Określenie rodzaju mowy:

1. sądowy- przeszłość; obalenie argumentów, potwierdzenie argumentów, ocena projektu prawa, wspólne miejsca; wypowiedzi perswazyjne dot. czasu przeszłego, które oskarżają lub bronią, dowodzą prawdy/nieprawdy.

2. doradczy - przyszłość; wymyślone opowiadanie, krótkie przypomnienie danego tematu dla jakiegoś określonego celu, zwięzłe zdanie; wypowiedzi perswazyjne dot. czasu przyszłego, doradzanie/odradzanie;

3. pochwalny (inaczej demonstratywny, popisowy) - teraźniejszość, pochwala, nagana, porównanie, przedstawienie charakterów, często mowa popisowa, zwracająca uwagę słuchacza na styl; wypowiedzi perswazyjne dot. teraźniejszości, oceniające, ale też „demonstrujace”, także popisowy (mowy żartobliwe zawsze należą do tego rodzaju, ponieważ żartobliwość - jako cecha stylu ma bawić i zwracać uwagę na styl właśnie);

Określenie statusu, przedmiot sporu:

1. status coniecturalis (domysł): czy popełnił? sprawdzian przez domysł;

2. status finitionis (definicja): co popełnił? sprawdzian przez definicję;

3. status qualitatis (wartościowanie): jakie były motywy? sprawdzian przez wartościowanie

4. status translationis (wnioskowanie): czy jest to właściwy sąd do rozpatrzenia sprawy? sprawdzian przez analizę kompetencji;

Kwestia:

- ocena komplikacji sprawy:

1. kwestia prosta - dot. jednej rzeczy

2. kwestia złożona - sprzęgnięcie kilku rzeczy

3. kwestia porównawcza - dwu lub wieloczłonowa alternatywa;

- stopień wiarygodności sprawy:

1. rodzaj uczciwy = genus honestus; sprawa wydaje się godna zwalczania lub obrony i nie wymaga wstępu;

2. rodzaj wątpliwy = genus dubium; sprawa ma charakter mieszany, np. godna osoba, a nieuczciwa sprawa;

3. rodzaj zdumiewający = genus admirabilis vel turpe; przedmiot wywołuje zdziwienie, że można podjąć się np. jego obrony;

4. rodzaj niski = genus humilis; osoby, które oskarżamy lub których bronimy, są prostymi ludźmi, którzy, jak i przedmiot sprawy, nie wydają się godni uwagi;

5. rodzaj niezrozumiały = genus obscurum; przedmiot sprawy jest zawikłany i mało zrozumiały;

Funkcje retoryczne:

1. referencyjna docere; sprowadza się do przekazania odbiorcy treści informacji; wypowiedź powinna być rzeczowa, najwyższą wartość ma argumentacja oparta na Widzy prawdziwej;

2. sugestywna movere; odnosi się do emocji odbiorcy; wypowiedź powinna poruszyć emocjonalnie adresata tak, by zmienił swój sposób wartościowania, przyjął argumenty i zaaprobował tezy przekonującego;

3. estetyczna delectare; wiąże się z odwołaniem do „uczuć” odbiorcy i zjednaniem go m.in. odpowiednią formą w celu osiągnięcia sukcesu perswazji.

Etos mówcy to obraz mówcy, którego nośnikiem jest mowa; wrażenia własnej osoby, które przekazuje mówca za pomocą swoich słów; nie należy go mylić z autorytetem, który pochodzi spoza sprawy, może poprzedzać wypowiedź, czasem - być rezultatem skutecznej perswazji (autorytet może być rzeczywisty - uzależniony od zbiorowości, pozorowany - np. przez to, że gwarancją wiarygodności mówcy i jego zalet, sa jego słowa; a. może służyć kreowaniu etosu); etos jest konstruowany przez: wybór argumentów i ich słowny wyraz; gesty; ton głosu; strój; miejsce wygłaszania mowy;

-może być też konstruowany jako autorytet („ja jako”, powoływanie się na cudzy autorytet w celu tworzenia swego wizerunku);

Taktyki autoprezentacyjne:

-atrybucyjne - mają na celu przekazanie informacji, że człowiek ma pewne cechy;

-repudiacyjne - mają przekazać informację, że pewnych cech się nie posiada;

Językowe sposoby budowania etosu: mówienie o sobie, mówienie „do rzeczy”, z którego pośrednio wyłoni się wizerunek;

Etos „minimum”- człowiek, który mówi i chce być zrozumiany. stąd konieczna wspólnota pojęciowa;

Typowe zabiegi:

-retoryczny gest odrzucenia kostiumu jako kreowania etosu szczerości, mówienia tylko o faktach;

-identyfikacja z określonym systemem wartości;

-wykorzystanie języka audytorium jako sygnał podjęcia wysiłku zrozumienia go i wyraz szacunku do niego;

-utożsamienie się z audytorium za pomocą zaimków;

Warunkiem przekonania jest zdobycie zaufania słuchaczy przez okazanie: rozsądku, szlachetności, życzliwości;

Audytorium = publiczność= tych, których mówca chce przekonać; konieczna jest analiza audytorium.:

• pod względem demograficznym: wiek (jaki?, jeśli zróżnicowany, jakie istnieją relacje między słuchaczami?), płeć (zw. z nią role społ. i stereotypy), wykształcenie (zasób wiedzy, umiejętność przyswajania nowych informacji), przynależność grupowa (organizacje, kościoły, subkultury), środowisko kulturowe (zwyczaje, wzorce zachowań);

• pod względem psychologicznym: przekonania (sądy oparte na faktach i opiniach, jesli sa trwałe - wpływ mówcy znikomy), postawy (pozytywne lub negatywne reakcje na...), wartości (są fundamentem dla poprzednich; mówca musi określić, co może stanowić płaszczyznę wspólnych wartości);

Dyspozycja

Wydzielenie wstępu i zakończenia, stosowność poszczególnych części → porządek argumentacji zmienia audytorium: inne jest na początku, inne na końcu; można na ten problem patrzeć z 3 perspektyw:

1. sytuacji argumentacyjnej (wpływ wcześniejszych stadiów dyskusji, już zaakceptowanych przesłanek, możliwości argumentacji otwierających się przed mówcą)

2. stanu audytorium, zmiany jego nastawiania w trakcie mówienia;

3. reakcji okazywanych przez audytorium;

propozycja = temat mowy; to, co mówca zamierza udowodnić;

porządek mowy (nie mylić z porządkiem argumentów)- mowa może być chaotyczna, niespójna, nieuporządkowana; jeśli jest uporządkowana - należy napisać, w jaki sposób, np. dzięki wcześniejszej enumeracji (i trzymaniu się jej), ułożeniu mowy na zasadzie antytez itp.

Porządek argumentacji:

-ordo naturalis- jedyny dostępny jako osadzony w rzeczywistości to porządek chronologiczny;

-ordo artificialis - świadome i mające na względzie utilitas odstępstwo: efekt estetyczny, wrażenie sztuczności;

układ argumentów:

-porządek wstępujący (od najsłabszych do najsilniejszych)

-porządek zstępujący (od najsilniejszego do najsłabszego argumentu)

-„szyk nestoriański” (użycie najsilniejszych argumentów na początku i na końcu)

-porządek liniowy (wyeliminowanie argumentów słabych i skupienie się tylko na mocnych)

-wykorzystanie podziału (antyteza)

-dylemat (konstrukcja za i przeciw)

-„pasożytniczy” (wykorzystuje strukturę czyjejś wypowiedzi)

-figuralny

sygnały tranzycji to np., jak już mówiłem, a teraz przejdę do...

refutacja- odparcie zarzutów - w jaki sposób? jakie argumenty?; trzeba pamiętać, że refutacja - jeśli wyst. w mowie pochwalnej musi być odparciem potencjalnych zarzutów (tzn. przy pochwale ktoś mówi, jakich argumentów mogliby użyć przeciwnicy i obala je);

funkcje wstępu:

1. attendum parare - przyciągnąć uwagę słuchacza (np. prośba o uwagę, zapewnianie o krótkości mówienia, poparte jego oznakami, ukazanie, że sprawa jest bliska słuchaczom, sprawa nowa, niezwykła, wielka, ważna);

2. docilem parare - uczynić słuchacza otwartym na zrozumienie sprawy (wyliczenie przedmiotów mowy, pouczenie, jasne sformułowanie sprawy);

3. benevolentium parare - pozyskać życzliwość słuchacza (mówca - topika skromności, podjęcie się temetu ze względu na prośbę kogoś większego, mówienie bez przygotowania; do słuchacza - umiarkowana pochwała, sprawienie przyjemności estetycznej; dot. sprawy - szlachetna)

Amplifikacja: z łac. amplifico, -are, ozn.: rozszerzać, rozprzestrzeniać, podwyższać, wzmacniać, podnosić, wyróżniać. Jako element inwencji a. jest podporządkowana przekonywaniu, służy wzmacnianiu argumentów, zaś umieszczona w ramach dyspozycji staje się przede wszystkim środkiem rozbudowywania i wzbogacania mowy, wpływania na uczucia słuchaczy i ozdabiania wypowiedzi.

-a. horyzontalna - polega na dodawaniu, rozszerzaniu, wykorzystywaniu wielości;

-a. wertykalna - wyolbrzymienie polegające na wzmocnieniu, powadze, wzniosłości, odwołujące się do metaforycznego rozumienia terminu wielkości.

-a. elokucyjna - poziom słów

-a. inwencyjna - poziom myśli

• Kwintylian - klasyfikacja metod osiągania amplifikacji--> genera aplificationis:

1. incrementum - w inwencji: stopniowanie; w dyspozycji: gdy stosuje argumenty, przykłady, obrazy;

2. comparatio - porównanie: najskuteczniejszy jest schemat zestawiający przypadki nierówne: od mniejszego do większego; najważniejszy dla osiągnięcia efektu powiększenia wydaje się wybór podstawy porównania;

3. ratiocinatio - wnioskowanie, rozumowanie (określa aktywną postawę odbiorcy, który sam, dokonując odpowiedniej operacji myślowej, musi dojść do przedmiotu amplifikacji); jest amplifikacją nie wprost (np. chcąc chwalić Cezara, nalezy podkreślić potegę pokonanych przez niego Gallów);

4. congeries - w inwencji (jako figura myśli): nagromadzenie synonimicznych slów i zdań; nie wymaga specjalnego wewnętrznego uporządkowania; - w dyspozycji (jako figura słów):nagromadzenie nie dotyczy powtarzanej myśli, ale zestawienia wielu rzeczy; jedną z najczęściej spotykanych c. jesr zestawienie 3 składników (np. veni, vidi, vici); często bywa uporządkowana wew.

