PRAWO MIĘDZNARODOWE PUBLICZNE

dr hab. Anna Przyborowska - Klimczak

Adm zaoczna II rok

1. ZAGADNIENIA WSTĘPNE.

1. Pojęcie i nazwa prawa międzynarodowego publicznego.

a) pojęcie:

Prawo międzynarodowe - zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami

Państwa są głównie uczestnikami obrotu prawa międzynarodowego, dlatego wymienione są na pierwszym miejscu.

Przedmiotem regulacji norm prawa międzynarodowego są stosunki, które to prawo regulują, przede wszystkim stosunki zewnętrzne między państwami. Jednak współcześnie celem niektórych norm prawa międzynarodowego jest regulacja również stosunków wewnętrznych w państwach.

b) nazwa:

• Prawo narodów: Nazwa „prawo międzynarodowe” wywodzi się od rzymskiego pojęcia ius gentium „prawo narodów”, stosowanego do określenia relacji między obywatelami a cudzoziemcami. Nazwa „prawo narodów” była stosowana głównie w dawniejszej literaturze (również m.in. Konstytucja 3-go maja). W języku angielskim odpowiada jej termin Law of Nations, we francuskim Droit des Gens, w niemieckim Völkerrecht.

• Prawo międzynarodowe: Początek współczesnego prawa międzynarodowego liczy się od traktatu westfalskiego (1648r.). W XVII Richard Zouche użył pojęcia ius inter gentes (prawo międzynarodowe), w angielskim International Law, we francuskim Droit International, w rosyjskim Mieżdunarodnoje Prawo.

Słowo „naród”, użyte w obydwu nazwach, jest rozumiane jako synonim państwa (angielskie „nation” oznacza zarówno naród jak i państwo). Prawo międzynarodowe reguluje bowiem normy - przede wszystkim - między państwami (narodami zorganizowanymi w państwa), a nie narodami bez organizacji państwowej.

2. Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego publicznego.

1. Dotyczy ono przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa i wzajemnie od siebie niezależne. Panuje więc między nimi zasada równości.

2. W stosunkach między państwami nie ma żadnej władzy ponadnarodowej (np. rządu światowego)

3. Dopuszczalne są akty jednostronne.

4. Nie mamy do czynienia z typowym ustawodawcą i prawodawcą, nie można wskazać nadrzędnego organu kreującego wiążące prawo.

5. Umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm - jest podstawowym źródłem prawa międzynarodowego.

6. Istotna rola prawa zwyczajowego.

7. Prawo międzynarodowe jest wytworem działalności państw i to ich zgoda (wyraźna lub dorozumiana) jest podstawą obowiązywania prawa. Kolejną cechą jest więc niesformalizowanie i decentralizacja.

8. Brak ustawodawcy i to, że normy są tworzone i obowiązują tylko konkretne państwa-strony. Wiąże się z tym partykularyzm tego prawa.

Brak scentralizowanego aparatu przymusu. Jednak państwo samodzielnie (lub wspólnie z innymi) może występować w obronie naruszonego prawa, stosując środki przymusu uznane przez prawo międzynarodowe.

7. Sądownictwo nie działa z urzędu, jest zawsze uruchamiane za zgodą podmiotów.

8. Nie istnieje obowiązkowe sądownictwo (sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową). To od zgody państw-stron zależy czy skorzystają z jurysdykcji sądu międzynarodowego. Głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (rozstrzygający m.in. sprawę muru na terytorium Palestyny). Wcześniej powoływane były sądy polubowne, czyli arbitrażowe, dla rozstrzygania konkretnej sprawy ad hoc). Jednak państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub określonej ich kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi. Wtedy ich wyroki stają się bezwzględnie wiążące. Współcześnie sady międzynarodowe zaczynają odgrywać coraz większa role (m.in. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w Luksemburgu, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu). Niekiedy można spotkać się z poglądem, ze prawo międzynarodowe jest mało skuteczne, a jego normy są stale łamane i naruszane. Wszystkie przypadki łamania prawa międzynarodowego stają się od razu głośne (np. naruszenie nietykalności siedziby Ambasady Stanów Zjednoczonych w Teheranie w 1979 i wzięcie osób należących do personelu dyplomatycznego jako zakładników). Pisze o tym prasa i dowiaduje się o nich opinia publiczna. Natomiast przestrzeganie prawa międzynarodowego w tysiącach przypadków uważane jest za coś naturalnego i nie wzbudza zainteresowania.

3. Zasady prawa międzynarodowego.

Określenie „Ogólne zasady prawa [międzynarodowego] uznane przez narody cywilizowane” jest zaczerpnięte jeszcze ze statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (art. 38).. Obecnie podział na narody cywilizowane i niecywilizowane w stosunkach międzynarodowych właściwie nie istnieje (formuła tradycyjna z okresu międzywojennego).

Dwie zasadnicze koncepcje wykładni terminu „ogólne zasady prawa”:

1. W odniesieniu do ogólnych zasad prawa uważano, że chodzi o zasady prawa międzynarodowego (choć nie jest tak dosłownie napisane w art. 38).

Był to pogląd dość popularny w tzw. radzieckiej nauce prawa międzynarodowego. Wielu autorów uważało, że skoro mowa jest najpierw o umowie międzynarodowej, zwyczaju międzynarodowym to także chodzi o zasady prawa międzynarodowego i twierdzili, że trudno by było sobie wyobrazić jakieś zasady wspólne dla systemów prawnych różnych państw. Ogólne zasady prawa międzynarodowego wynikają bezpośrednio z norm zwyczajowych i umownych. Przyjęcie takiej interpretacji nie wnosiłoby nic nowego do tego katalogu jest to więc chyba stanowisko niesłuszne, traktujące ogólne zasady prawa jako wyłącznie zasady prawa międzynarodowego.

2. Stanowisko dominujące w doktrynie i akceptowane przez orzecznictwo zgodnie z którym ogólne zasady prawa są zasadami stanowiącymi uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są zarówno wspólne dla systemów prawnych państw jak też obowiązują w porządku prawnomiędzynarodowym.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako zasady wspólne obowiązujące i w porządku międzynarodowym i mające zastosowanie w porządku wewnętrznym państw. Tradycyjnie elementem ogólnych zasad prawa są zasady, które do prawa międzynarodowego i wewnętrznego weszły dzięki słynnym łacińskim paremiom:

• Lex retro non agit,

• Lex posterior derogat legi priori,

• Nemo plus iuris ad allium transfere potest quam ipse habet,

• Zasada Res iudicata,

• Zasada dobrej wiary (bona fides) - przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze,

• Zasada słuszności,

• Zasada sprawiedliwości,

• Zasada estopel - polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę.

• Suwerenność państw

• Równość państw wobec prawa

• Niezależność państw od siebie

• Pacta sunt servanda - państwo nie może powoływać się na swoje ustawodawstwo wewnętrzne (nawet na konstytucję) dla uzasadnienia uchylenia się od wykonania zobowiązań międzynarodowych (art. 27 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 23 V 1969 r.). Nie jest to sprzeczne z zasadą suwerenności ponieważ państwo samo decyduje, jakie zobowiązania międzynarodowe chce przyjąć.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako logiczne, celowe uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są akceptowane zarówno przez poszczególne państwa w porządkach wewnętrznych jak też stosowane są przez państwa na płaszczyźnie międzynarodowej.

4. Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne - teoretyczne ujęcie problemu.

Do relacji między tymi dwoma porządkami prawnymi można podchodzić z dwóch punktów widzenia: normatywnego (od zewnątrz, od wewnątrz) oraz teoretycznego. W ujęciu teoretycznym powstały pod koniec XIX w. dwie podstawowe teorie:

1. Teoria dualistyczna (H. Triepel, D. Anzilotti):

Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne są zupełnie odmiennymi i niezależnymi od siebie systemami prawnymi, które nie mają punktów stycznych. Dualiści nie uznają możliwości stosowania prawa międzynarodowego jako takiego wewnątrz państwa, lecz twierdzą, że aby to prawo mogło być zastosowane wewnątrz państwa musi zostać przekształcone w prawo wewnętrzne (ulec transformacji).

Podejście dualistyczne jest przyjmowane w nauce, jednakże krytykowane są poglądy skrajnych dualistów, jakoby systemy prawne wewnętrzne i zewnętrzne nie mogły mieć żadnych punktów stycznych. Podkreśla się raczej ich wzajemne oddziaływanie jeśli chodzi o proces tworzenia norm. Prawo międzynarodowe może być stosowane wewnątrz państw.

2. Teoria monistyczna:

• H. Kelsen, A. Verdross: Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, z tym że przeważnie przyjmują, iż hierarchicznie prawo wewnętrzne jest podporządkowane prawu międzynarodowemu. Według kelsenowskiej szkoły „prymatu prawa międzynarodowego” normy wewnętrzne pochodzą od prawa międzynarodowego. Teza ta nie ma jednak uzasadnienia w analizie prawnej. Są ponadto odrzucane, jako sprzeczne z zasadą suwerenności.

• Ph. Zorn, A. Zorn, E. Kaufman (szkoła bolońska): Prymat prawa wewnętrznego. Teza ta obecnie jest powszechnie odrzucana, jako sprzeczna z obowiązkiem wypełniania w dobrej wierze zobowiązań międzynarodowych.

• Nauka socjalistyczna zajmowała się również tym zagadnieniem.

5. Metody introdukcji prawa międzynarodowego do porządku wewnętrznego państwa.

• Metoda recepcyjna - norma prawa międzynarodowego obowiązuje i jest stosowana w porządku wewnętrznym państwa, ale już jako norma prawa wewnętrznego:

• Transformacja - polega na przekształceniu normy prawa międzynarodowego w normę wewnętrzna:

• Transformacja ogólna - na podstawie reguły ogólnej,

• Transformacja szczegółowa - na podstawie określonej kategorii zobowiązań traktatowych.

• Powtórzenie - polega na utworzeniu w porządku wewnętrznym państwa normy o takiej samej treści jak norma międzynarodowa.

