Strategie badań - w badaniach nad zmianami zachodzącymi w jakiejś sferze psychicznego funkcjonowania zależnymi od wieku stosuje się 2 główne strategie gromadzenia danych o badanych osobach w różnych momentach ich rozwoju:
A. Strategie badań poprzecznych
B. Strategie badań podłużnych (longitudinalnych)


A. Strategia badań poprzecznych
W strategii tej porównuje się w określonym czasie grupy osób różniących się wiekiem.
Zalety:
+ strategia szybka i stosunkowo mało kosztowna
+ badania można łatwo powtórzyć
+ służy stwierdzaniu różnic między grupami wiekowymi oraz różnych tendencji rozwojowych,
które mogą być następnie badane bardziej szczegółowo
Słabości:
- ponieważ badane zachowanie obserwowane jest tylko w jednym momencie badania
wykonane przy użyciu metody poprzecznej nie informują o różnicach wewnątrz -
indywidualnych
- osoby należące do bardzo odległych grup wiekowych mają odmienne doświadczenia
kulturowe i społeczne, zatem uzyskane wyniki mogą odzwierciedlać bardziej różnice w tym
zakresie niż rzeczywiste różnice rozwojowe związane z wiekiem

B. Strategia badań podłużnych
W badaniach prowadzonych zgodnie ze strategią longitudinalnych. Badana jest grupa osób w ciągu jakiegoś czasu zwykle kilku, kilkunastu lat. Obserwacje i testy wykonuje się w różnym czasie.
Zalety:
+ badania dostarczają danych o rozwoju jednostek w danym okresie
+ za pomocą tych badań można badać stabilność rozwoju
+ można też określić wpływ wcześniejszego doświadczenia indywidualnego na późniejszy
rozwój
Słabości:
- pochłaniają wiele czasu i pieniędzy
- istnieje duże prawdopodobieństwo, że część badanych z różnych powodów nie weźmie
udziału w różnych badaniach, rezultatem tego może być nieprzypadkowa zmiana właściwości
badanej grupy, która zakłóci wyniki całego badania
- powtórzenie badań może dać nierealistyczne wyniki z uwagi na różnicę wpływów społecznych
w różnym czasie historycznym


Metody badań:

1) Eksperyment
Manipulowanie i kontrolowanie są podstawowymi cechami metody eksperymentalnej. Badacz manipuluje jedną zmienną, zwaną zmienną niezależną i obserwuje jej wpływ na inną zmienną, zwaną zmienną zależną. W tym czasie wszystkie inne czynniki, które mogłyby mieć wpływ na zmienną są kontrolowane. Eksperymenty przeprowadza się głównie w laboratoriach, chociaż można je wykonywać w bardziej naturalnych warunkach.
Zalety:
+ ponieważ niepożądane zmienne są ściśle kontrolowane możliwe jest wyciąganie „twardych”
wniosków co do wpływu zmiennej niezależnej na zmienną zależną, a więc co do tego czy
istnieje związek przyczynowo - skutkowy
+ eksperymenty dostarczają precyzyjnych i obiektywnych informacji o ludzkim zachowaniu. Z
uwagi na tę precyzję badanie można łatwo powtórzyć
Słabości:
- eksperymenty trwają krótko, dlatego nie można być pewnym, że zaobserwowane w
eksperymencie zachowanie będzie takie same w długotrwałej realnej sytuacji
- osoby badane i obserwowane w stosunkowo ograniczonych warunkach laboratoryjnych mogą
zachowywać się nie tak jak uczyniliby to w warunkach naturalnych
- niektóre rodzaje zachowania nie mogą być manipulowane eksperymentalnie, np.: nie można
w sposób zamierzony poddawać dzieci szkodliwym oddziaływaniom, po to by badać ich
wpływ na rozwój

2) Techniki obserwacyjne
W badaniach prowadzonymi technikami obserwacyjnymi przedmiotem badań jest naturalne zachowanie jednostki przy czym zasadą jest ograniczenie do minimum oddziaływanie obserwatora na jego przebieg. Można wyróżnić różne techniki obserwacyjne np.: prowadzenie dzienników obserwacyjnych, obserwacja fotograficzna, próbki czasowe i próbki zdarzeń.
Obserwacja fotograficzna - zapisywanie wszystkiego, nie selekcjonowanie informacji pod względem ważności zdarzeń
Próbki czasowe - zakładamy co chcemy osiągnąć, ile dokładnie czasu obserwujemy
Próbki zdarzeń - początek określonego zachowania, .................. jest początkiem i końcem obserwacji
Zalety:
+ pozwalają na uzyskanie realistycznego obrazu ludzkiego funkcjonowania w warunkach życia
codziennego
Słabości:
- z powodu braku ścisłej kontroli nie można mieć pewności, czy niepożądane zmienne nie
wpływają na badanie zachowania. Na podstawie wyników badań za pomocą technik
obserwacyjnych nie można zatem wnioskować o zależnościach przyczynowo - skutkowych
- techniki obserwacyjne są bardziej niż inne metody wrażliwe na wpływ subiektywnych
czynników związanych z osobą obserwatora (jego przekonań, oczekiwań), ponieważ w
istotnym stopniu opierają się na jego interpretacji zdarzeń

3) Technika wywiadu
Obejmuje ona rozmowę w cztery oczy badającego z badanym. Początkowo pytania mogą być zadawane w standardowy sposób, kolejne pytania mogą się zmieniać w zależności od odpowiedzi badanego.
Zalety:
+ jest to elastyczny i efektywny środek pozwalający na osiągnięcie szczegółowego obrazu
procesów myślowych, postaw, wyobrażeń i innych, podobnych zjawisk psychicznych, które
zwykle nie są dostępne bezpośredniej obserwacji
Słabości:
- brak standaryzacji wyników uzyskanych za pomocą różnych pytań stawianych przez różne
osoby. Prowadzący wywiad może „prowadzić” osobę badaną do poglądów niezgodnych z jej
rzeczywistymi poglądami
- oparcie się na języku jako na środku komunikowania się ogranicza stosowanie wywiadu w
stosunku do osób u których rozumienie i używanie języka jest dobrze rozwinięte; z tego
powodu metoda ta może okazać się nieodpowiednia dla małych dzieci lub osób opóźnionych
w rozwoju

4) Technika korelacyjna
Ta technika statystyczna wykorzystywana jest w wielu badaniach do stwierdzenia czy między dwiema zmiennymi zachodzi związek czy nie.
Zalety:
+ pozwala ona badaczowi zmierzyć relacje między naturalnie występującymi zmiennymi, bez
manipulowania lub kontrolowania
Słabości:
- technika ta nie pozwala badaczowi na określenie związków przyczyno - skutkowych. Jakieś
inne nieznane badaczowi czynniki mogą być odpowiedzialne za uzyskane wyniki


Stosunek psychologii rozwojowej do innych dyscyplin psychologii i jej miejsce wśród innych nauk

> 1 > Bliskie związki łączą ją z psychologią ogólną jako dyscypliną zajmującą się badaniem i ustalaniem praw funkcjonowania ukształtowanego systemu psychiki człowieka. Czerpie ona z psychologii ogólnej podstawowe pojęcia służące opisywaniu oraz analizie zjawisk psychicznych i zachowań, a także wiedzę dotyczącą różnych form życia psychicznego człowieka.
Psychologia ogólna korzysta z dobytku psychologii rozwojowej, który pozwala głębiej zrozumieć genezę zjawisk psychicznych i formy przejściowe prowadzące do ukształtowania się bardziej złożonych postaci czynności i procesów psychicznych.