Zakończenie:

1. dowiedzenie, że wykonano to, co zostało zapowiedziane;

2. streszczenie, podkreślenie, wyolbrzymienie głównych punktów perswazji;

3. powinno wywołać wzruszenie odbiorcy;

4. powinno się wyróżniać; szczególna dbałość o ozdobność;

Inwencja

Rodzaje dowodów:

I. Nieartystyczne (do ich odkrycia nie potrzeba sztuki retorycznej):

1. zeznania świadków (testimonia)

2. wcześniejsze orzeczenia (preiudica): utwierdza się je przez autorytet orzekających i prawdopodobieństwo sprawy;

II. Artystyczne (odkrycie ich następuje tylko przez zastosowanie sztuki retorycznej):

1. wynikające z charakteru mówcy (etos) - dowody „etyczne”

2. wynikające z nastawienia słuchacza (patos) - dowody „patetyczne”

3. wynikające z samej mowy ze względu na rzeczywiste lub pozorne dowodzenie (logos) - dowody źródłowe, „logiczne::

a) signa - znaki percypowalne dla zmysów, które jako wcześniejsze, równoczesne lub późniejsze, towarzyszą sprawie i można na ich podstawie wyciągnąć wnioski co do faktów; ich związek z faktami opiera się na procesie poznawczym („mowa ciała”):

- signa necessaria: znaki pewne

- signa non necessaria: znaki niepewne, wątpliwe; często wymagają podniesienia wiarygodności za pomocą innych znaków;

b)argumenta - dowody wynajdowane przez racjonalną dedukcję z faktów danej sprawy; metodą dowodzenia jest sylogizm i entymemat:

- klasyfikacja wg ich zawartości: tzn. argumenty wyprowadzane są z poszczególnych loci;

- klasyfikacja formalna wg stopni pewności konkluzji;

c) exempla - przykłady opierające się na podobieństwie ze sprawą; metodą dowodzenia jest indukcja;

Czy mamy do czynienia z argumentacją (sylogizmem, entymematem)?

a)możliwość analizy: co jest tezą?, jakie są przesłanki?, czy przesłanki są prawdziwe?, czy wynika z nich teza?

b) wskazówki: wprost deklaracje nadawcy, wyrażenia wskaźnikowe: ponieważ, zatem, wnioskując. okoliczności wypowiedzi (dyskusja, konieczność podjęcia decyzji, obrona), struktura logiczna, ujawniająca cel, uzasadnienie jakiegoś stanowiska;

c) nie należą do argumentacji: fragmenty irrelewantne dla zasadniczego toku myślowego, ozdobniki, dygresje, powtórzenia, elementy kurtuazyjne i konwencjonalne;

Zasada życzliwości: tekst stanowi argumentację, jeżeli największą wartość ma wtedy, gdy jest tak traktowany; właściwa interpretacja związków między składnikami tekstu jest ta, która czyni argumentację bardziej przekonywującą;

Rodzaje argumentów:

a)konkluzja uzasadniona bezpośrednio:

-a. prosty - jedna przesłanka wspiera tezę; A-T

-a. równoległy - każda przesłanka z osobna w jakimś stopniu wspiera tezę; A i B i C i D - T

-a. szeregowy - tylko przesłanki razem wzięte mogą być traktowane jako uzasadnienie tezy; A+B+C+D-T

b) konkluzja uzasadniona pośrednio, w przejściu od przesłanek do wniosku pośredniczą dodatkowe zdania, przesłanki najpierw same wymagają uzasadnienia, czyli są konkluzją jakiejś (równoległej lub szeregowej) argumentacji --> a. złożony, np. A+[B+C-T]+E+FiG-T

Formy dowodzenia dedukcyjnego.

Sylogizm: schemat wnioskowania logicznego, w którym występują 2 przesłanki i konkluzja - jeżeli obydwie przesłanki są prawdziwe, prawdziwa jest również konkluzja; np. Kwintylian: W: Tylko to jest dobrem czego nikt nie może użyć jako zła; M: nikt nie może cnoty użyć jako zła, Wn: a więc cnota jest dobrem;

Entymemat: skrócony sylogizm, w którym nie ujawnia się wszystkich przesłanej koniecznych dla jego poprawności; wniosek wynika logicznie z wypowiedzianych przesłanek dopiero po dodaniu do nich przesłanek domyślnych (entymematycznych), nie przytaczanych - najczęściej ze względu na ich oczywistość; np. W: Błądzić jest cechą ludzką; [M: biskup jest człowiekiem], Wn.: nawet biskup czasem się myli;