• Metody pozarecepcyjne - polegają na tym, że normy prawa międzynarodowego występują w systemie wewnętrznym ale zachowują swój międzynarodowy charakter:

• Odesłanie - norma prawa wewnętrznego wskazuje jako normę prawa właściwą do zastosowania normę prawa międzynarodowego,

• Adopcje - włączenie prawa międzynarodowego do porządku wewnętrznego państwa, ale z zachowaniem dotychczasowego charakteru międzynarodowego,

• Stosowanie prawa międzynarodowego z jego mocy własnej (ex proprio vigore) - zawarcie umowy międzynarodowej w stosunkach miedzy państwami rodzi obowiązek stosowania go na płaszczyźnie wewnętrznej państwa.

2. ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO.

6. Pojęcie i klasyfikacja źródeł prawa międzynarodowego - akt. 38 Statutu MTS.

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu

1. materialnym - zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo, walka państw, które doprowadziły do powstania norm prawa międzynarodowego

2. w znaczeniu formalnym - formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego, formy, w których przejawia się wola państw (lub innych podmiotów prawa międzynarodowego) tworzących prawo. Są to przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe

3. w znaczeniu poznawczym - zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego, np. zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych

Teorie źródeł prawa

• teorie pozytywistyczne (woluntarystyczne) - podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona wola państw, wyrażona albo w sposób wyraźny, albo milczący (dorozumiany) (D. Anzilotti)

• teorie naturalistyczne (obiektywistyczne) - normy prawa międzynarodowego pochodzą od czynników niezależnych od woli państw (np. przyrodzony porządek rzeczy)

Źródła prawa międzynarodowego to:

• umowy międzynarodowe

• zwyczaj międzynarodowy

• ogólne zasady prawa

• doktryna i judykatura (charakter pomocniczy)

doktryna- zdania najwybitniejszych znawców prawa międzynarodowego

judykatura - orzeczenia sądownictwa międzynarodowego

Artykuł 38

1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:

a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;

b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;

c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;

d) z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.

2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono, o ile strony na to zgadzają się.

Art. 38 wymienia podstawy lub źródła wyrokowania Trybunału. Art. 38 nie musi być koniecznie uznany za wyczerpujące wyliczenie źródeł prawa międzynarodowego, z drugiej strony nie wszystkie w nim wyliczone w nim podstawy nie musza Stanowic źródła prawa międzynarodowego

Podstawy wyrokowania Trybunału stanowią umowy i zwyczaj, które są zarazem głównymi źródłami prawa międzynarodowego. Główna kontrowersja dotyczy zagadnienia punktu c, ogólne zasady prawa międzynarodowego mieszczą się w zwyczaju i umowach, więc punkt c nie wnosiłby nic nowego do punktów a i b

Obecnie uznaje się za źródła także akty jednostronne i uchwały organizacji międzynarodowych

7. Zwyczaj międzynarodowy.

Zwyczaj międzynarodowy - postępowanie państw tworzące prawo. Zwyczaj może powstać, jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo. Jednolita praktyka nie wystarczy, musi być to praktyka prawotwórcza.

Dla istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie:

- zgodna praktyka państw (element materialny) - działalność organów tych państw, wykraczająca poza sprawy czysto wewnętrzne. Do praktyki należą umowy międzynarodowe, oświadczenia składane w różnych okolicznościach, korespondencja i praktyka dyplomatyczna, akty ustawodawcze, mające znaczenie dla stosunków międzynarodowych, wyroki sądowe itp.

Praktyka państw:

• Zbiorowa (zawieranie umów międzynarodowych, działalność organizacji międzynarodowych)

• Indywidualna

• Zewnętrzna (działalność dyplomatyczna)

• Wewnętrzna (działalność ustawodawcza, sądowa i administracyjna)

Aby praktyka państw tworzyła prawo, musi być zgodna, a więc jednolita oraz nieprzerwana. Praktyka powinna być odpowiednio długotrwała, ale trudno mówić o jakimś określonym czasie

Państwa same tworzą normy wiążące je, ale żadnemu państwu nie można narzucić norm prawnych wbrew jego woli. Do powstania normy zwyczajowej wystarczy praktyka państw biorących udział w dziedzinie obrotu międzynarodowego i milczenie innych państw, które może być uznane za brak sprzeciwu (tolerowanie tej praktyki).

Państwa nowo powstałe, które nie brały udziału w tworzeniu zwyczaju, a wyrażają chęć nawiązania stosunków z innymi państwami i wejścia do społeczności międzynarodowej, tym samym uznają powszechnie obowiązujące normy prawne.

- przeświadczenie państw, ze ta praktyka tworzy prawo, czyli opinio iuris sive necessitatis (element subiektywny)

Opinio iuris może przejawiać się w różny sposób:

• Może być zawarta w praktyce (postępowaniu) państw, która opiera się na milczącym uznaniu istnienia konkretnej normy prawnej

• Może być zawarta w oficjalnych oświadczeniach państw

• Zawarta w uchwałach (rezolucjach) organizacji międzynarodowych

• Wynikać z umów międzynarodowych

Dowodem istnienia normy zwyczajowej może być:

• ustawodawstwo wewnętrzne,

• oświadczenia składane przez przedstawicieli państw na konferencjach międzynarodowych

• umowy międzynarodowe

• doktryna i judykatura (środek pomocniczy)

• Sprawa STATKU LOTUS

• (Francja v. Turcja)

Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, 1927 r.

Na morzu pełnym zderzenie parowca francuskiego „Lotus” i statku tureckiego Boz Koûrt, statek turecki zatonął. Turcy pociągają do odpowiedzialności karnej kapitana statku francuskiego. Francja zgłosiła sprzeciw - jurysdykcja państwa w stosunku do obywateli znajdujących się na statku na morzy pełnym przysługuje wyłącznie państwu bandery.

STSM - prawo wiążące państwo wynika z wolnej woli państwa wyrażonej w traktatach lub zwyczaju. O ile nie zostanie dowiedzione, że Turcja zgodziła się na ograniczenie jej jurysdykcji nie można takiego ograniczenia domniemywać. Wstrzymanie się (zaniechanie) od wszczynania postępowania może być dowodem zwyczaju - ale tylko, jeśli państwo wstrzymujące się było świadome istnienia obowiązku zaniechania.

• Sprawa SZELFU KONTYNENTALNEGO MORZA PÓŁNOCNEGO

(Dania, Holandia v. RFN)

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości 1969 r.

Delimitacja szelfu kontynentalnego przez Danię i Holandię dokonywana była zgodnie z postanowieniami Konwencji genewskiej z 1958 r. o szelfie kontynentalnym (zasada ekwidystansu- zasada równych odległości- w braku porozumienia - jednostronne oświadczenia). RFN protestuje, gdyż ze względu na niekorzystne ukształtowanie geograficzne wybrzeża zastosowanie metody ekwidystansu jest niesprawiedliwe. Dania i Holandia stronami Konwencji Genewskiej były, RFN nie, dlatego też Dania i Holandia udowadniały wygenerowanie przez traktat normy prawa zwyczajowego.

MTS: traktat nie wygenerował normy prawa zwyczajowego, choć „czas, jaki upłynął od chwili wejścia w życie konwencji sam w sobie nie stanowi przeszkody dla ukształtowania się zwyczaju powszechnego”. Praktyka państw szczególnie zainteresowanych określoną dziedziną obrotu prowadząca do ukształtowania się zwyczaju musi być powszechna i jednolita. Trybunał podkreślił też konieczność istnienia opinio iuris dla powstania zwyczaju (przekonania o postępowaniu zgodnym ze zwyczajem międzynarodowym.

Zwyczaj a umowa międzynarodowa

9. Aspekt tworzenia: zwyczaj może być tworzywem, z którego powstają umowy międzynarodowe (kodyfikacja zwyczaju), umowy mogą się przyczyniać do powstania norm zwyczajowych przez ujednolicenie praktyki państw i przez przyspieszanie powstania opinio iuris

10. Aspekt obowiązywania: normy zwyczajowe mają charakter powszechny, umowy obowiązują tylko strony i maja z reguły charakter partykularny, ale może istnieć także zwyczaj partykularny np normy regionalne w Ameryce Łacińskiej

Od zwyczaju należy odróżnić tzw. Grzeczność międzynarodową. Reguły grzeczności międzynarodowej stosowane są przez państwa dla ułatwienia stosunków międzynarodowych, ale nie są prawnie wiążące.

8. Ogólne zasady prawa w systemie źródeł prawa międzynarodowego.

Są to zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych (prawa wewnętrznego, międzynarodowego). Zasady te musza być uznawane powszechnie, a wiec przez systemy prawne i praktykę wszystkich państw.

Zasady:

Nemo plus iuris transferre potest quam ipse habet (nikt nie może przekazać więcej prawa niż sam posiada)

Nemo potest commodum capere de iniuria sua propria (nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia)

Lex specialis derorogat legi generali (prawo szczególne uchyla prawo ogólne)

Nemo iudex in causa sua (nikt nie jest sędzią we własnej sprawie)

Res iudicata

Ne bis in idem procedatur (nie można dwa razy sadzić tej samej sprawy)

Lex retro non agit

Pacta sunt servanda

Zasada dobrej wiary

Zasada słuszności

Zasada sprawiedliwości

Wprowadzenie ogólnych zasad prawa, jako odrębnej podstawy wyrokowania, miało zapobiec możliwości stwierdzenia w konkretnym przypadku, ze wobec braku norm umownych i zwyczajowych Trybunał sporu nie może rozstrzygnąć.

9. Uchwały organizacji międzynarodowych jako źródło prawa międzynarodowego.

Według niektórych prawników uchwały organizacji międzynarodowych stanowią niezależne od umowy i zwyczaju źródło prawa międzynarodowego. Aby były one za nie uznane muszą spełniać równocześnie dwa warunki:

1. być prawnie wiążące; uchwały mające charakter zaleceń, życzeń, propozycji czy sugestii (np. uchwały ZO ONZ adresowane do państw członkowskich) nie mają mocy wiążącej i nie mogą być uznane za źródło prawa; państwo może później jednak taką niewiążącą uchwałę zatwierdzić lub zaniechać zgłoszenia sprzeciwu w określonym terminie; nawet wtedy mają one jednak odmienny charakter - i są traktowane inaczej - niż umowy międzynarodowe.

2. tworzyć nowe normy prawne (mieć charakter prawotwórczy); posiadają go tylko i wyłącznie te uchwały, które ustalają reguły postępowania na przyszłość, odnoszące się do sytuacji, które mogą występować nieokreśloną ilość razy.