> 2 > Psychologia rozwojowa korzysta też w swoich badaniach z dorobku badawczego psychologii społecznej szczególnie w badaniu i analizie procesów rozwoju psychicznego w kontekście jego społecznych uwarunkowań.
Psychologia społeczna nawiązuje w swoich badaniach do ustaleń psychologii rozwojowej dotyczących stanu i prawidłowości zmian rozwojowych psychiki w różnych okresach jego życia i w zakresie różnych funkcji jego psychiki i zachowania się. Ma to bowiem istotne znaczenie dla charakteru interakcji i stosunków jakie człowiek jest w stanie rozwiązywać z innymi ludźmi.

> 3 > Psychologia różnic indywidualnych. Psychologia rozwojowa dążąc do wykrycia różnych prawidłowości zmian rozwojowych psychiki i zachowania człowieka musi się liczyć z występowaniem różnic indywidualnych między ludźmi. W badaniach nad procesami zmian rozwojowych psychiki i zachowania, stwierdza się znaczące różnice indywidualne, zarówno pod względem tempa i rytmu zmian rozwojowych, jak i właściwości psychiki w poszczególnych okresach cyklu życia człowieka. Są to różnice indywidualne w przebiegu samych procesów rozwojowych.

> 4 > Związek psychologii rozwojowej z psychopatologią i psychologią kliniczną. Zaburzenia funkcjonowania psychiki i zachowania, przybierają postać odmienną w różnych okresach życia człowieka. W badaniach z zakresu psychopatologii i psychologii klinicznej konieczne jest uwzględnienie wiedzy o rozwoju psychicznym i o specyfice zachowania się człowieka w poszczególnych okresach jego cyklu rozwojowego.

> 5 > Najdawniejsze i najbardziej utrwalone związki łączą psychologię rozwojową z psychologią wychowawczą, która wyrosła z badań psychologicznych nad rozwojem dzieci i młodzieży. Współcześnie psychologia wychowawcza jest ujmowana najczęściej jako psychologia nauczania i wychowania. Procesy nauczania i wychowania stanowią kontekst znacznej części procesów rozwoju psychicznego człowieka, zarówno w okresie dzieciństwa, dorastania i w toku późniejszych okresów cyklu życia indywidualnego. W badaniach psychologia wychowawcza opiera się na wiedzy o rozwoju psychicznym człowieka. Psychologia rozwojowa dostarczając podstaw teoretycznych badaniom nad procesami nauczania i wychowania. Korzysta także z wyników badań psychologii wychowawczej, które pozwalają wzbogacić wiedzę o przebiegu, prawidłowościach i uwarunkowaniach zmian w zachowaniu się oraz procesach i przeżyciach psychicznych jednostki.

> 6 > Różne dziedziny psychologii stosowanej. Psychologia rozwoju ma powiązania z psychologią pracy i organizacji, psychoprofilaktyką, a także różnymi formami psychoterapii, z psychologii sportu, itd. Wszystkim dziedzinom psychologii stosowanej psychologia rozwojowa dostarcza wiedzy o psychologicznych prawidłowościach zmian rozwojowych, pozwalając im formułować przesłanki oddziaływań zmierzających do wywołania określonych zmian w psychice i zachowaniu się człowieka.


Psychologiczne teorie rozwoju człowieka w ciągu życia
Psychologiczne teorie rozwoju próbują nie tylko opisać i wyjaśnić zmiany w zachowaniu pojawiające się z wiekiem, ale także starają się ukazać indywidualne różnice w tych zmianach. Psychologiczne teorie rozwoju w ciągu życia kładą nacisk na właściwości zachowań i uwzględniają takie elementy jak: osobowość, poznanie, samoocenę, motywację i uczucia.
Spośród teorii psychologicznych najważniejsze ujęcia to:
- psychodynamiczne
- poznawczo rozwojowe
- behawiorystyczne
- społecznego uczenia się
- humanistyczne
- ekonomiczne

A] Teorie psychodynamiczne - są koncepcjami psychologicznymi, które kładą nacisk na dynamikę nieświadomego umysłu i uprzednie doświadczenia jednostki, jako główne determinanty jej przyszłego zachowania.
a) Teorie psychoanalityczne
Pierwszą teorię stworzył Zygmunt Freud. Stworzył on teorię osobowości, zaproponował też teorię
psychosexualnych stadiów rozwoju, która wyjaśnia zachowanie kładąc nacisk na rozwój i dojrzewanie
poszczególnych części ciała i na doświadczenia jednostki we wczesnym okresie życia. Freud uważał,
iż psychiczna konstrukcja człowieka opiera się raczej na popędzie niż na rozumie. Według Freuda
dziecko rodzi się wyposażone w prymitywne instynkty, które funkcjonują na nieświadomym poziomie
myślenia. Te instynkty lub irracjonalne potrzeby wymagają natychmiastowej gratyfikacji. Dlatego
rozwój jest częściowo zależny od przekształcenia tzw. zwierzęcych popędów w akceptowane
społecznie zachowania racjonalne.

Teorie osobowości Freuda
Freudowskie poziomy świadomości. Jedną z głównych tez Freuda było przekonanie, że jednostki zazwyczaj nie są świadome ukrytych przyczyn własnego zachowania. Założył on, ze aktywność umysłowa musi przebiegać na 3 różnych poziomach:
1. świadomy - posłużył się tym terminem dla określenia tego o czym człowiek myśli lub czego
doświadcza w danym momencie
2. przedświadomy - odnosi się do całej nagromadzonej przez jednostkę wiedzy i pamięci, która
może być przesunięta na poziom świadomy
3. nieświadomy - ogromny obszar irracjonalnych życzeń, wstydliwych popędów, nieakceptowanych
społecznie pragnień sexualnych, lęków i uczuć agresywnych oraz wypartych myśli,
które są źródłem lęku.
Wszystkie te przekonania, popędy, pragnienia są czynnikami motywującymi zachowanie i wywierają na nas wpływ w pewien nieświadomy sposób.