Dylemat: sylogizm dwurożny, obok 2 zdań warunkowych jako trzecia przesłanka występuje zd. alternatywne; efektem jego użycia jest jakby uderzenie przeciwnika z dwu stron, zdaje się pozostawiać go bez wyboru; w argumentacji retorycznej bywa rozwijany przez wyjaśnienie obydwu członów; np. Kalif Omar: Książki biblioteki [aleksandryjskiej] są zgodne z Koranem lub z nim niezgodne; jeśli są zgodne z Koranem, to są zbyteczne; jeśli niezgodne, to są szkodliwe - i w pierwszym, i w drugim przypadku, należy je spalić”;

Błąd dylematu polega na nieuwzględnieniu jego odwracalności: matka do syna: :Albo będziesz dobrze sprawował urząd publiczny, albo źle. Jeśli dobrze, to nie spodobasz się ludziom; jeśli źle, to nie spodobasz się bogom, więc w żadnym wypadku nie przyjmuj urzędu publicznego”. Odwrócenie: „Jeżeli go będę dobrze sprawował, spodobam się bogom; jeśli źle - spodobam się ludziom, więc w każdym razie powinienem wziąć ten urząd”.

Epichejremat: rozszerzona postać entymematu, w której dołączone zostają dodatkowe uzasadnienia do przesłanek; np. Każdy morderca zasługuje na śmierć [w], bo prawo natury i prawo ludzkie wyraźnie o tym świadczą [m1]. Otóż Klodiusz jest mordercą, bo dowodzą tego świadkowie [m2]. Więc Klodiusz powinien ponieść karę śmierci [wn].

Formy dowodzenia indukcyjnego

- indukcja enumeracyjna właściwa, tzn. niepełna: jej elementy nie wyczerpują całego zbioru, więc wniosek jest tylko bardziej lub mniej prawdopodobny;

-wnioskowanie statystyczne: na podstawie cech niektórych el. zbioru wnioskuje się o statystycznych własnościach całego zbioru; wniosek o określonym prawdopodobieństwie;

-wnioskowanie redukcyjne: przesłanki wynikają z wniosku, ale wniosek nie wynika z przesłanek, a więc wniosek jest tylko uprawdopodobniony;

-wnioskowanie przez analogię: od szczegółu do szczegółu, czyli na podstawie stwierdzenia podobieństwa między przedmiotami wyprowadza się wniosek o jeszcze większym ich podobieństwie; tylko uprawdopodabnia wniosek;

Egzeplum (przykład z historii, literatury, argument nieprawdziwy, ale prawdopodobny, fabuła) i podobieństwo (wzięte z natury i z ogólnie pojętego życia ludzkiego).

- poziomy podobieństwa:

1. podobne:

a) całkowicie

b) nierówno

- z większego do mniejszego (ex maiore ad minus)

- z mniejszego do większego (ex minore ad maius)

c) niepodobne

d) przeciwne

Błędy:

-płytkiej analogii- podobieństwo dot. mąło istotnych cech, a występują istotne różnice;

-analogii metaforycznej- oparcie się na podobieństwie zupełnie nie związanym z treścią wniosku, uzasadnionym metafora, np. „Stolica jest jak głowa państwa. Wiadomo zaś, że powiększenie głowy jest oznaką choroby, a więc jest czymś niekorzystnym. Dlatego też niekorzystne jest powiększanie stolicy”.

-błąd fałszywej przyczyny:

a) po tym, a więc na skutek tego

b) razem tym, a więc przez to

c) wnioskowanie o związku przyczynowo - skutkowym na podstawie zależności statystycznej;

d) w myśleniu pot. częste doszukiwanie się przyczyny w zjawiskach nadnaturalnych;

e) błędne zakładanie istnienia tylko jednej przyczyny, a nie kilku;

-błąd połączenia i podziału - fallacia compositionis et divisionis - nieuprawnione przenoszenie własności przysługujących całości na poszczególne ich elementy:

a) od rozumienia łącznego do rozdzielnego, np. ława przysięgłych pomyliła się, a więc każdy się pomylił;

b) od pojmowania oddzielnego do łącznego, np. prezydent ma więcej władzy niż każdy z posłów, a więc ma więcej władzy niż sejm;

-błąd mówienia figuralnego - fallacia figurae dictionis

-błąd `od mówienia czegoś warunkowo, do mówienia po prostu' - fallacia secundum quid et simpliciter, np. Każdy, kto ma milion zł jest bogaty. Trzeba więc dodrukować pieniądze i rozdać Polakom, by każdy otrzymał milion - wtedy wszyscy będą bogaci.

