• PRZYGOTOWANIE DO OPUSZCZENIA MACICY

1. Gromadzenie glikogenu: ● wątroba - ilość rośnie powyżej normy, ● mięsień sercowy ma duże rezerwy glikogenu (następuje tu glikoliza beztlenowa), ● mózg nie ma rezerw glikogenu

2. Wzrasta aktywność nadnerczy

3. Gromadzenie tłuszczu

● tłuszcz biały - tworzy warstwę podskórną, następnie jest rozkładany na glicerol i kwasy tłuszczowe

● tłuszcz brązowy - gromadzony jest w okolicy pleców, karku i szyi (jest utleniany na miejscu)

WADY ROZWOJOWE - spowodowane zaburzeniami chromosomowymi autosomów:

1. Trisomia dotycząca 21 pary autosomów - zespół Downa (mongolizm)

● upośledzenie umysłowe i fizyczne (1/2000)

2. Trisomia 17 - 18 pary (Zespól Edwardsa),

● dzieci nie przeżywają więcej niż 2 miesiące,

● opóźnienie w rozwoju umysłowym,

● nieprawidłowa budowa serca (1/3000 urodzeń),

● około 95% płodów ulega spontanicznemu poronieniu,

● 30% umiera w pierwszym miesiącu życia,

● tylko 10% przeżywa 1 rok,

● częstość zespołu Edwardsa wzrasta z wiekiem matki,

● zespół Edwardsa cztery razy częściej dotyczy dziewczynek.

3.Trisomia 13 - 15 pary - niedorozwój układu nerwowego,

zaburzenia w rozwoju serca, brak oczu, głuchota (1/1500)

Dzieci nie dożywają 3 miesięcy.

Wady spowodowane zaburzeniami chromosomów płci

1. MONOSOMIA

● zespół Turnera- dotyczy kobiet, które:

● mają szczątkowe jajniki,

● są niepłodne,

● są niskiego wzrostu

● oraz występują u nich choroby serca (45 XO)

2. TRISOMIA

● XX +X = XXX - kobiet płodne, niedorozwój umysłowy

(zespół trisomii X)

● XY + X = XXY - mężczyźni bezpłodni, niedorozwój

umysłowy (zespół Klinefeltera)

● XY + Y = XYY - osobnicy płodni, wysokiego wzrostu (1/200)

CZYNNIKI TERATOGENNE

Teratologia - zajmuje się powstawaniem wad rozwojowych

I. FIZYCZNE

● Promieniowanie jonizujące, rentgenowskie

W Japonii wśród ciężarnych kobiet, które przeżyły atak na Hiroszimę i Nagasaki: 25% poroniło, 25% urodziło dzieci, które zmarły w pierwszym roku życia, i 25% z wadami

rozwojowymi ( mikrocefalia, zaburzenia w rozwoju umysłowym, ślepota, rozszczep kręgosłupa, niedorozwój kończyn).

● Badania doświadczalne wykazały teratogenne działanie małych dawek promieniowania - 5 R. Pod wpływem promieniowania w środowisku wodnym w komórce powstają:

● wolne rodniki o dużym powinowactwie chemicznym

● i uszkadzają układy enzymatyczne.

Przykłady:

Naświetlanie płodów po otwarciu macicy u mysz i szczurów określonymi dawkami - stwierdzono 2 etapy wrażliwości: a. w czasie implantacji, b. w okresie powstawania łożyska ostatecznego

Uwaga: U szczurów dawka 30 R ma działanie szkodliwe, a u człowieka nie ma dawki bezpiecznej.

Temperatura

● Wzrost i obniżenie jest szkodliwe

Przykłady:

● Przegrzanie ciężarnych królic (41,5 stopnia C) powoduje zmiany w układzie naczyniowym.

● U szczurzyc utrudnia implantację.

Obniżenie ciśnienia tlenu

● Powoduje niedotlenienie - hipoksję

1. Ryby i płazy znoszą okresowe niedotlenienie

2. U człowieka jest bardzo groźne - prowadzi np. do niedorozwoju kończyn

Ciśnienie płynu owodniowego

● Zarówno wielowodzie jak również zbyt mała ilość płynu

prowadzi do wad rozwojowych

II. NIEDOBORY CZYNNIKÓW ODŻYWCZYCH

Witaminy

1. niedobór witaminy B - niedorozwój układu kostnego:

u szczurów - brak kości promieniowej, rozszczep podniebienia,

2. niedobór witaminy A - u świń rozszczep podniebienia

3. niedobór witaminy E - u szczurzyc uszkadza trofoblast i zarodki obumierają

Białka

● Niedobór poniżej 5% prowadzi do wewnątrzmacicznej resorpcji płodu lub obniżenia wagi noworodków.

