókien bezmielinowych tworzą nerwy węchowe, które przebijają blaszkę sitową, a następnie kończą się w opuszce węchowej

• opuszki węchowe- zlokalizowane w dole sitowym, doogonowo przechodzą w konary węchowe, które dzielą się na pasmo węchowe boczne i przyśrodkowe

• drogi węchowe sąsiadują z trójkątem węchowym, który wraz z donosową częścią istoty porowatej tworzy pole węchowe

• większe, boczne drogi węchowe ciągną się doogonowo i występują jako płat gruszkowaty, który przyśrodkowo przechodzi w hipokampa

• płaszcz nowy:

• główna część kresomózgowia, tworząca dogrzbietowo boczne części każdej z półkul

• specyficzne pofałdowanie- bruzdy i zakręty mózgu

• dzieli się na obszary:

• o. ruchowe- płat czołowy

• o. czuciowe- płat ciemieniowy

• o. słuchowe- płat skroniowy

• o. wzrokowe- płat potyliczny

• wewnętrzna organizacja półkul:

• nagromadzenie istoty szarej występujące w istocie białej- ciało prążkowane

• w półkuli wyróżniamy:

• jądro ogoniaste- wystaje na donosowej części dna komory bocznej

• skorupa- boczno-dobrzusznie od jądra ogoniastego, oddzielona włóknami torebki wewnętrznej

• przedmurze- bocznie do powierzchni skorupy, cienki pas istoty białej

• ciało migdałowate

• opony mózgowia i rdzenia kręgowego:

• opona twarda

• wyścieła jamę czaszki i tworzy przegrodę, która sterczy do wnętrza

• pajęczynówka

• leży na oponie twardej

• tworzy 2 warstwy oddzielone jamą podpajęczynówkową

• opona miękka

• silnie unaczyniona i unerwiona

• Drogi ośrodkowego układu nerwowego.

• drogi OUN, to jednostki czynnościowe składające się z wstępujących i zstępujących neurytów przebiegających w określonym kierunku i przewodzących bodźce nerwowe

• drogi wstępujące:

• przewodzą impulsy z receptorów w obrębie skóry i tkanek do mózgowia

• drogi zstępujące:

• dzielą się na dolne i górne neurony ruchowe

9. Obwodowy układ nerwowy.

• łączy CUN z narządami ciała

• w obwodowym układzie nerwowym występują zwoje, które podobnie jak jądra w CUN, stanowią skupiska komórek nerwowych

• na nerwy obwodowe składają się:

• włókna nerwowe eferentne (odprowadzające)- aksony kom. ruchowych- prowadzą impulsy z CUN do narządów obwodowych

• włókna nerwowe aferentne (doprowadzające)- dendryty kom. czuciowych- przewodzą impulsy nerwowe z obwodowych zakończeń nerwowych lub kom. czuciowych do CUN

• włókna nerwowe przewodzą impulsy nerwowe jednokierunkowo

• nn rdzeniowe:

• liczba par obecnych w poszczególnych odcinkach kręgosłupa równa liczbie kręgów

• każdy nerw rdzeniowy zaczyna się w rdzeniu kręgowym opuszczając go w postaci korzeni:

• dogrzbietowego- wł. czuciowe

• dobrzusznego- wł. ruchowe

• korzenie łączą się wewnątrz kanału kręgowego, tworząc pień nerwu rdzeniowego, w pobliżu którego znajduje się wrzecionowaty zwój rdzeniowy

• splot ramienny

• tworzą go gałęzie dobrzuszne 6, 7, i 8 nerwu szyjnego oraz dwóch pierwszych nn piersiowych

• gałęzie splotu zazwyczaj nerwami mieszanymi

• zlokalizowany doczaszkowo od pierwszego żebra między między mięśniem długim szyi i mięśniami pochyłymi

• splot lędźwiowo-krzyżowy

• krzyżowa część splotu rozpościera się jako splot kulszowy doogonowy w ścianie jamy miednicy

• splot kulszowy przedłuża się jako nerw kulszowy po oddaniu kolejnych gałęzi nerwowch

• drugą gałęzią splotu krzyżowego jest splot sromowy

• nn czaszkowe

• Somatyczny układ nerwowy.