-non sequitur - mylnie przyjmuje się, że między przesłankami a wnioskiem zachodzi wynikanie logiczne, gdy w istocie go brak;

-użycie błędnej przesłanki - prowadzi do wniosku prawdziwego lub błędnego; fałszywa przesłanka często przyjmuje postać sugerującej alternatywy, o obu fałszywych członach, ale tak sformułowanej, by stwarzała pozory, że wchodzące w jej skład opcje są jedynymi możliwymi, np. stwierdzenie, że przeciwnik jest albo nieuczciwy, albo głupi, gdy nie przyjmuje twierdzenia;

-retorsio argumenti- odwrócenie kierunku dowodzenia, np. A: życie jest wartością najwyższą, za jego odebranie trzeba więc karać śmiercią. B: właśnie dlatego, że życie jest wartością najwyższą, nie wolno go odebrać;

-petitio principii - użycie tezy dowodowej jako przesłanki dowodu; „błędne koło”, np. Każdy, kto próbuje popełnić samobójstwo, jest po prostu chory psychicznie. Przecież trzeba mieć źle w głowie, żeby targnać się na własne życie.

-ekwiwokacja- użycie jakiegoś terminy w różnych znaczeniach w wypowiedzi, której logiczność wymaga jednego znaczenia, np. To nieprawda, że zakaz aborcji doprowadzi do pojawienia się niechcianych dzieci. Popatrzmy na kolejki do adopcji - czyż można serio twierdzić, że są u nas niechciane dzieci?

Dowody sofistyczne:

a)zależne od języka:

-homonimia - fallacia aequivocationis: wieloznaczne użycie wyrażenia, np. „wiedzący uczą się” (uczyć się i uczyć się języka)

-amfibolia - fallacia ambiguitatis: dwuznaczność i niejasność budowy składniowej „Czy to, co ktoś widzi, widzi?”;

b)paralogizmy pozajęz.:

-fallacia secundum quid et simplicer- wyrażenie użyte w znaczeniu szczegółowym wzięte bezwarunkowo

-fallacia consequentis - błędne przekonanie o odwracalnym stosunku następstwa: jeżeli A to B, więc jeżeli B, to A.

-fallacia propter non causam pro causam - uznanie za przyczyne tgo, co nią nie jest;

c) z przeciwnika, psychologiczne:

- argumenty czerpane ze skrytych życzeń i jawnych opinii - wykazanie ich sprzeczności

-zmuszenie przeciwnika do bredzenia;

-długość mowy - trudno objąć równocześnie wiele rzeczy;

-szybkość wypowiedzi - jeśli przeciwnik nie nadąża, gorzej przewiduje;

Chwyty erystyczne:

1. próby zduszenia sporu w zarodku, czyli czynienie pewnych poglądów niedyskutowalnymi (to nie czas, ani miejsce, aby...; nie trzeba zanudzać sluchaczy...)

2. argumentum ad baculinum (arg. do kija), np. łatwo wygłaszać takie poglądy, ale tam czekają wyborcy, przed którymi pan odpowie;

3. argumentum ad misericordiam (do litości) - np. zakaz pracy emerytów to dla wielu skazanie na egzystencję w nieludzkich warunkach;

4. argumentum ad personam (adresowany do osoby), np. poseł, przeciwko ktoremu toczy się postepowanie skarbowe, akurat w tej sprawie nie powinien zabierać głosu;

5. powoływanie się na opinio communis, powszechność i oczywistość sądu;

6. powołanie się na swój autorytet, wysoki stopień pewności siebie;

7. odrzucenie onus probandi (ciężaru dowodzenia), np. A: pornografia zagraża zdrowiu moralnemu społeczeństwa, b: dlaczego tak sądzisz? A: no to pokaż mi przypadki, kiedy nie zagraża;

8. zniekształcenie stanowiska opbonenta przez upraszczanie, absolutyzację, zaliczenie do negatywnej kategorii pojęć (np. eutanazja - zabójstwo na zamówienie)

9. argument równi pochyłej, np. Oczywiste, że nie wolno zabić istoty ludzkiej w dniu, w którym się narodziła. Ale dzień wcześniej była to także istota ludzka, wobec tego jej też dotyczy zakaz zabójstwa. I tak samo jeszcze dzień wcześniej - aż do dnia, w którym została poczęta, bo nie ma przecież momentu, w którym moglibyśmy powiedzieć, że odtąd nie jest to już istota ludzka, tylko coś innego.

10. reductio ad absurdum, np. Każe się nam zapinać pasy w czasie jazdy samochodem. Jeśli przełkniemy to ograniczenie wolności jednostki, to co dalej? Krok poi kroku dojdzie do pasów bezpieczeństwa w każdej sypialni, żebyśmy broń Boże nie wypadli z łóżka. I do twarzy Wielkiego Brata, śledzącego nas bezustannie z ekranu.

11. „zakrzyczenie” oponenta: potok słów, zarzucenie pytaniami ukrywającymi prawdziwą intencję;

12. podrzucenie „czerwonego śledzia” - dygresja odrywająca uwagę od przedmiotu sporu;

13. argumentum ad hominem (dostosowany do człowieka), np. w dyskusji z katolikiem powołanie się na społ. naukę Kościoła;

14. argumentum ad auditores (do słuchaczy, in. a. ad ignorantiam), np. to tylko statystyka...

15. argumentum ad populum (do tlumu), np. Nikt nie musi wyjaśniać polskiemu rolnikowi mechanizmów działania obcego kapitalu, bo to polski chłop od wieków trwa przy słowach „nie rzucim ziemi skąd nasz ród”.

16. argumentum ad vanitatem (do próżności), np. Nie będę rozwijał tej kwestii w gronie profesjonalistów...