Składniki osobowości: id, ego, super ego
~~~~ id ~~~~
Freud wysunął hipotezę iż „id” jest systemem pierwotnym odziedziczonym i że stanowi ono instynktowny aspekt osobowości. „Id” zawiera prymitywne popędy aktywizujące nasze potrzeby fizjologiczne takie jak potrzeba pokarmu, płynu, sexu i ciepła. W :id” mieszczą się wszystkie emocje i nadają one nowy wymiar temu co Freud opisał jako nieświadome siły motywacyjne. „Id” zawiera siły napędzające życie organizmu. Jedną z takich dynamicznych sił jest libido, które dostarcza energii libidinalnej. Według Freuda libido stanowi formę energii za której pośrednictwem popędy życia wykonują te funkcje. „Id” funkcjonuje stosując zasadę hedonizmu (przyjemności).
~~~~ ego ~~~~
Zadaniem „ego” jest zaspokojenie pragnień i wymagań „id”, a później „super ego”. W miarę rozwoju „ego” uczy się funkcjonowania na zasadzie rzeczywistości. Oznacza to, że uczy się wybierać możliwe do osiągnięcia cele przed rozładowaniem napięcia czy energii. Freud uważał, że „ego” pozostaje w służbie „id”.
~~~~ super ego ~~~~
Pojawia się gdy dziecko ma 5 lat. Działa ono w myśl zasady, którą można nazwać „zasadą doskonałości”. „Super ego” składa się z uwewnętrznionych nauk moralnych, pierwotnie narzuconych przez daną religię, społeczeństwo i rodzinę. „Super ego” wywiera nieświadome naciski na „ego”.

Mechanizmy obronne „ego”
Freud uważał, że sex i agresja są dwoma podstawowymi popędami instynktowymi „id”. Zaspokojenie tych podstawowych popędów prowadzi do walki pomiędzy „id”, „ego” i „super ego”, których racje dane zachowanie powinno uwzględniać. W trakcie tych zmagań u jednostki często pojawia się lęk, co wywołuje wzrost napięcia. „Ego” musi rozładować to napięcie, a jeśli nie może tego osiągnąć poprzez świadome porażenie sobie z sytuacją, wówczas rolę przejmują nieświadome siły „ego”. Te sposoby ochrony są nazywane mechanizmami ochronnymi i stanowią nieświadome środki używane przez „ego” do redukowania konfliktu i napięcia (mechanizmy ochronne są formami zachowania, których funkcją jest łagodzenie lęku).

Mechanizmy obronne usiłują zlikwidować ból i niepokój, które powstają w takich zagrażających sytuacjach jak niepowodzenia, błędy, nieszczęśliwe wypadki i niekiedy udaje im się uwolnić jednostkę od lęku. Mechanizmy obronne w najlepszym wypadku mogą być stosowane doraźnie, nie rozwiązują one bowiem konfliktów leżących u ich podłoża. W większości przypadków wytwarzają reakcje automatyczne i sztywne, które umożliwiają jednostce uniknąć cierpień niż poradzenie sobie z problemem.

Rodzaje mechanizmów obronnych:
* Racjonalizacja - stanowi próbę usprawiedliwienia poniesionej przez siebie porażki, dostarczenia
logicznych uzasadnień i wyjaśnień własnego niepowodzenia lub swoich wad. W swojej najprostszej
postaci racjonalizacja jest zwyczajnym usprawiedliwieniem.

Projekcja - polega na* przypisywaniu własnych trudności czy niepowodzeń komuś innemu w celu
ochronienia się przed niekorzystnymi samoocenami motywy, które osobiście uznaje się za niemożliwe
do przyjęcia, bądź przypisywane innym osobom ,np..: ściągam, a nie tylko ja ściągałem.

Przemieszczenie - jest skierowaniem* stłumionych, wrogich uczuć na ludzi lub obiekty mniej
niebezpieczne niż te, które początkowo wzbudziły emocje, np.: rodzice dają karę, a my się z nią nie
zgadzamy i np.: trzaskamy drzwiami.

Zaprzeczanie rzeczywistości -* stanowi mechanizm obronny do którego dzieci często się uciekają, po
to by chronić własne ja, mogą one odmawiać dostrzegania istnienia bolesnych sytuacji, np.: mówi się
dziecku że babcia zmarła, a dziecko wciąż się o nią pyta.

Kompensacja - jest stosowana przez wiele dzieci wówczas, kiedy* próbują one znaleźć uwieńczoną
powodzeniem lub nagradzającą formę działalności, którą może zastąpić inny nie dostarczający
sukcesów jej rodzaj, np.: dziewczyna, która uważa, że nie jest ładna, więc próbuje być dobra np.: w
matematyce.

Regresja - stanowi powrót do wcześniejszych* okresów rozwojowych, po to by uniknąć lęku przed
określoną sytuacją, np.: gdy rodzi się niemowlak, to drugie dziecko czuje się odrzucone, więc powraca
do własnych wcześniejszych okresów, np.: zaczyna ssać kciuka, choć biegało to znów raczkuje.

Reakcja pozorowana - może być przez dzieci używana w* celu zapobiegania wyrażaniu niechcianych
i niepożądanych pragnień, np.: osoba która jest uległa, cicha, nie chce za taką uchodzić i wbrew
swojej naturze staje się agresywna, asertywna, ale to tylko udawanie.

Unikanie* i wycofywanie się - są dwoma wzajemnie powiązanymi mechanizmami obronnymi, których
dzieci używają po to, aby uniknąć zagrażających lub niepożądanych reakcji. Kiedy są one stosowane
dzieci usiłują odwlekać lub odkładać na później wykonanie nieprzyjemnego zadania, np.: dzieci, które
nie lubią prezentować na forum klasowym swoich prac, więc się spóźniają albo nie przychodzą.

Wyparcie - myśli i doświadczenia wzbudzające napięcie lub* lęk są spychane na poziom
nieświadomości. Umiarkowane wyparcie może pomóc chwilowo obniżyć poziom lęku. Jednak kiedy
myśli i doświadczenia wywołujące lęk zostaną wyparte, ale stale funkcjonują na poziomie
nieświadomości mogą wówczas rozwiązać się poważniejsze zaburzenia zachowania.

Praktyczne aspekty rozwoju w ciągu życia:
Pomaganie dzieciom w zrozumieniu mechanizmów obronnych:
szanuj zmagania, niepokoje i rozczarowania, które są* charakterystyczną cechą dzieciństwa
spróbuj nauczyć dziecko, że sukces tak* jak i niepowodzenie jest częścią życia każdego człowieka
spróbuj zrozumieć* dlaczego stosowane są m.obronne zwłaszcza te które są stosow. w nadmiarze
* unikaj porównań z innymi dziećmi
spróbuj zrozumieć m.obronne jako część* całej osobowości dziecka

PSYCHOSEKSUALNA TEORIA ROZWOJU OSOBOWOŚCI ZYGMUNTA FREUDA

I stadium oralne - (0-1,6 r. ż) podczas studium oralnego, pierwotnym źródłem przyjemności są usta. Odczuwana przyjemność pochodzi od bycia karmionym piersią, smoczkiem, gryzakiem, czy własnego kciuka. Freud uważa, że zarówno na wymierne jak i pełne zaspokojenie tej potrzeby, a także innych potrzeb, może doprowadzić do fiksacji. Polega ona na nadmiernym zainteresowaniu pojedynczym aspektem rozwoju psychosexualnego, co może ujawnić się w kolejnych stadiach psychosexualnych, a nawet zakłócić ich przebieg.

II stadium oralne - (1,5-3 r. ż.) W trakcie stadium oralnego źródłem przyjemności zmysłowej stają się odbyt i pośladki. Przyjemność pochodzi od wydalania lub defekacji. Gdy zaczyna się trening czystości powstają konflikty zewnętrzne. Freud uważał, że sposób w jaki rodzice prowadzą trening, a zwłaszcza jak posługują się nagrodami i karami, może wywrzeć wpływ na rozwój ich osobowości dziecka w późniejszym okresie.

