Wykład 1 - 09.10.2010 r.

Agenda - setting - ustawianie hierarchii wiadomości.

Framing analysis - w jaki sposób, w jakich kategoriach o czymś myślimy; ramy, w których postrzegamy rzeczywistość. Tj. różne gazety piszą na ten sam temat w różny sposób tzw. ramy medialne - ramowanie życia publicznego. II znaczenie - inicjatywy społeczne, kształtowanie opinii publicznej.

• BLOK TEMATY NU MER 1 - czym jest opinia publiczna?

Pojęcie opinii istnieje od końca XVII wieku. Jest to pojęcie późniejsze (wpisuje się to pojęcie w zdarzenia przed wiekiem XVII). Opinia jest to także zjawisko ukształtowane w wieku XVIII (oświecenie). Zatem posługiwanie się pojęciem opinii w latach wcześniejszych jest błędem!

Opinia - starożytne słowo, odnoszące się do czegoś co jest poglądem, mniemaniem, stronniczy punkt widzenia, nie jest to stwierdzenie faktów czy prawdy ogólnej, jest bowiem stwierdzeniem pewnego stanowiska.

Publiczna - w kulturze europejskiej ma dwa znaczenia:

1. Odnosi się do tego co powszechne (publiczne), ważne dla wszystkich w odróżnieniu do tego co jest tylko prywatnym punktem widzenia.

Opinia rozpatrywana jest:

• W kontekście tego co jest ważne dla wszystkich,

• W kontekście tego co jest prywatne, strefa osobistej wolności.

2. To co publiczne to publicznie prawne, powszechne i dostępne. W tym kontraście przeciwieństwem publicznego jest to co ukryte, niepubliczne. W tym kontekście mieści się wiele spraw. Zasadniczo zaś można wyróżnić dwa bloki:

1. Sprawy intymne - niedostępne dla innych osób, dotyczących skrytych tajemnic, dotyczących sfery obyczajowej, seksualnej - obszar, z którymi nie chcemy wychodzić do społeczeństwa.

2. Sprawy tajne - prawomocnie niejawne, sprawy do których obywatele nie mogą wiedzieć, istnieje sfera niedostępna dla wszystkich.

Arkana władzy - przed ukształtowaniem się demokracji liberalnej decyzje podejmowane przez władze były tajne i niedostępne. To bowiem w toku kształtowania się demokracji liberalnej społeczeństwo domaga się wiedzy na te tematy (w toku historii nastąpiło przesunięcie tego, co jest prywatne, a co publiczne - w tym II. kontekście semantycznym).

Opinia publiczna jest zatem w normatywnym:

1. W wyobrażeniu opinia publiczna powinna być/ powinna dotyczyć spraw powszechnie ważnych, ważnych dla życia środowisk społecznych, organizacji państwowych, o tym warto dyskutować i to powinno być przedmiotem sporów społecznych, ale to co ważne ulega zmianie i ewoluuje, np. feminizm.

2. Opinia publiczna demokracji liberalnej musi być dostępna wszystkim. Podstawowym narzędziem badania opinii publicznej są sondaże. Ich wyniki nie mogą być ukrywane (niegdyś wyniki niewygodne były ukrywane i dostępne tylko elitom władzy). Opinia publiczna musi być jawna i opublikowana. Opinia publiczna w chwili gdy jest publikowana traci pewną „niewinność”, tzn. pojawiają się kłopotliwe procesy, gdyż opinia publiczna staje się punktem wyjścia gry wizerunkowej i marketingu politycznego.

Na czym polega schemat rozwoju opinii publicznej (formułowany w liberalnej teorii polityki, w analizach politycznych)?

1. Ideał - opinia publiczna musi zostać wytworzona i to w określonych warunkach, tj. niezależnie od nacisków idących ze strony władzy i niezależnie od nacisków ekonomicznych (gospodarczych, np. korupcja). Opinia publiczna powinna być kształtowana w autonomicznych sferach publicznych, np. wiece społeczne - musi być uformowana wśród obywateli, którzy są zainteresowani sprawami publicznymi i których ta sprawa naprawdę interesuje. Jest to normatywne idealne podejście.

2. Opinia publiczna musi być publicznie znana - to co ludzie ustalają musi być publicznie dostępne i jawne, ale w miarę możliwości nie sterowane.

3. W demokracji liberalnej „kręgosłupem” jest zasada, że władza powinna uwzględniać opinię publiczną. W rzeczywistości jest zupełnie inaczej. Jeżeli opinia publiczna nie jest uwzględniana to władza traci powszechną popularność, prawomocność i w następnych wyborach nie powinna ich wygrać. Opinia publiczna sprawdza władzę, dokonuje oceny i chce mieć wpływ na decyzje przez nią podejmowane (w normatywnym podejściu).

Sposoby pojmowania opinii publicznej/ nurty/ kierunki rozważania czym jest opinia publiczna?

1. Nurt afirmatywny czyli potwierdzający - ma optymistyczne przekonanie na temat opinii publicznej. Blumer głosił, że współczesne społeczeństwo ma pozytywne cechy, które je odróżniają od społeczeństwa masowego (czyli demokracji podatne na manipulacje i pozbawione inicjatyw społecznych). Blumem polemizował, że społeczeństwa są społeczeństwami masowymi. Mówił, że społeczeństwo amerykańskie jest dynamiczne, chce zajmować się sprawami społecznymi. Współczesne społeczeństwo jest wewnętrznie złożone, zróżnicowane. Zatem opinia publiczna kształtuje się nowych demokracjach liberalnych i to odróżnia ją od innych typów sprawowania władzy w cywilizacji.

Ten pogląd sprowadza się do tego, że istnieje publiczność czyli the public zbiorowość złożona z obywateli, którzy są zainteresowani sprawami publicznymi, maja pogląd, który chcą wyrazić - niekiedy w sposób ostry, chcą uczestniczyć w domenie społecznej.

2. Nurt krytyczny związany z Habermasem, przekonanie o tym, że opinia publiczna ukształtowała się w dobie oświecenia zarówno jako idea, jak i w rzeczywistości, ale później uległa degradacji w XIX i XX wieku w wyniku procesów społecznych, gospodarczych i politycznych - społeczeństwo stało się ogłupione i konsumpcyjne. Ponadto opinię publiczną należy rekonstruować, pobudzać wbrew wszelkim determinantom społecznym i politycznym. Należy odtwarzać społeczeństw obywatelskie, bo to ono powinno być podstawą budowania rzeczywistości. Przedstawicielem tego nurtu jest także Lippman.

Nurt ten związany jest z podejściem historyczno - kulturowym. W centrum znajduje się europejskie oświecenie - przełom w historii cywilizacji i świata, gdyż przynosi nowe wartości. Potencjalnie wszyscy są sobie równi, gdyż każdy dysponuje możliwością kształtowania się. Różnice nie są wrodzone tylko odnoszą się do tego, co ze sobą w ciągu życia zrobimy. Zasadniczą rolę odgrywa kształcenie - nie tylko nauka, ale i docieranie siebie, formowanie samego siebie. Nowym aktorem jest tu mieszczaństwo oświeceniowe - jest nośnikiem wiedzy, zbiorowość, która dysponuje zawodem, ale nie dysponuje prestiżem społecznym jak arystokracja. W tym środowisku rodzi się opisywana idea. Wartością w tym środowisku jest czytanie. W swym wolnym czasie dyskutowano, spotykano się w salonach czy kawiarniach - miejscach, gdzie można rozmawiać o formach rządów, na czym polega prawo, przez kogo powinno być stanowione. The public - rozdyskutowana publiczność, która chce zajmować się sprawami publicznymi.

Burgeliche Gesellschaft - ludzie prywatni, z zasobami, którzy mają chęć zajęcia się czymś co stanowi ich life style, pasję. Pasja nie jest tylko wartością samą dla siebie, ale ma wywierać nacisk na rzeczywistość, by ją zmienić.

Idea ta prowadzi do powstania realnej rzeczywistości, która jest poniekąd ograniczona, ale powstaje opinia publiczna oparta na dwóch warunkach:

1. Indywidualne przyswojenie złożonych treści (chęci + czas) - w czasie wolnym zajmować się złożonymi tematami.

2. Gotowość, chęć i umiejętność dyskutowania z innymi ludźmi na różne tematy.

Formy zbiorowej opinii wg Habermasa:

W dzisiejszych społeczeństwach mamy do czynienia:

1. Z opinią nie publiczną - są to m.in. wyniki badań opinii publicznej, pewna informacja. Ośrodki badawcze nie badają opinii publicznej, ale publikują indywidualne nastroje, gdyż to nie są obiektywne badania. Są to jedynie uczucia, poglądy, nastroje, emocje. Takie pobudliwe odpowiedzi są udzielane przez setki osób.