17. przyjęcie pozy „prostaczka”, np. Co tu mówić, kiedy zdrowy rozsądek nakazuje...

18. retorsio argumenti - odwrócenie kierunku dowodzenia;

19. przemilczenie przesłanki i konkluzji, wypieranie się ich;

20. błędne koło

21. wykorzystanie zasady „wywód następstwa z racji jest poprawny” (a ratione ad rationatum valet consequentia), np. W teorii ma pan rację, ale to się nie sprawdza w praktyce...

22. posługiwanie się prawidłowymi sposobami dowodzenia w sposób ekstremalny, np przez analogię doprowadzoną do karykatury;

23. błąd składania, czyli mylenie cech części z cechami całości;

24. ekwiwokacja

25. relatywizacja (cóż to jest wobec „wieczności”)

26. moc ostatniego słowa, np. ogłoszenie tryumfu, gdy nie obroniliśmy racji;

27. nie mogąc uzasadnić własnej tezy, wygłaszamy tezę przeciwnika jako przyjętą konkluzję;

28. ogólniki i elipsy dopuszczająca wiele interpretacji;

29. ironiczna niekompetencja, np. to, co pan mówi, przerasta moje możliwości pojmowania;

30. użycie wobec przeciwnika definicji perswazyjnej, np. nazywając rzecz po imieniu, proponowana przez pana ministra reforma reformy służby zdrowia to próba rozwoju przez cofanie się;

Refutacja - obalenie (np. zarzutu) za pomocą argumentu, świadectwa a. dowodu; wykazanie fałszu a. błędu; zbicie, odparcie (np. argumentu, zarzutu).

Elokucja - nauka o stylu;

-latinitas - w szerokim rozumieniu - poprawność językowa;

-zasada decorum, np. rodz. doradczemu czy sądowemu przystoi skromniejszy styl niż rodz. pochwalnemu;

-perspicutias - przejrzystość, poprawność wyższego rzędu; odstobalenie (np. zarzutu) za pomocą argumentu, świadectwa a. dowodu; wykazanie fałszu a. błędu; zbicie, odparcie (np. argumentu, zarzutu). odstępstwo od latinitas na tym poziomie polega na szczególnym wyborze słów, odwołaniu się do zasobu słów mowy wykształconej;

-ornatus - wszelkie szlachetne/ „uszlachcone” odstępstwa od normy, mające na celu estetyzację wypowiedzi (środki stylistyczne);

