Wyższe Seminarium Duchowne
Towarzystwa Salezjańskiego w Krakowie

Mirosław Płonka sdb

Historia Starego Przymierza

Synów Abrahama

Na podstawie analizy fragmentu

Księgi Izajasza 45, 20 - 25;

Praca zaliczeniowa z Ćwiczeń Starego Testamentu

Kraków 2004

„Zbierzcie się i wyjdźcie, przystąpcie wszyscy, wy ocaleni
z narodów! Nie mają rozeznania ci, co obnoszą swe drewno rzeźbione i modły zanoszą do boga nie mogącego ich zbawić. Przedstawcie i przytoczcie dowody, owszem, naradźcie się wspólnie: kto zapowiedział to już od dawna
i od owej chwili obajwił? Czyż nie Ja jestem Pan, a nie ma innego Boga prócz Mnie? Bóg sprawiedliwy i zbawiający nie istnieje poza Mną. Nawróćcie się do Mnie, by się zbawić, wszystkie krańce świata, bo Ja jestem Bogiem, i nikt inny! Przysięgam na Siebie samego, z moich ust wychodzi sprawiedliwość, słowo nieodwołalne. Tak, przede Mną się zegnie wszelkie kolano, wszelki język na Mnie przysięgać będzie, mówiąc: „Jedynie u Pana jest sprawiedliwość
i moc”. Do Niego przyjdą zawstydzeni wszyscy, którzy się na Niego zżymali. W Panu uzyska swe prawo i chwały dostąpi całe plemię Izraela.„

(Iz 45, 20 - 25;)

~l's.Pi #[e-ta, ~yaif.NOh; W[d>y" al{ ~yIAGh; yjeyliP. wD'x.y: WvG>n:t.hi Wabow" Wcb.Q'hi

`[;yviAy al{ lae-la, ~ylil.P;t.miW

ynIa] aAlh] Hd'yGIhi za'me ~d,Q,mi tazO [;ymiv.hi ymi wD'x.y: Wc[]W"yI @a; WvyGIh;w>

WdyGIh;

`ytil'Wz !yIa; [;yviAmW qyDIc;-lae yd;['l.B;mi ~yhil{a/ dA[-!yaew> hw"hy>

`dA[ !yaew> lae-ynIa] yKi #r,a'-ysep.a;-lK' W[v.W"hiw> yl;ae-WnP.

[b;V'Ti %r,B,-lK' [r;k.Ti yli-yKi bWvy" al{w> rb'D' hq'd'c. yPimi ac'y" yTi[.B;v.nI

`!Avl'-lK' yBi

`AB ~yrIx/N<h; lKo WvboyEw> aAby" wyd'[' z[ow" tAqd'c. rm;a' yli hw"hyB; %a;

`laer'f.yI [r;z<-lK' Wll.h;t.yIw> WqD>c.yI hw"hyB;

(Iz 45, 20 - 25;)

suna,cqhte kai. h[kete bouleu,sasqe a[ma oi` sw|zo,menoi avpo. tw/n evqnw/n ouvk e;gnwsan oi` ai;rontej to. xu,lon glu,mma auvtw/n kai. proseuco,menoi w`j pro.j qeou,j oi] ouv sw,|zousin

eiv avnaggelou/sin evggisa,twsan i[na gnw/sin a[ma ti,j avkousta. evpoi,hsen tau/ta avpV avrch/j to,te avnhgge,lh u`mi/n evgw. o` qeo,j kai. ouvk e;stin a;lloj plh.n evmou/ di,kaioj kai. swth.r ouvk e;stin pa,rex evmou/

evpistra,fhte pro,j me kai. swqh,sesqe oi` avpV evsca,tou th/j gh/j evgw, eivmi o` qeo,j kai. ouvk e;stin a;lloj

katV evmautou/ ovmnu,w h= mh.n evxeleu,setai evk tou/ sto,mato,j mou dikaiosu,nh oi` lo,goi mou ouvk avpostrafh,sontai o[ti evmoi. ka,myei pa/n go,nu kai. evxomologh,setai pa/sa glw/ssa tw/| qew/|

le,gwn dikaiosu,nh kai. do,xa pro.j auvto.n h[xousin kai. aivscunqh,sontai pa,ntej oi` avfori,zontej e`autou,j

avpo. kuri,ou dikaiwqh,sontai kai. evn tw/| qew/| evndoxasqh,sontai pa/n to. spe,rma tw/n ui`w/n Israhl

Iz 45, 20 - 25;

Spis treści

spis treści 5

wstęp 7

rozdział i tyrIB. - diaqh,khn

Wiadomości wprowadzające 8

1. tyrIB. - diaqh,khn - TERMINOLOGIA 8

2. PRZYMIERZE W STARYM TESTAMENCIE 10

rozdział iI Jahwe i Jego Przymierza

z Izraelem a Iz 45, 20 - 25; 12

2.1. PRZYMIERZE JAHWE Z noe 12

2.2. Przymierze z pierwszym patriarchą Abrahamem 14

2.3. PRZYMIERZE synajskie 16

rozdział iiI Izrael a Przymierze 20

3.1. relacja IZRAELA DO PRZYMIERZA 20

3.2. izajasz a przymierze izraela 22

zakończenie 25

bibliografia 26

Wstęp

Z całą historią Izraela związane jest ściśle w sposób bardzo szczególny jedno słowo: tyrIB. - berît, które oznacza przymierze. Jednocześnie zwrot ten jest charakterystyczny tylko dla Narodu Wybranego i wyróżnia go spośród wszystkich ludów, i narodów Bliskiego Wschodu.

Śledząc losy Synów Abrahama zawarte na kartach Biblii, łatwo możemy odnaleźć tragiczne konsekwencje niewierności zawartemu Przymierzu pod Górą Synaj. Jednocześnie każdy doskonale wie, że niewierność oraz ciągłe powroty do Jahwe to szczególne przymioty całego Izraela. Właśnie części takiej historii poświęcona jest ta krótka praca.