Publiczna, gdyż dostępna, news, ale patrząc z drugiej strony niepubliczna, gdyż dotyczą rozkładu indywidualnych nastrojów w danym momencie czasu. Opinia publiczna jest pod wpływem medialnej perswazji i manipulacji.

2. Z opinią Quasi - publiczną (niby publiczna) - pewnego rodzaju udawanie, np. wypowiedzi liderów publicznych: „Społeczeństwo chce …”. Są to też wypowiedzi dziennikarzy w różnych programach, to sytuacje gdy pewne zawężone elity społeczne wypowiadają się w imieniu wszystkich.

Opinia quasi - publiczna - publicznie dostępna mówi na temat co ma być źródłem przekonania. W innym znaczeniu są to deklaracje, ustawy , pisma w obiegu oficjalnym, w których wyraża się opinie - w imieniu publicznym. Opinia ta idzie z góry na dół (tzw. Model kaskadowy) - opinia jest tak nam podawana, jak gdyby był to nasz pogląd.

Opinia publiczna powstała poprzez proces degradacji - odpowiedzialne za nowe procesy społeczne, polityczne i gospodarcze z XIX i XX wieku. Procesy te przekształciły dorobek oświecenia:

• Jako pierwszy czynnik wyróżnia się rozwój nowoczesnych mediów - rozwój mediów we współczesnym znaczeniu (taniej prasy, zaawansowanej technologii) przekształciły społeczeństwo w odbiorców czyli sprowadzają nas do roli konsumentów tego, co jest nam przekazywane. Społeczeństwo jest trenowane w duchu, że jest od tego, by konsumować przekazy o sprawach poważniejszych.

• Jako drugi czynnik wymienia się przekształcenia w sferze społeczno - politycznej, kojarzone z państwem socjalnym (państwem dobrobytu). Przekształcenie wulgarnego kapitalizmu w kapitalizm wyposażony w osłony społeczne, np. emerytury, związki zawodowe. Społeczeństwo ma zaś zabezpieczenia by żyć lepiej, np. zabezpieczenia socjalne. Kapitalizm ten ma też ciemną stronę, gdyż społeczeństwo wtrenowywane jest w rolę petenta, tzn. idzie do okienka, by załatwić sprawę i nic innego go nie interesuje, gdyż istnieją związki zawodowe czy też partie polityczne, które są od zajmowania się tymi „innymi sprawami”.

3. Nurt ironiczny - opinia publiczna jest w rozsypce i być może nigdy nie istniała, nie powinna być odtwarzana, gdyż jest fikcją. Nie jest wartością, jest iluzją, jest fikcją szkodliwą.

Wykład 2 - 16.10.2010 r.

Esencjonalizm a antyesencjonalizm

Esencja czyli istota - widzi istotne cechy tam, gdzie ich nie ma. W odniesieniu do opinii publicznej: jest to radykalny pogląd, bowiem opinii publicznej nie ma, jest fikcją. Tę tezę próbuje udowodnić Philip CONVERSE (pogląd 1).

Converse za pomocą sondaży wykazał, że jeżeli przebadało by się te same osoby na ten sam temat, w jakimś odstępie czasowym, to 4/5 populacji nie ma trwałych przekonań na ważne tematy społeczne (społeczeństwo amerykańskie zatem zmienia poglądy, nie ma zdania, poglądy polityczne nie składają się w jedną całość) - zatem według Conversa sondaże są nieodpowiednie.

Postawa - względnie utrwalone dyspozycje do percepcji rzeczywistości, społecznie utworzone, względnie utrwalone.

Większość społeczeństwa dysponuje nie podstawami. Wg Conversa dysponują nie tym co jest trwałe, gotowością do działania. Brak postawy to niepostawa.

Oglądając wyniki opinii publicznej należy zastanowić się z czym mamy do czynienia z faktem (np. urodziny dziecka) czy z konstrukcją (jak ten twór powstaje i jakie ma oddziaływanie, konstrukcja w sensie rzeczywistości nie istnieje, ale ma realne odzwierciedlenie w życiu społecznym i politycznym).

Dyg. Thomas - wygłosił jeżeli ludzie definiują sytuację jako realne to jest ona realna w swoich konsekwencjach. Zatem jeżeli coś postrzegamy to ma to dla nas realną konsekwencję, maksyma ta nabiera życia.

Pogląd 2:

Opiera się na tym samym, tj. że opinia publiczna nie istnieje. Wg BOURDIEU - zajmował się przeważnie dominacją kultury.

Opinia publiczna nie istnieje, gdyż to o czym czytamy trzeba poinformować opinię publiczną, która ma na dany temat swój pogląd. Obiektywne istnienie przepisujemy czemuś co nie istnieje.

Trzy założenie nad badaniami wg Bourdieu, tj. społeczeństwo konsumuje badania, nie zastanawia się nad nimi:

1. każdy może mieć opinię (co nie jest prawdą, bo wiele osób nie ma opinii na jakiś temat),

2. opinie ludzi są równowartościowe - badania opinii publicznej zakładają że waga społecznej opinii każdej osoby jest taka sama, co nie jest prawdą, gdyż jeżeli ludzie mają większe wpływy, jest wpływową postacią, a inne osoby i ich opinie w ogóle w społeczeństwie się nie liczą, są wykluczone (np. osoba anonimowa),

3. badania opinii publicznej zakładają, że hierarchia spraw ważnych jest w społeczeństwie taka sama.

Hierarchia spraw ważnych - każdy z nas ma swoją własną hierarchię spraw ważnych. Mówi się jednak, że hierarchie spraw ważnych są zróżnicowane społecznie w różnych środowiskach w społeczeństwie - dana osoba uważa daną sprawę za najważniejsi, o którą teraz należy zabiegać (można mówić o pewnej piramidzie spraw: strefa najważniejsza strefa mniej ważna strefa ważna, jeżeli zostaną spełnione określone warunki strefa spraw nieistniejących - w zależności od grupy). Np. pewne sprawy nagłaśniane p[rzez ruchy społeczne - dla tych ruchów dane sprawy są najważniejsze, dla przeciętnych osób zaś ów nagłaśniane sprawy w ogóle nie istnieją mamy wspólny pogląd, ale jesteśmy bardzo różni.

Opinia publiczna spełnia szkodliwą funkcję, która zamazuje rzeczywistość (stwarza pozór, społeczeństwo istnieje na opinii, należy przecierać oczy społeczeństwu, które ulega iluzjom, społeczeństwo istnieje i ma potrzeby, ale każdy człowiek ma swoje potrzeby, bowiem jedne sprawy są dla jednych osób ważne, a dla innych w ogóle nie istnieją, nie dostrzegają ich).

Bourdieu próbuje pokazać trzy założenia leżące u podstaw opinii publicznej i próbuje je zakwestionować - to co podaje się opinii publicznej nie jest bytem, jak np. drzewo, lecz są to jedynie konstrukcje uznawane za jakąś postawę, lecz traktuje się je jak realny byt czyli ulega esencjalizacji. Takie konstrukcje, które nas otaczają mają istotny wpływ na nasze życie (tak jak fakty, które są równie ważne).

Pogląd 3:

M. KRÓL „Słownik demokracji” - wg niego, opinia publiczna, badania psychologiczne, socjologiczne, polityczne pokazują wyniki swoich badań i powstaje założenie. W wyniku tego należy stwierdzić, że opinia publiczna nie istnieje, powstaje w wyniku nadania jej kształtu, konstrukcji myślowej jaką żądał dziennikarz, polityk itp. Istnieją bowiem tylko grupy społeczne i ludzie.

Opinia publiczna jest ważna i powinna być w społeczeństwie demokratycznym krystalizowana, gdyż wytwarza pośrednią wartość między osamotnieniem jednostek, atomizacją społeczeństwa a drugim biegunem jakim jest sfanatyzowany tłum, który kieruje się zbiorową emocją, czymś czego nie wiążemy z sensem opinii publicznej.

W tym poglądzie jest paradoks - należy zabiegać o coś co jest fikcją, ale bardzo ważną fikcją (Król prezentuje pogląd liberalny).

Istnieje różnica między tym co jest, a tym co powinno być. Są tylko grupy społeczne, ale warto o nią zabiegać, ponieważ pobudza do działania, w imię wartości, ale warto jednocześnie mieć świadomość, że jest to tylko konstrukcja.

Nurty ujmowania opinii publicznej:

1. wykład poprzedni prezentuje nurt afirmatyczny - opinia publiczna się kształtuje, wpływa na władzę, społeczeństwo chce wyrażać poglądy, ma urządzenie społeczne ku temu.