III. LEKI I CZYNNIKI CHEMICZNE

Klasycznym przykładem jest Talidomid,

● Nasenny środek uspokajający, ● stosowany przez kobiety ciężarne w 1962 r w RFN

● wywołał epidemię wad wrodzonych:

a. brak lub częściowy brak kończyn

b. niedorozwój jelit

c. niedorozwój serca

d. wycofanie preparatu zlikwidowało epidemię.

WPŁYW LEKÓW ZAŻYWANYCH W CZASIE CIĄŻY

1. leki uspokajające, jak diazepam - rozszczep wargi i

podniebienia

2. Jodek potasu - wole, niedorozwój umysłowy

3. Streptomycyna - głuchota

4. Sulfonamidy - żółtaczka

5. Imipramina (lek przeciwdepresyjny) - niedorozwój kości i zębów

6. Amfetamina - rozszczep podniebienia, niedorozwój serca i układu krążenia

7. Warfaryna (krzepliwość krwi) - niedorozwój układu kostnego

8. Chinina - mikrocefalia, głuchota

IV. INHIBITORY WZROSTU I SWOISTE ZWIĄZKI ANTYMETABOLICZN

1. Związki antymetaboliczne

● stosowane są w leczeniu nowotworów

● powodują zahamowanie podziałów

● lub rozpad komórek zróżnicowanych

2. IPERYT

● powoduje depolimeryzację DNA

3. AMETOPTERYNA

● analog kwasu foliowego,

● uszkadza łożysko,

● zarodki, które przeżywają rodzą się z wadami

4. AZASERYNA

● analog aminokwasu seryny,

● utrudnia implantację.

V. CZNNIKI HORMONALNE

1. Syntetyczne estrogeny i progestyny (leki zapobiegające poronieniu)

Powodują wady układu płciowego u chłopców:

● nieprawidłową budowę jąder, ● nieprawidłową jakość spermy

u dziewczynek:

● niedorozwój jajowodów i macicy, ● raka pochwy i szyjki macicy

2. Insulina (zaburzenia w jej wydzielaniu powodują:

● zaburzenia układu krążenia, ● budowy kośćca,

● niedorozwój kończyn dolnych, ● brak kości krzyżowej.

3. Hormony kory nadnerczy (kortyzon) - u mysz powoduje rozszczep podniebienia, u człowieka nie ma danych

VI. CZYNNIKI ZAKAŹNE INFEKCYJNE

1. Wirus różyczki

- zaćma soczewki

- niedorozwój gałek ocznych

- głuchotę

- zaburzenia w rozwoju serca (np. nie zarośnięcie przegród serca)

- braki w szkliwie zębów

- zaburzenia układu nerwowego

Zależność pomiędzy okresem zakażenia a rodzajem powstałych wad

_________________________________________________

OKRES CIĄŻY RODZAJ WAD

__________________________________________________

5 - 10 tydzień wady serca

6 - 9 tydzień brak szkliwa

6 tydzień wrodzona zaćma

9 tydzień głuchota

1 - 8 tydzień obumarcie płodu

poronienia

__________________________________________________

2. Wirus opryszczki - zakażenie poprzez łożysko:

mikrocefalia, zaburzenia w rozwoju umysłowym

3. Wirus grypy - niedorozwój głowy zarodka

4. Inne wirusy

- półpasiec, świnka, ospa wietrzna

MONITOROWANIE ROZWOJU PŁODU USG (ultrasonografia)

Co można stwierdzic:

1. Puste jajo płodowe (widoczna tylko kosmówka i płyn wypełniający macicę)

2. Ciąża obumarła (zatarcie struktur jaja płodowego)

3. Bezczaszkowie (nie ma zarysu główki, tylko zawiązek pnia mózgu)

4. Łożysko przodujące (badanie należy powtórzyć, ponieważ może nastąpić jego przemieszczenie)

5. torbiele, czasami trudne do jednoznacznego rozpoznania

6. Ciąża mnoga

7. Ciąża ekotopowa (brak jaja płodowego i powiększony trzon macicy, jajo płodowe może być w rzucie przydatków.

8. Zaśniad groniasty (rozrost i zwyrodnienie

kosmków)

9. Niektóre wady rozwojowe:● rozszczep kręgosłupa, ● wady nerek i serca, ● bezczaszkowie,

● w 6 tygodniu ciąży (długość płodu).