Uchwały organizacji międzynarodowych można podzielić na dwa rodzaje:

1. Uchwały odnoszące się do zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem samej organizacji (pro foro interno). Nie odnoszą się więc do działalności państw członkowskich poza organizacją. Ich adresatami są zazwyczaj organy organizacji międzynarodowej oraz państwa członkowskie.

Tego typu uchwały tworzą tzw. prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych.

2. Uchwały odnoszące się do postępowania państw poza organizacją międzynarodową (przeznaczone pro foro externo). Dotyczą relacji między państwami członkowskimi. A więc adresatami nie są już organy organizacji międzynarodowych.

W skład prawa wewnętrznego organizacji międzynarodowych wchodzą następujące kategorie przepisów:

• wewnętrzne regulaminy i przepisy proceduralne,

• przepisy budżetowe i finansowe,

• przepisy dotyczące personelu organizacji

• przepisy regulujące inne sprawy administracyjne organizacji (np. związane z siedzibą)

• przepisy dotyczące realizacji funkcji operacyjnych organizacji w zakresie ich kompetencji

• przepisy dotyczące tworzenia i funkcjonowania organów pomocniczych.

Tworzenie prawa wynika ze statutów lub z kompetencji domniemanych.

Aby zapobiec podejmowaniu przez organizacje międzynarodowe niekorzystne dla państw członkowskich, tworzone są statuty. Ponadto państwo ma możliwość opuszczenia organizacji (wtedy przepisy organizacji nie mają mocy wiążącej dla takiego państwa).

Charakter norm prawa wewnętrznego organizacji międzynarodowych w doktrynie jest dyskutowany. Przez niektórych uważany jest za nowy dział prawa międzynarodowego (rozszerzona koncepcja prawa międzynarodowego), inni za autonomiczną gałąź prawa (Morawiecki część norm uważa za normy prawa międzynarodowego, np. regulaminy procedury, a część za normy autonomiczne, np. regulujące stosunki między organizacją a osobami fizycznymi). Zasadniczo traktuje się jednak prawo wewnętrzne jako dział prawa międzynarodowego.

W wyjątkowych sytuacjach organizacje międzynarodowe mogą tworzyć normy dla państw i regulujące ich działalność poza organizacją (pro foro externo). Organizacja musi mieć do tego wyraźne upoważnienie (np. statutowe lub umowne, ale nigdy domniemane). Moc prawna uchwał opiera się więc na zgodzie państw.

Procedura tworzenia norm wiążących dla państw odbywa się trzema sposobami:

1. jednomyślnie przez organ złożony z przedstawicieli państw - np. w OECD,

2. system contracting out (ang. wyłączenie się z umowy) - większością, ale z możliwością wyłączenia stosowanie norm wobec państw sprzeciwiających się (poprzez odpowiednie oświadczenie - milczenie jest traktowane jako zgoda) - np. w ICAO, WHO, WMO,

3. większością głosów, z mocą wiążącą dla wszystkich państw - np. w EWWiS, Euratom.

10. Pojęcie i zakres „miękkiego” prawa międzynarodowego.

Pojęcie tzw. miękkiego prawa międzynarodowego (soft law). Określenie to zostało wprowadzone w doktrynie przez prawnika McNell'a. Później proponowano zastąpić to określenie innymi terminami np. „słabe prawo” (weak law) czy „prawo niedoskonałe” (lex imperfectae) - normy niewiążące. Chodziło tu o problem aktów, które są przyjmowane w społeczności międzynarodowej i które często mają istotny wpływ na regulowanie stosunków pomiędzy państwami, ale pozbawione są właściwie mocy prawnie wiążącej. Lista aktów zaliczanych do miękkiego prawa międzynarodowego nie jest listą zamkniętą, ustaloną jednoznacznie, ale wydaje się, że to określenie jest przydatne właśnie w określeniu do tych wielu aktów, które są przyjmowane przede wszystkim przez państwa i które trudno uznać za akty prawne w ścisłym znaczeniu (wiążące normy prawa). Do tej kategorii zalicza się dokumenty o charakterze politycznym przyjmowane przez państwa np.:

1. Akt Końcowy KBWE, nie został przyjęty w postaci umowy międzynarodowej, a niewątpliwie odegrał istotną rolę w połowie lat 70 - tych na kształt stosunków między ówczesnymi państwami, KBWE przekształciła się później w OBWE

2. Paryska Karta Nowej Europy w ramach KBWE i OBWE zawierająca stwierdzenie, że zakończył się dotychczasowy dwubiegunowy podział społeczności międzynarodowej

3. Uchwały organów i organizacji międzynarodowych, konferencji międzynarodowych niemające charakteru wiążącego

W wielu przypadkach konwencje międzynarodowe „obrastają” do pewnego stopnia systemem uchwał przyjmowanych przez organy powołane na podstawie tych konwencji. Jest to bardzo często bogaty krąg doświadczeń stosowania tych konwencji, w pewnym momencie można nawet modyfikować treść tych zobowiązań umownych, ale z punktu widzenia formalnoprawnego nie są to dokumenty prawnie wiążące.

Do miękkiego prawa międzynarodowego niektórzy autorzy zaliczają te umowy międzynarodowe, które zostały już podpisane, przyjęte, ale nie weszły jeszcze w życie, nie uprawomocniły się.

Miękkie prawo międzynarodowe przejawia czasem tendencje do tego, co nazywa się „twardnieniem tego prawa”. Miękkie prawo przekształca się w twarde, normy zyskują moc prawnie wiążącą. Istnieją krytyczne opinie mówiące, że jest to określenie nieprecyzyjne i że można by nim objąć bardzo różne kategorie aktów, wydaje się, że jednak specyfika tworzenia prawa międzynarodowego skłania do potrzeby posługiwania się tym określeniem.

11. Akty jednostronne.

Doktryna prawa międzynarodowego od stosunkowo niedługiego czasu wśród źródeł prawa międzynarodowego sytuuje także akty jednostronne.

Cechy aktu jednostronnego jako źródła prawa międzynarodowego:

1.) powinien być rzeczywiście jednostronny, bez żadnych powiązań w o charakterze kontraktualnym (umownym)

2.) powinien być złożony przez uprawniony do tego organ

3.) powinien wyrażać rzeczywistą wolę (zamiar) związania się ustaleniami zawartymi w tym akcie

4.) takie zobowiązanie powinno mieć charakter bezwarunkowy i definitywny (ostateczny)

5.) powinien być złożony publicznie

6.) powinien zawierać oświadczenie woli wolne od wszelkich wad oświadczeń woli

Akty jednostronny dzielą się na:

a) akty jednostronne w ścisłym znaczeniu (sensu stricto)

Zaliczamy akty stanowiące przejaw samodzielnej, niezależnej woli jednego państwa np.:

§ akt uznania, czyli stwierdzenie pewnego faktu i przypisanie mu określonych skutków prawnych

§ protesty

§ zrzeczenie się

§ przyrzeczenia lub gwarancje

b) akty jednostronne w szerszym znaczeniu (sensu largo) (akty powiązane z pewnymi innymi normami prawa międzynarodowego lub aktami prawnomiędzynarodowymi)

o akty o charakterze obligatoryjnym (wymagane w świetle np. postanowień umowy np. państwo chce wprowadzić blokadę morską i jest zobowiązane do notyfikowania takiej blokady właśnie aktem jednostronnym)

o akty o charakterze fakultatywnym (mogą być składane przez państwa, ale nie jest to związane z obowiązkiem o charakterze prawnym np. deklaracje o przyjęciu kompetencji MTS)

o akty o charakterze mieszanym (wiążą się z atrybutem suwerenności państwowej, są ogólnie określone np. w zobowiązaniach międzynarodowych, ale sposób wykonania tego rodzaju zobowiązań zależy od państwa np. uregulowania dotyczące szerokości morza terytorialnego lub dotyczące obywatelstwa)

12. Kodyfikacja prawa międzynarodowego.

Prawo międzynarodowe jako całość nie jest skodyfikowane. W związku z trudnościami, jakie to sprawia od dawna podejmowano próby jego kodyfikacji.

Kodyfikacja prawa międzynarodowego oznacza systematyczne zestawienie jego przepisów. Z reguły jednak trzeba równocześnie sprecyzować i uściślić, uzupełnić i rozwinąć, tak, aby były zupełne. W związku z tym trudno jest oddzielić kodyfikację od rozwijania prawa.

Charakter prawny kodyfikacji (i jej moc wiążąca) zależy od tego, kto dokonuje kodyfikacji i w jakiej formie. Prywatne kodyfikacje nie mają mocy wiążącej, a służą jedynie za przykład dla oficjalnych kodyfikacji. Te, są podejmowane przez państwa i przez organizacje międzynarodowe. Jedyną kodyfikacją prawnie wiążącą dla państw jest kodyfikacja ujęta w formę umowy międzynarodowej.

a) Kodyfikacje prywatne:

Zajmują się nią międzynarodowe stowarzyszenia prywatne (oraz, mniej istotne, prace indywidualne), m.in. Instytut Prawa Międzynarodowego (Gandawa, 1873 r.). Instytut wydaje Roczniki (Annuaires); Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego (ILA) (1873 r.). Posiada oddziały regionalne. Wydaje sprawozdania (Reports).

b) Kodyfikacje oficjalne:

Podejmowane przez same państwa (wiążące jedynie dla jednego państwa), m.in. Kodeks Liebera (kodyfikacja prawa wojennego), 1863 r.

Konferencje pokojowe haskie 1899 i 1907 r. (m.in. prawo wojny lądowej, częściowo prawo wojny morskiej).

Konferencja kodyfikacyjna Ligi Narodów, Haga, 1930 r. (podjęto zagadnienia: obywatelstwa, wód terytorialnych, odpowiedzialności państw za czyny popełnione na ich terytorium). Wyniki konferencji ze względu na rozbieżne stanowiska były skromne. Przyjęto konwencję dotyczącą niektórych zagadnień konfliktu ustaw o obywatelstwie.

ONZ. Karta NZ przewiduje specjalne uprawnienia ZO w zakresie kodyfikacji (art. 13): w 1947 r. powołano Komisję Prawa Międzynarodowego (z własnym statutem).