2. Nurt krytyczny - opinia publiczna ukształtowała się w dobie oświecenia, ale uległa destrukcji i należy zadbać o jej odbudowę poprzez społeczeństwo obywatelskie i inicjatywy społeczne. Opinia publiczna jest w zaniku, ale trzeba ją ratować, media niszczą opinię publiczną.

3. Nurt ironiczny - nurt o konotacji negatywnej, ale wnioskujący. Przedstawicielem tego nurtu był LIPMANN, który jednocześnie wprowadza pojęcie stereotypu. Uważał on, że posługujemy się pewnymi stereotypami - społeczeństwo to bierna i ignorancka masa, ludzie którzy nie mają pojęcia o zarządzaniu społeczeństwem, o polityce i jej procesach.

Społeczeństwo w sprawach publicznych ma poznawcze i bezużyteczne stereotypy. Dlatego pytanie ludzi o opinię publiczną jest błędem, jest wstępem do tego, co nieprawidłowe.

Społeczeństwo powinno być zarządzane przez elity, skrawek środowisk, którzy mają pojęcie o polityce czy gospodarce. Dlatego pytanie na co dzień społeczeństwa jest bezużyteczne i szkodliwe.

Społeczeństwo demokratyczne i opinia publiczna opiera się na dwóch nurtach:

1. nurt opinii publicznej - społeczeństwo czegoś chce,

2. nurt obywatela poinformowanego - społeczeństwo wie o czym mówi, wypowiadają się na jakiś temat, jednak wg Lipmanna większość ludzi nie wie o czym mówi.

Społeczeństwo to masa, która jest godna szacunku, ma zasady, ale to nie jest ta instytucja, którą należy brać na poważnie w sprawach, które wykraczają poza horyzont myślowy ludzi.

Społeczeństwo jest siedliskiem i nośnikiem stereotypów. Lippnam to reprezentant elitaryzmu (tj. demokracja nie jest uczestnicząca, nie jest tworem by wciągać ludzi w dyskusje i rozprawianie).

Przeciwnikiem w poglądach Lipmmana był J. DEWEY, który reprezentuje pogląd afirmatyczny - demokracja powinna być uczestnicząca, a społeczeństwo powinno być wysłuchiwane.

Kolejny pogląd nurtu ironicznego reprezentuje N. LUHMANN - twórca tzw. teorii systemów.

Wg Hulmana:

1. rozwój społeczeństwa polega na tym, że społeczeństwo staje się coraz bardziej zróżnicowane (im bardziej jest lite tym bardziej się cofa). Różnorodność = wielość systemów. Im społeczeństwo jest bardziej rozwinięte, tym bardziej zróżnicowane są systemy (gospodarcze, polityczne, społeczne i inne).

Nowoczesne społeczeństwo polega na różnicowaniu się systemów, np. system gospodarczy, który ma swoje reguły, gdzie chodzi jedynie o zyski, ma reguły kompletnie oddzielne od systemu polityki czy innych.

Im bardziej mierzalna rzeczywistość tym jest większy regres. Współczesne społeczeństwo musi polegać na tym, że systemy muszą być różne, musi być widoczna granica. Wiadomo jednak, że niekiedy te granice się zacierają, np. kościół i polityka.

2. każdy z systemów rządzi się inna logiką (co jest pewną wartością), rozwija się na zasadach samorealizacji. Systemy rozwijają się na mocy samorealizacji - przypisywanie sobie wartości, które są inne od pozostałych systemów. Zatem podstawą rozwoju systemów jest obserwacja innych systemów, kontrast.

3. systemy są tak złożone, że nikt nie jest w stanie dokonać oceny systemów jako całości. Dlatego bardzo ważna jest tu obserwacja drugiego rzędu, np. obserwacja gospodarki za pomocą kursów giełdy. Czyli obserwujemy pewne narzędzia, które już są zaobserwowane, tzw. Obserwacja obserwacji.

Nikt nie jest w stanie ogarnąć całych systemów jako całości. Każda osoba udzielająca odpowiedzi do ankiety to obserwacja 1 rzędu. Wyniki sondaży najczęściej wykorzystują politycy, by dostosować swoje działania do społeczeństwa.

W nowoczesnym społeczeństwie polityka jest obserwowana przez wyniki sondaży.

Rozwój systemów polega samoobserwacji tzw. 2 rzędu, gdyż jest zbyt dużo informacji do przetworzenia. Należy skorzystać z narzędzi społecznych, które są już zaobserwowane i są punktem odniesienia. Wg Hulmana badania nie są niczym innym (tj. społeczeństwo obywatelskie itp. to fikcja).

Opinia publiczna jest funkcjonalnie niezbędna. Gdyby nie to, wówczas polityka nie miałaby narzędzi do obserwacji, nie wiadomo by było czego należy się trzymać. Jednocześnie trzeba zdawać sobie sprawę, czym jest opinia publiczna (nie ma tu żadnych wartości jak w oświeceniu, jest to narzędzie ważne, ale obudowane metaforycznymi wyobrażeniami). System zatem rozwija się poprzez samorealizację.

Kolejny pogląd przestawia J. BAUDRILLARD - „Wirtualne rzeczy” - postmodernista.

1. epoka ponowoczesna jest czynnikiem jakościowo oddzielnym od tej epoki poprzedniej - nowoczesności (modern). Różnica polega na tym, że w epoce ponowoczesnej straciliśmy kontakt z rzeczywistością, w takim sensie w jakim kontakt z rzeczywistością miały poprzednie epoki. Żyjemy w środowisku, które nie jest tą samą rzeczywistością, co w epoce poprzedniej.

W toku rozwoju europejskiej i amerykańskiej cywilizacji, zachodnie społeczeństwo wytworzyło wiedzę na temat rzeczywistości, informacji obrazów rozwój nauki (kultura popularna, mass media i inne). Cywilizacja wytworzyła ogromną ilość obrazów dotyczących zarówno polityki, gospodarki i innych - społeczeństwo jest uwiedzowione. Dlatego nasz kontakt z rzeczywistością jest całkowicie odmienny, np. w gospodarce mamy do czynienia z pieniędzmi, który nie jest już pieniądzem.

Symulakra - obiekty, które nie są ani realne ani nierealne, ale spełniają bardzo ważną funkcję, a mianowicie zasłaniają fakt, że realnej rzeczywistości, z którą miały kontakt poprzednie epoki - już nie ma.

Kultura społeczeństwa jest patologiczna i oparta na chaosie. To maszyneria, która ma odtwarzać poglądy społeczne, podczas gdy druga część jest obojętna i sprawy publiczne ma w nosie. Tam, gdzie jest przesyt badaniami sondaży to społeczeństwo ma większą obojętność wobec opinii publicznej. Im bardziej są dopytywani tym bardziej mają w nosie. Milcząca większość zdaje sobie sprawę, że sondażowanie to fikcja, ale ważna dla polityki, fikcja pokazywana w mediach, która nic ze sobą nie niesie.

Opinia publiczna jest złudzeniem, fikcją, oszustem i dlatego trzeba ją traktować jako 1 element ponowoczesnej rzeczywistości, w której rzekomo wszystko to gra, która jest organizowana, ale w gruncie rzeczy jest inaczej. Społeczeństwo to chaos, ironia i owa „wirtualność” - to co sztuczne zdroworozsądkowo potrafimy odróżnić od fikcji.

Wszystko ma otoczkę. Społeczeństwo jest karmione informacjami, spektaklami - chodzi o tom, by sprawić wrażenie, że polityka jest naprawiona, np. afera Watergate. Afera ta polegała na tym, że zamazano rzeczywistość, która pozwala wierzyć, że już wszystko jest dobrze i zostało naprawione.

Wykład 3

30.10.2010 r.

Badania opinii publicznej są szerszą częścią całości badań ankietowych (w takim znaczeniu, jak dziś je znamy):

• ankietowe badania rynkowe, np. gospodarcze,

• ankiety jako techniki badawcze/ naukowe.

Historia:

W języku francuski equẻt (ankieta) - zbierania materiałów w terenie (koniec XIX wieku) - bezpośrednio od osób zainteresowanych w terenie.

Szczególna odmiana - ankieta za pomocą sondażu (francuskie equẻt de sontage) - badanie postaw i zachowań.

Gdy te pojęcia się ukształtowały badania były dziedziną społeczną.

Ch. Le Play - badacz społeczny.

Badania służyły zapoznaniu się z klasami niższymi (upośledzonymi), próby reformy społecznej w ramach kapitalizmu. Narastała świadomość, iż kapitalizm ówczesny nie był po jednym narodzie lecz po 2 narody. Określił to DISRAELI - opisał społeczeństwo angielskie końca XIX wieku jako 2 społeczeństwa, czyli społeczeństwa które się różnią nie tylko stylem, zasobnością, ale i językiem.