Ood 4 miesiąca dokonuje się pomiaru główki, klatki piersiowej i brzucha, co umożliwia ocenę dojrzałości płodu.

Obraz poniżej

11-tygodniowe dziecko - skaner (ultrasonograficzny 3D/4D). W typowym badaniu USG (2D) obraz dziecka na monitorze jest płaski i bardzo niewyraźny. Technika 3D/4D pozwala na uzyskanie bardzo Realistycznych zdjęć dziecka w ruchu w rzeczywistym czasie.

AMNIOPUNKCJA

Polega na pobraniu płynu owodniowego do badania jego składu (w Polsce stosowana od 1974 roku). Badanie wykonuje się w 16 tygodniu ciąży.

Przygotowanie do wykonania badania obejmuje:

1. wykonanie ultrasonografii w celu ustalenia położenia łożyska i płodu

2. ustalenie grubości powłok brzusznych i ściany macicy

3. oznaczenie grupy krwi, Rh.

4. Przy Rh-, podaje się immunoglobulinę anty- D po wykonaniu badania

Wykonanie badania:

1. Dokonuje się znieczulenia skóry lignokainą

2. długą igłę należy wprowadzić do owodni, prostopadle do powierzchni macicy

3. Pobranie płynu należy powtórzyć, jeżeli w pobranym płynie znajdują się ślady krwi

4. W ciąży mnogiej, płyn należy pobrać z dwóch owodni:

● Przy pierwszym pobraniu dodać barwnik (czerwień Kongo)

● i pod kontrolą USG pobrać płyn z drugiego pęcherza.

Wskazania do wykonania amniopunkcji:

1.choroba hemolityczna (konflikt serologiczny)

2. diagnostyka genetyczna

3. ocena dojrzałości płodu

4. doowodniowe podawanie leków

5.wielowodzie

Przeciwwskazania do amniopunkcji:

1. lokalizacja łożyska uniemożliwiająca nakłucie

2. stan po operacjach brzusznych (zrosty)

3. gdy ryzyko, że płód rozwija się nieprawidłowo jest mniejsze, niż jego uszkodzenie

POWIKŁANIA

1. krwotoki ciężarnej

2. uszkodzenie płodu

3. immunizacja krwi matki podczas krwotoku przy konflikcie

4. uszkodzenie żyły macicznej

AMNIOSKOPIA (polega na oglądaniu płynu przez błony dolnego bieguna jaja płodowego za pomocą endoskopu). W Polsce stosowana od 1961 roku

Amnioskopię stosuje się po 34 tygodniu ciąży:

● przed oglądaniem płynu płodowego, ogląda się błony płodowe dolnego bieguna jaja płodowego

● w ciąży prawidłowej ich powierzchnia jest gładka

● stanach patologicznych jest nierówna, często wskazuje na brak kosmówki i doczesnej.

Wskazania do wykonania badania:

● nieprawidłowy przebieg ciąż poprzednich

● pierwsza ciąża po 35 roku życia

● przekroczenie terminu porodu o 7 dni i więcej

● podejrzenie dystrofii płodu, niedożywienie płodu

WYKONANIE BADANIA

1. upewnić się co do położenia płodu:

● położenie poprzeczne i wysokie - wyklucza badanie,

● może dojść do przebicia pęcherza płodowego,

● odklejenia łożyska i krwotoku,

2. wykluczyć łożysko przodujące, stany zapalne pochwy:

● amnioskop wprowadza się przez kanał szyjki

● do dolnego bieguna jaja płodowego

● badanie jest niemożliwe przy drożności kanału szyjki

poniżej 1 cm - powoduje krwawienie

• Płyn płodowy w ciąży prawidłowej:

1. barwę jasna i jest przejrzysty,

2. pod koniec ciąży lekko mętny, ze względu na zawartość mazi płodowej.

• W ciąży patologicznej:

1. duża ilość kłaczków - ciąża przenoszona

2. domieszka smółki - niedotlenienie płodu

3. kolor popłuczyn mięsnych lub brunatny - płód obumarły

4. kolor krwisty - krwawienie do jam owodni

5. kolor żółty lub żółto-pomarańczowy- konflikt Rh

• KIEDY STOSUJEMY OPERACJE POŁOŻNICZE?