Karta NZ przewiduje kodyfikację prawa międzynarodowego i jego rozwijanie. Statut KPM określa kodyfikację jako „formułowanie w sposób bardziej ścisły i usystematyzowanie norm prawa międzynarodowego w sprawach, w których już istnieje znaczna praktyka państw, precedensu i opinie naukowe). A rozwój jako „redagowanie umów w sprawach, których jeszcze nie reguluje prawo międzynarodowe lub co do których prawo nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięte. W praktyce różnice są znikome.

3. PRAWO TRAKTATÓW.

13. Zakres Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969r.

Aspekt podmiotowy:

• dotyczy umów między państwami (art. 1),

• nie jest bezpośrednio stosowana do umów zawartych przez państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego.

Aspekt przedmiotowy:

• jest dokumentem kompleksowym - kodyfikuje całość prawa traktatów,

• wyłączono tylko trzy zagadnienia (art. 73):

1) sukcesja państw - uregulowana w konwencji z 1978 r. (Wiedeń) - dotąd przystąpiło 17 państw

2) odpowiedzialność państw - projekt konwencji opracowany i przedstawiony w 2001 r. przez Komisję Prawa Międzynarodowego,

3) wpływ wojny na obowiązywanie traktatów jest zależny od przedmiotu regulacji traktatowej (są traktaty stosowane w czasie wojny jak konwencje humanitarne o ochronie jeńców czy cywili, a także takie, które wygasają w momencie wojny lub są zawieszone na jej czas).

Aspekt czasowy:

Art. 4. „Konwencja nie działa wstecz”. Lex retro non agit.

Rzeczypospolita Polska jest związana konwencją od 1 VIII 1990 r.

Konwencja ma zastosowanie do umów zawieranych pisemnie niezależnie od nazwy dokumentu i niezależnie od ilości dokumentów. Nie obejmuje porozumień dżentelmeńskich (gentlemen's agreement). Dotyczy praktyki traktatowej państw.

14. Pojęcie i klasyfikacja umów międzynarodowych.

Umowa międzynarodowa - wspólne oświadczenie woli podmiotów prawa międzynarodowego tworzące prawa i obowiązki dla tych podmiotów.

Nazewnictwo umów międzynarodowych. Istnieje bardzo wiele terminów, które spotykane są chociażby w tytułach umów międzynarodowych np.:

a) traktat

b) konwencja

c) porozumienie

To określenia używane najczęściej. Można jednak spotkać inne nazwy np.:

d) protokół

e) statut

f) konstytucja

g) karta

To terminy często używane w umowach tworzących organizacje międzynarodowe.

Specyficznym określeniem jest konkordat jako umowa zawierana przez Stolicę Apostolską z państwem.

W „Prawie Traktatów” wyraźnie jest napisane, że nazwa umowy międzynarodowej nie ma wpływu na treść ani na moc wiążącą tej umowy. Ale np. termin „protokół” odnosi się do porozumień uzupełniających umowę główną (np., gdy istnieje potrzeba modyfikacji postanowień umownych).

Charakterystyka struktury i określenia rodzaju (klasyfikacji) umów międzynarodowych.

Klasyfikacja umów międzynarodowych.

Znane są różne kryteria podziału umów międzynarodowych zarówno odnoszące się do pewnych cech formalnoprawnych umowy jak też do kwestii merytorycznych.

W zależności od tego, kto jest stroną umowy na:

a) zawierane pomiędzy państwami

b) zawierane pomiędzy państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego

c) zawierane tylko pomiędzy innymi podmiotami prawa międzynarodowego

Ten podział jest o tyle istotny, że „Konwencja o Prawie Traktatów” z 1969 r. ma zastosowanie tylko do umów pomiędzy państwami

Kryterium liczby stron:

a) umowy dwustronne (bilateralne)

b) umowy wielostronne (multilateralne)

Ze względu na wzajemny stosunek do siebie umów:

a) umowy główne

b) umowy wykonawcze (o charakterze pomocniczym)

Ze względu na tryb zawierania umów:

a) umowy w trybie prostym (kończy się podpisaniem lub wymianą dokumentów stanowiących umowę)

b) umowy w trybie złożonym (występuje dodatkowo ratyfikacja, zatwierdzenie, przyjęcie lub przystąpienie do traktatu)

Ze względu na czas, na jaki umowa jest zawierana:

a) umowy terminowe (krótkoterminowe zwykle roczne, średnioterminowe do 5 lat, długoterminowe na 10, 20 lat lub dłuższe)

b) umowy bezterminowe (w przeszłości popularne tzw. traktaty wieczyste, zawierane po wszeczasy)

Ze względu na organ uczestniczący w zawarciu umowy:

a) zawierane przez głowę państwa (państwowe)

b) zawierane w imieniu rządu (rządowe)

c) umowy zawierane pomiędzy przedstawicielami obu resortów, ministerstw (resortowe)

Ze względu na możliwość przystąpienia kolejnych kontrahentów do umowy:

a) otwarte (wyróżnia się niekiedy: otwarte warunkowo i otwarte bezwarunkowo)

b) zamknięte

Ze względu na pozycje stron:

a) umowy równoprawne

b) umowy nierównoprawne (uprzywilejowują niektóre państwa kosztem innych państw)

Ze względu na przedmiot regulacji:

a) umowy polityczne

b) umowy gospodarcze

c) umowy wojskowe

d) umowy dotyczące współpracy kulturalnej

e) umowy z zakresu stosunków dyplomatycznych

15. Budowa umowy międzynarodowej.

Budowa umowy międzynarodowej:

Tytuł:

- zawiera nazwę umowy

- krótko określony przedmiot regulacji (np. konwencja dotycząca potwierdzenia granicy państwowej czy konwencja konsularna, konwencja o prawie traktatów)

- w umowach bilateralnych wymieniane są strony (kontrahenci) zawierające umowę (np. umowa między RP a Republiką Włoską o zniesieniu podwójnego opodatkowania)

Zasadnicza treść umowy międzynarodowej może być podzielona między 3 części:

1. Część wstępną

W ramach wstępu mogą pojawiać się różne elementy, przy czym wcześniej zawierane umowy międzynarodowe miały część wstępną na ogół bardziej rozbudowaną. W wielu dawnych umowach międzynarodowych wstęp rozpoczynał się od inwokacji (wezwanie Boga), która pozostała w niektórych umowach typu konkordatowego, na ogół pomijana w większości współczesnych traktatów.

Kolejnym elementem także często pomijanym we współczesnych umowach międzynarodowych jest intytulacja, czyli określenie stron umowy (nawet w umowach międzynarodowych wielostronnych wymieniano państwa uczestniczące w zawarciu umowy np.. Konwencja Haska z 1907 r., traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich, Traktat z Maastricht). W umowach wielostronnych zwykle intytulacje zastępuje zwrot „Wysokie umawiające się strony...” czy „Państwa strony niniejszej umowy...”.

W niektórych wcześniejszych umowach obok intytulacji występowała komparycja, czyli określenie jacy przedstawiciele reprezentowali poszczególne państwa (wyliczenie przedstawicieli stron) np. traktaty wspólnotowe

Najważniejszym elementem wstępu jest tzw. arenda, czyli określenie przyczyn, które spowodowały zawarcie danej umowy międzynarodowej.

Niekiedy można przynajmniej we fragmentarycznej postaci spotkać narrację, czyli opis czynności i wydarzeń poprzedzających zawarcie umowy np. określenie „po przedstawieniu pełnomocnictw rozpoczęto negocjacje...”

2. Część dyspozycyjną (merytoryczna)

W zależności od tego czy jest to obszerna umowa czy nie może być podzielona na różne jednostki systematyki (części, rozdziały, podrozdziały). Zwykle postanowienia ujmowane są w postaci artykułów zaopatrzonych często tytułem.

W tej części umowy można spotkać pewne charakterystyczne klauzule umowne, które w sposób skrócony ustalają pewną treść służącą do wykładni, interpretacji postanowień danej umowy.

Najważniejsze klauzule tej części to:

a) Klauzula wzajemności

Na jej podstawie uzależnia się przyznanie kontrahentowi pewnych praw od tego czy ten drugi partner przyznaje takie prawa tej stornie umowy (swojemu partnerowi).

b) Klauzula narodowa

Na jej podstawie osoby fizyczne, osoby prawne, towary, statki drugiego państwa są tak samo traktowane jak obywatele tego państwa, osoby fizyczne i prawne, statki, towary, które pochodzą z państwa strony tej umowy (zrównanie pod względem prawnym podmiotów prawnych, statków, towarów drugiej strony z własnymi podmiotami prawnymi, towarami czy statkami)

c) Klauzula największego uprzywilejowania

Na jej podstawie przyznaje się drugiemu kontrahentowi takie prawa jakie ma lub mieć będzie w przyszłości inny partner będący w najkorzystniejszej sytuacji prawnej (np. jeżeli Polska zawiera porozumienie dotyczące preferencji dla partnera włoskiego w dziedzinie rozwoju współpracy motoryzacyjnej i jeżeli z partnerem koreańskim zawarliśmy w umowie taką klauzulę to jeśli ten kontrahent włoski uzyska najkorzystniejsze traktowanie w dziedzinie motoryzacji to tak samo kontrahent koreański będzie musiał być tak traktowany, a jeśli w przyszłości prawa partnera włoskiego uległyby poszerzeniu to w tym samym zakresie należałoby przyznać te uprawnienia partnerowi koreańskiemu).

W tej części zamieszczane są niekiedy klauzule dotyczące regulowania sporów wynikających z umowy np.:

- klauzula sądowa

- klauzula arbitrażowa

- klauzula koncyliacyjna

- lub ustalenie jakiejś specyficznej procedury regulowania sporu

W części dyspozycyjnej umowy mogą być zawarte klauzule, które występują w innym miejscu ale tutaj należy ją wymienić są to klauzule dotyczące zakresu terytorialnego stosowania umowy takie jak klauzula federalna lub kolonialna.