Narastała wówczas w elitach świadomość by pomóc ludziom biednym (ale najpierw trzeba było ich poznać). Dlatego ruch reformatorski posługiwał się czymś co my nazywamy dziś ankietami.

Inny kontekst, z którego powstały współczesne badania opinii publicznej to kontekst amerykański - badanie przeglądowe czyli SURVEY. Polega na systematyzacji zbierania informacji za pomocą wywiadu lub ankiety pocztowej. Badania te dotyczą różnych obszarów a szczególnym typem jest badanie opinii publicznej czyli public opinion polling.

Czyli sondaż opinii publicznej musi być reprezentatywny - to jest jego prawdziwa cecha odróżniająca go od sond ulicznych (które nie mają żadnej wartości poznawczej). Próba reprezentatywna mus być przygotowana wg określonych zasad i musi zawierać cechy położenia społecznego (wiek, płeć, wykształcenie, status zasobności, miejsce pochodzenia, miejsce zamieszkania, zawód czyli tzw. Status społeczny).

Prawidłowy sondaż w sposób proporcjonalny do społeczeństwa musi „łapać” te mikro społeczeństwa (obraz społeczeństwa).

Jednym z podstawowych błędów to niewłaściwy dobór próby. Zatem podstawowa rzecz to określenie próby - próba reprezentatywna, która daje podstawę do ekstrapolacji wyników czyli przenoszenie na zewnątrz (są dopuszczalne granice błędu 2-3 %). Jeżeli błąd jest większy to budzi poważne wątpliwości, domysły, próba wpływy. Te błędy wynikają (źródła błędów) - rzadko ze świadomej manipulacji, najczęściej błędy wynikają, np. ze spirali milczenia (o których mowa na kolejnych wykładach).

Badania reprezentatywne czyli sample survey (próba, przekrój społeczności) - badania opinii publicznej, które oparte są na próbce, różnią się od badania cenzusowego (cenzusowy survey), które obejmuje mała grupę, gdzie można zbadać wszystkich, których dany problem dotyczy. Te badania są rzadkie, gdyż są drogie.

Poprzednik badań opinii publicznej - lata 20. XX wieku - po raz pierwszy wprowadzono „słomiany sondaż” (straw pall) - nazwa metaforyczna - próba rozpoznania, w którą stronę idzie opinia publiczna, jak się układa myślenie ludzi na jakiś temat. Słomiany sondaż niegdyś był wykonywany wśród pasażerów wagonów na różne tematy. Sondaże te były atrakcją „medialną”. Za każdym razem publikacja wyników jest kluczową metodą kształtowania opinii publicznej - dopiero publikacja kształtuje opinię publiczną. Dlatego słomiane sondaże były stronniczo aranżowane by czytelników gazet zmusić do myślenia w określony sposób, sondaże te nie są reprezentatywne, są zwykłą ciekawostką związaną z manipulacją.

Dzisiaj stosowane są zastępniki ówczesnych słomianych sondaży, np. dzwonienie, sms do studia - gdzie na koniec ogłaszany jest wynik, np. program Lisa. Nie ma to wartości poznawczej, jest mylący, gdyż dany program polityczny ma swoją widownię i dlatego podawana tam informacja o „słupkach” nie ma większej wartości. Nie ma znaczenia jako badanie opinii publicznej.

Podobny charakter mają sondy uliczne, gdzie pytania są przypadkowe, wypowiedzi pasują do profilu radia czy telewizji. Podobnie telefony do studia, gdzie gatekeeperzy dopuszczają dzwoniącą osobę do studia lub też nie.

1936 rok - znacząca data dla historii słomianych sondaży, gdyż były wykonywane nie za pomocą reprezentacyjnych ankiet. Lecz amerykańskie czasopisma były wysyłane jako list do czytników. One też są nazywane mianem słomianych sondaży.

Zaś rok 1936 to też klęska Literaty Digest, który fałszywie przewidział wyniki wyborów prezydenckich. Wg tej gazety powinien wygrać kandydat liberalny, zaś wygrał demokrata Roosvelt. Błąd gazety pokazał, że elektorat reprezentatywny został przeszacowany czyli w puli osób, które otrzymały te ankiety było więcej zwolenników liberalnych. Listy te były wysyłane na podstawie osób, które miały telefony i telewizory. Dlatego źle określono zwycięzcę.

W tym samym roku G. GALLUP, który zrobił próbę reprezentatywną społeczeństwa amerykańskiego i w prawidłowy sposób przewidział wynik wyborczy. To stało się wzorcem dla licznych sandażowni dla ośrodków badania opinii publicznej w USA i później w Europie Instytut Gallusa stał się globalnym ośrodkiem, źródłem wiedzy na temat badania opinii publicznej.

Techniki badań ankietowych stosowanych w ramach badań opinii publicznej:

1. bezpośredni kontakt opiera się na wywiadzie, gdzie przychodzi ankieter,

2. ankiety pocztowe - istnieje procent zwrotu stąd są mało wiarygodne, stopa zwrotu jest niska, a tym którym się chce odsyłać ankiety to nie muszą być reprezentatywne,

3. ankieta dołączona do towarów, ulotek,

4. ankieta audytoryjna,

5. ankiety ogólnie wyłożone, które są niereprezentatywne,

6. ankiety telefoniczne - budzą opór podejrzliwych ludzi, zawierają w Europie duży poziom błędów, inaczej jest w USA.

AKULTURACJA - przyswojenie do naszej kultury czegoś nowego.

Wiąże się z pojmowaniem siebie jako respondenta i obywatela. U respondenta budzi się poczucie, że udzielenie odpowiedzi jest zobowiązaniem obywatelskim. W akulturacji dziś chodzi o to, że ludzie nie mają czasu na ankiety, podejrzliwość dlaczego to „ja” maleje stopniowo, nie chodzi o to dlaczego do badania wybrali właśnie ich.

Badanie opinii publicznej sondażowe wiążą się też z poważnymi wątpliwościami, co do ich funkcji społecznych, trafności, gdyż istnieją wykładnie czemu one służą - służą badaniu opinii publicznej, podstawowym narzędziem liberalnej demokracji, służą wysłuchaniu tego co sądzą obywatele i wzięciu tego pod uwagę.

Wątpliwości co do sondaży badania opinii publicznej, o charakterze komunikacyjnym w kwestii anonimowego:

1. o charakterze komunikacyjnym odnoszącym się do procesu komunikowania - w drugiej połowie XX wieku rozwinęły się badania nad komunikacją interpersonalną. Badania, które miały charakter profilu, nastawione na badacza chciały rozpoznać komunikację interpersonalną bez narzucania pojęć, hipotez - miały na celu rozpoznanie procesu komunikowania, który jest kreowany przez samych uczestników np. codzienna rozmowa. Należy spojrzeć na tę rozmowę bez przyjęcia z góry przesądów, rozpoznać wewnętrzną logikę rozmów, np. śmiech oznacza chaos. Mają charakter EMICZNY czyli charakter rozmowy bez narzucania hipotez - to m na celu ów badanie. Z obszaru m.in. lingwistyki zaczęto formułować komunikacyjne wątpliwości na temat badania opinii publicznej. W danej społeczności ludzie będą tak samo rozumieli pytania, będą przypisywać terminów - to samo znaczenie - wg badaczy jest fikcją, określone słowa w określonych serwisach są albo kompletnie niezrozumiałe lub rozumiane w różny sposób.

2. Założenie, że ludzie badani dysponują mechaniczną niezmienną uporządkowaną i gotową do realizacji zdolność do realizowania swoich sądów. Respondenci mają zdolność jak „komputer”. Nie tak przebiega komunikacja między ludźmi - często dociekamy jaki właściwie mamy pogląd, próbujemy się dowiedzieć czegoś więcej. Założenie to jest podstawą do traktowania wszystkich wypowiedzi w ten sam sposób tzw. Agregowania wyników.

3. Wywiad kwestionariuszowy jest normalną rozmową tj. przebiega w ten sam sposób, co zwyczajna rozmowa ludzi. Z tego wywiadu zazwyczaj wywiązuj się rozmowa, dopytywanie. Jest to próba włączenie mechanizmów zwykłej rozmowy, w której mamy prawo coś powiedzieć. Znaczenia mają charakter prospektywne, resporopektywnie ( do tyłu i do przodu). Tam nie ma nic nie logicznego - jest to potoczna komunikacja między ludźmi, są pytania. Kolejna różnica to taka, że w normalnej rozmowie obie strony mają prawo do zadawania pytań. Tutaj zaś istnieją sztywne ramy. Tematy w rozmowach naturalnych krążą swobodnie. W wywiadzie tematy są przewidziane. Zatem wywiad kwestionariuszowy różni się od zwykłych rozmów - założenie, że wypowiedzi tam formułowane są niepewne i wątpliwe. Technika oparta na komunikacja, oparta nie na obserwacji. Trzeba wytworzyć sztuczną (fałszywą) rzeczywistość. Technika polega na wytworzeniu komunikacji, której by nie było gdyby nie wywiad kwestionariuszowy.