III stadium falliczne - ( 3-5 r. ż), Charakterystyczne jest zainteresowanie narządami płciowymi. Przyjemność pochodzi od manipulowania własnymi genitaliami. Pojawia się ciekawość anatomicznych różnic pomiędzy płciami. Dzieci mają tendencję do rozwijania romantycznych uczuć do rodziców przeciwnej płci. Pociąg chłopców do ich matek jest kompleksem Edypa. A pociąg dziewczynek do ojców to kompleks Elektry. Zgodnie z teorią Freuda, chłopcy identyfikują się z ojcem i naśladują zachowanie ojcowskie, gdyż rozwinęli nieświadomie uczucia seksualne wobec matki. Groźba kary za masturbację powoduje przesunięcie zainteresowań seksualnych chłopców z penisa na matkę. Rezultatem tej zmiany jest zazdrość o ojca. Uczucia seksualne nie zawierają pragnienia odbywania stosunków seksualnych, ale tkwi w nich chęć przytulenia się i miłości. Chłopców ogarnia lęk gdy uświadamiają sobie, że ich pragnienia wiodą do konfliktu z ojcem. Stan ten nazywany jest u Freuda kompleksem Edypa. Komplikuje się jeszcze bardziej jeśli chłopcy boją się odwetu od ojca odpłacona w formie kastracji. Lęk kastracji może by zmniejszony poprzez wyparcie pragnień seksualnych oraz identyfikację z ojcem. Kompleks Elektry zgodnie z teorią Freuda: dziewczynki są zazdrosne o posiadanego przez chłopców penisa i czują się oszukane. Za to obwiniają matkę, ojciec staje się obiektem seksualnego przywiązania. Później przypisują matce rolę współzawodniczki o uwagę ojca. Oba kompleksy mogą być rozwiązane jeśli zostanie zerwane seksualne przywiązanie dziecka do rodzica płci przeciwnej.

IV stadium latencji - (6-11 r. ż.) W tym czasie wzrasta świadomość indywidualnej tożsamości, świadomości otoczenia oraz znaczenia interakcji społecznej. W tym okresie doskonali się ego, gdyż dziecko stara się rozwijać te cechy charakteru, które uchodzą za społecznie akceptowane. Zaczynają też się rozwijać mechanizmy obronne.

V stadium genitalne - okres dorastania. Ponieważ pokwitanie jest czasem biologicznego wstrząsu, w tym czasie odżywają pierwsze, trzy stadia. W tym okresie młodzież zaczyna interesować się przedstawicielami płci przeciwnej. Efektem tych zainteresowań mogą być pierwsze romantyczne miłości. Choć wczesne fazy tego stadium charakteryzują niedojrzałe interakcje emocjonalne. W tym czasie ludzie dostrzegają także, że są zdolni do dawania i otrzymywania dojrzałej miłości.


Eriksona teoria psychospołeczna
Eric Erikson - twierdzi, że proces socjalizacji ( proces przez, który społeczeństwo kształtuje poglądy, oczekiwania i zachowania dziecka) w danej kulturze, dokonuje się stopniowo. W miarę przechodzenia przez jednostkę przez 8 genetycznie zdeterminowanych sekwencyjnych stadiów, które nazwał stadiami rozwoju psychospołecznego.
Erikson podobnie jak Freud przyjął epigenetyczny ( opowiada się za tezą, iż rozwój jest zdeterminowany prawami genetycznymi i przebiega nie w sposób nieciągły lub stadialnie zgodnie z wiekiem) schemat rozwojowy był zainteresowany rozwojem ego. Kładł również nacisk na interakcje dziecka ze środowiskiem. Uważał ego, a nie id za główną siłę napędową zachowania. Erikson nie zgadzał się z Freudowskimi podkreślaniem dziecięcej seksualności. Erikson postrzegał postępowanie dziecka jako efekt wpływów społecznych. Jego wszechstronna teoria rozwoju obejmuje lata od niemowlęctwa, aż do starości. Zdaniem Eriksona zdarzenia występujące w późniejszym okresie dzieciństwa mogą wpływać na uformowanie wczesnej podstawy osobowości i zmieniać je na lepsze lub gorsze. Wg Freuda podstawowa struktura osobowości jest zasadniczo utrwalana w ciągu pierwszych 5 lat życia. W teorii Eriksona istotną kwestią jest rozwój ego i zdolności ego do rozwiązywania sensu kryzysów, które napotyka jednostka w ciągu swojego życia. W każdym stadium życia kryje się kryzys powiązany w określony sposób z jakimś elementem w społeczeństwie.

8 kryzysów Eriksona:

• I kryzys: podstawowe zaufanie lub podstawowa nieufność (0-1 r.ż)
Podczas tego stadium czynnikiem krytycznym jest charakter rodzicielskich interakcji z niemowlęciem. Jeśli niemowlę obdarzone zostaje należytą troską, miłością i przywiązaniem to rozwija się w nim u czucie zaufania. Gdy te podstawowe potrzeby nie są zaspokojone to dzieci stają się podejrzliwe, pełne leku, nie mają zaufania do swojego otoczenia. (błędne koło, dobroczynne koło)

• II kryzys: autonomia lub poczucie zwątpienia (1-3l)
Rozwijające się zdolności motoryczne lub umysłowe dają dziecku możliwość doświadczania niezależności. Jeśli ten wzrastający pęd do badania świata jest wzmocniony, dzieci na ogół wyrastają na bardziej ufające sobie, bardziej autonomiczne. Jeśli ich rozwojowa niezależność spotyka się z rodzicielską dezaprobatą lub niechęcią, u dzieci może wytworzyć się niewiara w zdolności i zwątpienie we własne kompetencje.

• III kryzys psychospołeczny: inicjatywa lub poczucie winy (3-5l)
Udoskonalane z wiekiem zdolności rozwojowe skłaniają dziecko do spontanicznego badania środowiska i dokonywania odkryć. Rodzicielskie wzmacnianie będzie zachęcać dziecko do inicjowania określonych działań i skłaniać je do podejmowania aktywności skierowanej na osiągnięcie określonego celu. Rodzicielskie ograniczenia mogą wzbudzać poczucie winy, gdy dzieci będą próbowały odkrywać świat na własną rękę.

• IV kryzys: przedsiębiorczość lub poczucie niższości (6-11l)
Przedsiębiorczość i poczucie niższości są wyrażane poprzez dziecięce pragnienia manipulowania obiektami i zdobywania wiedzy o tym na jakiej zasadzie funkcjonują rzeczy. Taka przedsiębiorcza postawa zwykle prowadzi do ukształtowania się poczucia porządku, systemu reguł i zrozumienia natury otoczenia. Jeśli rodzice uważają takie zachowanie za niemądre, złośliwe lub kłopotliwe to u dziecka może powstać uczucie niższości.

• V kryzys: tożsamość lub pomieszanie ról (rozproszenie) (okres dorastania)
Jest to najbardziej znane eriksonowskie pojecie. Rozwojowe zadanie tego okresu polega na ukształtowaniu zintegrowanego poczucia ja, które jest osobiście akceptowane przez jednostkę i odmienne od innych. Niepowodzenie w uformowaniu adekwatnego poczucia własnej tożsamości może doprowadzić do dylematu pomieszania ról. To zaś rodzi poczucie nieadekwatności, izolacji i niezdecydowania.

• VI kryzys: intymność i samotność (wczesna dorosłość)
Zadaniem VI stadium jest to rozwój bliskich i głębokich relacji z innymi. Osiągnąwszy w stadium poprzednim poczucie własnej tożsamości jednostki staje się teraz zdolne do dzielenia się z innymi w sferze moralnej, emocjonalnej i seksualnej. Do jednych intymność oznacza małżeństwo, dla innych nawiązanie i podtrzymywanie ciepłej przyjaźni.

• VII kryzys: produktywność lub stagnacja (środkowa dorosłość)