1. Brak rozwarcia szyjki macicy

2. Zakażenie bakteryjne pochwy

3. Pęknięcie pęcherza płodowego, po 12 godzinach

4. Łożysko przodujące

5. Pęknięcie macicy

6. Położenie poprzeczne płodu

7. Zaburzenie czynności skurczowej macicy

8. Zaburzenie czynności serca płodu

9. Niska masa płodu ( 1,0 - 2,5 kg)

Cięcia macicy dokonuje się najczęściej poprzecznie ponieważ łatwo wydobyć płód.

Operacje położnicze stanowią większe zagrożenie dla kobiety, niż poród siłami natury.

Odstęp czasu między kolejnymi ciążami

1. Jeżeli dziecko martwe lub karmione sztucznie: ● Zanik miesiączki 2 cykle,

● a po nich 2 cykle bezowulacyjne

2. Jeżeli występuje laktacja: ● zanik owulacji trwa wiele miesięcy, ● pod koniec laktacji możliwe jest zajście w ciążę. ● ciąża wstrzymuje laktację

3. Po poronieniach - owulacja następuje po 2-3 miesiącach

• Zdolności rozrodcze człowieka

Rozrodczość - biologiczna zdolność do rozmnażania

Płodność - liczba wydanego potomstwa

Bezpłodność:

● duży procent jaj nie implantuje,

● wzrasta liczba zaburzeń hormonalnych,

● 15% plemników uszkodzonych

1. Bezpłodność pierwotna - wzrasta z wiekiem (przekwitanie)

2. Wtórna - zaburzenia po porodzie lub poronieniu

• Przyczyny bezpłodności u kobiet:

1. Niewydolność jajników (zespół Turnera)

2. Niewydolność podwzgórza lub przysadki

3. Płyny dróg rodnych - niszczą plemniki

4. Endometrioza - na powierzchni jajnika występują rozproszone wysepki śluzówki macicy

5. Niedrożność jajowodów

Przyczyny bezpłodności u mężczyzn:

1. Guzy przysadki - obniżenie gonadotropin

2. Zaburzenia emocjonalne

3. Niski poziom testosteronu

4. Oligospermia - naruszenie funkcji wydzielniczych

przysadki lub jąder

5. Substancje toksyczne

--------------------------------------------------------------------------

Hormonalne leczenie bezpłodności u kobiet:

1. Stosowanie leków hormonalnych:

● U kobiet z pewną aktywnością przysadki i jajników

● np. klomifen wykazuje właściwości estrogenu

Podczas stosowania:

● uwalnia endogenną gonadotropinę z przysadki

● często po jego stosowaniu dochodzi do owulacji

2. Stosowanie gonadotropiny i przysadkowego FSH - pobudza

rozwój pęcherzyków

MECHANIZMY I CZYNNIKI WYZNACZAJĄCE KIERUNEK I ZAKRES

ROZWOJU EMBRIONALNEGO;

I. Segregacja cytoplazmatyczna

II. Ruchy morfogenetyczne

III. Indukcje

IV. Geny i hormony

V. Regulacja embrionalna

VI. Degeneracja

Segregacja cytoplazmatyczna

●Obszary cytoplazmy jaja rozwijają się w określonym kierunku i mają określone

granice.

●Czynniki wpływające na aktywność genów znajduja się w cytoplaźmie

DOWODY:

W czasie bruzdkowania do różnych blastomerów segregowane są różne składniki cytoplazmy i mają wpływ na:

● kierunek rozwoju - zmieniając normalną topografię komórki jajowej

U mięczaka:

● komórka jajowa tworzy bezjądrzaste wybrzuszenie (płat biegunowy).

● zawarta w nim cytoplazma podczas II podziału bruzdkowania wchodzi tylko do

jednego z 4 blastomerów,

● którego komórki tworzą mezodermę.

● Jeżeli usuniemy płat biegunowy →zarodki pozbawione są mezodermy.

● U zarodków tych wykazano również:

● obniżenie tempa syntezy białka i RNA, oznacza to, że: w cytoplazmie były czynniki

wpływające na tempo syntezy białka i RNA.

U ssaków:

wczesne różnicowanie się komórek nie jest uzależnione od:

● segregacji składników cytoplazmy, ● zarodki wykazują duże zdolności regulacyjne,

badania na zarodkach myszy wykazały:

● izolowane blastomery myszy do stadium 8 blastomerów rozwijają się w kompletne

blastocysty.