Wątpliwości społeczne - dowiedzieć się co myśli społeczeństwo - giving the voice to the other - dawanie / udzielanie głosu innym, odpytywanie innych wg z góry przyjętego schematu. To pytania, wątpliwości tu stawiane. Jedną z prób to sondaż deliberacyjny.

1. został wprowadzony w latach 70. przez J. FISHKIN - po raz pierwszy w Polsce wprowadzono go w roku 2009 w Poznaniu - technika trudna i kosztowna.. to próba przełamania monopolu standardowych badań opinii publicznej,

2. polega na tym, że reprezentatywną zbiorowość zaprasza się w jedno miejsce, funduje się pobyt, wyżywienia, nocleg najczęściej przez 2 dni,

3. z reguły dotyczy jednego problemu, np. jak powinna wyglądać służba zdrowia,

4. są także sondaże w skali regionalne,

5. w ramach wykonywane są 3 typowe sondaże opinii publicznej (na początku, w środku i na końcu) wywiad kwestionariuszowy, ankieta w danej sprawie. W między czasie odbywają się dyskusje (deliberacja rozważania, rozprawianie się). Zapraszani są eksperci z różnych stron, by robić mini wykłady. Odbywają się dyskusje plenarne i dyskusje w małych grupach bez ekspertów. Wynik początkowy i końcowy sondażu bardzo się różnią - mówi o tym co by było gdyby całe społeczeństwo było najedzono, chcieli by coś wiedzieć i mieli by czas by dyskutować wolni i zasobni obywatele mówią o tematach społecznych, gdyż ich to interesuje, by dojść do poglądu, który ich satysfakcjonuje. To pojmowanie demokracji, który opiera się na dyskusji społecznej, którzy chcą uczestniczyć w życiu społecznym - coś w stylu teorii Habermasa.

6. próba udzielania głosu, którego nie można udzielić całemu społeczeństwu (dalej w kolejnych wykładach),

7. są stosowane przez agendy rządowe, niekiedy wielkie korporacje,

8. mało wiarygodne, gdyż jest to eksperyment, który wytwarza sztuczną sytuację - wykierowany w stronę zasad demokracji liberalnej.

Wątpliwości związane z rolą badania opinii publicznej w kontroli i nadzorze nad społeczeństwem:

1. M. FOUCAULT - filozof francuski. S HERBST - badaczka, która zwróciła uwagę, że badanie opinii publicznej we współczesnym społeczeństwie prócz zalet (forma dowiadywania się) to jednocześnie ważny element współczesnej demokracji patrząc sceptycznie Foucault zwraca też uwagę, że rozwój cywilizacji europejskiej zmierzał od właściwości o charakterze surowym, karzącym w stronę władzy dyscyplinarnej (która polega na nadzorze). Ludzie mają prawo mieć poczucie, że potencjalnie są ciągle obserwowani. Tę myśl opierał na oświeceniowym założeniu PANOPTYKOMU (architektoniczne założenie) czyli budynek dostosowany i sterylny, więzienie bez bicia i zastraszania. W więzieniach wywoływana jest tendencja ku samodyscyplionowaniu się, wykonywania pracy i obowiązków, było to postrzegane w dobie oświecenia jako postęp i humanitaryzm, wcześniej odcinano kończyny, miało miejsce okrucieństwo. Należy sprawić wrażenie, że ludzie notorycznie są pod nadzorem (choć niekoniecznie pod nim stale są). Budynek wymyślił BENTHAM. Stad też wywodzi się panoptyzm - mówimy o instytucjach, społeczeństwach panoptycznych. Mechanizmy panoptyczne wprowadzone były by wprowadzać tendencję do bycia wzorowym (ponad normę),

2. Herbst powiada, że badania opinii publicznej mają dużo wspólnego z wprowadzeniem mechanizmów władzy dyscyplinarnej na płaszczyźnie społeczeństwa. Jest to jedna z technik nadzoru nad społeczeństwem. Herbst wiąże to też z Weberem, który mówił o procesie socjalizacji, tj. że rozwój cywilizacji europejskiej polega na racjonalizacji, rzeczywistość staje się „żelazną klatką”, masy ludzi muszą być zarządzane, rodzi się prawda, instytucje, zarządzanie społeczeństwem by ludzie byli tacy sami, bez indywidualizmu. Było to tendencją oczywistą w dobie wzrostu ludności itp.,

3. zarządzanie poprzez nadzór to badanie mechanizmów (częścią tego procesu jesty technologia badania społecznego - wg Herbst.

Wykład 4

06.11.2010 r.

Omówienia kserówki Numbered voices

Co można powiedzieć o opinii publicznej jako o wskaźniku? Opinia publiczna wybiera sobie określone stacje telewizyjne, gazety na zasadzie pewnego wydarzenia tego, co się ludziom podoba (mass media programming/ political). Słuchalność radia itp. jest ważna, gdyż który kierunek ideowy jest popierany - jako istota informacji o tym jaki są poglądy społeczeństwa.

Techniki wyrażania i szacowania:

ORATHORY/ RHETORIC:

To co się dzieje między ludźmi face to face (bezpośrednio) w tej samej przestrzeni, żywe osoby - spierają się, używając technik retorycznych. Zatem chodzi o przestrzeń, w której spotykają się obywatele (wówczas bez kobiet, niewolników) selektywna demokracji oparta na dyskusji. Ryzyko manipulacji, gdy ludzie się spierają dochodzi do kłamstwa itp. U schyłku starożytności rozwinęła się świadomość, że retoryka to narzędzie do różnych celów:

• pozytywnym - mówienia prawdy wbrew wszystkim, może to nas wiele kosztować, możemy być wyśmiani i niezrozumiani, można też ponieść konsekwencje = śmierć, samobójstwo przez kontekst sytuacyjny. Tę problematykę przedstawiał Sokrates, który mówił prawdę wbrew wszystkiemu.

• negatywnym by komuś się przypodobać, by zyskać łaski ludzi, którzy mają władzę, dochodzi do kłamstwa. Tę problematykę prezentowali sofiści identyfikowani z niewłaściwym użyciem retoryki (w sensie negatywnym), by przypodobać się innym, równoznaczne z agitacją i propagandą. Sofiści dobrze manipulują, uczą tego jak wpływać na inne osoby bez zastanawiania czy jest to naganne czy też nie. Sofiści służą negatywnym znaczeniom, ale jednocześnie mają podejście, iż świat jest po to, by go modyfikować, by go zdobywać, podbijać, zmieniać poprzez techniki manipulacyjne. Była to podstawowa technika (ówcześnie nie było to nazywane mianem techniki), ale my dzisiaj nazywamy to TECHNIKĄ.

OGÓLNOGRECKIE FESTIWALE KULTUROWE: także nie korzystano z miana techniki - zjazd różnych Greków w przedstawieniu teatralnym, w których były zawarte treści polityczne.

PANFLETY - sarkastyczne utwory, które miały poddać krytyce/ dyskredytacji osoby, instytucje. To wszystko było związane z kulturą bezpośrednią. Ciężar komunikacji opierał się na mówieniu (pisma istniało, ale nie było dostępne dla wszystkich), stąd też duża rola mówienia i wysławiania się.

Opinia publiczna była kształtowana w toku publicznych spotkań, kształtowała się publicznie - nie poprzez prywatne kontakty. Opinia publiczna jest kształtowana i szacowana w sposób niestrukturalizowany - nieprzewidywalny, nie jest to związane z tym, że ktoś odpowiada na pytania tak lub nie.

Ustrukturalizowana - istnieją zasady na podstawie których badana jest opinia publiczna oraz opinia wyrażana jest w ciszy i dyskrecji (np. wybory). Dodatkowo indywidualne decyzje mogą być później policzone i ujęte w słupki na podstawie czego szacuje się i patrzy, w która stroną kieruje się opinia publiczna.