3. Postanowienia końcowe

W tej części również występują niektóre klauzule końcowe np.:

- klauzule dotyczące wejścia w życie umowy (klauzula ratyfikacyjna, klauzula zatwierdzenia, klauzula zróżnicowanego przyjęcia, która oznacza, że państwo zgodnie ze swoim porządkiem konstytucyjnym określa tryb związania się umową)

Zawarte są także postanowienia dotyczące warunków uprawomocnienia się umowy. Określona jest np. liczba dokumentów ratyfikacyjnych, które powinny by złożone aby umowa weszła w życie. Ustalony jest depozytariusz czyli państwo do którego składa się zarówno oryginał umowy jak też składa się teksty dokumentów ratyfikacyjnych (może to być państwo czy czasami np. sekretariat organizacji międzynarodowej).

W postanowieniach końcowych zawarte są także ustalenia dotyczące języków autentycznych umowy międzynarodowej. Najczęściej umowy międzynarodowe zawierane są w przypadku umów bilateralnych w językach obydwu kontrahentów (niekiedy trzeci język jest językiem światowym, w którym są np. wyjaśniane jakieś wątpliwości interpretacyjne) natomiast umowy wielostronne mogą być zawierane w różnej liczbie języków. Języki podstawowe ONZ to: angielski, hiszpański, francuski, chiński, rosyjski. Stosunkowo odosobniona jest praktyka, którą wprowadzono w Unii Europejskiej, że traktaty są zawierane w językach wszystkich stron (jest to czasochłonne i kosztowne).

Postanowienia końcowe mające również pewne znaczenie określa się mianem korroboracji, jest to tzw. „wzmocnienie umowy międzynarodowej”. Korroboracją w dawnych umowach międzynarodowych było często powołanie się na autorytet boski czy autorytet Trójcy Przenajświętszej, we współczesnych umowach międzynarodowych korroboracja najczęściej przyjmuje formę, że „na dowód powyższego właściwie upełnomocnieni przedstawiciele państw złożyli swoje podpisy”. Następują podpisy pod tekstem umowy międzynarodowej, oczywiście data, miejsce przyjęcia umowy.

Mówiąc o podpisach trzeba wspomnieć o regule tzw. alternatu, która dotyczy umów dwustronnych. Jest to reguła w odniesieniu, do której egzemplarz przeznaczony dla państwa, które zawiera umowę na pierwszym miejscu zawsze wymienia to państwo (np. gdy zwierany jest traktat polsko - francuski to w egzemplarzu dla strony polskiej na pierwszym miejscu w tytule jest powiedziane, że jest to umowa między RP a Republiką Francuską, na pierwszym miejscu znajduje się tekst polski, tzw. prawica heraldyczna - patrząc na kartkę lewe miejsce jest uprzywilejowane), następnie w tej samej kolejności w tekście wymieniane są np. organy państwa (w tekście polskim na pierwszym miejscu wymienione są organy polskie, jako pierwszy polski tekst podpisuje polski premier czy minister spraw zagranicznych). Jest to zasada, która niejako przenika całą treść umowy międzynarodowej i określa kolejność składania podpisów.

W przypadku traktatów wielostronnych można wprowadzić różny sposób składania podpisów. Niekiedy państwa składają podpisy zgodnie z porządkiem alfabetycznym nazw państw w wybranym języku autentycznym, niekiedy stosuje się regułę określaną mianem „pel mel”, która oznacza, że w dowolnym miejscu pod umową państwa ich przedstawiciele umieszczają swoje podpisy.

16. Klauzule umowne.

2. Część dyspozycyjną (merytoryczna)

W zależności od tego czy jest to obszerna umowa czy nie może być podzielona na różne jednostki systematyki (części, rozdziały, podrozdziały). Zwykle postanowienia ujmowane są w postaci artykułów zaopatrzonych często tytułem.

W tej części umowy można spotkać pewne charakterystyczne klauzule umowne, które w sposób skrócony ustalają pewną treść służącą do wykładni, interpretacji postanowień danej umowy.

Najważniejsze klauzule tej części to:

a) Klauzula wzajemności

Na jej podstawie uzależnia się przyznanie kontrahentowi pewnych praw od tego czy ten drugi partner przyznaje takie prawa tej stornie umowy (swojemu partnerowi).

b) Klauzula narodowa

Na jej podstawie osoby fizyczne, osoby prawne, towary, statki drugiego państwa są tak samo traktowane jak obywatele tego państwa, osoby fizyczne i prawne, statki, towary, które pochodzą z państwa strony tej umowy (zrównanie pod względem prawnym podmiotów prawnych, statków, towarów drugiej strony z własnymi podmiotami prawnymi, towarami czy statkami)

c) Klauzula największego uprzywilejowania

Na jej podstawie przyznaje się drugiemu kontrahentowi takie prawa jakie ma lub mieć będzie w przyszłości inny partner będący w najkorzystniejszej sytuacji prawnej (np. jeżeli Polska zawiera porozumienie dotyczące preferencji dla partnera włoskiego w dziedzinie rozwoju współpracy motoryzacyjnej i jeżeli z partnerem koreańskim zawarliśmy w umowie taką klauzulę to jeśli ten kontrahent włoski uzyska najkorzystniejsze traktowanie w dziedzinie motoryzacji to tak samo kontrahent koreański będzie musiał być tak traktowany, a jeśli w przyszłości prawa partnera włoskiego uległyby poszerzeniu to w tym samym zakresie należałoby przyznać te uprawnienia partnerowi koreańskiemu).

W tej części zamieszczane są niekiedy klauzule dotyczące regulowania sporów wynikających z umowy np.:

- klauzula sądowa

- klauzula arbitrażowa

- klauzula koncyliacyjna

- lub ustalenie jakiejś specyficznej procedury regulowania sporu

W części dyspozycyjnej umowy mogą być zawarte klauzule, które występują w innym miejscu ale tutaj należy ją wymienić są to klauzule dotyczące zakresu terytorialnego stosowania umowy takie jak klauzula federalna lub kolonialna.

3. Postanowienia końcowe

W tej części również występują niektóre klauzule końcowe np.:

• klauzule dotyczące wejścia w życie umowy (klauzula ratyfikacyjna, klauzula zatwierdzenia, klauzula zróżnicowanego przyjęcia, która oznacza, że państwo zgodnie ze swoim porządkiem konstytucyjnym określa tryb związania się umową).

17. Pełnomocnictwa do zawarcia traktatu.

Umowy wielostronne przygotowywane są przez organizacje międzynarodowe, potem zwołuje się konferencje międzynarodową. Rodzi to problem pełnomocnictw. Ujęte w art. 7. Konwencji domniemanie w stosunku niektórych kategorii osób, które nie muszą przedstawiać pełnomocnictw. Objęte są nim:

1.) Głowy państw, szefowie rządów, ministrowie spraw zagranicznych - mogą dokonywać wszelkich czynności związanych z zawarciem umowy.

2.) Szefowie misji dyplomatycznych - korzystają z domniemania tylko w stosunkach z państwem przyjmującym i dotyczy tylko przyjęcia tekstu.

3.) Przedstawiciele państwa przy organizacjach, organach lub konferencjach międzynarodowych - domniemanie dotyczy przyjęcia tekstu traktatu w ramach tego organu, organizacji lub konferencji międzynarodowej.

Uprawnienia są przedstawiane w komitecie pełnomocnictw. Bywa że tekst traktatu jest opracowywany przez kilka lat. Konwencja wiedeńska przyjmuje, że przyjęcie tekstu następuje przez:

• w głosowaniu większość 2/3 głosów państw obecnych i głosujących chyba że ustalono inną procedurę

18. Proces zawarcia traktatu.

ZAWARCIE UMOWY - sensu largo- proces prowadzący do ustalenia przez państwa wzajemnych praw i obowiązków (początkiem są rokowania, zakończeniem uprawomocnienie się umowy międzynarodowej, czyli powstanie normy prawnej)

• Rokowania

• Parafowanie

• Podpisanie

• ratyfikacja

ZAWARCIE UMOWY - sensu stricto - samo uprawomocnienie się umowy

Jest on uzależniony od tego, czy traktat określa skutki miedzy dwoma podmiotami prawa międzynarodowego, czy ma charakter kodyfikacyjny dla większej ilości państw - stron. W przypadku dwóch państw jest dużo łatwiej uzgodnić konsensus. Traktaty dwustronne często są uzgadniane w drodze korespondencyjnej. Gdy mamy do czynienia z traktatem wielostronnym projekt jest przygotowywany np. przez Komisję Prawa Międzynarodowego lub innego organu, następnie wydawana jest decyzja o zwołaniu konferencji międzynarodowej, na której następuje dyskusja i ocena

19. Sposoby wyrażenia zgody na związanie traktatem.

Sposoby wyrażenia zgody w trybie:

a) prostym (przez podpisanie lub wymianę dokumentów tworzących tekst traktatu)

b) złożonym:

1. Ratyfikacja (akt głowy państwa)

2. Zatwierdzenie (dokonuje rząd, szef rządu, premier)

3. Przyjęcie traktatu

4. Przystąpienie do traktatu (w tym przypadku państwo nie uczestniczyło w negocjacjach)

Przyjęcie traktatu lub przystąpienie do traktatu - są stosowane w odniesieniu do różnych rodzajów umów, określony w prawie wewnętrznym tryb przyjęcia traktatu

Jeśli traktat zawiera się w trybie prostym może być wymagana określona ilość podpisów.

W trybie złożonym wymagane jest dalsze działanie państwa.

Tryb dużej ratyfikacji traktatów (wyrażenie zgody w ustawie) - z udziałem parlamentu zanim ratyfikuje głowa państwa.

Konstytucja RP wymienia 5 kategorii umów podlegających „dużej ratyfikacji”:

1.) umowy pokoju, sojuszy i układów wojskowych

2.) dotyczące praw i wolności obywateli

3.) członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych

4.) znacznego obciążenia finansowego państwa

5. dotyczących kwestii regulowanych w ustawie

20. Ratyfikacja traktatu. Ratyfikacja umów międzynarodowych w świetle Konstytucji RP.

TRAKTAT:

Sposoby wyrażenia zgody w trybie:

a) prostym (przez podpisanie lub wymianę dokumentów tworzących tekst traktatu)

b) złożonym:

1. Ratyfikacja (akt głowy państwa)

2. Zatwierdzenie (dokonuje rząd, szef rządu, premier)

3. Przyjęcie traktatu

4. Przystąpienie do traktatu (w tym przypadku państwo nie uczestniczyło w negocjacjach)

Tryb dużej ratyfikacji traktatów (wyrażenie zgody w ustawie) - z udziałem parlamentu zanim ratyfikuje głowa państwa.