● wysunięto więc hipotezę, że o dalszych losach komórek decyduje ich usytuowanie w

moruli:

● komórki znajdujące się w części powierzchniowej moruli →tworzą trofoblast

● komórki otoczone (wewnętrzne) →tworzą węzeł zarodkowy

● mechanizm tej determinacji nie jest wyjaśniony,

● za pomocą znakowania komórek zarodkowych hipoteza została potwierdzona

Ruchy morfogenetyczne

1. Dotyczą przemieszczania związanego z tworzeniem kształtu i struktury;

a. U roślin brak ruchów morfogenetycznych ze względu na sztywne ściany komórkowe.

b. U zwierząt występują ruchy:

● pojedyncze - wykazano w entodermie płazów i jeżowców

● grupowe - ruch komórek linii płciowej i ruchy podczas gastrulacji

INDUKCJE - zmieniają kierunek rozwoju

GENY

geny→ DNA → transkrypcja → RNA jądrowy → rybosomy →translacja →enzymy →hormony → substraty

HORMONY

Hormon→błona komórkowa→ cytoplazma → kompleks z białkiem receptorowym→

błona jądrowa → chromatyna

Regulacja embrionalna - polega na uzupełnianiu braków:

1. części narządów np. przez regenerację

2. połowy organizmu (blastomery płaza) - potencja rozwojowa

3. smuga pierwotna u ptaka po pocięciu, tworzy kilka zarodków.

Degeneracja następuje w obszarach intensywnego wzrostu. Degenerujące komórki mogą być materiałem wykorzystanym do tworzenia innych struktur:

1. MORFOGENETYCZNA

● związana z formułowaniem się kształtu narządów,

● Śmierć komórek robi miejsce innym i ułatwia ruchy morfogenetyczne,

● np. w rozwoju soczewki oka, martwe komórki szypuły wykorzystywane są przez żywe jako materiał budulcowy.

2. HISTOGENETYCZNA

● zachodzi podczas różnicowania tkanek,

● Komórki niezdolne do dalszego rozwoju degenerują np., podczas tworzenia siatkówki

oka.

3. FILOGENETYCZNA - dotyczy zaniku narządów szczątkowych i larwalnych:

1. przednercze i pranercze ssaków

2. łuki skrzelowe

3. ogon kijanki

Degeneracja wiąże się z:

● Uaktywnieniem hydrolaz lizosomalnych,

● może też zachodzić pod wpływem hormonów,

● które jednocześnie stymulują wzrost innych narządów, np., obumieranie przewodów

Wolfa i wzrost przewodów Mullera.

Etapy rozwoju embrionalnego roślin

1. Gametogeneza (ziarno pyłku i k. jajowa)

2. Zapłodnienie (k. jajowa i k. centralna)

3. Wczesne podziały komórkowe (k. bazalna i apikalna)

● prazarodek - zarodek kulisty,

● z k. bazalnej - wieszadełko,

● z apikalnej - większość zarodka przez podziały poprzeczne i podłużne

4. Merystemy

5. Siewka

● powstała z zarodka, ● główny układ siewki to oś bazalno-apikalna zarodka:

- wierzchołek wzrostu pędu, - wierzchołek wzrostu korzenia

6. Roślina dojrzała (z merystemów)

Regulacja wzrostu u roślin

1. Działalność genów podobna jak u zwierząt (zmienność przejawia się w anatomii i fizjologii)

2. HORMONY

a. Auksyny

● związki przemieszczane w dół rośliny, ● fizjologia wzrostu i różnicowania,

● zwiększanie się liczby komórek, ● powiększanie wodniczek, ● i rozciąganie ścian komórkowych

b. Gibereliny (około 40)

● substancje stymulujące wydłużanie się łodyg i liści., ● współdziałają z auksynami,

● syntetyzowane w liściach, owocach i korzeniach

c. Cytokininy

● regulują procesy podziałów komórkowych, ● starzenia i dominacji wierzchołkowej

MERYSTEMY I KONTROLA ROZWOJU ROŚLIN

1. U zwierząt

● podział komórek następuje przez całe życie,

● następuje wymiana w obrębie istniejących tkanek,

● organizm nie rośnie, wyjątek stanowią ryby,

● starzejące się komórki są usuwane.

2. U roślin

● nie ma selektywnej wymiany komórek martwych, ● ze względu na sztywne ściany komórkowe, ● dlatego powstają komórki drewna, ● w obrębie układu uzupełnianie następuje przez merystemy, ● które mają zdolność nieograniczonego podziału.

Np. wierzchołki korzenia pomidorów hodowane na pożywce od 1933 roku wykazywały aktywność do 1966 roku

MERYSTEMY

1. U roślin centralna część merystemu działa:

● integrująco na komórki peryferyczne, ● mechanizm interakcji nie został poznany.