DRUK - pierwsza drukarnia Gutenberga - był to przełomowy fakt w historii mediów - w nowoczesnym sensie, która polega na tym, że nie musi być w tym samym miejscu, nie musi się widzieć, publiczność staje się rozrzucona i jednocześnie składa się z indywidualnych odbiorców, którzy mogą coś przeczytać bez ulegania perswazji drugiej osobie. Druk jest public i private - indywidualnie przyswajany często prowadzi do dyskusji na forach publicznych o tym, co się przeczytało, publicznie dyskutowane. Na tym polega sfera publiczna - indywidualnie coś przyswoić, by później chcieć i móc na ten temat dyskutować z innymi.

Później pojawiły się też techniki zarówno public jak i private. Ten fakt nie będzie zmieniał głównego nurtu przemian - przejścia od nieustrukturalizowanych do ustrukturalizoweanych szacowania oraz od publicznych do dominanty prywatnych sposobów wyrażania opinii publicznej.

TŁUMY - nieustrukturalizowany, nieprzewidywalny, wybuchowy w przestrzeni publicznej, kulturowa treść - wiążą się ze pojęciem wyprowadzonym przez Bachtina czyli z KARNAWALIZACJĄ w kulturze. Sprzeczność, napięcie pomiędzy kulturą narodową a ludową (niepokorna, która chce się wyzwolić z narodowej). Kultura ludowa może być obsceniczna, gustuje w dosadnych żartach, przeciwna konwencjom, przekracza reguły. Jednocześnie jest bardziej poważna, gdyż konfrontuje się z życiem i śmiercią w sposób poważny, na swoje miejsce w każdej cywilizacji, niekiedy w określonych porach roku, np. karnawału. KARNAWALIZACJA - przekraczają reguły życia skonwencjonalizowanego, wyrażają to co chcą naprawdę powiedzieć - to co jest zazwyczaj stłumione przez konwencję i kulturę wysoką. Tłumy (XVII wiek apogeum, ale trwa do dziś, np. wysypywanie zboże przez Leppera) - te zachowania mają moc symboliczną, wyrażają protest, ale wiele „mówią”. Np. we Francji tzw. „masakra kotów” - maltretowanie kotów i publiczny sąd nad kotami = ludzie oglądali to, był to swego rodzaju spektakl symboliczny, gdyż skazywane koty uosabiały właścicieli pierwszych manufaktur - symbolizowało to niezgodę, sprzeciw i jednocześnie możliwość zmiany tej sytuacji. Sytuacje te były polemiką, wyrażaniem opinii, bezsilną, ale publiczne w sposób nieustrukturalizowany, wyrażały poglądy i miały symboliczny sens. Tego rodzaju zachowania dziś w cywilizacji europejskiej poddane są dyskredytacji, są nieprawe.

ELIAS - autor koncepcji procesu cywilizacji. W toku rozwoju cywilizacji europejskiej następuje proces cywilizacji, który polega na tym, że to co było uważane z prawomocne i jednocześnie barbarzyńskie ulega zmianie - następuje łagodzenie w sferze publicznej. Nasza percepcja jest ograniczona z uwagi na brak wyobraźni historycznej. Elias mówił też, że komentując teraźniejszość należy spojrzeć wstecz, gdyż dziś żyjemy w epoce względnie łagodnej.

PETYCJE - technika strukturalizowana i nieustrukturalizowana jednocześnie - były formułowane w przestrzeni publicznej przez niezadowolonych ludzi, któryż zbierają podpisy (część osób się podpisuje te petycje i wykrzykuje swoje żale, a część tego nie robi (ustrukturalizowane). Pierwszą petycję szły w swego rodzaju pochodzie - był to teatr. Władze doszły wówczas do wniosku, że sam ten pochód im szkodzi, zatem ograniczyli to - petycje mogły składać określone osoby.

SALONY/ KAWIARNIE - co pobrzmiewa elitarnie. Kawiarnie wywodzą się z kultury angielskiej. Salony zaś z kultury francuskiej. W obu był kontakt bezpośredni, miejsce publiczne, face to face, tryb nieustrukturalizowany - nowa technika, nie jest to otwarta przestrzeń. W salonach był regulowany dostęp, należy być zaproszonym, musi być osoba, która udzieli gościny. W salonach duża rolę odgrywały też kobiety (co nie miało miejsca wcześniej), artyści francuscy zakładali salony by móc plotkować, lecz jednocześnie dyskutować o literaturze itp. Były też męskie salony, gdzie kobiety nie miały wstępu (i na odwrót: salony kobiece bez mężczyzn). Salony były zagrożeniem dla władzy - tzn. środowiska wpływowe organizują się po to by dyskutować na niewygodne tematy, wówczas powstało pojęcie opinii publicznej. Ówcześnie minister finansów nazwał to co się odbywa w salonach opinią publiczną, lecz odróżnił salonową opinię publiczną od motłochu, z którą nie należy się liczyć, lecz z opinią publiczną salonów liczyć się należy.

Ludzie chcieli rozmawiać, debatować o sprawach publicznych - to była duża wartość oparta jednocześnie na indywidualnym przyswajaniu treści, gdyż by rozmawiać w salonach najpierw trzeba było coś przeczytać, by później móc dyskutować.

Kawiarnie - kawa stawała się coraz tańsza, stąd kawiarnie stawały się coraz bardziej popularne, dostęp był mniej regulowany, nie był oparty na wykluczeniach społecznych niż w salonach. Opinia publiczna była drukowana w gazetach np. w „The Guardian”. W kawiarniach ludzie się kłócili, ale mieli kontakt face to face, co można było napisać w gazecie - forma wyrażania opinii publicznej.

RUCHY REWOLYCJNE: XVIII wiek i związana z tym Wielka Rewolucja Francuska - pierwsze w historii wydarzenie, gdzie lud zmienił władzę. Odbywa się w przestrzeni, nieprzewidywalne, niestrukturalizowane. Później, już na mniejszą skalę, mamy do czynienia ze STRAJKAMI (XIX wiek) - tłumy, próba przeciwstawiania się warstwy robotniczej zasadom eksploatacji. Wyrażanie opinii mogło polegać na strajkach, które da się stłumić, procesy nieustrukruralizowane w przestrzeni publicznej.

Moment przełomowy to WYBORY POWSZECHNE - osoba uprawniona do głosowania wypełnia kartę wyborczą, z nikim nie dyskutuje, dokonuje indywidualnej decyzji, dyskrecja (niekiedy łamane), prywatne, strukturalizowane.

Z tą techniką wiąże się pewne przeobrażenie - wraz z przejściem od technik niestrukturalizowanych do strukturalizowanych - dokonuje się przemiana pojmowania opinii publicznej - opinia publiczna przestaje być całością, lecz staje się agregatem. Do tej pory dominowało mniemanie, że opinia publiczna była pojmowana ponadjednostkowa całość, rzeczywistość niesprowadzalna do jednostek, lecz jako całość (czyli pewne reguły: nie ma jednostkowej decyzji).

W XVIII wieku francuski filozof ROUSSEAU mówił o woli powszechnej - każde społeczeństwo posiada swoją wolę czyli chce czegoś jako całość. Też w myśli starożytnej np. u Arystotelesa można odnaleźć wolę społeczeństwa, która czegoś chce, a wyrazem tego jest opinia publiczna (w antyku nie było pojęcia opinii publicznej) pojęcie holistyczne czyli całościowe.

HOLISTYCZNE pojęcie jest związane z terminem publicznym i prywatnym - publiczny i nieustrukturalizowany czyli dominowało holistyczne spojrzenie na opinię publiczną. W epoce nieustrukturalizowanej i publicznej - dominowało wrażenie, że opinia publiczna jest holistycznym spojrzeniem wyrażania opinii publicznej.

Później opinia publiczna coraz częściej była postrzegana jako agregat - dodawana suma poszczególnych decyzji i poglądów, a nie jako całość o charakterze jednostkowym. Im bardziej idziemy ku współczesności, tym bardziej myślenie całościowe zastępowane jest pojęciem chłodnym czyli agregatem. Społeczeństwo staje się przedmiotem obserwacji za pomocą procedur opartych na pomiarze.

Dzisiaj opinia publiczna jest podzielona, słupkowa. To przejście w stronę technik strukturalizowanych i prywatnych wiąże się z przeobrażeniem czym dla społeczeństwa jest opinia publiczna, która staje się coraz bardziej sumą indywidualnych wyborów, nastrojów czy decyzji.

Wraz z wyborami powszechnymi zrodziła się potrzeba przewidywania wyborów. Stąd pojawiło się pojęcie SŁOMIANYCH SONDAŻY (na poprzednim wykładzie), gdzie w 1936 roku na skutek nieprawidłowego przewidzenia wyników wyborów powszechnych nastąpił upadek Liberaty Digest i jednocześnie dyskredytacja słomianych sondaży. Wówczas to Gallup dokonał grupy reprezentatywnej wśród obywateli i trafnie przewidział wynik wyborów.