W pierwszej części pracy pragnę przedstawić sam termin tyrIB. oraz jego słowne konsekwencje użycia w dziejach Izraela. To także miejsce, gdzie trzeba się zastanowić nad hebrajskim i greckim rozróżnieniem terminu „przymierze”.

Druga część opracowania, to praca nad tekstami opisującymi poszczególne izraelskie przymierza i próba wykazania związków logicznych wybranej przez mnie perykopy z losami Izraela oraz z hebrajskim tyrIB....

Ostatnia część to podsumowanie całości pracy i wyciągnięcie konkretnych wniosków związanych z tematem i zawartością pracy.

Za wszelkie uwagi kierowane pod moim adresem podczas pisania, jak
i zakończenia całości pracy składam serdeczne podziękowania. Jednocześnie moim pragnieniem jest, aby każdy czytający sięgając do tego krótkiego opracowania, zastanowił się nad wybraną przeze mnie perykopą i podobnie jak w poprzedniej pracy, która także opracowywała tę perykopę, choć na chwilę stanął w obliczu Jedynego Stworzyciela świata, Jedynego Boga i doświadczył Jego miłości i troski.

Rozdział I

tyrIB. - diaqh,khn

wiadomości wprowadzające

1. tyrIB. - diaqh,khn - TERMINOLOGIA

Przymierze - berît - termin ten należy do najbardziej fundamentalnych zwrotów związanych ze Starym Testamentem. Sama zaś historia Izraela, zawarta na kartach Starego Testamentu, ściśle związana jest z hebrajskim zwrotem tyrIB. - berît. Termin ten po raz pierwszy użyty jest w Biblii w Księdze Rodzaju 9,9:

„Ja, Ja zawieram przymierze z wami i z waszym potomstwem, które po was będzie; z wszelką istotą żywą, która jest z wami, z ptactwem, ze zwierzętami domowymi i polnymi, jakie są przy was, ze wszystkimi, które wyszły z arki, z wszelkim zwierzęciem na ziemi.” (Rdz 9, 9;)

Polski odpowiednik hebrajskiego terminu jest uboższy o całą szatę informacyjną, jaką zawiera hebrajskie nazewnictwo - jest to tylko pewnego rodzaju określnik bez zawartości treściowej, właściwej samemu hebrajskiemu terminowi: „przymierze - ugoda między stronami polegająca na wzajemnej współpracy w celu osiągnięcia określonego celu (zwykle pokonania wspólnego wroga); inaczej układ, sojusz”; „przymierze - umowa zawarta między państwami, zobowiązująca do wzajemnej pomocy w razie wojny (przymierze zaczepno - odporne) lub do współpracy politycznej, gospodarczej, handlowej itp. W czasie pokoju - ogólniej sojusz”.

Tymczasem semicki źródłosłów berît pochodząc od brh, oznacza „wiązać”, „łączyć”. Jednocześnie sam termin berît może przede wszystkim oznaczać pewnego rodzaju akt ceremonialny lub też zapoczątkowaną wspólnotę dwóch partnerów
- o czym będzie mowa w dalszej części tej pracy. Wielu semitologów „jest zdania, że pochodzi on od brh, co oznacza „wiązać”, „łączyć”, co odpowiadałoby znaczeniem asyryjskim rzeczownikom birtu - węzeł, „wiązadło”, „ogniwo” lub „birta” - „pęta”, albo sumeryjsko - akkadyjskiemu czasownikowi - „wiązać””.

Etymologia hebrajskiego terminu berît wskazuje wprost, że tkwi w nim idea jakiegoś wzajemnego związku o ścisłych relacjach zawartych w jakimś określonym celu. Sama idea wspólnego związku, choćby np. związku plemiennego - oznacza w tym przypadku relację wzajemnej przynależności do siebie ludzi, którzy zdecydowali się zawrzeć takie przymierze. Pozostaje jeszcze szczególna kwestia więzów krwi, łączących w sposób bardzo osobisty zawierających między sobą pakt czy kontrakt. Takie więzy określały raz na zawsze stosunek obu partnerów a jednocześnie wskazywały wprost, że zawierający przymierze będą ze sobą ściśle spokrewnieni.

Tłumacze Septuaginty oddają wydźwięk semickiego berît przez diaqh,khn
- diathēke. W ten sposób podchodzą już w sposób teologiczny do samego zagadnienia terminu berît. Można wręcz powiedzieć, że „wyczuwali w tym słowie związek Boga
z ludźmi.”

Przez samo rozumienie greckiej literatury klasycznej terminu diathēke, określa się takie rzeczowniki jak: rozporządzenie czy testament, zaś wydźwięk terminu „przymierze” oddawany jest w literaturze greckiej przez zwrot synthēke - który oznacza układ. Dlaczego zatem greccy tłumacze Pisma Świętego zdecydowali się używać diathēke - mimo, że zwrot synthēke byłby bardziej adekwatny do terminu hebrajskiego berît?

Wytłumaczenie takiego postępowania może być tylko teologiczne. Już na kilka wieków „przed Chrystusem Teologia Stare­go Testamentu oddając berît przez diathēke pragnie zwrócić uwagę na dwie myśli, jakie ten wyraz mieści w sobie, mianowicie związek i śmierć, co później wyraźnie podkreślił autor Listu do Hebrajczy­ków
(9, 15).”

W ten sposób teologia pragnęła podkreślić pragnienie samego Boga, który pragnąc zbawić całą ludzkość objawił jej swą wolę i związał ją ze sobą Przymierzem
- układem. Cały zaś proces zawarcia Przymierza pomiędzy Bogiem Stwórcą z Księgi Rodzaju, a ludzkością zawarty jest na kartach Pisma Świętego. Szczególnym wyróżnikiem w Starym Testamencie nieodwołalnie związanym właśnie z Przymierzem jest sam Izrael oraz jego historia posłuszeństwa Bogu Jahwe i wierności Przymierzu.