figury słów

figury przez adiekcję (powtórzenie lub nagromadzenie tego samego słowa lub grupy słów)	figury przez detrakcję (odłączenie, pominięcie el. zdania, które są konieczne)	figury przez sposób uporządkowanie (połączenie zabiegów dodawania i opuszczania w odpowiednich miejscach)
geminancja - powtórzenie słowa w kontakcie, najprostszą formą jest wołacz, np.: „Panie, Panie...”, ale też „Podnieście, podnieście go, niech wstanie z martwych”	elipsa- pominięcie koniecznego elementu gramatycznego zd.: i wtedy zobaczył, usłyszał strzał:	anastrofa - odwrócenie kolejności dwu sąsiadujących słów: człowiek dobry
epanalepsa - pomiędzy powtarzane słowo lub grupę zostaje wtrącone inne, np. „nie może już, nie może”	zeugma - takie pominięcie elementu w skoordynowanych składnikach, że jego funkcje przejmuje inny składnik łączący całość (może on wystąpić na pocz., końcu lub w środku): a)z. prosta- el. pominięty był dokładnym odpowiednikiem pozostałego: pożądanie zwycięża wstyd, odwaga strach, głupota rozum” b)z. złożona - el. pominięty różnił się od pozostałego, jemu paralelnego: w skrajnym przypadku jest jego homonimem (syllepsis): bogatszy człowiek i uczciwszy, który ma jedną duszę, niż ten, co ma [dusz] pięćset”	hyberbaton - rozdzielenie ściśle syntaktycznie połączonych słów przez wstawienie pomiędzy nie części zdania: „ponosić dla kraju, dla narodu ofiary wszelkie”
anadiploza - powtórzenie tego, co jest na końcu członu, na pocz. kolejnego, np. „niewiele jest rzeczy równie ważnych w życiu człowieka, jak posługa myślenia. Posługa myślenia, o której mówię...”			tmeza- rozdzielenie jednego słowa (prostego lub złożonego) wstawieniem innych: trzeba pospolitej chronić nam rzeczy
gradacja (klimaks)- wstępująca anadiploza, kolejno powtarzane słowa stopniowo się wznoszą: „Z niewinności rodzi się zacność, z zacności honor, z honoru władza, z władzy wolność”			izokolon - zrównanie długości kolonów (członów) lub kommatów (odcinków), zwykle będące też zrównaniem słów: macie jednego pana i króla, jedny prawa i wolności, jedny sądy i trybunały, jedny sejmy koronne, jednę spólną matkę ojczyznę miłą, jedno ciało, z rozmaitych narodów i języków skupione i spojone, i dawno zrosłe”
redycja - klamra, to samo słowo lub gr. słów na początku i na końcu: :jeden tobie, synu bogini, zamiast wszystkich, jeden”			homoioteleuton- podobieństwo brzmieniowe zakończeń poszczególnych kolonów (niezależnie od długości, minimalnie w odcinkach jednowyrazowych): cokolwiek by było, by zawsze dobrze się nam żyło.
anafora- powtórzenie pocz. człony lub odcinka, np. „jak wyjaśnię te zaniechania Polkom i Polakom? Jak miałbym wyjaśnić mojej babci, gorącej patriotce i założycielce wiejskiej szkoły, że w wolnej Polsce tak mało wysiłku poświęcamy nauce naszych dzieci?”	asyndeton - pominięcie w połączeniu spójników: wtenże heretycy kościoły wydzierać katolikom, imiona odejmować, dziesięcin bronić, na duchowne dobra najeżdżać, ministry heretyckie stawić i srodze prześladować Kościół Boży poczęli”	homoioptoton- zakończenie kolonów tą samą formą przypadka gramatycznego (niezależnie od długości, minimalnie w odcinkach jednowyrazowych): i jako głowy ludu, braciej i członków waszych, jako stróżowie śpiących i wodzowie nieumiejących
dysjunkcja - anafora zrealizowana przez powtórzenie synonimów: „stawiłbym czoła każdemu rodzajowi niebezpieczeństwa; naraziłbym się na najbardziej zjadliwe ataki, wystawiłbym się na publiczną nienawiść”		paromojoza (upodobnienie): równe człony, złożone z podobnych wyrazów, a więc zawierających homoioteleuton i homoioptoton: życzenia szczęścia wielkiego, zdrowia trwałego, radości wielkiej i pomyślności wszelkiej;
epifora - powtórzenie zakończenia kolonu albo członu: „najpierw do wojny tej podburzał nas Filip, potem opuścił nas Filip”		chiazm - krzyżowy układ: dość wymowy, mądrości nie dość;
kompleksja- połączenie anafory i epifory: „ten, kogo senat potępi, tego, kogo lud potępił, tego, kogo powszechny osąd potępił”
figury przez adiekcję z przekształceniem słowa:
paronomazja, annonimacja - podobne brzmienie, inne znaczenia;
poliptoton - powtórzenie słowa ze zmienioną formą fleksyjną, „człowiek człowiekowi wilkiem”
synonimia - powtórzenie synonimów zachodzące we wszystkich formach powtórzeń: „nie zniosę, nie ścierpię, nei pozwolę”
tradukcja - niemal identyczne brzmienie, ale różne znaczenie; powtórzenie tylko pozornie tych samych form słownych: Mój duch wyzionął ducha.
dystynkcja (diafora) - powtórne użycie słowa w zmienionym, emfatycznym lub negatywnym znaczeniu: :kobieta, cóż mogę powiedzieć, to tylko kobieta;
enumeracja- nagromadzenie w kontakcie, którego składniki są elementami całości: „Wszystko zdradza nas: oczy, mowa i milczenie”
dystrybucja - nagromadzenie na odległość: Tu port kupią, podwalin teatru tam tłumny lud dogląda, a inni ogromne kolumny ze skał rąbią.
epitet
polisyndeton - połączenie spójnikowe skoordynowanych wyrazów, odcinków lub członów: temi łańcuchy i związkami Chrystus Bóg i Pan nasz do zgody i jedności nas powiązał;