Konstytucja RP wymienia 5 kategorii umów podlegających „dużej ratyfikacji”:

1.) umowy pokoju, sojuszy i układów wojskowych

2.) dotyczące praw i wolności obywateli

3.) członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych

4.) znacznego obciążenia finansowego państwa

5.) dotyczących kwestii regulowanych w ustawie

Art. 18 - obowiązek nie udaremniania celu i przedmiotu traktatu. Jeżeli państwo podpisze umowę i ją ratyfikuje to nie może podejmować działań udaremniających cel i przedmiot umowy.

Akt przyjęcia traktatu jest dokonywany na płaszczyźnie wewnętrznej.

Traktat wymaga określonej liczby dokumentów ratyfikujących aby dokument był wiążący. Dokumenty te przekazuje się depozytariuszowi traktatu.

Konwencja wiedeńska nie zawiera postanowień dotyczących rejestracji traktatów.

UMOWA MIĘDZYNARODOWA:

Sposoby wyrażania zgody przez państwo:

Tryb prosty:

Podpisanie traktatu - liczba państw musi być ustalona w traktacie, a jeśli nie jest to wszystkie państwa podpisują traktat

Wymiana dokumentów - jest przewidziana wprost przez Konwencję np. gdy jedno państwo przedstawia propozycje regulowania stosunków między tymi państwami, a drugie państwo odsyła taki sam dokument.

Strony mogą tez uzgodnić w inny sposób - wariant ten jest stosowany w mniej ważnych umowach międzynarodowych lub umowach zawieranych przez dwa państwa

Tryb złożony:

Ratyfikacja - forma wyrażenia zgody wyrażona przez głowę państwa

Duża ratyfikacja obejmuje tez etap wcześniejszy - udzielenie zgody przez parlament na ratyfikacje umowy przez głowę państwa

Art. 89. 

1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

  1)   pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

  2)   wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

  3)   członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

  4)   znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

  5)   spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.

3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

Konstytucji przewiduje się jeszcze, ze RP może przekazać swoje pewne kompetencje na rzecz organizacji międzynarodowej poprzez wprowadzenie przepisów za zgodą parlamentu lub w drodze referendum(tryb ten jest określony przez Sejm). W wypadku innych umów międzynarodowych szef rządu przekazując umowę do podpisania przez prezydenta informuje o tym Sejm (tzw. Mała ratyfikacja)

Ratyfikacja nie wywołuje bezpośrednich skutków na arenie międzynarodowej

Konieczne jest sporządzenie dokumentu ratyfikacyjnego, który podlega wymianie ( w przypadku umów dwustronnych) lub złożeniu do depozytariusza ( w przypadku wielostronnych)

Art. 18 Konwencji mówi, ze po podpisaniu umowy a przed ratyfikacją państwo powinno postępować w taki sposób, by nie udaremnić celu i przedmiotu traktatu, jeśli rzeczywiście zamierza się nim związać.

Zatwierdzenie - forma wyrażenia zgody przez rząd lub szefa rządu

Przystąpienie - występuje wtedy, gdy państwo nie uczestniczyło w rokowaniach, ale chce przystąpić do umowy

Przyjęcie - działanie zgodne z porządkiem wewnętrznym prowadzące do związania się państwa traktatem

21. Zastrzeżenia do traktatu.

INSTYTUCJA ZASTRZEŻEŃ DO TRAKTATU - jednostronne oświadczenia państw zmierzające do uchylenia lub zmodyfikowania skutków prawnych niektórych postanowień traktatu w stosunku do państw zgłaszających zastrzeżenia.

Konwencja przewiduje, ze państwo zgłasza zastrzeżenia w chwili wyrażenia zgody na związanie się tym traktatem w trybie prostym przez podpisanie i wymianę dokumentów, a w trybie złożonym przez ratyfikacje itd. Nie można wcześniej wyrazić tego zastrzeżenia.

Państwo takie wybiera taką możliwość, ze będzie stroną traktatu, ale niektóre postanowienia są wyłączone lub zmodyfikowane w stosunku do tych państw

Instytucja zastrzeżeń - art.2

Zastrzeżenie do traktatu to jednostronne oświadczenia państwa zmierzające do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych niektórych postanowień traktatu w stosunku do państwa zgłaszającego zastrzeżenia.

Koncepcja zastrzeżeń wynika z tego, że niektóre umowy międzynarodowe mogą być akceptowane przez duża liczbę państw ale państwa te skłonne są przyjąć wprawdzie umowę tylko pewne postanowienia, uregulowania zawarte w umowie mogą tym państwom nie odpowiadać. Gdyby nie instytucja zastrzeżeń państwo miało by do wyboru albo związać się w całości traktatem, który nie jest w pełni przez to państwo akceptowany, albo po prostu zrezygnować z takiego traktatu i pozostać poza kręgiem stron traktatem związanych. Zastrzeżenie umożliwia państwu przyłączenie się do traktatu poprzez wprowadzenie z punktu widzenia tego państwa pewnych korekt w jego zobowiązaniach wynikających z tego traktatu tak aby to państwo mogło uznać, że ten traktat odpowiada jego oczekiwaniom.

Problem zastrzeżeń do traktatów został dość szczegółowo w konwencji przedstawiony. Zastrzeżenia są zgłaszane do traktatów wielostronnych. W przypadku umów dwustronnych koncepcja zastrzeżeń nie ma zastosowania. Zastrzeżenie zgłasza państwo w chwili wyrażania zgody na związanie się traktatem przy czym jeżeli jest to traktat zawierany w trybie złożonym to jeśli państwo sygnalizowało zastrzeżenie podpisując traktat to musi potwierdzić to zastrzeżenie dokonując aktu ratyfikacji, zatwierdzenia czy przyjęcia (gdy państwo ostatecznie wiąże się traktatem wtedy może zgłosić zastrzeżenia). Państwo albo chce wyłączyć pewne uregulowania, albo chce nadać tym postanowieniom nieco zmienioną postać.

Kryteria, warunki dopuszczalności zgłaszania zastrzeżeń. Można powiedzieć, że:

1.) traktat może generalnie zakazywać zgłaszania zastrzeżeń (np. Karta Narodów Zjednoczonych

2.) traktaty, które ograniczają możliwość zgłaszania zastrzeżeń (mogą albo wyłączyć pewne postanowienia do których nie wolno zgłaszać zastrzeżeń, albo mogą określać jakiego rodzaju zastrzeżenia nie mogą być zgłaszane)

3.) traktaty milczą na temat możliwości zgłaszania zastrzeżeń (z traktatu nie wynika czy można czy nie można i wtedy zgodnie z konwencją wiedeńską i wcześniej opinią doradczą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości można zgłaszać zastrzeżenie jeśli nie jest sprzeczne z celem lub przedmiotem traktatu)

4.) traktaty wyraźnie dopuszczają możliwość zastrzeżeń (sytuacja rzadka w praktyce traktatowej, traktowane jako zachęta do zgłaszania zastrzeżeń)

Skutek:

Zastrzeżenia komplikują obraz obowiązywania traktatu. Nie są czymś szczególnie pozytywnym z punktu widzenia obowiązywania traktatu, ale mają zapewnić temu traktatowi szerszy zakres obowiązywania i w celu przyciągnięcia większej liczby państw.

Jeżeli państwo złoży zastrzeżenie (zawsze musi nastąpić w formie pisemnej) to reakcja ze strony innych państw - stron traktatu może być dwojakiego rodzaju:

1.) inne państwo może przyjąć zastrzeżenie

2.) inne państwo może wyrazić sprzeciw wobec zastrzeżenia

Przyjęcie zastrzeżenia w myśl konwencji wiedeńskiej nie musi być wyraźne. W tej sytuacji działa domniemanie jego przyjęcia jeśli państwo milczy przez 12 miesięcy od jego zgłoszenia lub od wyrażenia zgody na związanie się tym traktatem. Przyjęcie zastrzeżenia powoduje, że te postanowienia, które były objęte zastrzeżeniem będą obowiązywały między tymi 2 państwami w takiej wersji w jakiej wynikało to z treści zastrzeżenia czyli przyjęcie zastrzeżenia oznacza, że państwo godzi się na tę propozycję, która była złożona w zastrzeżeniu. Konkretnie może to oznaczać uchylenie lub zmodyfikowanie pewnych postanowień.

Sprzeciw wobec zastrzeżenia może być albo sprzeciwem zwykłym, albo sprzeciwem kwalifikowanym.

Sprzeciw zwykły wobec zastrzeżenia powoduje, że postanowienia do których zgłoszono zastrzeżenia nie będą obowiązywały pomiędzy państwem, które zgłosiło zastrzeżenie i które wyraziło taki sprzeciw. W pewnych sytuacjach czy to przyjęcie zastrzeżenia, czy wyrażenie sprzeciwu zwykłego może powodować w gruncie rzeczy ten sam skutek bo jeśli celem zastrzeżenia jest wyłączenie jakiegoś postanowienia to czy przyjmie się takie zastrzeżenie, czy wyrazi się sprzeciw skutek jest taki sam - postanowienie ulega wyłączeniu. Różnica jest wtedy kiedy celem zastrzeżenia jest zmodyfikowanie postanowień jeśli przyjmiemy to godzimy się na modyfikację, jeśli wyrazimy sprzeciw zwykły wyłączymy to postanowienie.

Sprzeciw kwalifikowany oznacza iż cały traktat nie wchodzi w życie pomiędzy państwem, które zgłosiło zastrzeżenie i które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany. Sprzeciw kwalifikowany to bardzo radykalna reakcja ze strony kontrahenta, który stwierdza, że skoro to inne państwo nie chce być związane jakimiś postanowieniami, czy chce je modyfikować to on wobec tego nie chce mieć żadnych stosunków traktatowych z takim partnerem. Taki traktat nie wchodzi w życie pomiędzy tymi państwami.