2. PRZYMIERZE W STARYM TESTAMENCIE

Szczególne Przymierze opisane w Starym Testamencie dotyczy tylko
i wyłącznie Izraela, i jego Jedynego Boga - Jahwe. Jednocześnie mówiąc o przymierzu jako zaistniałym fakcie historycznym w dziejach Izraela, trzeba pamiętać, że zawartych przymierzy pomiędzy Jahwe, a Synami Abrahama było kilka. Jest to temat kolejnego rozdziału jego opracowania, tutaj zaś przedstawię kilka ważnych wniosków odnośnie samego zawarcia przymierza, sposobu oraz poniesionych konsekwencji z powodu „podpisania” aktu przymierza przez obie strony.

Współczesne badanie archeologiczne oraz badania nad Biblią wykazały, że istniały na Bliskim Wschodzie dwa rodzaje zawieranych ówcześnie przymierzy. Pierwsze, najbardziej niejako „prawidłowe” dotyczyło dwóch równych siłą i władzą partnerów. Nie zawsze jednak przymierze zawierało dwóch równorzędnych partnerów. Najczęściej bywało odwrotnie. „Przymierze jest często umową narzuconą poddanemu przez potężniejszego.” W takim przypadku pełną swobodę działania oraz decydowania posiada tylko partner silniejszy, który niejako podporządkowuje sobie słabszego i zmusza go do uległości. Partner słabszy jest tylko otrzymującym, np.: Joz 9,6; 1 Krl 20,34; 1 Sm 11,1. Był to pakt między królem a jego wasalem.

Wedle znalezionych tekstów dawniejszych układów może­my rozróżnić
w schemacie paktu suwerena kilka elementów wcho­dzących w skład takiego przymierza:

1. Przedstawienie władcy (jego rodowód i tytuły).

2. Przypomnienie poprzednich stosunków między suwerenem, a wasalem, jak
   i dobrodziejstw wzajemnie sobie wyświadczanych (prolog historyczny).

3. Wyliczenie obowiązków nałożonych na wasala, jak zakaz paktowania, utrzymywania pokoju i zgody między wasalami, obo­wiązek pomocy wojskowej dla suwerena i pełne zaufanie dla niego, nieudzielanie azylu dla uciekinierów oraz coroczne odwiedzanie pana.

4. Zobowiązanie do złożenia tekstu traktatu w świątyni i w określonym czasie publiczne odczytanie go.

5. Lista bóstw, które są świadkami przymierza.

6. Przekleństwa i błogosławieństwa za złamanie czy zachowanie umowy.

7. Uroczysta ceremonia złożenia ofiary i przysięgi.

8. Procedura przeciwko zbuntowanemu wasalowi.

Na kartach ksiąg Starego Testamentu można znaleźć także przy­kłady przymierzy dotyczących przeważnie spraw czysto ziemskich, np.: Joz 9,15; 2 Sm 3,12-19.

Jednak najważniejszym charakterem słowa berît jest wyróżnik religijny. To właśnie zawarcie religijnego Przymierza pomiędzy Jahwe, a Izraelem stało się niejako „początkiem” historii Zbawienia całej ludzkości.

Rozdział II

Jahwe i Jego Przymierza z Izraelem

a Iz 45, 20 - 25;

1. Przymierze Jahwe z Noe

„Potem Bóg tak rzekł do Noego i do jego synów: „Ja, Ja zawieram przymierze z wami i z waszym potomstwem, które po was będzie; z wszelką istotą żywą, która jest z wami; z ptactwem, ze zwierzętami domowymi
i polnymi, jakie są przy was, ze wszystkimi, które wyszły z arki, z wszelkim zwierzęciem na ziemi. Zawieram z wami przymierze, tak iż nigdy już nie zostanie zgładzona wodami potopu żadna istota żywa i już nigdy nie będzie potopu niszczącego ziemię”.” (Rdz 9, 8 - 11;)

Historia zawarcia przymierza pomiędzy Jahwe a Noem, to historia ludzkiej słabości, grzechu, wystąpienia przeciwko Bogu, karze, przebaczeniu, obietnicy Boga
i przede wszystkim miłości Stwórcy do człowieka. Tak w najkrótszym opisie można przedstawić to, co wydarzyło się w życiu Noego i jego rodziny na kartach Starego Testamentu.

Ludzka słabość i skłonność do grzechu niejako „sprowokowały” Jahwe do działania. Bóg podjął trudną w ludzkim rozumieniu decyzję o wytępieniu rodzaju ludzkiego. Dlatego zesłał na ziemię potop, by to, co jest grzeszne, zniszczyć,
a zaopiekować się i pobłogosławić temu stworzeniu, które jest wierne Jedynemu swemu Stwórcy.

Samo zawarcie przymierza noachickiego nosi w sobie pewnego rodzaju charakter uniwersalności. To przez pozostawienie przy życiu wybranej cząstki ludzi, Jahwe zawiera przymierze z całą ludzkością. Stwórca świata wzywa ocalonych do stawienia się przed Nim i podjęcia Jego miłości i przebaczenia:

„Zbierzcie się i wyjdźcie, przystąpcie wszyscy, wy ocaleni z narodów!”

