STATYSTYKA - jest nauką zajmującą się metodami badania prawidłowości występujących w zbiorowościach, charakteryzując te prawidłowości za pomocą liczb.

Jest nauką zajmującą się metodami zbierania, prezentacji i analizy danych liczbowych, charakteryzujących zjawiska masowe.

Głównym zadaniem statystyki jest wykrycie prawidłowości występujących w tych zjawiskach poprzez przeprowadzenie badań interesujących nas zjawisk.

BADANIE STATYSTYCZNE - zespół czynności zmierzających do uzyskania za pomocą metod statystycznych informacji charakteryzujących badaną zbiorowość.

KRYTERIA KLASYFIKACJI BADAŃ STATYSTYCZNYCH:

• Zakres obserwacji badanych jednostek: pełne, częściowe;

• Częstotliwość: ciągłe, okresowe, doraźne;

• Zasięg przestrzenny: międzynarodowe, krajowe, regionalne, środowiskowe, monograficzne;

• Dziedzina badań: demograficzne, społeczne, ekonomiczne, rolnicze, jakości środowiska naturalnego, medyczne.

Aby zapewnić poprawność badania, należy przeprowadzić je wg określonych, logicznie następujących po sobie etapów.

ETAPY BADANIA STATYSTYCZNEGO

ETAPY BADAŃ STATYSTYCZNYCH	CZYNNOŚCI
PROGRAMOWANIE BADANIA	OKREŚLENIE CELÓW BADANIA
		CELE OGÓLNE				CELE CZĄSTKOWE
		OKREŚLENIE PRZEDMIOTU BADANIA. ZDEFINIOWANIE ZBIOROWOŚCI I JEDNOSTEK STATYSTYCZNYCH POPRZEZ WYODRĘBNIENIE CECH STAŁYCH
		RZECZOWA		CZASOWA			PRZESTRZENNA
		OKREŚLENIA ZAKRESU BADANIA STATYSTYCZNEGO POPRZEZ WYODRĘBNIENIE CECH ZMENNYCH
		ILOŚCIOWE				JAKOŚCIOWE
		WYBÓR METOD BADANIA STATYSTYCZNEGO
		BADANIE CAŁKOWITE (PEŁNE)		BADANIE CZĘŚCIOWE
						REPREZENTACYJNE			INNE
	OBSERWACJA STATYSTYCZNA	SPOSÓB GROMADZENIA DANYCH
		SPIS	REJESTRACJA BIEŻĄCA			WYWIAD		INNE
		KONTROLA ZEBRANEGO MATERIAŁU
		FORMALNA (ILOŚCIOWA)				MERYTORYCZNA (JAKOŚCIOWA)
		KLASYFIKACJA CECH I GRUPOWANIE STATYSTYCZNE
		WARIANCYJNE				TYPOLOGICZNE
	PREZENTACJA WYNIKÓW OBSERWACJI STATYSTYCZNEJ	BUDOWA SZEREGÓW STATYSTYCZNYCH
		SZEREGI ROZDZIELCZE			SZEREGI CZASOWE		INNE
		BUDOWA TABLIC STATYSTYCZNYCH
		TABLICE PROSTE I ZŁOŻONE				TABLICE ROBOCZE I WYNIKOWE
		BUDOWA WYKRESÓW STATYSYTCZNYCH
		WYKRESY PUNKTOWE	WYKRESY LINIOWE			WYKRESY POWIERZCHNIOWE		INNE WYKRESY
	ANALIZA STATYSTYCZNA	ANALIZA STRUKTURY ZBIOROWOŚCI
		ANALIZA WSPÓŁZALEŻNOŚCI CECH
		ANALIZA ZMIAN ZJAWISK W CZASIE

1. PROGRAMOWANIE BADANIA - to szczegółowa charakterystyka koncepcji badania statystycznego, zapewniająca otrzymanie kompletu niezbędnych informacji do realizacji założonego celu. Jest to ogół czynności służących zapewnieniu optymalnych metod zbierania, opracowania, analizy oraz udostępnienia informacji.