Pozytywny biegun tego wymiaru, czyli produktywność oznacza, iż dorośli mają ochotę patrzeć poza siebie i wyrażać zainteresowanie przyszłością świata. Postawa troski jest kierowana np. ku udoskonaleniu społeczności i przyszłych pokoleń. Jednostka zaabsorbowana sobą jest nadmiernie skłonna zajmować się własnym samopoczuciem i zyskiem materialnym.

• VIII kryzys: integracja lub rozpacz (późna dorosłość)
Osoby które kształtują poczucie integracji zwykle dobrze rozwiązały poprzednie kryzysy psychospołeczne, potrafią spojrzeć wstecz na swoje życie z godnością, satysfakcją i poczuciem osobistego spełnienia. Niepomyślne rozwiązanie poprzednich kryzysów może wzbudzić poczucie rozpaczy i postrzegają minione lata jako serię rozczarowań, błędów i porażek.

Cechy wspólne teorii Freuda i Eriksona:
Freud i Erickson opisują biologiczne popędy, obie teorie mają podstawy epigenetyczne tzn. opowiadają się one za tezą, iż rozwój jest zdeterminowany prawami genetycznymi i przebiega w sposób nieciągły lub stadialnie zgodnie z wiekiem.

Teorie poznawcze:
Teorie poznawcze rozwoju w ciągu życia stanowią inną kategorię teorii psychologicznych. Kładą one nacisk na szeroki wachlarz procesów myślowych obejmujących takie elementy jak spostrzeganie, myślenie i rozumienie(np.: teoria poznawczo - rozwojowa Piageta. Bada ona progresywne zmiany w zakresie zdolności myślenia, które pojawiają się na przestrzeni czasu).

Teoria rozwojowo - poznawcza Piageta:
Piaget jest uważany za psychologa dziecięcego określał siebie jako epistemologia genetycznego (genetyczny oznacza odnoszący się do początku, epistemologia- to nauka o poznaniu).
Piaget postawił pytanie :” Jak kształtuje się wiedza w ludzkim organizmie” Aby uzyskać na nie odpowiedz badał dzieci i ich procesy myślowe. Dostrzegł, że na różnych poziomach rozumienia i rozumowania. Utożsamiał poznanie z inteligencją traktując je jako proces biologiczny.
Wyniki badań Piageta (obserwacje, wywiady) doprowadziły do sformułowania teorii, jak dzieci tworzą pojecie, które używają w myśleniu. Pojecie wg Piageta jest ideą jaką jednostka posiada w podanej klasie przedmiotów (w tym przedmiotów ożywionych) lub zdarzeń zgrupowanych razem na podstawie tego co jest im wspólne.

Schematy i operacje:
Piaget przedstawił strukturę intelektu w kategoriach schematów i operacji. Schemat jest wewnętrzną reprezentacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych. Fundamentalne dla inteligencji są schematy składające się z wiedzy o rzeczach, zdarzeniach oraz z wiedzy jak zrobić różne rzeczy. W każdym akcie działania intelektualnym lub fizycznym zawsze obecny jest jakiś schemat. Schemat to rodzaj poznawczego planu stosowanego przez jednostkę do rozwiązania danego problemu. Operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu, która zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem średniego dzieciństwa (wiek szkolny). Operacje pozwalają dziecku zrozumieć bardziej złożone reguły funkcjonowania otoczenia. Ich cechą charakterystyczną jest odwracalność.

Dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem, stąd Piaget mówi o schematach i operacjach jako o zmiennych strukturach poznawczych. Uważał, że rozwój intelektualny przebiega poprzez poszczególne stadia następujące po sobie, w ściśle uporządkowanej kolejności. Twierdził on, iż umożliwiają one dziecku tworzenie pewnych pojęć niezbędnych do osiągnięcia dojrzałości intelektualnej.

Elementy aktywności poznawczej:
Piagetowski model rozwoju umysłowego opiera się na dwóch ważnych zasadach: organizacji i adaptacji.
Organizacja jest zdolnością do porządkowania i klasyfikowania nowych doświadczeń zwanych schematami. Stanowi fundamentalny wrodzony proces u wszystkich dzieci.
Adaptacja jest uzależniona od umysłowych procesów asymilacji i akomodacji.
Asymilacja to spostrzeganie i interpretowanie nowych informacji w ramach istniejących wiadomości i możliwości zrozumienia (np.: dziewczynka widzi samolot i mówi że to ptak)
Akomodacja wg Piageta to przekształcenie organizacji umysłu po to, by mogły być przyswojone nocne informacje lub przetworzone odrzucone wcześniej (dziewczynka widzi samolot, mówi na niego ptak, ale mama wyjaśnia i dziewczynka nie popełnia tego samego błędu).
Rozwój myślenia polega na zmianach dokonujących się w strukturze umysłowej dziecka. Bardzo ważna jest równowaga pomiędzy asymilacją i akomodacją nazywana równoważnikiem. Prawdziwym kryterium dokonującego się rozwoju intelektualnego jest zdolność do zmiany starych sposobów myślenia w celu rozwiązania nowych problemów.

Stadia rozwoju poznawczego wg Piageta:

1. stadium sensoryczno-motoryczne (0-2l):
podczas tej wczesnej fazy rozwoju niemowlę ćwiczy podstawową sensoryczną i motoryczną świadomość, oraz funkcjonuje prawie wyłącznie za pośrednictwem reakcji odruchowych. Początkowo przejawia ono ograniczona świadomość poznawczą i nie jest w stanie dokonać rozróżnienia między sobą, a światem zewnętrznym. Pod koniec pierwszego roku życia rozpoczynają się podstawowe interakcje z otoczeniem i wykształca się podstawowe pojecie stałości przedmiotu.

2. stadium myślenia przedoperacyjnego (2-7l):
podczas tego stadium dziecko wykazuje wzrost zdolności językowych, a jego pojęcia stają się bardziej szczegółowe. Ich myślenie ma charakter bardziej impulsywny, a odróżnianie przez nie obiektów odbywa się na podstawie najłatwiejszych do zauważenia cech ich wyglądu. W ich myśleniu dominuje animizm i wg Piageta jest to występująca u dzieci skłonności do przypisywania życia obiektom nieożywionym (2-4l)
Pod koniec tego stadium w coraz większym stopniu świat jest odzwierciedlany poprzez użycie wyobraźni umysłowych.

Piaget opisał ograniczenia jakim podlega myślenie dziecięce w tym studium:
a) egocentryzm - polega na dziecięcej niezdolności do ujmowania świata z punktu widzenia innego niż
własny (przykład z dwiema siostrami)
b) centracja - zwracanie (komentowanie) uwagi na jedną tylko właściwość i pomijaniu innych, nawet
o*najbardziej istotnych: o o
o o o o o*o o o o o
*

c) nieodwracalność - niezdolność przedoperacyjnego dziecka do powrotu (w myślach) do punktu
rozumowania (dwie kule plasteliny, jedna rozwałkowana)

3. stadium operacji konkretnych (7-11l):
Dzieci są zdolne do rozumowania prawa stałości i odwracalności operacji umysłowych. Obiekty mogą by klasyfikowane i porządkowane przez dzieci, serie ze względu na określoną cechę np. wielkość.