Konwencja wiedeńska przewiduje, że sprzeciwy wobec zastrzeżeń muszą być zgłaszane w formie pisemnej i państwo ma możliwość zarówno wycofania zastrzeżeń do niektórych postanowień traktatu jak też może np. wycofać swój sprzeciw na zastrzeżenia. Polska jak i inne państwa socjalistyczne w przeszłości zgłaszały np. zastrzeżenia do klauzuli sądowej w traktacie, bardzo często gdy traktat przewidywał jako tryb rozwiązywania sporów międzynarodowych to Polska za przykładem ZSRR zgłaszała zastrzeżenie nie godząc się na poddanie takiego sporu kompetencji MTS. Po okresie przemian ustrojowych te zastrzeżenia dotyczące klauzuli sądowej były wycofywane.

Zastrzeżenie jest „mniejszym złem” w stosunku do sytuacji kiedy państwa rezygnowały ze związania się traktatem wiedząc, że muszą taki traktat zaakceptować w całości. Instytucja zastrzeżenia kształtowała się w drodze zwyczaju i została potwierdzona postanowieniami konwencji wiedeńskiej.

22. Wejście w życie i tymczasowe stosowanie traktatu.

Wejście traktatu w życie - traktat wchodzi w życie w terminie określonym w nim samym, bądź jeśli nie zawiera takich postanowień to wszystkie państwa musza uzgodnić ten termin (musza się zgodzić)

Tymczasowe stosowanie traktatu - przed uzyskaniem ostatecznej zgody traktat może już określać prawa i obowiązki (zaczyna obowiązywać wcześniej - przed formalnym uprawomocnieniem) np. Part Branda- Kelloga na podstawie Protokołu Litwinowa

Konwencja wiedeńska mówi o tym, że strony mogą przewidzieć tymczasowe stosowanie traktatu albo wtedy kiedy traktat przewiduje taką ewentualność, albo kiedy same strony tak uzgodnią i niekiedy zdarza się że traktat uzyskuje stosowanie tymczasowo. To np. pozwala stosować traktat zanim zostanie przeprowadzona czasochłonna procedura ratyfikacyjna, Polska też stosowała niektóre postanowienia traktatowe tymczasowo. Komplikuje się to gdy tymczasowy okres wydłuża się niebezpiecznie i dlatego w ramach dyskusji na temat regulowania tego problemu w polskich przepisach dotyczących umów międzynarodowych zwracano uwagę iż ten czas powinien być limitowany i ograniczony. Stosuje się takie rozwiązanie np. gdy niektóre przepisy wymagają natychmiastowego stosowania, a proces uprawomocnienia trwa długo.

23. Zasada pacta sunt servanda

Konwencja wiedeńska ujmuje tą zasadę w art. 26. W tytule umieszcza łacińską wersję tej zasady. Natomiast postanowienia tego artykułu mówią, że zasada ta dotyczy każdego traktatu będącego w mocy i przewiduje że taki traktat wiąże strony i powinien być stosowany w dobrej wierze.

Zasada dobrej wiary (bona fides) jest jedną z istotnych reguł prawa traktatów. Pojawia się kilkakrotnie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej. Dla wzmocnienia zasady art. 26. w art. 27. podkreślono iż państwo nie może powoływać się na swoje prawo wewnętrzne w celu usprawiedliwienia niewykonywania traktatu. Zasada ta wymaga dostosowania porządku wewnętrznego do przyjętych zobowiązań międzynarodowych. Jeśli państwo nie doprowadzi do zgodności swojego prawa wewnętrznego z tymi zobowiązaniami, wynikającymi z umów międzynarodowych to nie ma prawa potem wobec innych kontrahentów twierdzić, że nie wykonanie tej umowy wynika z niezgodności z jego prawem wewnętrznym.

24. Zakres czasowy stosowania traktatu

Konwencja wiedeńska ujmuje część zakresu czasowego stosowania traktatu. Można posłużyć się dwoma regułami temporalnymi znanymi jeszcze z prawa rzymskiego:

1.) Lex retro non agit - traktat wiąże tylko w stosunku do faktów i sytuacji, które miały miejsce po jego wejściu w życie w stosunku do państw, które związały się traktatem Traktat może niekiedy przewidywać retro aktywną moc (działanie wstecz).

2.) Lex posterior derogat legi priori - prawo późniejsze (traktat późniejszy) wyłączy stosowanie prawa (traktatu) wcześniejszego. Traktat wcześniejszy wiąże o tyle o ile można pogodzić jego postanowienia z postanowieniami traktatu późniejszego.

W prawie wewnętrznym zwykle kiedy uchwalana jest ustawa to postanowienia końcowe zawierają przepisy uchylające ustawę poprzednią. W przypadku umów międzynarodowych na ogół brak klauzuli uchylającej traktat poprzedni i w takim przypadku przyjmuje się założenie, że ma wiązać traktat późniejszy, a wcześniejszy o tyle o ile można go pogodzić z traktatem późniejszym. Sytuacja komplikuje się dodatkowo jeżeli różne kręgi kontrahentów zawarły te 2 traktaty (nie wszystkie państwa zawarły traktat wcześniejszy i traktat późniejszy) - zgodnie z konwencją obowiązuje zasada, że pomiędzy państwami, które zawarły obydwa traktaty wiąże traktat późniejszy, a wcześniejszy w razie zgodności z późniejszym. Natomiast gdy państwo zawarło obydwa traktaty a drugie zawarło tylko jeden z tych traktatów to ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje ten traktat, którego stronami są obydwaj kontrahenci.

Zakres terytorialny stosowania traktatu

Ogólną zasadą dotyczącą zakresu terytorialnego jest zasada wynikająca z art. 29. Konwencji iż traktat wiąże państwo w stosunku do całego jego terytorium. Możliwa jest jednak sytuacja kiedy traktat dotyczy tylko pewnej części terytorium państwowego tzw. traktaty zlokalizowane dotyczy części terytorium państwa np. traktat dotyczący rzeki międzynarodowej, obszaru morskiego, przestrzeni powietrznej) lub traktat może zawierać klauzulę kolonialną lub klauzulę federalną.

Klauzula kolonialna, która często była stosowana przez państwa posiadające rozległe kolonie to klauzula na mocy której państwo - metropolia ogranicza stosowanie traktatu albo do swojego terytorium metropolitalnego, albo państwo mogło określić, do których terytoriów kolonialnych taki traktat będzie stosowany.

Klauzula federalna jest zamieszczana w traktacie jeżeli stroną takiego traktatu ma być państwo federacyjne, które przyznało uprawnienia do zawierania umów międzynarodowych swoim częściom składowym (np. RFN, Szwajcaria). Jeżeli w traktacie jest zawarta klauzula federalna to od zgody władz poszczególnych części składowych zależy stosowanie tego traktatu na terytorium tych części składowych (np. władze Saksonii chcą by traktat obowiązywał na ich terytorium i jeśli wyrażą na to zgodę traktat ten ma zastosowanie do terytorium Saksonii)

25. Interpretacja traktatu

W przypadku wykładni traktatu mają zastosowanie zarówno normy dotyczące wykładni, które obowiązują w prawie wewnętrznym ale też prawo międzynarodowe przyjęło odrębne zasady wykładni ujęte w 3 zasadniczych koncepcjach:

a) koncepcja obiektywistyczna wykładni - traktat interpretujemy zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów i wyrażeń użytych w traktacie

b) koncepcja subiektywistyczna (intencjonalna) - odwołuje się do pierwotnego zamiaru, intencji stron, ustalanych w oparciu o materiały z prac przygotowawczych

c) koncepcja celowościowa (teleologiczna) - podporządkowuje się wykładnie traktatu jego celowi i przedmiotowi

Wszystkie te 3 koncepcje mają odzwierciedlenie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej.

Reguły wykładni:

- ogólna - zawiera 3 wskazówki interpretacyjne:

1. traktat powinien być interpretowany w dobrej wierze

2. zgodnie ze znaczeniem słów i wyrażeń użytych w traktacie

3. uwzględniać cel i przedmiot traktatu

Oprócz tekstu traktatu uwzględnić trzeba kontekst traktatu - przyjęte w związku z traktatem przez strony porozumienia i dokumenty. Interpretowany jest zarówno tekst, jak i załączniki.

- uzupełniająca - w 3 sytuacjach:

1. aby potwierdzić wynik wykładni na podstawie reguły ogólnej

2. jeśli mimo zastrzeżenia reguły ogólnej istnieje nadal niejasność, dwuznaczność

3. gdy reguła ogólna doprowadza do rezultatu absurdalnego, sprzecznego, np. Karta ONZ nie zawiera postanowień dotyczących opuszczenia organizacji.

Podczas konferencji w San Francisco państwa doszły do wniosku, że wystąpienie jest możliwe, pomimo tego, że w Karcie nie ma takiej regulacji.

· Zawarcie traktatu w kilku językach o jednakowym walorze prawnym powoduje trudności interpretacyjne. Wskazuje się jeden język autentyczny, służący do wyjaśnienia interpretacyjnego.

· W przypadku równorzędności mocy języków przyjmuje się domniemanie, że znaczenie postanowień traktatu jest takie samo.

· Ewentualnie szukamy takiego znaczenia, które jest kompromisowe, z uwzględnieniem celu i przedmiotu traktatu.

26. Traktat a państwa trzecie

Przyjmuje się zasadę opartą na paremii, że traktat nie tworzy żadnych uprawnień ani obowiązków. Jeśli państwo trzecie, nie będące stroną traktatu ingeruje w stosunki między państwami bez ich zgody, przewiduje się istnienie uprawnienia bądź obowiązku w stosunku do niego:

1. na korzyść - pacta in favore terci

2. na niekorzyść - pacta in detrimentum terci

Ad1) - na korzyść -

- korzyść przyznana konkretnemu państwu

- korzyść przyznana grupie państw

- korzyść przyznana wszystkim państwom - żegluga na kanałach między USA a Panamą,. - wolność żeglugi.

- Domniemanie przyjęcia uprawnienia, jeśli państwo korzysta z niego. Strony traktatu nie mogą tych uprawnień ograniczać, ani cofnąć ich bez udziały państwa trzeciego, które staje się współdysponentem uprawnienia.