(Iz 45, 20a;)

Bóg poprzez swoje wezwanie zawiera przymierze z ludzkością:

„Potem Bóg tak rzekł do Noego i do jego synów: „Ja, Ja zawieram przymierze z wami i z waszym potomstwem, które po was będzie; z wszelką istotą żywą” (Rdz 9, 9 - 10a;)

W ten sposób podkreślona zostaje tutaj darmowa miłość Stwórcy. Bóg, który doznał zniewagi od człowieka - nie tylko przebacza swojemu stworzeniu ale obdarza je swoją dobrocią i miłością. Jahwe obdarza ponownie człowieka tym wszystkim, czym obdarzył pierwszego Adama - samym sobą, Jedynym Bogiem:

„Czyż nie Ja jestem Pan, a nie ma innego Boga prócz mnie? Bóg sprawiedliwy i zbawiający nie istnieje poza Mną.” (Iz 45, 21b - c;)

Wezwanie Boga jest skierowane do każdego człowieka, który w jakimś stopniu oddalił się od swego Stwórcy. Jest to wezwanie pełne miłosierdzia, dobroci ale także
i wezwanie do odpowiedzialności za swoje własne, ludzkie czyny i wybory. Bóg podkreśla, że w tym przymierzu jest nie tylko Stwórcą lecz także stróżem, strażnikiem
i twórcą całego porządku moralnego, jaki powinien obowiązywać człowieka. Po raz kolejny zwraca człowiekowi uwagę, że najważniejszym przykazaniem jest szanowanie ludzkiego życia, gdyż ono jest darem otrzymanym od Boga:

„Upomnę się o waszą krew przez wzgląd na wasze życie - upomnę się
u każdego zwierzęcia. Upomnę się też u człowieka o życie człowieka
i u każdego - o życie brata.” (Rdz 9, 5;)

„Przysięgam na Siebie samego, z moich ust wychodzi sprawiedliwość, słowo nieodwołalne.” (Iz 45, 23a;)

Bóg w tym przymierzu okazuje się być nie tylko strażnikiem porządku moralnego ale przede wszystkim jest jego Twórcą. Dlatego każdy człowiek, jako dzieło rąk bożych, każdy ludzki autorytet powinien być podporządkowany Jahwe.

2. Przymierze z pierwszym patriarchą Abrahamem

„„Jam Jest Bóg Wszechmogący. Służ Mi i bądź nieskazitelny, chcę bowiem zawrzeć moje przymierze pomiędzy Mną a tobą i dać ci niezmiernie liczne potomstwo”. Abram padł na oblicze, a Bóg tak do niego mówił: „Oto moje przymierze z tobą: staniesz się ojcem mnóstwa narodów. (...) Przymierze moje, które zawieram pomiędzy Mną a tobą oraz twoim potomstwem, będzie trwało z pokolenia w pokolenie jako przymierze wieczne, abym był Bogiem twoim, a potem twego potomstwa”.” (Rdz 17, 3 - 5, 7;)

Wybór jednego człowieka z tysięcy na ziemi, obdarzenie go miłością oraz błogosławieństwem, ludzka akceptacja wyboru dokonanego przez Jahwe, zaufanie, wiara pokładana w Bogu Stwórcy oraz bezgraniczne oddanie się w „Ręce Boga” - to najkrótszy opis dziejów Abrama i zawarcia przymierza z Jahwe.

O ile zawarte przymierze z Noe, nosiło w sobie charakter ogólnoludzki, to przymierze z Abramem, jest już o charakterze indywidualnym i odnosi się przede wszystkim do niego samego oraz do jego potomków. „Bóg zmienia mu imię na Abraham, co etymologia ludowa tłumaczy, że będzie oj­cem wielu (mnóstwa),
a potomkowie jego zdobędą ziemię Kanaan.”:

„I oddaję tobie i twym przyszłym potomkom kraj, w którym przebywasz, cały kraj Kanaan, jako własność na wieki, i będę ich Bogiem.”

(Rdz 17, 8;)

W ten sposób Bóg składa w Przymierzu obietnicę dla Abrahama oraz dla całego Izraela:

„W Panu uzyska swe prawo i chwały dostąpi całe plemię Izraela.” (Iz 45, 25;)

Przez zawarcie takiego przymierza pomiędzy Bogiem a człowiekiem, zacieśnia się szczególna więź wybrania i powołania do spełnienia jakiejś określonej roli
w dziejach ludzkości. Bóg pragnie przez jeden konkretny naród, konkretną społeczność, przekazać całej ludzkości swój plan zbawienia. Przymierze zawarte z Abrahamem ma być dla wszystkich ludów na całej ziemi przykładem postępowania, zaś potomkowie Abrahama mają stać się tymi, którzy „pociągną” inne narody do Jahwe i Jego miłości:

„Wszystkie ludy ziemi będą sobie życzyć szczęścia takiego, jakie jest udziałem twego potomstwa, dlatego, że usłuchałeś mego rozkazu.”

(Rdz 22, 18;)

Przez przykład przyszłej szczęśliwości Izraela, wszyscy mają poznać, że Jedynym Bogiem jest Jahwe, zaś warunkiem udziału w błogosławieństwie danym Izraelowi, jest nawrócenie się do Prawdziwego Stwórcy:

„Nawróćcie się do Mnie, by się zbawić, wszystkie krańce świata, bo Ja jestem Bogiem, i nikt inny!” (Iz 45, 22;)

Zawarcie przez Jahwe przymierza z Abrahamem, wskazuje na dwie ważne rzeczy. Pierwszą z nich jest fakt, że Bogu nie potrzeba czystego, formalnego zachowania klauzul Przymierza - formalizmu. Bóg pragnie, aby człowiek przez życzliwość, przyjaźń i uległość względem Boga, i sobie równego drugiego człowieka
- wypełniał zawarte przymierze.

Drugą istotną sprawą jest samo podejście człowieka do Boga. Nie strach, obawa przed wyłamaniem się z przymierza, czy też obawa przed czekającą karą lecz zaufanie
i wiara w Boga powinny kierować krokami człowieka. Wiara, która powinna iść
w kierunku wyznawania Jedynego Boga Jahwe, nad którego nie żadnego innego boga. Wiara, która powinna być obrazem miłości człowieka do Swego Stwórcy, który jest Jedynym źródłem zbawienia:

„Nie mają rozeznania ci, co obnoszą swe drewno rzeźbione i modły zanoszą do boga nie mogącego ich zbawić. (...) Bóg sprawiedliwy
i zbawiający nie istnieje poza Mną. Nawróćcie się do Mnie, by się zbawić, wszystkie krańce świata, bo Ja jestem Bogiem, i nikt inny!”