A. OKREŚLENIE CELÓW BADANIA

• cel ogólny - sformułowany w następstwie dokładnego ustalenia potrzeb informacyjnych użytkownika oraz sposobu realizacji tych potrzeb, którym ten cel jest podporządkowany

• cele szczegółowe - precyzują poszczególne zagadnienia badawcze, których poznanie prowadzi do osiągnięcia celu głównego

B. OKREŚLENIE PRZEDMIOTU BADANIA

ZBIOROWOŚĆ STATYSTYCZNA - precyzyjnie określony pod względem rzeczowym, przestrzennym i czasowym zbiór elementów (osób, rzeczy lub zdarzeń) logicznie ze sobą powiązanych, poddanych badaniu statystycznemu.

JEDNOSTKA STATYSTYCZNA - pojedynczy element zbiorowości statystycznej, który z pozostałymi elementami ma zarówno cechy wspólne dla wszystkich jak i cechy różniące go od pozostałych elementów.

CECHY STATYSTYCZNE - to właściwości, którymi charakteryzują się jednostki wchodzące w skład zbiorowości statystycznej.

CECHY STAŁE - właściwości wspólne (identyczne) dla wszystkich jednostek statystycznych, wchodzących w skład badanej zbiorowości:

• Rzeczowa - przesądza o tym, kto lub co jest przedmiotem badań

• Przestrzenna - informuje z jakiego terenu pochodzą badane jednostki

• Czasowa - rozstrzyga, z jakiego okresu lub momentu czasu pochodzą jednostki, które zostały włączone do badanej zbiorowości.

C. OKREŚLENIE ZAKRESU BADANIA STATYSTYCZNEGO

CECHY ZMIENNE - to te właściwości, którymi różnią się poszczególne jednostki statystyczne między sobą, przyjmując odmienne warianty cechy.

KRYTERIA KLASYFIKACJI CECH ZMIENNYCH

1. kryterium - możliwość pomiaru cechy

• Jakościowe - tzn. opisowe, czyli takie których warianty opisujemy za pomocą słów (np. wykształcenie, stan cywilny, rodzaje kont bankowych) - niemierzalna;

• Ilościowe - tzn. liczbowe, czyli takie których warianty opisujemy za pomocą liczb pochodzących z pomiaru (czas w godzinach, liczba rachunków bankowych, wartość zaciąganych kredytów) - mierzalna;

II. kryterium - liczba wariantów cechy

1. cechy jakościowe:

• dwudzielne - dychotomiczne - cechy przyjmujące tylko dwa warianty

• wielodzielne - politomiczne - przyjmujące więcej niż dwa warianty

1. cechy ilościowe:

• skokowe - to takie cechy, których zmienność w danym przedziale liczbowym jest „skokowa”; tj. cechy, które przyjmować mogą skończony zbiór wartości na danej skali liczbowej;

• Ciągłe - to takie cechy, których zmienność w danym przedziale wartości jest ciągła, tj. cechy, które mogą przyjmować w danym przedziale liczbowym wszystkie wartości istniejące na skali liczbowej;

SKALE POMIARU

Skala nominalna - identyfikuje obiekty wg ustalonych klas.

Skala porządkowa - pozwala uszeregować (uporządkować) jednostki wg przyjętego kryterium np.

Skala przedziałowa - występuje, gdy zbiór możliwych wartości cechy zmiennej zawiera się w zbiorze liczb rzeczywistych i wartości te można uporządkować jednoznacznie na osi liczbowej, przy czym wartość zerowa na tej skali jest przyjmowana arbitralnie.

Skala ilorazowa (stosunkowa) - charakteryzuje się tym, że mierzona cecha zmienna może przyjmować wartości dodatnie, uporządkowane na osi liczbowej, na której istnieje naturalny punkt zerowy, oznaczający zupełny brak wielkości badanej cechy.

1. WYBÓR METOD BADANIA

RODZAJE BADAŃ STATYSTYCZNYCH

Badanie pełne - obserwacji poddana zostaje każda jednostka zbiorowości statystycznej, której badanie dotyczy.

Najczęściej stosowanymi badaniami pełnymi są:

• spis statystyczny

• rejestracje statystyczne

• sprawozdawczość statystyczna

Spis statystyczny jest klasycznym, pełnym badaniem statystycznym, dostarczającym informacji niezbędnych do ustalenia stanu i struktury zjawiska w ściśle określonym momencie.

Rejestracja bieżąca polega na systematycznym notowaniu ściśle określonych faktów będących przedmiotem badania.