Dzieci rozumieją pojęcia dotyczące relacji miedzy obiektami np. A> B , lecz problemy abstrakcyjne pozostają dla nich nieuchwytne. Główne właściwości tego stadium to : nabywanie odwracalnego myślenia i zdolności do decentracji. Inną ważną właściwością tego stadium jest wzrastająca zdolność dziecka do posługiwania się takimi operacjami jak: klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech i właściwości, szeregowanie - zdolność do szeregowania obiektów wg koloru lub wielkości. Stadium to nazywane jest stadium operacji konkretnych ponieważ dziecko aby rozwiązać problem w sposób logiczny potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach.

4. stadium operacji formalnych (11-15l) czasem nazywany myśleniem formalnym:
Możliwe staje się teraz myślenie abstrakcyjne, pojawia się też naukowa strategia rozwiązywania problemów. Naukowe dostrzeżenie problemu powoduje sformułowanie hipotezy i kilku możliwych rozwiązań. Operacjom formalnym towarzyszą zdolności logicznego myślenia i formułowania, stopniowo wyłania się mechanizm dojrzałego myślenia dorosłych.

Ocena teorii badań Piageta:
- problemy metodologiczne:
* krytyce poddawano oparcie się przez Piageta na metodzie wywiadu klinicznego
* wiele badań Piageta zostało przeprowadzonych na bardzo małej próbce populacji
* konstrukcja wielu zadań Piageta utrudnia dzieciom udzielenie poprawnych odpowiedzi. Piaget
przeceniał możliwości językowe i pamięć małych dzieci; Niektórzy badacze twierdzą, że używając
innego słownictwa i wykorzystując bardziej realistyczne przykłady w badaniach, można dojść do
wniosku, że dzieci poniżej 5 r.ż. są zdolne do bardziej wyrafinowanego myślenia niż sądził Piaget.

Teoria przetwarzania informacji:
Tłumaczy ona w jaki sposób ludzie nabywają, przechowują i wydobywają informację. W myśl tej teorii przetworzenie tej informacji jest podobne do działania komputera.
Teoria przetwarzania informacji wyjaśnią poznanie proponując sekwencję zdarzeń krok po kroku. Narządy zmysłów są bombardowane przez pokaźną ilość bodźców. Pomimo, to jesteśmy selektywni w tym jaki rodzaj informacji odrzucamy, a jaki przetwarzamy.
Informacja pozostaje przez ułamek sekundy w narządzie zmysłów zanim zostanie przesłana do mózgu w celu dalszego przetworzenia. W mózgu funkcjonują co najmniej dwa dodatkowe rodzaje pamięci. Pamięć krótkotrwała ( inaczej uboczna) ( jeśli docierające do tej pamięci krótkotrwałej informacje nie będą odświeżone przez powtarzanie to po 20sek informacja ta ulegnie zanikowi).
Materiał który nie jest utrwalony na ogół jest zapominany. Materiał powtarzany jest przesyłany do systemu magazynowania pamięci długotrwałej, skąd może być na życzenie wydobyty.
Teoria przetwarzania informacji właśnie w formie takiej sekwencji prezentuje operacje umysłowe niezbędne do odbierania, postrzegania, pamiętania i użytkowania informacji.


Teorie uczenia się:
Teorie uczenia się dotyczące rozwoju w ciągu życia podkreślają, że zachowanie jest kształtowane poprzez interakcje organizmu, ze środowiskiem.

Behawioryzm:
Skinder - warunkowanie instrumentalne (warunkowanie sprawcze, uczenie się instrumentalne,
warunkowanie skinnerowskie)
W warunkowaniu sprawczym nacisk jest kładziony na wzmocnienie pozytywne. Prawdopodobieństwo powtarzania reakcji po której nastąpiła nagroda wzrasta, ilekroć organizm znajduje się w sytuacji podobnej do tej w której wystąpiło wzmocnienie.
Mimo, że organizm uczy się do pewnego stopnia metoda prób i błędów, prawdziwe uczenie się zależy głównie od tego jakim zachowaniem towarzyszy wzmocnienie. Instrumentalnie uwarunkowane reakcje są nazywane zachowaniami sprawczymi, ponieważ wywierają wpływ na otoczenie i zmieniają je. Wg Skindera jeżeli dane otoczenie nie może być zmienione, nie może wówczas mieć miejsca żadne uczenie się.

• Wzmocnienia w warunkowaniu sprawczym:
- wzmocnienie pozytywne - uznane zachowanie (uśmiechnięta buźka)
- wzmocnienie negatywne - unikanie bodźca negatywnego ( wyrzucenie z siebie)
- kara
- wzmocnienie wtórne - bodźcem, który pierwotnie pozostawał neutralny, ale pod wpływem częstego
zachodzącego w kolejnych próbach łączenie w parę z pierwotnym czynnikiem wzmacniającym
nabiera właściwości wzmacniających.
- wzmocnienie pierwotne - odpowiada zaspokojeniu bodźców powiązanych z podstawowymi, nie
wyuczonymi popędami (pożywienie, płyn)

Kształtowanie zachowania, rezultat R poprzez*warunkowania sprawczego polega na tworzeniu pożądanych łańcuchów S modelowanie lub przekształcanie serii łańcuchów bodziec reakcji w oczekiwaną fazę zachowania.
Technika kształtowania nazywana metodą kolejnych przybliżeń odnosi się do serii następujących krok po kroku wzmocnień, które tworzą w końcu pożądane zachowanie, bodziec-reakcja;


Teoria uczenia się społecznego:
Sugeruje, że na zachowanie ma wpływ obserwowanie i naśladowanie innych.

Uczenie się przez obserwację :
Bandura jest przekonany, że naśladowanie, modelowanie i uczenie się poprzez obserwację wyjaśniają wiele form naśladowania dziecka.

Inne wymiary teorii uczenia się społecznego:
Poznawcza teoria uczenia się społecznego kładzie nacisk na kilka zagadnień ogólnych:
ludzie i środowisko wchodzą ze sobą cały czas w* interakcje (ludzie wywierają duży wpływ
na ich otoczenie, tak jak otoczenie wywiera wpływ na nich);
możemy uczyć się przez obserwację bez* natychmiastowego wzmocnienia zewnętrznego;
wzmocnienie może nie być* niezbędne dla zachowania, którego celem jest przyswojenie czegoś; jest
ono jednak ważne w kierowaniu i wywieraniu wpływu na codzienne zachowania
* jesteśmy aktywnymi „przetwarzaczami” informacji, a nie jak sądzą behawioryści osobami reagującymi
w sposób mechaniczny
nasze oczekiwania poznawcze i* spostrzeżenia wywierają wpływ na to co robimy;

Ocena/krytyka teorii uczenia się:
Behawioryzm był uznawany za koncepcję niezadowalającą ze względu na to iż redukuje on zachowanie do prostych przypominających działanie robota R, co doprowadziło niektórych badaczy do nazwania go teorią*jednostek S mechanicznego człowieka. Behawioryzm krytykowano za niewystarczające wyjaśnienie roli poznania. Uczenie się przez obserwację jako wymiar teorii uczenia się społecznego znalazło pewne wsparcie empiryczne, ale brak jest danych eksperymentalnych i precyzujących definicji w pełni potwierdzających behawioryzm. Teoria uczenia się społecznego dodała do behawioryzmu istotny wymiar, dzięki uznaniu roli poznania w uczeniu się i tego, że uczenie się może przebiegać bez wzmocnienia.

Teoria etologiczna:
Zajmuje się badaniem ludzkiego i zwierzęcego zachowania w środowisku naturalnym. Ta szkoła myślenia inspirowana prawami Darwina dąży do zrozumienia danego zachowania w jego kontekście ewolucyjnym i kładzie nacisk na rolę instynktu w rozwoju.