(Rdz 45, 20b; 21c; 22;)

3. Przymierze Synajskie

„Spisał więc Mojżesz wszystkie słowa Pana. Nazajutrz wcześnie rano zbudował ołtarz u stóp góry i postawił dwanaście stel, stosownie do liczby dwunastu pokoleń Izraela. Potem polecił młodzieńcom izraelskim złożyć Panu ofiarę całopalną i ofiarę biesiadną z cielców. Mojżesz zaś wziął połowę krwi i wylał ją do czar, a drugą połową skropił ołtarz. Wtedy wziął Księgę Przymierza i czytał ją głośno ludowi. I oświadczyli: „Wszystko, co powiedział Pan, uczynimy i będziemy posłuszni”. Mojżesz wziął krew
i pokropił nią lud, mówiąc: „Oto krew przymierza, które Pan zawarł
z wami na podstawie wszystkich tych słów”.” (Wj 24, 4 - 8;)

Bóg wejrzał na niedolę potomków Abrahama i przez swego sługę Mojżesza wyprowadził Izraela z niewoli egipskiej. W cudowny sposób przeprowadził go przez Morze Sitowia objawiając Hebrajczyków oraz faraonowi swą moc, chwałę i potęgę. Po czym zaprowadził cały lud pod Górę Synaj i zapragnął obdarzyć go swą miłością, swym Przymierzem. To najkrótszy wstęp, jaki można by uczynić rozpoczynając rozważania na temat najważniejszego Przymierza w biblijnej historii Synów Abrahama.

Zanim jednak Jahwe zdecydował się zawrzeć Przymierze, objawił najpierw Mojżeszowi oraz całemu ludowi swe Imię:

„Mojżesz zaś rzekł Bogu: „Oto pójdę do Izraelitów i powiem im: Bóg ojców naszych posłał mię do was. Lecz gdy oni mnie zapytają, jakie jest Jego imię, to cóż mam powiedzieć?” Odpowiedział Bóg Mojżeszowi: „JESTEM, KTÓRY JESTEM”. I dodał: „Tak powiesz synom Izraela: JESTEM posłał mnie do was”.” (Wj 3, 13 - 14;)

Po raz pierwszy w historii świata, Bóg objawia swe imię. „Jahwe jest imieniem Boga prawdziwego - Boga który istnieje i działa - był i jest, a przez swoje czyny daje się poznać Izraelitom, którzy jako Semici nie przez abstrakcje, lecz przez konkrety poznali interwencję Boga w świecie i swej historii.”

Darowanie Izraelowi swego imienia przez Jahwe, nabiera szczególnego znaczenia wybrania. Obok jednak przywileju korzystania z takiego daru, pojawia się obowiązek oddawania czci tylko Jedynemu Bogu - Jahwe. W szczególny sposób jest to podkreślone w otrzymanych Tablicach Przymierza na Górze Synaj. Pierwszym
i najważniejszym Przykazaniem dla każdego Hebrajczyka, staje się przykazanie oddawania czci tylko Jahwe:

„Nie będziesz oddawał pokłonu bogu obcemu, bo Pan ma na imię Zazdrosny: jest Bogiem zazdrosnym.” (Wj 34, 14;)

Niestety Synowie Abrahama okazują się być ludem, który bardzo szybko odchodzi od Przymierza i od Jahwe. Niemalże w tej samej chwili, gdy Mojżesz w ich imieniu rozmawia z Jahwe, oni składają hołd złotemu cielcowi. Przez Boga zostają określeni w sposób jednoznaczny:

„Nie mają rozeznania ci, co obnoszą swe drewno rzeźbione i modły zanoszą do boga nie mogącego ich zbawić.” (Iz 45, 20b;)

Bóg pragnie odsunąć się od Izraela i ukarać go za brak wdzięczności za dokonane dzieła względem Hebrajczyków. Wstawiennictwo Mojżesza skłania Jahwe do okazania ponownie swej miłości. Jahwe wzywa swój lud do powrotu do Niego:

„Nawróćcie się do Mnie, by się zbawić, wszystkie krańce świata, bo Ja Jestem Bogiem, i nikt inny! (Iz 45, 22;)

Bóg ponownie wzywa Izraela do wierności. Ponownie też obiecuje spełnienie obietnic Przymierza, jeżeli tylko Naród Wybrany pozostanie Mu wierny:

„Teraz jeśli pilnie słuchać będziecie głosu Mego i strzec Mojego przymierza, będziecie szczególną moją własnością pośród wszystkich narodów, gdyż do mnie należy cala ziemia. Lecz wy będziecie mi królestwem kapłanów i ludem świętym.” (Wj 19, 4 - 6;)

„W Panu uzyska swe prawo i chwały dostąpi całe plemię Izraela.” (Iz 45, 25;)

Przez zawarcie Przymierza Synajskiego, cały Izraela staje się „szczególną własnością” Jahwe. Bóg „konsekruje” potomków Abrahama i oddziela ich od innych narodów, w ten sposób wskazuje, że Boży plan zbawienia ludzkości dokona się za pośrednictwem Izraela.

W ten sposób Izrael stał się ludem Jahwe, dzięki Przymierzom zainicjowanym przez Boga. Wszystkie trzy Przymierza prowadzą od ogólnie pojętej zbiorowości ludzkiej, do konkretnego Narodu Wybranego. Zaś w Nowym Testamencie, ostatnie Nowe Przymierze, zbuduje Nowy Lud Wierny i Nową Świątynię, z Nowym Najwyższym Kapłanem, jakim jest sam Jezus Chrystus.

Rozdział III

Izrael a Przymierze

1. Izrael - Przymierze

Zaistniała sytuacja niewierności spod Góry Synaj, nie była tylko drobnym epizodem w istnieniu Izraela, jako Narodu Wybranego. Przez cały okres Przymierza
z Jahwe, Synowie Abrahama w większym lub mniejszym stopniu odchodzili od Jahwe
i od Tablic Przymierza. Bardzo łatwo też odrzucali kult Jedynego Boga, na rzecz kultu bogów pogańskich, choćby na czasowe korzyści lub względy polityczne.