Figury myśli- wg Lusberga

zorientowane na publiczność		zorientowane na sprawę
zwrotu do adresata	figury pytań	figury semantyczne	figury emotywne	figury dialektyczne	figury odnoszące się do 4 kategorii modyfikacji
obsekracja (obsecratio)zaklinanie, błaganie np. „w imię tych umarłych, błagam was...”	interrogacja, zapytanie, erotema (interrogatio)-stwierdzenie w formie pytania, na które nie oczekuje się odpowiedzi, bo: nie można zaprzeczyć, trudno udzielić odpowiedzi. interrogatio - odpowiedź tak lub nie, np. Czyż nie powiedział prawdy? questio- wymaga szczegółowej odpowiedzi, np. W jakim celu prowadzimy tę wojnę?	definicja (finitio)-stronnicza definicja pojęcia, np. „aborcja to rzeź niewiniątek”	eksklamacja (exclamatio)- wykrzyknienie	preparacja (praeparatio)-antycypacja własnego lub cudzego toku myślowego	interpozycja, parenteza (interpositio) - wtrącenie
licencja (licentia)-śmiały wyrzut, szczerość (jako rzeczywista lub podstępna)	subiekcja (subiectio)-pozorny dialog z sanyn sobą, przeciwnikiem	koncyliacja (concillatio) - wykorzystanie na własna korzyść argumentu strony przeciwnej: „czyż to nie dziwne, że ...”	unaocznienie (evidentia) hypotypoza - jasne, szczegółowe przedstawienie, sytuujące słuchaczy w pozycji świadków	koncesja (concessio)- ustapienie, paromologia, przyznanie słuszności, może być ironiczne	subneksja (subnexio) - dodanie ogólnie objaśniającej, wtórnej idei
apostrofa (apostrophe)-skierowanie wypowiedzi do innego audytorium: przeciwnika, osób nieobecnych, pojęc, rzeczy.	dubitacja,aporia (dubitatio) -wahanie, pozorna bezradność np. przez naradzanie się z audytorium co do kontynuowania mowy: -dotyczy sfery myśli - jako figura słowa: dotyczy nazwy „nie wiem, jak to określić”	korekcja (correctio)- poprawienie własnej wypowiedzi ze względu na stosowność wobec sprawy , audytorium (wraz z licencją);: ne x, lecz Y; x - x? wcale nie - y; pojawia się przed, w trakcie, lub po wypowiedzi -odnosi się do myśli - odnosi się do słów	sermocinatio, etopeja- zmyślenie stwierdzeń, rozmów osób, postać dialogowa, solilokwium lub bezdialogową	permisja (permissio) - zezwolenie na wolny wybór, działanie słuchacza: „czyń, co uznasz za słuszne”	ajtiologia (aetiologia)-dodanie przyczyny do idei głównej
	pozorne naradzanie się (communicatio) - prośba o radę dotyczącą metody, np. co wy byście uczynili?	antyteza, antitheton (contrapositum)- opozycja myśli wyrażona za pomocą kontrastujących słów lub zdań, towarzyszy jej tendencja do wyrównywania elementów, ale może istnieć opozycja zdań bez leksykalnego kontrastu, szczególne przypadki to: - oksymoron -regresja (regressio)-powtarza i wskazuje różnicę -comparatio -komutacja (commutatio) - chiastyczne uporządkowanie tematów lub funkcji składniowych	prozopopeja (fictio personae)- wprowadzenie rzeczy, pojęć, zmarłych jako mówiących		sentencja (sententia) - ogólna myśl służąca kwestii szczegółowej; w końcowej pozycji to epifonem
			ekspolicja (expolitio)-opracowanie myśli przez wariacyjne ukształtowanie językowe: od powtórzenia z innym wygłoszeniem (commutando pronuntiationem) do parafrazy słów i myśli		perkursja (percursio)-krótkie wyliczenie obiektów, z których każdy wymagałby dłuższego omówienia, skrót biegu wydarzeń - brachylogia (brevita)- lakoniczność myśli
			podobieństwo (similitudo)		pominięcie (praeteritio) - oznajmienie o zamierzonym pominięciu w wypowiedz, rzeczywuste lub pozorne, z zabarwieniem ironicznym - adiectio- „prawie uszło mojej uwadze...”
			aversio- zwrot od rozpatrywanej sprawy: - tranzycja (transitio) - przejście do... - metateza - zwrot do spraw przeszłych lub przyszłych		zamilknięcie (reticentia) aposjopeza- urwanie wypowiedzi
					alegoria - jest tym dla idei, czym metafora dla pojedynczego słowa, ciągła metafora: całkowita (bez śladów dosłownej idei) i częściowa
					ironia - zróżnicowana pod względem oczywistości
					emfaza (emphasis)- wyrażenie bardziej dokładnej idei za pomocą mniej dokładnej i „nieszkodliwej” idei, aluzja spowodowana strachem, szacunkiem, grą -emfaza słowna - dokładne znaczenie za pomocą mniej dokładnego: „trzeba żyć” - tzn. wiedzieć jak przetrwać, we frazeologii

Inne:

frequentatio, (anacephaleosis)- scalenie, rekapitulacja, zestawienie w jednym okresie głównych myśli mowy

odmiany apostrofy awersji: admonitio - moralizatorskie napomnienie, obiurgatio - otwarta nagana, comminatio - groźba lub przetroga; execratio - przekleństwo, deprecatio - prośba o przychylność; adhortatio - zachęta do określonych postaw; optatio - wyrażenie pragnień, pollicitatio - składanie obietnic

urbanitas - wytworny żart

interpretacja (interpretatio) - jedna myśl za pomocą wyrażeń synonimicznych

epilogos - konkluzja - uwydatnienie punktu kulminacyjnego mowy za pomocą dosadnych słów

erotema, ratiocinatio - sami od siebie żądamy uzsadnienie wypowiedzi, sami pytamy o wyjaśnienie jednego tematu za drugim

gnome, sentencja

dystrybucja, merismos - podział, ta sama myśl w wielu ujęciach

mimesis, notatio - naśladowanie - odmiana etopoi, służy przedstawieniu kogoś za pomocą znamion uważanych za cechy jakiejś natury, np. wyrodnienie u gwałciciela; wg Ziomka: przekształcenie wypowiedzi z mowy zależnej w mowę wprost

paradokson, sustentatio - napięcie, trzyma się słuchaczy dłuższy czas w napięciu, a potem dorzuca coś nieoczekiwanego (np. tworzy przychylne wrażenie na temat oskarżonego i dopiero z tym zderza zaskakujący fakt)

paradeigma, exemplum - przykład , przedstawienie przeszłego faktu lub oświadczenia wraz z imieniem tego, od kogo pochodzą

hysterologia - narusza w sposób niezauważalny czasowe następstwo zdarzeń (np. w relacji świadka)

1

---