• zależny od woli, przewodzi impulsy nerwowe z receptorów zlokalizowanych na powierzchni ciała do CUN lub w kierunku narządów efektorowych z CUN

• odpowiedzi na bodźce obejmują:

• odruchy bezwarunkowe

• odruchy warunkowe

• odruch- najprostszy przejaw działania układu nerwowego

• o. bezwarunkowy

• impuls nerwowy przewodzony włóknami aferentnymi do CUN, skąd bezpośrednio zostaje on transmitowany na neurony ruchowe i wł. eferentnymi dociera do narządów efektorowych

• realizowany na poziomie rdzenia kręgowego, a kora mózgowa zostaje poinformowana już po zakończeniu cyklu odruchu

• ponadto, jest on powtarzalny i realizowany w ten sam sposób

• o. warunkowy

• nabyty

• wyuczona reakcja organizmu, powstająca podczas życia osobnika

• występuje dopiero po analizie danego bodźca przez ośrodek kojarzenia w mózgu- odruch Pawłowa

11. Autonomiczny układ nerwowy

• odpowiada za regulację środowiska wewnętrznego organizmu

• można podzielić na:

• część współczulną

• część przywspółczulną

• jelitowy układ nerwowy

• cz. współczulna i przywspółczulna tworzą 2 nierozerwalne części, zazwyczaj działające przeciwstawnie

• układ współczulny

• aktywuje funkcje życiowe

• nazywany także adrenergicznym ze względu na charakter chemiczny neurotransmiterów uwalnianych do przestrzeni synaptycznej w trakcie jego pobudzenia (noradrenalina, neuropeptyd Y)

• układ przywspółczulny

• przygotowuje organizm do stanu spoczynku

• posiada 2 jądra nerwowe:

• doczaszkowe- w obrębie pnia mózgu

• doogonowe- w części krzyżowej rdzenia kręgowego, jako jądro pośrednio-przyśrodkowe

• tzw. cholinergiczny, jego głównym transmiterem jest acetylocholina i VIP

układ współczulny	układ przywspółczulny
wzrost ciśnienia krwi	spadek akcji serca
wzrost częstości akcji serca i oddechów	zwężenie oskrzeli
zwężenie naczyń krwionośnych	zwężenie źrenicy oka
rozpad glikogenu	pobudzenie czynności układu pokarmowego
stroszenie włosów	stymulacja metabolizmu
hamowanie aktywności przewodu pokarmowego

• jelitowy układ nerwowy

• w obrębie ściany przewodu pokarmowego (w pełni niezależny)

• zawierają się w nim 2 sieci nerwowe:

• splot podśluzowy- reguluje wchłanianie i sekrecję jelit

• splot warstwy mięśniowej jelita- reguluje motorykę przewodu pokarmowego

GRUCZOŁY DOKREWNE

1. Charakterystyka ogólna.

• bezprzewodowe narządy produkujące substancje zwane hormonami

• większość gruczołów dokrewnych wydziela swoje hormony do naczyń żylnych biorących początek w sieciach naczyń włosowatych

1. Przysadka (hypophysis)

• odgrywa rolę głównego regulatora układu wewnętrznego wydzielania

• nieparzysty narząd umiejscowiony poniżej międzymózgowia, między skrzyżowaniem wzrokowym, a ciałem suteczkowatym

• składa się z 2 części:

• przysadki nerwowej

• przysadki gruczołowej

• p. nerwowa

• neuralny wyrostek podwzgórza położony doogonowo w stosunku do przysadki gruczołowej

• składa się z lejka, który łączy przysadkę z guzem popielatym podwzgórza i dalszej, większej części zwanej płatem nerwowym

• wydziela i magazynuje takie hormony jak: oksytocyna, wazopresyna, ADH

• p. gruczołowa

• rozwija się z nabłonka pierwotnej jamy ustnej, dając początek przedniemu płatowi gruczołu

• jego większa część- obwodowa nie przylega do przysadki nerwowej

• położony między częścią obwodową, a płatem nerwowym fragment masy przysadki gr., stykający się z przysadką nerwową nazwano częścią pośrednią

• część obwodową od pośredniej oddziela jama przysadki

• cz.obwodowa wydziela: hormon wzrostu, h. gonadotropowe, adrenokortykotropinę

• cz. pośrednia wydziela: wytwarza melanotropinę

2. Szyszynka

• część międzymózgowia

• nieparzysty narząd umiejscowiony w nadwzgórzu

• kom. wydzielnicze produkują melatoninę, serotoninę i inne hormony białkowe

• Tarczyca

• komórki pęcherzykowe produkują T3 (trójjodotyroninę) i T4 (tyroksynę)

• tzw. komórki C produkują kalcytoninę

• ułożone po prawej i lewej stronie tchawicy

• Przytarczyce

• niewielkie struktury nabłonkowe, obustronnie parzyste, położone tuż pod torebką włóknistą w obrębie tarczycy

• produkują parathormon

• Nadnercza

• zbudowane z 2 części:

• cz. zewnętrznej- kora

• cz. wewnętrznej- rdzeń (wytwarza adrenalinę i noradrenalinę)

• kora- zbudowana z promieniście ułożonych pasm komórek mezodermy

• rdzeń- ciemniejszy

7. Wyspy trzustki

• wyspy Langerhansa

• wewnątrzwydzielnicze komponenty trzustki umieszczone głównie w lewym płacie gruczołu

• w obrębie wysp:

• komórki α- wytwarzają glukagon

• komórki ß- produkują insulinę

• pozostałe komórki syntetyzują somatostatynę

POWŁOKA WSPÓLNA

1. Podczas ewolucji wykształciła ona kilka wyspecjalizowanych struktur przystosowanych do jej złożonych czynności:

• tkanka podskórna

• skóra ze skórą właściwą, naskórkiem i włosami

• modyfikacje:

• gruczoły skóry

• opuszki

• zakończenie dalszego członu palca

• róg

• tkanka podskórna:

• tkanka łączna wiotka leżąca pomiędzy skórą, a powięzią powierzchowną

• podskórze składa się z tkanki łącznej włóknistej przeplecionej białym tłuszczem

• skóra:

• skóra właściwa:

• składa się z wiązek włókien kolagenowych przebiegających równolegle do powierzchni skóry

• dzieli się na:

• warstwę siateczkowatą

• warstwę brodawkową

• warstwa siateczkowata:

• zbita

• bogata we włókna, a uboga w komórki

• warstwa brodawkowa

• bogata w naczynia krwionośne

• bogata w komórki

• leży pod naskórkiem

• kontakt z naskórkiem wzmocniony przez rozwój grzebieni i brodawek (wspólnie określane jako ciało brodawkowe)

• naskórek:

• utworzony przez nabłonek wielowarstwowy, rogowaciejący, złuszczający

• dzieli się na:

• warstwę podstawną

• warstwę komórek kolczystych

• warstwę ziarnistą

• warstwę jasną

• warstwę zrogowaciałą

• główny składnik naskórka- keratynocyty

• w-wa podstawna- najgłębsza, spoczywa na błonie podstawnej leżącej na skórze właściwej

2. Włosy

• rdzeń

• powłoczka

• na przekroju podłużnym:

• łodyga

• korzeń

• opuszka

• korzeń osadzony wewnątrz mieszka włosa

• wyróżniamy:

• włosy pokrywowe

• włosy wełniste

• włosy czuciowe

3. Gruczołu skóry.

• gr. łojowe

• gr. potowe

• gr. sutkowy

• zmodyfikowane gruczoły potowe

• składają się z tzw. kompleksów sutkowych rozmieszczonych symetrycznie po obu stronach ciała

• każdy kompleks sutkowy składa się z 1 lub kilku połączonych płatów tworzących trzon sutka i brodawki sutkowej

• trzon:

• zbudowany z nabłonkowej tkanki gruczołowej i śródmięśniowej tkanki łącznej

• tk. gruczołowa:

• zbudowana z płacików, na które składają się liczne pęcherzyki

• kilka płacików otoczonych przez tkankę łączną tworzy płaty gruczołu

• spływ mleka:

• przewody śródpłacikowe- międzypłacikowe- zatoka mleczna- kanał strzykowy

• Opuszki.

• zbudowane z silnie zmodyfikowanej powłoki wspólnej

• podstawa ukształtowana przez poduszeczki palcowe, utworzone z tkanki podskórnej tłuszczowej przegradzanej przez włókna kratkowe, klejodajne i elastyczne

• 3 rodzaje opuszek:

• nadgarstkowe/stępowe

• śródręczne/śródstopowe

• palcowe

• u konia- kasztany

5. Narząd palcowy.

• części:

• obwódka

• korona

• ściana

• podeszwa

• opuszka palcowa

• kopyto konia:

• obejmuje następujące struktury mięśniowo-szkieletowe

• część dalszą członu palcowego środkowego

• staw międzyczłonowy dalszy

• trzon palcowy dalszy

• boczną i przyśrodkową chrząstkę kopytową

• trzeszczkę dalszą

• kaletkę podścięgnową członu palcowego dalszego

• powierzchnia podeszwowa:

• krawędź podeszwowa

• podeszwa

• strzałka- w kształcie klina, oddzielona przez bruzdę przystrzałkową

• część rogowa opuszki

1. Róg.

• składa się z kostnego rdzenia otoczonego zmodyfikowaną powłoką wspóną- pochewką rogową

• części składowe:

• podstawa

• trzon

• wierzchołek

• osadzony na możdżeniu

3

---