Obserwacja organizmu w warunkach naturalnych pozwala etologom na zdobycie wiedzy dotyczącej sposobu w jaki dany gatunek przystosowuje się do środowiska. Biologowie uważają instynkty za ważne aspekty zachowania. Instynkty te mają kilka wymiarów. Są one np.: wzbudzane przez specyficzny dla każdego gatunku ściśle określony bodziec zewnętrzny, np.: kura spieszy na pomoc kurczakowi, gdy ten wysyła odpowiednie dźwięki.
Etologowie twierdzą, że u niektórych gatunków wyposażonych w instynkty istnieje okres krytyczny- to czas, w którym określone zachowanie zachodzące w środowisku będzie wywierało największy wpływ na rozwijający się organizm. Wg Konrada Lorentza w okresie krytycznym rozwija się silna więź emocjonalna (reakcja przywiązania; reakcja pomiędzy sprawującym opiekę, a potomstwem). Lorentz sugeruje również, że u niektórych gatunków ważne jest wdrukowanie. Wdrukowanie jest szybkim przywiązaniem organizmu do obiektu, zwykle do opiekuna i ma miejsce w krótkim czasie po narodzeniu (kilka pierwszych godzin, dni, miesięcy).
Istnieje kilka wyników związanych z okresem krytycznym i wdrukowaniem. Najdonioślejszą wagę ma fakt, że istnieją między gatunkowe różnice w długości trwania okresu krytycznego, a wdrukowanie może się pojawić jedynie podczas tego krótkiego okresu. Innym ważnym wymiarem wdrukowania jest ilość czasu spędzonego w kontakcie z obiektem- matką. Im wcześniej ten kontakt w okresie krytycznym zostaje nawiązany, tym lepiej.
Neoetolodzy, stworzyli mniej sztywne pojecie okresu krytycznego, nazwane okresem sensytywnym, które znalazło swoje zastosowanie w badaniu rozwoju w ciągu życia. Okres sensytywny jest pojęciem szerszym i bardziej elastycznym obejmującym zachowania, które trwają przez miesiące, a nawet przez lata.


Ocena teorii etologicznej:
W ramach tego ujęcia teoretycznego za istotne uznawane są mechanizmy dziedziczne oraz zachowania specyficzne dla danego gatunku.


Teoria humanistyczna:
Teoria humanistyczna podkreśla unikalność jednostki, jej osobistych możliwości i wewnętrznych motywów. Pojętymi przez tą szkołę myślenia zagadnieniami jest obraz „ja” danej osoby i maksymalizacja tkwiących w nim możliwości. Humaniści twierdzą, że jednostki nie są kontrolowane wyłącznie przez ich środowisko zewnętrzne, ani też ich zachowania nie są zdominowane przez irracjonalne siły nieświadomości. Ludzie są wolni, twórczy, zdolni do rozwoju i samorealizacji.

Teoria samorealizacji Maslowa:
Maslow rozwinął teorię motywacji stwierdzające, że jednostki mają nie tylko potrzeby biologiczne, psychologiczne, ale są również motywowane do osiągnięcia unikalności oraz do pełnego rozwoju własnych możliwości, zdolności i talentów (samorealizacji).
Ta unikalność i osiągniecie pełni sukcesu są związane z samorealizacją. Aby osiągnąć szczyt samospełnienia muszą zostać zaspokojone wszystkie potrzeby podstawowe.


PIRAMIDA POTRZEB MASLOWA:

Potrzeby:
1) Fizjologiczne - jedzenie, picie, sen;
2) Bezpieczeństwa - pragnienie dobrego zdrowia, ochrony przed krzywdą;
3) Przynależności i miłości - posiadania przyjaciół, rodziny
4) Szacunku - pragnienie bycia szanowanym, uznanym, podziwianym przez innych, uzyskania poczucia własnej
godności;
5) Wiedzy i rozumienia - zaspokajanie ciekawości, poszukiwanie wiedzy, zdobywania, rozumienia;
6) Estetyczne -potrzeby porządku, systemu, zaczynania i łączenia działań;
7) Samorealizacji- pojecie używane przez Maslowa, na oznaczenie psychologicznej potrzeby urzeczywistniania
posiadanych możliwości jednostki, w celu wzmocnienia osobistego rozwoju; samorealizacja to potrzeba rozwoju
własnego potencjału stania się tym czym można się stać;

Samorealizacji
Estetyczne
Wiedzy i rozumienia
Szacunku
Przynależności i miłości
Bezpieczeństwa
Fizjologiczne


Teoria obrazu „Ja” wg Rogersa:
Rogers twierdzi, że każdy posiada ”ja” realne, które się składa z naszych spostrzeżeń dotyczących własnej osoby. „Ja” idealne odzwierciedlające „ja” którym chciałbym się stać. Jeśli te dwa „ja” są zgodne to żyjemy prawdopodobnie bez konfliktów i można oczekiwać, że w trakcie procesu rozwojowego przekształcimy się w ludzi funkcjonujących w sposób pełny. Jeśli jednak te dwa „ja” są rozbieżne to prawdopodobnie cierpimy z powodu takich stanów psychicznych, jak niska samoocena, sztywność, poczucie niższości, winny i inne emocje negatywne przy czym wszystkie one ograniczają samorozwój. Wyobrażenie Rogersa na temat prawidłowego wzrostu i rozwoju obejmuje zgodność pomiędzy „ja” realnym i idealnym, i osiąganie takich ważnych wymiarów osobowości jak autonomia i akceptacja samego siebie.



OKRESY ROZWOJOWE:
1. okres prenatalny (od poczęcia do narodzin)
2. wczesne dzieciństwo (od narodzin do 3 r.ż.):
a) okres niemowlęcy (od narodzin przez cały pierwszy rok):
- okres noworodkowy (pierwszy miesiąc w okresie niemowlęcym)
b) okres poniemowlęcy (2 - 3 r.ż.)
3. średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny, 4 - 6 r.ż.)
4. późne dzieciństwo (młodszy wiek szkolny, 7 - 10/12 r.ż.)
5. adolescencja (10 - 20 r.ż.)
6. wczesna dorosłość (20/23 - 35/40 r.ż.)
7. średnia dorosłość (35/40 - 55/60 r.ż.)
8. późna dorosłość (wiek starzenia się; po 55/60 r.ż.)


OKRES PRENATALNY :

Wyróżnia się:
1) trzema trymestrami, każdy po trzy miesiące lub
2) dwa stadia:
- zarodkowe embrionalne (od poczęcia do końca 8 tyg. )
- płodowe (od 9 tyg. do narodzin) lub
3) trzy stadia:
- okres zygoty (od zapłodnienia do 2 tyg.)
- embrionalny (od 3 do 8 tyg.)
- płodowy (od 9 do narodzin)

I trymestr:
Okres najbardziej intensywnego rozwoju. Z zapłodnionej komórki jajowej powstaje istota przypominająca wyglądem miniaturowego człowieka ze wszystkimi podstawowymi zaczynającymi funkcjonować narządami wewnętrznymi. Pierwszy trymestr to okres kształtowania się układu nerwowego i osiągnięcia przez niego kontroli nad mięśniami oraz współdziałanie funkcjonowania zmysłu dotyku.

1 m-c - zarysowuje się okolica głowy, pracuje serce, tworzą się oczy, tworzy się zamknięty system naczyń krwionośnych, tworzą się zaczątki 33 kręgów, pojawia się jama ustna, zawiązki narządów wewnętrznych, kończyn, nosa, uszu oraz 40par mięśni. Kończąc pierwszy miesiąc życia zarodek ludzki ma ponad 0,5cm długości i waży poniżej 1g.

2 m-c - okres intensywnej organogenezy, czyli tworzenia się podstawowych organów, zawiązki dłoni i stóp, palców u dłoni i stóp, kształtują się także powieki, zawiązki zębów, główne linie papilarne. Kończąc 2miesiąc życia , dziecko osiąga wzrost 3cm. Dziecko swoim wyglądem przypomina miniaturę dorosłego człowieka, o określonej płci, którego wszystkie podstawowe narządy wewnętrzne są już ukształtowane i zajmują odpowiednie miejsce, oraz spełniają właściwe funkcje, np.: serce bije rytmicznie, mózg wysyła impulsy nerwowe koordynujące pracę organów wewnętrzne.