NOWOCZESNE GAZETY - gazety, które mają cechę publiczną i prywatną jednocześnie. Traktowano je jako wyraz opinii publicznej, społeczności, dla której są wydawane, co dla współczesności nie jest zrozumiałe, gdyż żyjemy w dobie wielonakładowych gazet, gdzie można wybrać sobie swój pogląd i swoją gazetę. Gazety te opierają się na reporterach miejskich i rejestrują to czym ludzie się interesują. Czytające tę gazetę można było się dowiedzieć co obchodzi ludzi, o czym chcą rozmawiać.

Gazety jako wyraz opinii publicznej - prywatnie czytane, ale i omawiane, dyskutowane i jednocześnie przekazywane z rąk do rąk, od rodziny do rodziny.

LISTY DO REDAKCJI/ PUBLICZNYCH OFICJELI - łamią tendencję, gdyż ponownie mamy do czynienia z formą nieustrukrutalizowaną, jest to wyjątek - prywatny i publiczny charakter, są udostępniane. Swego rodzaju wentyl bezpieczeństwa, ale i reglamentowane, ponieważ niektóre listy nie są publikowane.

MASS MEDIA PROGRAMMING - wskaźniki oglądalności programów radiowych i telewizyjnych, do którego targetu trafiają programy i co trafia do odbiorców. Technika ta to wyrażanie i szacowanie opinii publicznej - technika obserwacji opinii (ile osób włączyło telewizor by oglądać program itp.), cenne informacje, które wiele mówią.

Metoda cichej, nieinwazyjnej obserwacji opinii publicznej, jednocześnie ludzie podejmują decyzje prywatnie, nie są z tego rozliczani, nie dyskutują na ten temat, ale jest to publikowane, lecz nikt nie jest z tego rozliczany i nie ponosi odpowiedzialności, jak na przykład w przypadku petycji. Ludzie nie są zaangażowani, dla nich to decyzja, ale istotna dla osób, które to liczą i analizują.

Przejście od nieustrukturalizowanych do strukturalizowanych typów, od publicznych do prywatnych - mamy do czynienia z ochłodzeniem opinii publicznej (emocjonalnie, ideologicznie itd.) - coś należy zmierzyć (kontrolować, by podejmować decyzje). Przejście to wiąże się z procesem racjonalizacji (wg Webera) - po pierwsze cywilizacje europejskie podlegają w toku historii nastawieniu dobierania środków do określonych celów. Po drugie cywilizacje europejskie tracą zainteresowanie, stają się chłodne i pragmatyczne, nastawione na to, że za pomocą określonych narzędzi osiąga cele. System polityczny umacnia zarządzenie pośrednie, bezpośrednie zaś musi mieć marginalizację.

FOUCAULT mówił, że cywilizacja europejska w wieku XVI - XVIII zaczyna zmierzać w stronę władzy dyscyplinarnej czyli władzy, która polega nie na karceniu, ale na technikach opartych na kontroli, nadzorze, podglądaniu. Ludzie są podglądani, mają wrażenie ciągle, że są podglądani.

Jako ukoronowanie mamy do czynienia z SONDAŻAMI - społeczeństwa, w których są sondaże to społeczeństwa bardziej demokratyczne. Są sondaże profesjonalne i robione z błędami. Sondaże są narzędziami obserwacji i kontroli społeczeństwa - zawsze i wszędzie mamy do czynienia z zarządzaniem społeczeństwem, kwestia tylko czy są demokratyczne czy też nie. Przejście od systemu niedemokratycznych do demokratycznych to stabilizacja - z jednej strony, z drugiej zaś gdy system jest ustabilizowany to wymaga kontroli społeczeństwa przez władze. Dlatego jest to broń obosieczna. Demokracja jest reżimem (w znaczeniu słowa z języka angielskiego) - czyli sposobem sprawowania władzy państwowej, gdzie dużą rolę odgrywają sondaże jako sposób regulacji.

Wykład 5

13.11.2010 r.

Kwantyfikacja opinii publicznej a demokracja. Kwantyfikacja czyli ujęcie ilościowe tego co wcześnie nie było policzalne.

WEBER - niemiecki socjolog mówił o „odczarowaniu świata”. Twierdził, że w procesie modernizacji społeczeństw europejskich (czyli w przechodzeniu do nowoczesności) nastąpił proces „odczarowania świata” czyli świat przestał być dla społeczeństwa czymś tajemniczym, nie podatnym na kontrolę, świat stawał się rzeczywistością coraz bardziej chłodną, władzą poddaną kontroli za pomocą wiedzy, procedur, technik zarządzania.

Ponadto Weber upowszechnił pojęcie RACJONALIZACJI, co oznacza, że trzeba dobierać odpowiednie środki do określonych celów. Racjonalizacja instrumentalna zakłada, że cel jest sam w sobie słuszny i nie rozważa się go dalej. Celem może być np. władza, pieniądze itp. - polega na tym by dobierać optymalne środki, które pozwalają na to by poddać kontroli społeczeństwo, przyrodę, innych ludzi itp.

Procesy „odczarowania świata” i racjonalizacji wiążą się z rozwojem biurokratyzacji życia społecznego, która czerpie z prac PARSONS'a. Parsons rekonstruował z niektórych tekstów Webera, mówił że modernizacja w sensie biurokratycznym polega na tym, że zanikają kryteria partykularne (związanie z osobistym spojrzeniem na konkretne osoby, np. pomagamy osobom, które są nam bliskie), a zdobywają znaczenia kryteria uniwersalne (czyli takie kiedy musimy kierować się regulaminami, procedurami, nie możemy podchodzić do danych przypadków emocjonalnie, lecz poprzez regulacje prawne). Do kryteriów partykularnych zaliczyć możemy np. korupcję, nepotyzm, zachowania polegające na przekroczeniu prawa, co oficjalnie jest zakazane. Modernizacja polega na tym, że normatywnie należy kierować się kryteriami uniwersalnymi niezależnie czy dana osoba jest nam bliska.

PARSONS mówił też o zachowaniach dyfuzyjnych i specyficznych czyli zaangażowanie w relacje z drugą osobą może być dyfuzyjne (gdy wkraczamy w relację z innymi całą naszą osobowością) lub specyficzne (dużą część naszej osobowości zostawiamy poza, w relacjach wchodzimy tylko cząstką osobowości = zaangażowanie cząstkowe czyli specyficzne, nie całościowe). Nowoczesność polega na tym, że dochodzi do profesjonalizacji, do ograniczenia kontaktów do cząstki, ludzie nie chcą się do końca znać, co pozwala wszystko „ogarnąć”.

SIMMEL mówił o mentalności wielkich miast (gdybyśmy w wielkich miastach przejmowali wszystkim co wokół na się dzieje to byśmy nie wytrzymali tego psychicznie. Dlatego musimy się otaczać skorupą obojętności). Modernizacja to zatem wyspecjalizowane sposoby kontaktu z rzeczywistością. Rzeczywistość nowoczesna wg Webera staje się żelazną klatką czyli cenę, którą musimy płacić za: rzeczywistość podatną na kontrolę, procedury, zasady postępowania oparte na wiedzy uznaną za prawomocną.

FOUCAULT mówił z kolei o „władzy dyscyplinarnej”. Modernizacja społeczeństwa to przechodzenie od bezwzględnych kar za wykroczenia przeciwko regulaminom i przejście do zarządzania ludźmi w ich masie i strukturze poprzez techniki nadzoru, obserwacji, podglądania (zamiast kar) lub techniki, które jedynie sprawiają wrażenie, że ludzie są podglądani, czego nie można jednocześnie sprawdzić.

Wzorem władzy dyscyplinarnej był panoptyk czyli budynek (na poprzednim wykładzie), wypracowany przez brytyjskiego filozofa Benthana, który przedstawił właściwie szkic budynku, który nazwał z kolei panoptykiem.

Jedną z technik obserwacji jest sondaż opinii publicznej - narzędzie oglądania, jakie ludzie mają upodobania, co sądzą na jakiś temat.

Techniki zostały wprowadzone pomiędzy XIX a XX wiekiem i II wojną w USA. Dzisiaj nie ma instytucji medialnych, które by się nie zajmowały pomiarem, np. czytelnictwa itp. Zamiast zarządzać społeczeństwem za pomocą kar (jak w dobie przedoświeceniowej), modernizacja cywilizacji europejskiej polega na mnożeniu różnych mechanizmów dyscyplinarnych. Ten proces modernizacji jest domeną wieku XIX i XX.