Tymczasem Bóg, aby chronić swój lud od wiarołomstwa, co jakiś czas posyła swojemu ukochanemu ludowi - proroków, których zadaniem jest przede wszystkim pilnowanie „stada owiec” i pasterzowanie „zagubionym owieczkom” z Ludu Izraela.

Prorocy nie stają się tylko strażnikami Przymierza w Izraelu, lecz przede wszystkim pogłębiają teologiczną myśl Izraelitów. Przypominając wielkie dzieła Boga, cały czas pouczają o potrzebie wierności względem Jahwe za okazaną dobroć
i miłosierdzie:

„Tak mówi Pan, twój Odkupiciel, Twórca twój jeszcze w łonie matki: „Jam jest Pan, uczyniłem wszystko, Sam rozpiąłem niebiosa, rozpostarłem ziemię; a któż był ze Mną?” (Iz 44, 24;)

„To ja uczyniłem ziemię i na niej stworzyłem człowieka, Ja własnoręcznie rozpiąłem niebo i rozkazuję wszystkim jego zastępom.” (Iz 45, 12;)

Nauczanie proroków o dobroci i wspaniałomyślności Boga względem Izraela, przenika myśl, że Przymierze, jest największym darem dla Izraelitów, jakim mógł Jahwe obdarować Swój Lud. Wybrać spośród tysięcy, usprawiedliwić, pokochać, obdarzyć miłością, niejako adoptować i dać samego siebie - taki był plan Boga względem Synów Abrahama.

Niestety Izraelici odrzucali miłość Boga i odchodzili od Niego, skłaniając się ku pogańskim Bożkom. W ten sposób łamali Przymierze i zaciągali na siebie gniew Jahwe i tylko dzięki wstawiennictwu proroków Jahwe odsuwał w czasie zasłużoną karę, dając szansę na nawrócenie niepokornym synom:

„Nawróćcie się do Mnie, by się zbawić, wszystkie krańce świata, bo ja jestem Bogiem, i nikt inny! Przysięgam na Samego Siebie, z moich ust wychodzi sprawiedliwość, słowo nieodwołalne. Tak przede Mną się zegnie wszelkie kolano, mówiąc: „Jedynie u Pana, jest sprawiedliwość i moc”. Do Niego przyjdą zawstydzeni wszyscy, którzy się na Niego zżymali”.

(Iz 45, 22 - 24;)

Usynowienie Izraela przez Jahwe, stało się faktem w historii ludzkości. Można powiedzieć, że „synostwo Izraela jest synostwem adopcji dzięki przymierzu”. Przymierze stało się nierozerwalnym znakiem ze strony Jahwe, który w ten sposób oświadczył:

„W Panu uzyska swe prawo i chwały dostąpi całe plemię Izraela”. (Iz 45, 25;)

3.2. Izajasz a Przymierze Izraela

„I dam wam nowe serce i ducha nowego tchnę, do waszego wnętrza, odbiorę, wam serce kamienne, a dam wam serce z ciała. Ducha mojego chcę tchnąć w was i sprawić, byście żyli według mych nakazów
i przestrzegali przykazań i według nich postępowali”. (Ez 36, 26 - 27;)

Przymierze między Izraelem, a Bogiem Jahwe miało w każdej osobie proroka szczególnego opiekuna. To właśnie zadanie strzeżenia Przymierza, wierność Przymierzu - szczególnie wierność w wyznawaniu religii monoteistycznej - należało do „wybrańców Jahwe”. Wśród nich znalazł swoje miejsce także Izajasz.

Prorok Izajasz w swoim nauczaniu w sposób szczególny podkreśla, że Bóg utrzymuje z Izraelem specjalne relacje. To właśnie jego wybrał sobie spośród narodów, jako specjalne dziedzictwo, w ten sposób Izrael zyskał potężnego Opiekuna, który wybawi ich od nieprzyjaciół:

„Przeto wyrocznia Pana, Boga Zastępów, Wszechwładcy Izraela: „Ach! Uraduję się kosztem moich wrogów, pomszczę się na moich nieprzyjaciołach”. (Iz 1, 24;)

Rolą i zadaniem Izajasza, było ciągłe nawiązywanie w nauczaniu do Przymierza a w sposób szczególny, mowa o samym Bogu Jahwe. W swym przekazie prorok zawsze dochodzi do jednego, najważniejszego wniosku, Jahwe jest „Pierwszy i Ostatni”, jest najważniejszym i Jedynym Bogiem Izraela:

„Czyż nie Ja Jestem Pan, a nie ma innego Boga prócz Mnie? Bóg sprawiedliwy i zbawiający nie istnieje poza Mną. Nawróćcie się do Mnie wszystkie krańce świata, bo Ja Jestem Bogiem, i nikt inny!”

(Iz 45, 21b - 22;)

Wskazanie proroka, że Jahwe jest Najważniejszym i zarazem Jedynym Bogiem dla całego Izraela opierało się na historycznych przesłankach, zaczerpniętych z historii Narodu Wybranego. To przecież Bóg Jahwe wyprowadził swój lud z egipskiej niewoli, uratował „Resztę Izraela” od śmierci i poprowadził ich przez Morze Sitowia, Pustynię Synajską do Ziemi Obiecanej.

„Zbierzcie się i wyjdźcie, przystąpcie wszyscy, wy ocaleni z narodów!”