Sprawozdawczość statystyczna polega na sporządzaniu sprawozdań na jednolitych formularzach sprawozdawczych, wykorzystując zarówno opis liczbowy, jak i słowny.

Badanie częściowe - sprowadza się do obserwacji tylko pewnej części badanej zbiorowości statystycznej.

Wyróżniamy następujące metody badań częściowych:

• metoda ankietowa

• metoda reprezentacyjna

• metoda monograficzna

• metoda szacunkowa

Metoda ankietowa jest badaniem prowadzonym przede wszystkim w sytuacjach, w których chcemy ustalić nie same fakty, lecz opinie o nich. Informacje uzyskiwane są za pomocą ankiety (kwestionariusza) rozsyłanej do wytypowanego grona osób lub losowo wybranych respondentów.

Metoda monograficzna polega na wszechstronnym opisanie i szczegółowej analizie pojedynczej jednostki lub niewielkiej liczby charakterystycznych jednostek badanej zbiorowości statystycznej. Zmniejszenie liczby badanych jednostek umożliwia uwzględnienie większej liczby cech niż w badaniu całkowitym. Tego typu metodę stosuje się w poznawaniu i rozpowszechnianiu przodujących doświadczeń gospodarczych, czy badaniu rozwoju krajów.

Metoda reprezentacyjna - najbardziej prawidłowa forma badania częściowego. Polega na badaniu statystycznym jednostek zbiorowości dobranych w sposób losowy, (tzw. próby) i uogólnieniu wyników na całą populację, z jakiej ta próba pochodzi.

Szacunkiem statystycznym nazywamy takie postępowanie w którym:

• na podstawie pewnych znanych nam cech zbiorowości ustalamy liczbowo inne nieznane cechy tej samej zbiorowości

• na podstawie cech znanej zbiorowości ustalamy te same lub pokrewne cechy zbiorowości nieznanej.

Przeprowadzenie szacunku jest możliwe gdy między znanymi, a nieznanymi cechami występują określone relacje liczbowe oraz gdy dobrze znamy pod względem merytorycznym problematykę, której szacunek dotyczy.

2. OBSERWACJA STATYSTYCZNA - sposób gromadzenia danych, kontrola zebranego materiału, klasyfikacja i grupowanie statystyczne.

MATERIAŁ STATYSTYCZNY - zbiór informacji uzyskanych na podstawie obserwacji statystycznej.

MATERIAŁ PIERWOTNY - zbiór informacji gromadzony specjalnie do przeprowadzanego badania.

MATERIAŁ WTÓRNY - dane statystyczne zebrane z innych powodów, a wykorzystywane w badaniach statystycznych.

3. PREZENTACJA WYNIKÓW OBSERWACJI STATYSTYCZNEJ - opracowanie zgromadzonego materiału statystycznego oraz jego prezentacja przy wykorzystaniu podstawowych narzędzi, tj. szeregów statystycznych, tablic statystycznych oraz wykresów statystycznych.

MATERIAŁ SUROWY - zebrany, ale w żaden sposób nie opracowany zbiór informacji uzyskany w wyniku obserwacji statystycznej.

KLASYFIKACJA STATYSTYCZNA - wyodrębnienie (ustalenie) wariantów cechy.

PORZĄDKOWANIE STATYSTYCZNE - wprowadzanie do zebranego materiału pewnego ładu opartego na założonych z góry kryteriach (kryterium ilościowe, kryterium jakościowe)

GRUPOWANIE STATYSTYCZNE - wyodrębnienie jednorodnych (lub względnie jednorodnych) podgrup w ramach większej i zróżnicowanej zbiorowości statystycznej, z punktu widzenia wyróżnionej cechy (cech).

1. GRUPOWANIE TYPOLOGICZNE -kryterium grupowania jest cecha jakościowa

2. GRUPOWANIE WARIANCYJNE -kryterium grupowania jest cecha ilościowa

Poprawnie przeprowadzone grupowanie powinno być:

• Wyczerpujące - tzn. że każda jednostka powinna być sklasyfikowana i włączona do odpowiedniej podgrupy

• Rozłączne - tzn. że wyodrębnione grupy muszą się wzajemnie wykluczać

• Efektywne - wyróżnione podgrupy powinny być na tyle jednorodne jakościowo, aby mogły stanowić podstawę do twierdzeń uogólniających.