3 m-c - zaczyna się okres płodowy życia, dziecko jest coraz bardziej aktywne i przejawia indywidualne cechy w wyglądzie i w zachowaniu, (grubieje skóra, żebra i kręgi ulegają intensywnemu kostnieniu).

II trymestr:
Zakończyła się już organogeneza. Najbardziej intensywny wzrost oraz duże tępo rozwoju układu nerwowego przejawiające się w doskonaleniu motoryki. Intensywny rozwój mózgu i osiągnięcie przez niego liczby neuronów, wszystkie zmysły są już funkcjonalnie czynne i tworzą się ich korowe ośrodki oraz powiązania między nimi. Dziecko odbiera wrażenia zmysłowe lecz ich jeszcze nie integruje w schematy spostrzeżeniowe.

4 m-c - intensywny przyrost długości 25cm długości i 20dag wagi. Tworzą się poduszeczki dotykowe a na nich bruzdy tworzące indywidualne linie papilarne, mózg dynamicznie dojrzewa, pojawiają się próbne odruchy chwytania i oddychania.

5 m-c - 30 cm, 40 dag. Intensywny porost włosów, brwi i rzęs, pojawiają się paznokcie, a stetoskopem lekarz może wysłuchać bicia serca. Aktywność dziecka staje się regularna- faza snu i czuwania. Matka może stwierdzić, że dziecko śpi, kopie, rozpycha się, ma czkawkę.

6 m-c - ciało zbliżone do tego jakie będzie przy urodzeniu (ok.35cm, 50-70dag), brak nadal tk. tłuszczowej, wytwarzają się więzadła stawowe, szkielet intensywnie kostnieje. Kończy się wzrost liczby komórek i zwojów nerwowych. Aktywność ruchowa matki i dziecka jest naprzemiennie scharmonizowana.

III trymestr:
Charakterystyczną cechą tego okresu jest wzrastająca możliwość przeżycia dziecka poza organizmem matki. Jeśli dziecko urodzi się po 28tyg. A przed 36tyg. Ciąży nazywamy go wcześniakiem. Następuje przyrost tkanki tłuszczowej, zwiększa się powierzchnia kory mózgowej, rozwój połączeń nerwowych jest już na tyle zaawansowany, że w korze mózgowej zachodzi proces dyskryminacji bodźców, uczenia się, zapamiętywania, nabywania nawyków i preferencji, doświadczenia pierwotnych emocji.

7 m-c - większość odruchów wrodzonych jest już widoczna, np.: odruch ssania, poszukiwania pokarmu, moro, przełom 7-8 m-ca powstają pewne różnice lateralne (prawo-, lewo- nożni, ręczni, oczni)

8 m-c - dziecko osiąga 180 - 220dag, skóra wygładza się i różowieje, ciało przybiera kształt bardziej zaokrąglony, nadal dojrzewają układy, zwłaszcza oddechowy.

9 m-c - dziecko przychodzi na świat


Teratogeny - czynniki mogące powodować anomalie płodu.

1. choroby zakaźne - wirus różyczki, z grupy opryszczek cytomegalowirus, świnka, AIDS;
2. nieprawidłowe odżywianie się w czasie ciąży:
- pod względem ilościowym( niedożywienia, przejedzenie się),
- pod względem jakościowym;
3. stres matki
4. nieodpowiedni wiek rodziców :
- kobieta 25-29 (późny wiek matki - choroba dawn)
- mężczyzna (późny wiek ojca: achondroplazja - mutacja która w przypadku dziecka które ją
odziedziczy prowadzi do deformacji kości (karłowatości, dziecko z dużą głową, spłaszczonym
nosem);
5. leki - talidomid
6. narkotyki
7. kofeina - powoduje niską wagę dziecka, przedwczesny poród
8. alkohol - płodowy zespół alkoholowy u dziecka, deformacja twarzy i inne uszkodzenia fizyczne i
umysłowe;
9. środowiskowe substancje chemiczne - skażone środowisko

Warunki Optymalizowania rozwoju dziecka w okresie prenatalnym :
- dbanie o zdrowie matki - badania, prawidłowe odżywianie, zmniejszenie stresu;
- wzmacnianie więzi małżeńskiej;
- więzi ojca z dzieckiem;
- zapewnienie matce dobrego samopoczucia
- nastawienie na komunikację z dzieckiem

WCZESNE DZIECIŃSTWO

Okres wczesnego dzieciństwa obejmuje przedział wiekowy od urodzenia do 3r.ż.
Wyodrębniamy w nim 2 fazy:
- Pierwszą - 1r.ż. która jest nazywana wiekiem niemowlęcym
- Drugą - od 2r.ż. do 3r.ż. określaną jako wiek poniemowlęcy

A) wiek niemowlęcy

pierwsza faza noworodka:
W okresie niemowlęcym wyróżnia się 1m-c życia, jako okres przystosowawczy do życia w nowym, pozamacicznym środowisku. Okres ten to stadium noworodka. Dziecko musi przystosować się do: zmian temperatury, nowego sposobu oddychania, nowego sposobu przyjmowania pokarmu i wydawania zbędnych produktów.

Noworodek donoszony, to dziecko urodzone po upływie 270 dni od chwili zapłodnienia jaja. Przeciętny ciężar donoszonego noworodka wącha się od 2800-3500 g. Przeciętna długość to ok. 50-52 cm.
Proporcje ciała noworodka:
- duża głowa z małą częścią twarzową, stanowi ok. 30% masy ciała,
- długi tułów i krótkie kończyny

Układ kostny:
Charakterystyczną cechą jest duży udział tk.chrzęstnej w ukł.kostnym, przejawem tego są: włóknisto-chrzęstne spojenia kośćca czaszki, wyczuwalne dotykowo. Jest to spojenie kości czołowych i ciemieniowych, tzw. ciemiączko duże, zarasta ono ok. 15 miesiąca, oraz kości ciemieniowych i potylicznych, tzw. ciemiączko małe ( zarasta w pierwszym kwartale życia).

Układ mięśniowy:
Ukształtowany w zasadniczych rysach, nie jest jeszcze całkowicie rozwinięty, ani pod względem budowy anatomicznej, ani sposobu funkcjonowania. Noworodek przyjmuje postawę leżącą asymetryczną. Leżące na plecach dziecko zwraca głowę w jedną stronę, a jego kończyny są ułożone asymetrycznie, tzn. wyprostowane po stronie w którą zwrócona jest głowa i przykurczone po drugiej. Dla noworodka jest charakterystyczna przewaga zginaczy nad prostownikami.

Sen:
Noworodki śpią od 16-18H, niemowlaki 13-14H, osoba dorastająca 7-8H,
a osoby dorosłe 6-7H.

Układ nerwowy:
Duży ciężar mózgu w stosunku do ciężaru ciała, istota szara składa się z komórek niezróżnicowanych w typowe warstwy, wypustki komórek nerwowych są słabo wykształcone, a drogi przewodzące niedojrzałe.

Odruchy bezwarunkowe: ( odruch to automatyczna stereotypowa reakcja na specyficzny bodziec)
a) odruchy typowe dla noworodka, niemowlaka i człowieka dorosłego:
- odruch źrenicowy
- odruch mrugania
- odruch ssania
- odruch połykania
- odruch wydalania moczu i kału.
b) występujące tylko u noworodka lub/i niemowlęcia, a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego:
- odruch Babińskiego( unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy) utrzymanie się odruchu
Babińskiego jeszcze w drugim półroczu życia jest sygnałem nieprawidłowego funkcjonowania systemu
nerwowego
- odruch toniczny-szyjny (wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie, a
kurczą po przeciwnej)
- odruch moro (obejmowania) - (nagłe szarpniecie, silny hałas powoduje unoszenie kończyn i
przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania)
- odruch chwytny - (zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie tak, że dziecko można unieś w
górę i oderwać od podłoża)
- odruch marszu automatycznego - (przy zetknięciu stóp z podłożem dziecko wykonuje ruch rytmicznego
chodzenia)
- odruch oczno-korkowy (in.Peipera) - (gdy silne światło nagle działa na oczy, dziecko cofa głowę);

---