2. Odcięcie samych merystemów niektórych roślin wskazuje:

● że merystem w swojej działalności jest autonomiczny, ● tzn. niezależny o reszty rośliny (słonecznik, storczyk, ziemniak), ● wynik negatywny uzyskano dla łubinu.

MERYSTMY SĄ WIĘC ORGANIZATORAMI ROZWOJOWYMI.

ORGANIZM A ŚRODOWISKO

Rozwój cech organizmu jest wypadkową:

1. Informacji genetycznej (DNA)

● wyznacza normę (zakres) reakcji

● czyli możliwość wyrażania się danej cechy lub funkcji.

2. Warunków środowiska - to co zakodowane ulega modyfikacji z różnym nasileniem

- zmienność płynna

- zmienność fluktuacyjna

przykład: 1. owad z rodziny gąsiennicznika, zmienia barwę w zależności od temperatury (zbyt niskie temperatury - barwa ciemna, w wyższych - jaśniejsza)

przykład 2. zmiana wielkości owadów w zależności od temperatury ( wzrost temperatury - zmniejsza ich rozmiary)

Zmienności wywołane przez czynniki środowiska nie są dziedziczne - są to cechy nabyte.

Długość życia zwierząt :

• Gady - do 300 lat

• Słonie - 70 - 100 lat

• Konie 40 lat

• Bydło domowe - 20 - 25 lat

• Psy i koty - 12- 15 lat

• Króliki - 5 - 7 lat

• Szczury - 3 lata

• Kawki i ptaki śpiewające do 20 lat

• Sokoły, sowy , papugi - 60 - 100 lat

• Ryby (flądry) - 60 lat

• Królowa mrówek - 12 - 15 lat

PRZYCZYNY STARZENIA

• wielkość mózgu

starzenie się komórek (ograniczenie podziałów)

• system immunologiczny (zanik grasicy powoduje jego osłabienie)

• niekorzystne mutacje:

● np. enzym aldolaza

● badania wykazały, że u 3-miesięcznych mysz enzym aldolaza wykazuje dużą aktywność,

● a u 30- miesięcznych na skutek mutacji nie przypomina go nawet budową

• końcowe produkty przemiany materii (wolne rodniki)

• starzenie się substancji międzykomórkowej:

● białka: kolagen i elastyna

● wydzielane i syntetyzowane przez komórki tkanki łącznej

• układ nerwowy i hormony

SPOSOBY BRUZDKOWANIA I GASTRULACJI U ZWIERZĄT

GĄBKI - całkowite, początkowo równomierne, później

nierównomierne. Inwaginacja.

JAMOCHŁONY- całkowite, równomierne. Migracja.

PŁAZIŃCE - spiralne, nierównomierne. W stadium 16-komórkowym zaznacza się kształt komórek dających mezodermę .

OBLEŃCE - całkowite, prawie równomierne, zdeterminowane od stadium 2 blastomerów : ● blastomer większy daje początek ektodermie, ● blastomer mniejszy daje początek endodermie. Inwaginacja i epibolia.

PIERŚCIENICE - spiralne, nierównomierne, zdeterminowane.

● następuje wczesne zdeterminowanie k. mezodermalnych, ● ektodermę tworzą trzy pierwsze mikromery, ● a endodermę cztery pierwsze makromery.

SKORUPIAKI - częściowe lub całkowite, ● po stronie brzusznej blastuli blastomery wytwarzają płytkę zarodkową, ● ulegającą segmentacji.

OWADY- częściowo powierzchniowo. ● blastoderma różnicuje się na ekto- i endodermę, ● oraz pasma mezodermalne, ● z których powstaną woreczki celomatyczne.

PAJĘCZAKI - częściowe, powierzchniowe, niezdeterminowane

SZKARŁUPNIE - całkowite nierównomierne, promieniste. ● do wnętrza blastuli wsuwają się mikromery, ● następnie makromery i tworzą endodermę, ● z mezomerów powstaje ektoderma.

OSŁONICE - całkowite, prawie

BEZCZASZKOWCE - całkowite, prawie równomierne. Inwaginacja.

RYBY - częściowe, tarczowe. Epibolia.

PŁAZY - całkowite, nierównomierne. Inwaginacja, epibolia, migracja.

GADY - częściowe, tarczowe. Inwaginacja, epibolia.

PTAKI - częściowe, tarczowe. Ingresja.

SSAKI - całkowite, nierównomierne. Ingresja

---