SZEREG STATYSTYCZNY - uporządkowany lub uporządkowany i pogrupowany wg wariantów jednej cechy materiał statystyczny.

• SZEREG SZCZEGÓŁOWY (wyliczający) - uporządkowany ale nie pogrupowany materiał statystyczny.

• SZEREG ROZDZIELCZY - uporządkowany i pogrupowany materiał statystyczny.

1. STRUKTURALNY - grupowany wg wariantów cechy jakościowej

2. PUNKTOWY (jednostopniowy) - grupowany wg wariantów cechy ilościowej skokowej

3. PRZEDZIAŁOWY (wielostopniowy) - grupowany wg wariantów cechy ilościowej ciągłej.

Szereg rozdzielcze składają się generalnie z dwóch podstawowych elementów: wyodrębnionych wariantów cechy oraz liczebności, czyli liczby jednostek posiadających określony wariant cechy.

Budowa szeregu rozdzielczego wielostopniowego:

1. ustalenie rozstępu (obszaru zmienności) badanej cechy




2. ustalenie przybliżonej liczby klas (przedziałów klasowych):




3. ustalenie długości przedziałów klasowych:




TABLICE STATYSTYCZNE - są formą prezentacji rezultatów obserwacji statystycznej. Zawierają opis badanej zbiorowości wg jednej lub wielu cech. Oprócz części liczbowej tablice zawierają

Cześć opisowa - tytuł tablicy, nazwy wierszy - tzw. boczek, nazwy kolumn - tzw. główka, źródło danych i ewentualnie uwagi odnoszące się do przedstawiania liczb.

Część liczbowa - wyniki przeprowadzonego badania statystycznego.

TABLICA PROSTA - kryterium opisu badanej zbiorowości jest jedna cecha, wówczas pokrywa się ona z szeregiem statystycznym

TABLICA ZŁOŻONA - zbiorowość scharakteryzowana jest wg dwu lub więcej cech, a także gdy w tablicy prezentowane są dane dotyczące kilku zbiorowości badanych wg jednej cechy.

Znaki umowne, używane przy budowaniu tablic:

• Kreska ( - ) - dane zjawisko nie występuje

• Zero ( 0 ) - dane zjawisko występuje ale w ilościach mniejszych niż pół jednostki miary przyjętej w tablicy.

• Kropka ( . ) - zupełny brak informacji

• Iks ( x ) - danej rubryki nie można wypełnić ze względu na układ tablicy.

• Gwiazdka ( * ) - stawiana obok liczby, informuje że liczba została zmieniona w stosunku dl poprzednio publikowanej.

• Napis „w tym” - nie podaje się wszystkich składników sumy ogólnej.

WYKRESY STATYSTYCZNE - graficzna forma prezentacji materiału statystycznego. W porównaniu z tablicą statystyczną, są one mniej precyzyjne i szczegółowe, natomiast bardziej sugestywne.

Elementy wykresu: tytuł, źródło, skala, legenda.

• WYKRESY PUNKTOWE - dla szeregów szczegółowych i rozdzielczych jednostopniowych.

• WYKRESY OBRAZKOWE - za pomocą symboli przedstawiają rozmiary badanej zbiorowości, dla szeregu strukturalnego, opartego na cesze jakościowej.

• WYKRESY POWIERZCHNIOWE - prezentują wielkość i strukturę badanych zbiorowości (kołowe, słupkowe, kolumnowe itp.)

• WYKRESY LINIOWE - zwłaszcza do cechy ilościowej ciągłej (krzywa liczebności) i cechy jakościowej (wielobok liczebności)

• WYKRESY MAPOWE - pokazują przestrzenne zróżnicowanie zjawisk masowych.

• WYKRESY ZŁOŻONE - występują w różnych postaciach łączących w sobie odmienne formy graficzne.

4. ANALIZA STATYSTYCZNA - analiza struktury zbiorowości, współzależności cech oraz zmian zjawisk w czasie.

CECHY STATYSTYCZNE

CECHY STAŁE

CECHY ZMIENNE

RZECZOWA

CZASOWA

PRZESTRZENNA

JAKOŚCIOWA

ILOŚCIOWA

DYCHOTOMICZNA

POLITOMICZNA

SKOKOWA

CIĄGŁA

---