(Iz 45, 20a;)

Niestety ten sam lud z biegiem czasu porzucił Boga, swego dobroczyńcę i zaczął czcić „bałwany” ręką ludzką uczynione:

„Nie mają rozeznania ci, co obnoszą swe drewno rzeźbione i modły zanoszą do boga nie mogącego ich zbawić.” (Iz 45, 20b;)

Dlatego Bóg zmuszony postępowaniem swego umiłowanego ludu, zsyła na nich karę, którą wcześniej zapowiadał przez swe sługi - przez proroków. Ale nawet w czas kary, nigdy nie zapomniał o swym ludzie. Podczas niewoli babilońskiej Jahwe wzywa lud Izraela do zastanowienia się nad swym zachowaniem i nad szczególnym przymiotem Boga, którym jest biblijnie rozumiana sprawiedliwość, jako wierność wcześniej zawartemu Przymierzu:

„Przedstawcie i przytoczcie dowody, owszem, naradźcie się wspólnie: kto zapowiedział to już od dawna i od owej chwili objawił? Czyż nie Ja Jestem Pan, a nie ma innego Boga prócz Mnie? Bóg sprawiedliwy i zbawiający nie istnieje poza Mną.” (Iz 45, 21;)

W ten sposób okazuje się, że to Bóg pozostał wierny Słowu, zaś ludzie go złamali. Mimo tego Bóg wzywa do nawrócenia się, do powrotu do wcześniej zawartego Przymierza z Nim samym:

„Nawróćcie się do Mnie, by się zbawić, wszystkie krańce świata, bo Ja Jestem Bogiem, i nikt inny!” (Iz 45, 22;)

W zamian Jahwe obiecuje spełnienie obietnic Przymierza i błogosławieństwo dla całego Narodu Wybranego:

„Przysięgam na Samego Siebie, z moich ust wychodzi sprawiedliwość, słowo nieodwołalne. Tak, przede Mną się zegnie wszelkie kolano, wszelki język na Mnie przysięgać będzie, mówiąc: „Jedynie u Pana jest sprawiedliwość i moc”. (Iz 45, 23 - 24a;)

Obietnicy towarzyszy także przepowiednia, która ma się spełnić na Narodzie Wybranym:

„Do Niego przyjdą zawstydzeni wszyscy, którzy się na Niego zżymali.
W Panu uzyska swe prawo i chwały dostąpi całe plemię Izraela”.

(Iz 45, 24b - 25;)

Izajasz jest prorokiem Prawdziwego Słowa. Wierny Jahwe, wierny zawartemu Przymierzu, prawdziwy Syn Abrahama, potomek wybrańców Noego - jest „poświęcony Bogu”. W swej gorliwości i zarazem miłości względem Boga, błaga i nawołuje swych braci do powrotu do Jahwe, do powrotu do zawartego Przymierza.

Teologia Przymierza i teologia Jahwe, to dwa główne tematy proroka Izajasza oraz jego kontynuatorów - Deuteroizajasza i Tritoizajasza. Czytając całą Księgę Izajasza, nie trudno znaleźć współczesne odnośniki do przesłania tego proroka. Pytanie o wierność Przymierzu, które skierowane zostało do Izraelitów, można by zastąpić
o współczesną wierność Bogu wśród świata ziemskich idoli, układów, zależności... Pytanie biblijnego Izajasza z 45 Księgi:

„Czyż nie Ja Jestem Pan, a nie ma innego Boga Prócz Mnie?”

- pozostaje nadal aktualne. I trudno się nie oprzeć wrażeniu, że świat zapomniał ponownie o Bogu i potrzebuje nowego Izajasza, lub po prostu sięgnięcia do lektury tej Księgi.

Zakończenie

W biblijnej historii Izraela, jednym z najważniejszych proroków był i nadal pozostaje Izajasz. Tajemniczy prorok, sługa Jahwe, który swoim posłannictwem wzbudzał liczne kontrowersje, a zarazem był dla wszystkich Synów Abrahama
- sumieniem Narodu Wybranego.

W swojej pracy nad treściami Starego Testamentu zdecydowałem się wykorzystać treści i przekaz tego właśnie proroka, gdyż nie ukrywam, że dla mnie osobiście jest to postać bardzo fascynująca, tajemnicza, budząca nie tylko zainteresowanie lecz także ogromną ciekawość każdego, kto choćby raz sięgnie do lektury Księgi Izajasza.

W pierwszej części swojej pracy poruszałem temat wierności Jahwe oraz problematykę „dostępności” Izraelskiego Boga dla wszystkich ludzi. Druga część to próba ukazania historii Przymierza w dziejach Izraela. Każdemu czytającemu, który przeczyta to małe opracowanie dotyczące Izajasza, na pewno wyda się, że brakuje tutaj „trzeciej części”. Z całą pewnością tak jest.

Trzecią część tego opracowania powinny stanowić reminiscencje perykopy Księgi Izajasza 45, 20 - 25 w Nowym Testamencie. Jest to jednak temat i myśl na nową pracę, być może na niezbyt daleką przyszłość.

Osobiście chciałbym, aby każdy, kto choćby na chwilę sięgnie do mojego opracowania, znalazł coś „dla siebie”. Może to być zagadnienie religii kananejskiej, problem wierności Jedynemu Bogu czy też mała część historii Izraela i jego Przymierza z Jahwe. Wierzę, że każdemu czytającemu pozostanie w pamięci mały fragment tej pracy i w ten sposób uda się zachęcić go do zaglądnięcia, do tekstu Pisma Świętego.

Ze swojej strony składam serdecznie podziękowania wszystkim, którzy mi
w jakikolwiek sposób pomogli podczas pisania tego opracowania. Jestem także wdzięczny za wszystkie uwagi kierowane pod moim adresem, zarówno podczas pisania, jak i po zakończeniu pracy. Na zakończenie chciałbym zacytować słowa, które kiedyś usłyszałem na jednym z wykładów, a które niech posłużą za ostatni komentarz do mojej pracy:

„Każda księga, każde opracowanie -

jest tylko mizernym komentarzem do Słowa zawartego w Piśmie Świętym.”

Bibliografia

Źródła

• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu; W przekładzie z języków oryginalnych; pod redakcją: Kazimierz Dynarski SAC; Maria Przybył; Wydanie piąte na nowo opracowane i poprawione; Pallottinum; Poznań 2002.