Zmienił się w procesie modernizacji: przechodzenie od prywatnych do publiczny, od nieustrukturalizowanych do strukturalizowanych wyobrażeń o tym, że opinia publiczna jest związana z wyrazem woli powszechnej, tj. ma charakter holistyczny (jest całością ponadjednostkową) - w toku procesu modernizacji schodzi na dalszy plan.

Wola powszechna to to, co społeczeństwo uważa za dobre, wyraz woli. W toku procesu modernizacji przekonanie to traci rację bytu, gdyż społeczeństwo staje się sfragmentaryzowane. W miejsce przekonania holistycznego pojawia się przekonanie, że opinia publiczna jest agregatem (dodaną sumą indywidualnych nastrojów poszczególnych jednostek) - nowoczesne sondaże są częścią tego procesu. Następowała owa kwantyfikacja (nie zaś pojęcie holistyczne). Opinia publiczna w dzisiejszym mniemaniu nie istnieje bez publikacji w mediach - opinia publiczna staje się coraz bardziej towarem, gdyż wyniki opinii publicznej kosztują i muszą być wykonywane w wyniku przedsięwzięcia. Dlatego im więcej wiemy o opinii publicznej tym bardziej jesteśmy świadomi, że badanie opinii publicznej jest wykorzystywane instrumentalnie (dziennikarze nagminnie cytują wyniki opinii publicznej, by zgnębić przeciwnika itp.) - wyniki opinii publicznej stają się przez to narzędziem retorycznym (argument, który przygnębia przeciwnika). Badanie opinii publicznej jest wykorzystywane po to, by rozegrać strategiczną sytuację, by zdyskredytować jakieś środowisko i przypisać mu niezgodne z prawem postępowanie.

Kwantyfikacja a demokracja - upowszechnienie sondaży (prywatne i strukturalizowane) wyparły techniki oparte na nieustrukturalizowanym wyrażaniu opinii publicznej w przestrzeni publicznej. Upowszechnienie sondaży prowadzi do tracenia popularności wyborów (które były punktem zwrotnym, który skierował jednocześnie opinię publiczną na tor prywatny i ustrukturalizowany).

Potęga sondaży jest tak silna, że im więcej sondaży w społeczeństwie współczesnym, tym mniejsze jest zainteresowanie wyborami. Wiąże się to z procesami zwanymi: depolityzacją społeczeństw współczesnych - niechcianym efektem demokracji liberalnej jest to, że (1) społeczeństwo przestaje interesować się polityką, a obchodzą ich tylko własne sprawy - interes własny. Są różne ilościowe wskaźniki tego procesu, a najpopularniejsze z nich to spadek zaufania do władz politycznych.

Drugi efekt to (2) spadek poczucia, że elity polityczne są wyczulone na sprawy, które interesują społeczeństwo (spadek poczucia, że politycy są w stanie myśleć w kategoriach zwykłych ludzi). Wiąże się to z przekonaniem, że elity i społeczeństwo to różne światy. Niewiadomo co tutaj jest przyczyną, a co skutkiem (elity swoje i społeczeństwo swoje). Sondaże uczestniczą w tym procesie (im bardziej społeczeństwo jest sondażowane tym mniej interesuje się polityką).

Inn aspekt depolityzacji (3) to wzrost ilości, tzw. niezależnych wyborców (independent voter) - chodzi o tych wyborców, których można przyciągnąć za pomocą, np. retoryki, kiełbasy wyborczej. Niezależni nie mają utrwalonego światopoglądu - raz głosują na tych, a raz na innych polityków (nie mają utrwalonych poglądów wyborczych).

Kolejny aspekt (4) to wzrost sceptycyzmu wobec polityki - narasta efekt sceptycyzmu, bowiem społeczeństwo nie wierzy w politykę i polityków.

Stronnicze i symboliczne oddziaływania sondaży czyli instrumentalne sposoby wykonywania sondaży vs symboliczne oddziaływanie (nie da się tego w 100% od siebie oddzielić):

Instrumentalne np. stronnicze pytanie by komuś zaszkodzić, a nie by się czegoś dowiedzieć. Inny sposób to cytowanie wyników opinii publicznej by promować swój pogląd i dyskredytować pogląd przeciwnika. Cytowanie ma charakter retoryczny, gdyż służy wzmocnieniu naszej pozycji w sporze.

Symboliczne sposoby to z kolei 3 rzeczy/ kategorie:

1. wygląda na to, że sondaże opinii publicznej same przez się (głównie przez publikowanie wyników) są w stanie wpływać długofalowo na to, jak kształtuje się tzw. politycznych dyskurs - ma efekt agenda setting (jedne rzeczy są ważne, inne mniej),

2. inny aspekt to „efekt peletonu” z angielskiego bandwagon czyli powóz dla zwycięzców, a zatem publikacje wyników opinii publicznej można prowadzić do tego, że ludzie chcą się przyłączać do większości (mimo, że coś im się nie podoba, to uważają że warto zabrać się z większością, co wiąże się z efektem spirali milczenia (ludzie poprzez swoje decyzje czynią pogląd mniejszościowy poglądem większościowym i na odwrót). Przyłączenie się do większości pozwala na wyciszenie pewnych poglądów/ punktów widzenia w wyniku lęku przed osamotnieniem (ludzie nie chcą być uważani za posiadających dziwne poglądy),

3. w związku z tym, że sondaże opinii publicznej są drogie to istotnym efektem jest to, że sondaże nie obejmują swoim zasięgiem punktów widzenia spraw, które dotyczą środowisk wykluczonych (np. instytucje naukowe). Sondaże mogą prowadzić do opresji grup wykluczonych, które są w każdym społeczeństwie. Obecność tych grup w przestrzeni publicznej nadal jest znikoma, mimo że narzędzia opinii publicznej powinny dać im głos. Narzędzia te tracą moc gdyż:

1. im więcej sondaży w społeczeństwie tym bardziej społeczeństwo staje się sceptyczne wobec samych sondaży, im społeczeństwo bardziej przesondowane tym bardziej traktuje je z dystansem,

2. złota era sondaży była w USA w latach 40. - wówczas to Gallup założył ośrodek badania opinii publicznej i napisał „Puls demokracji”, która była czymś w rodzaju pochwały sondaży. Sondaże były po zwycięstwie nad sondażami słomianymi, dlatego też twierdzono, że sondaże te trafnie opisują opinię publiczną. Wg Gallusa sondaże mają przewagę nad wyborami, gdyż przy urnie wyborczej głosujemy za kimś, ale jednocześnie przeciwko komuś. Sondaż wg Gallusa zbiera spektrum poglądów politycznych na różne tematy, pozwala by budować złożoną rekonstrukcję opinii publicznej w społeczeństwie. Ponadto sondaże są pulsem demokracji, gdyż wówczas gazety nie są lepsze od sondaży. Dzieje się tak ponieważ w latach 40. gazety stawały się cząstką wielkich koncernów medialnych, które realizowały jakąś linię polityczną - stąd gazeta była tu myląca, obserwowanie tego co w mediach wg Gallusa staje się mylącym wskaźnikiem tego jaka jest opinia publiczna.

3. opinia ma wiele wątpliwości, następuje proces dystansowanie się wobec sondaży lecz społeczeństwa gdzie są sondaże jest bardziej zorganizowane (tam gdzie nie ma sondaży społeczeństwo jest manipulowane, brak jest zasad demokracji).

Czym jest demokracja? Jest przedmiotem refleksji od starożytności, dziś są dwa bieguny:

1. demokracja uczestnicząca - charakterystyka: podstawa wyobrażenia o demokracji, ludzie uczestniczą w życiu publicznym poprzez debaty, dyskusje, ludzie uczestniczą w podejmowaniu decyzji - jest to pierwowzór. Podstawowe elementy i jak ta demokracja wiąże się z opinią publiczną:

1. problem dobra wspólnego - wyrazem tego jest opinia publiczna, a dobrze rządzone społeczeństwo, gdzie dobro wspólne jest podstawowym drogowskazem, trzeba się dowiedzieć jaka jest opinia publiczna, rozpoznać opinię,

2. demokracja uczestnicząca polega na maksymalizacji uczestnictwa obywateli w życiu politycznym,

3. demokracja uczestnicząca to demokracja, w której rozwijane są debaty publiczne z jak największym udziałem obywateli.

Wszystkie te elementy nie dają się bezkonfliktowo powiązać z sondażami, gdyż każdy z tych elementów staje się wątpliwy.

2. lepszym modelem demokracji jest model konstytucyjny, który nie wymaga dużego uczestnictwa obywateli w procesie podejmowania decyzji, ogranicza życie polityczne do zarządzania przez elity, które są kompetentne, ograniczone prawem do którego muszą się stosować.

Opinia publiczna

23

---