• Biblia Hebraica Stuttgartensia; elektroniczna wersja Biblii Hebrajskiej; WTT BHS (4th ed) Hebrew Old Testament; BibleWorks Version 4.0.026e; BibleWorks 1998.

• Biblia Septuaginta; elektroniczna wersja Biblii Greckiej; LXT LXX Septuaginta Rahlfs'; BibleWorks Version 4.0.026e; BibleWorks 1998.

Literatura podstawowa

• Flis Jan; Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiąclecia; Oficyna Wydawnicza VOCATIO; Warszawa 1996.

Literatura pomocnicza

• Alexander David, Alexander Pat; Przewodnik po Biblii; Oficyna Wydawnicza VOCATIO; Warszawa 1997.

• Bora Madia Adriana; Żyd naszym bratem... Chrześcijaństwo w świetle Pism i tradycji hebrajskiej; tł. Kamieniecki Daniel; Wydawnictwo M, Kraków 1998.

• Baldock John; Symbolika chrześcijańska; Dom Wydawniczy REBIS; Poznań 1994.

• Bright John; Historia Izraela; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1994.

• Brzegowy Tadeusz; Prorocy Izraela Część I, Część II; Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos; Tarnów 1999.

• Brzegowy Tadeusz; Księgi historyczne Starego Testamentu; Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos; Tarnów 1999.

• Czerski Janusz; Metody interpretacji Nowego Testamentu; Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego; Opole 1997.

• Dufour Leon Xavier; Słownik Nowego Testamentu; Księgarnia Świętego Wojciecha; Poznań 1981.

• Gądecki Stanisław; Wstęp do Ksiąg Prorockich Starego Testamentu; Wydawnictwo Gaudentinum; Gniezno 1993.

• Jelonek Tadeusz; Prorocy Starego Testamentu; Wydawnictwo Bratni Zew; Kraków 1993.

• Langkammer Hugolin; Wprowadzenie do Ksiąg Nowego Testamentu; Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław 1990.

• Salas; Prorocy. Zwiastuni Boga Żywego; Edycja Świętego Pawła; Częstochowa 1999.

• Staniek Teresa; Jahwe a bogowie ludów; Biblioteka Pomocy Naukowych Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza
  - Wydział Teologiczny, Poznań 2002.

• Synowiec Juliusz; Stanisław Prorocy Izraela, ich pisma i nauka; Wydawnictwo Bratni Zew; Kraków 1994.

• Witaszek Grzegorz; Moc słowa prorockiego; w cyklu: Jak rozumieć Pismo Święte; pod red.: Kudasiewicz J.; Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; Lublin 1995.

• Żbikowski Andrzej; Żydzi; Wydawnictwo Dolnośląskie; Wrocław 2000.

Opracowania Językowe

• Słownik Współczesnego Języka Polskiego; Wydawnictwo Wilga; Warszawa 1996.

• Polska Akademia Nauk Słownik Języka Polskiego; Państwowe Wydawnictwo Naukowe; Warszawa 1965.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu W przekładzie z języków oryginalnych; Pallottinum; Poznań - Warszawa 1989.

Biblia Hebraica Stuttgartensia; elektroniczna wersja Biblii Hebrajskiej; WTT BHS (4th ed) Hebrew Old Testament; BibleWorks Version 4.0.026e; BibleWorks 1998.

Biblia Septuaginta; elektroniczna wersja Biblii Greckiej; LXT LXX Septuaginta Rahlfs'; BibleWorks Version 4.0.026e; BibleWorks 1998.

Porównaj: Gądecki Stanisław Wstęp do Ksiąg Prorockich Starego Testamentu; Gaudentinum; Gniezno 1993; s. 167 - 174; Synowiec Juliusz Stanisław Prorocy Izraela, ich pisma i nauka; Wydawnictwo Bratni Zew; Kraków 1994; s. 250 - 267; von Rad Gerhard; Teologia Starego Testamentu; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1986; s. 99 - 127.

Słownik Współczesnego Języka Polskiego; Wydawnictwo Wilga; Warszawa 1996; s. 907.

Polska Akademia Nauk Słownik Języka Polskiego; Państwowe Wydawnictwo Naukowe; Warszawa 1965; s. 568.

Por. Synowiec J. S.; Teologia Sześcioksięgu. Periodyzacja kanonicznej Historii Zbawienia przez Teologię Przymierza.; Wydawnictwo Bratni Zew; Kraków s. 111 - 112.

Władysław Smereka; Przymierze na Starożytnym Bliskim Wschodzie; w: Vademecum Biblijne; pod red. Stanisław Grzybek; Vocatio; Kraków 1991; s. 43 - 58.

Ibidem; s. 43.

Porównaj: Synowiec J. S.; Teologia Sześcioksięgu; opus citatum; s. 114.

Smereka W.; opus citatum; s. 45.

Synowiec J. S.; Prorocy Izraela; opus citatum; s. 257.

Porównaj: Smereka W.; opus citatum; s. 46.

Porównaj: Synowiec J. S.; Teologia Sześcioksięgu; opus citatum; s. 114 - 120.

Smereka W.; opus citatum; s. 45.

Smereka W.; opus citatum; s. 46.

Smereka W.; opus citatum; s. 47.

Smereka W.; opus citatum; s. 45.

Synowiec J. S.; Prorocy Izraela; opus citatum; s. 257.

Smereka W.; opus citatum; s. 48.

Smereka W.; opus citatum; s. 48.

Ibidem; s. 50.

Synowiec J. S.; Prorocy Izraela; opus citatum; s. 257.

von Rad Gerhard; Teologia Starego Testamentu; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1986;
s. 113.

Porównaj: Staniek Teresa; Jahwe a bogowie ludów; Uniwersytet Adama Mickiewicza; Poznań 2002; s. 67.

Porównaj: Staniek T.; Jahwe a bogowie ludów; s. 103 - 157.

Smereka W.; opus citatum; s. 53.

Porównaj: Brzegowy Tadeusz; Prorocy Izraela Część I; Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos; Tarnów 1999; s. 134.

28

---