Ad2) - na niekorzyść -

• z konwencji wiedeńskiej wynika, że nałożenie zobowiązania wynika w sposób wyraźny - pisemny. Konwencja przewiduje jedynie wyjątek - państwo może przyjąć zobowiązanie bez uzyskania zgody, jeśli ten obowiązek wynika z ogólnie przyjętych zwyczajowych norm prawa międzynarodowego., np. obowiązek reparacji (reparacje wojenne)

27. Zmiana, modyfikacja i rewizja traktatu

ZMIANY W TRAKTACIE:

Zmiana w postaci wprowadzenia poprawek w traktacie może być akceptowana przez kilka stron, ale konsekwencją będzie jej obowiązywanie co do wszystkich stron (2/3). W Karcie ONZ zmiany są możliwe, jeśli wola zmian pochodzi od wszystkich.

MODYFIKACJE:

Poprawki dotyczące niektórych stron traktatu. Traktat może zakazywać modyfikacji, jeśli nie są zakazane, to należy uwzględnić:

- To, że modyfikacja nie może wpływać niekorzystnie na sytuacje pozostałych stron traktatu

- Nie może dotyczyć tych postanowień, których istnienie jest niezbędne dla osiągnięcia celu i przedmiotu traktatu.

Konwencja wiedeńska nie wprowadza pojęcia rewizji, ale jest to przydatne -

REWIZJA:

Dostosowanie całego traktatu do nowych potrzeb. Traktat niekiedy przewiduje odrębny tryb przeprowadzenia zmiany czy rewizji. Karta ONZ reguluje to odmiennie - zmiany są poddawane pod głosowanie Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Rewizja wymaga zwołania konferencji rewizyjnej.

28. Nieważność względna traktatu

Reguluje ją konwencja wiedeńska. Wynika z niej domniemanie ważności traktatu. Jeżeli ważność nie zostanie zakwestionowana z uwzględnieniem przyczyn zawartych w Konwencji wiedeńskiej, to traktat jest ważny. Istnieje 8 przyczyn nieważności traktatu (5 dotyczy nieważności względnej, 3 bezwzględnej)

Nieważność względna - oznacza unieważnienie zgody państwa na związanie się traktatem. Państwo musi powołać się na przyczyny, które tę nieważność powodują. Możliwa jest konwalidacja traktatu - przywrócenie ważności, a także możliwa jest podzielność postanowień traktatu - stosuje się ją wtedy, gdy postanowienia dotknięte wadą można oddzielić od pozostałych postanowień (np. błąd, podstęp). Postanowienia, które wyłączymy musiały być istotne z punktu widzenia wyrażenia zgody państwa na związanie się traktatem, powinny stanowić pewna spójna całość.

Przyczyny nieważności względnej:

dotyczące prawa wewnętrznego -

1. naruszenie normy pr.wewnętrznego dotyczącej kompetencji zawierania traktatów, jeśli naruszenie jest oczywiste, dotyczy normy o podstawowym znaczeniu dla porządku wewn. państwa. (np. brak zgody Senatu USA na ratyfikację traktatu)

2. wiąże się z przekroczeniem ograniczenia pełnomocnictwa do zwierania traktatów, jeśli fakt zaistnienia ograniczenia był notyfikowany wszystkim umawiającym się państwom.

odnoszące się do wad oświadczenia woli:

3. Błąd:

Co do faktu lub sytuacji, a nie błąd co do prawa. Musi być na tyle istotny, że gdyby państwo o nim wiedziało nie zwarłoby traktatu

Niezawiniony i nie wynikający z niedbalstwa - państwo działało w sposób zgodny z regułami, lecz nie udało mu się błędu uniknąć. Nieważność z tego powodu jest rzadka, bo traktaty zawierane są przez osoby kompetentne. (najczęściej błąd geograficzny)

4. Podstęp =oszustwo - oszukańcze postępowanie innego państwa, by wprowadzić w błąd kontrahenta (kwalifikowana postać błędu) Podstęp również ma charakter wyjątkowy. Niekiedy może polegać na podaniu nieprawidłowych danych, czy na zaciemnieniu sytuacji - ogólne wykrętne wyjaśnienia.

5. Przekupienie przedstawiciela państwa = korupcja - korzyść, jaką uzyskuje przedstawiciel państwa, który działa na rzecz osoby, która dopuściła się korupcji niezgodnie z interesem państwa, które reprezentuje

29. Nieważność bezwzględna traktatu

Nieważność bezwzględna - istnieje niezależnie od inicjatywy stron. Nie dopuszcza się tu konwalidacji. Powoduje, że traktat jest nieważny w całości.

Przyczyny nieważności bezwzględnej:

1. przymus w stosunku do przedstawiciela państwa - polega na groźbie czy użyciu siły (przymus fizyczny czy psychiczny) wobec przedstawiciela państwa, wskutek czego składa on złe oświadczenie woli.

2. przymus w stosunku do państwa w postaci groźby czy użycia siły niezgodnego z zasadami prawa międzynarodowego określonymi w KNZ - ta dopuszcza sytuacje, kiedy przymus jest dozwolony (uzasadniony i konieczny) - art.53 Konwencji wiedeńskiej.

3. sprzeczność traktatu z normą zaliczaną do ius cogens - bezwzględnie obowiązującym, imperatywnym. Normy ius cogens przyjęte są przez społeczeństwo międzynarodowe jako całość, nie dopuszczają wyjątków, odstępstw, nie mogą być uchylane, a jedynie zastępowane przez normy o tym samym charakterze (np. nienaruszalność granic, przestrzeganie podstawowych praw człowieka itp.). Traktat, który jest zawierany nie może być sprzeczny z już istniejącą normą.

30. Wygaśnięcie traktatu

Konwencja wiedeńska nie podaje zamkniętego katalogu przyczyn wygaśnięcia.

Wygaśnięcie oznacza, że traktat przez pewien czas obowiązuje, a potem traci moc obowiązującą w odniesieniu do wszystkich państw, bądź tylko niektórych kontrahentów.

Przyczyny wygaśnięcia traktatu:

przewidziane w postanowieniach traktatu (nie wyczerpująco):

• upływ czasu, na jaki traktat został zawarty (w przypadku traktatów terminowych nie zawierających klauzul prolongacyjnych)

• Traktat zawiera warunek rozwiązujący - jego zaistnienie nie jest pewne, ale wraz z jego wystąpieniem traktat traci moc obowiązującą (np., powstanie sojuszniczego porozumienia UW - do momentu powstania ogólnoeuropejskiego traktatu dotyczącego bezpieczeństwa- w efekcie układ rozwiązano, nie czekając na spełnienie się warunku; porozumienie między USA a ONZ dotyczące nowojorskiej siedziby organizacji obowiązuje do momentu przeniesienia siedziby poza terytorium USA)

• Wypowiedzenie traktatu zgodnie z jego postanowieniami - w pakcie zawarte są postanowienia, kiedy strona może wypowiedzieć traktat, w jakim to ma nastąpić trybie i kiedy to wypowiedzenie staje się skuteczne.

Nieprzewidziane w traktacie:

Automatycznie skutkujące wygaśnięciem traktatu z mocy prawa

• zniknięcie podmiotu traktatu - znika państwo, które zawarło traktat, np. nie obowiązują traktaty zawarte przez NRD

• zniknięcie przedmiotu traktatu - jeśli rzeka utraci żeglowność w wyniku budowy tamy, to traktat dotyczący żeglowności wygasa; traktaty o ochronie ginących gatunków

• całkowite wykonanie traktatu - np. o cesji terytorialnej

• porozumienie wszystkich stron o przestaniu obowiązywania traktatu

Jeśli zmniejszy się liczba stron traktatu, to on sam nie wygasa.

Przyczyny powoływane przez strony traktatu (z inicjatywy stron traktatu):

 pogwałcenie traktatu przez kontrahentów - inaczej dla traktatów bilateralnych i multilateralnych (wyłączenie tylko niesolidnego kontrahenta lub tylko państwa najbardziej poszkodowanego)

 trwała niemożność wykonania traktatu - zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu niezbędnego do wykonania traktatu, dotyczące tylko jednej strony traktatu, np. traktat o zwrocie archiwów zagrabionych podczas wojny, gdy archiwa uległy zniszczeniu

 zasadnicza zmiana okoliczności - klauzula rebus sic stantibus, zmiana okoliczności istniejących w chwili zawierania traktatu, które były podstawą zgody państw na związanie się traktatem; strony nie przewidywały, że taka zmiana nastąpi, bo nie zawierałyby takiego traktatu; wskutek tej zmiany zmienia się zakres praw i obowiązków stron. Muszą wszystkie wystąpić łącznie. Nie ma wygaśnięcia traktatu, jeśli powołuje się na to strona, która swoim niezgodnym z prawem postępowaniem doprowadziła do tej zmiany. Nie można się też powoływać na klauzulę rebus sic stantibus w przypadku traktatów granicznych

 zawarcie nowego traktatu, z którym poprzedni jest sprzeczny

 powstanie nowej normy o charakterze ius cogens

 wypowiedzenie traktatu nieprzewidziane w jego postanowieniach, ale możliwe wskutek wcześniejszej zgody stron

31. Zawieszenie stosowania traktatu.

Może nastąpić z podobnych powodów jak wygaśnięcie traktatu. Polega na tym, że traktat przestaje być stosowany, ale z możliwością jego przywrócenia w przyszłości. Po okresie zawieszenia przywraca się moc obowiązującą.

Zawieszenie stosowania traktatu następuje:

 wskutek zgodnej woli obu stron

 w związku z pogwałceniem zasad traktatu przez jedną ze stron

 wskutek czasowej niemożności wykonywania jego postanowień

 zasadnicza zmiana okoliczności, po okresie adaptacji do nowych okoliczności strony przywracają traktat

32. Wpływ wojny na obowiązywanie traktatów

Wpływ wojny na obowiązywanie traktatów jest zależny od przedmiotu regulacji traktatowej (są traktaty stosowane w czasie wojny jak konwencje humanitarne o ochronie jeńców czy cywili, a także takie które wygasają w momencie wojny lub są zawieszone na jej czas)

Wszystkie umowy międzynarodowe a właściwie ich postanowienia mogą być podzielone na 2 grupy:

te które regulują stosunki pokojowe i przeznaczone są na czas pokoju,

te które regulują stosunki wojenne i są przeznaczone na okres wojny

Często zdarza się, że ta sama umowa międzynarodowa może zawierać postanowienia obu rodzajów.

Ponadto postanowienia niektórych umów mogą obowiązywać zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny.

Umowy lub postanowienia umowne przeznaczone na czas wojny z chwilą jej wybuchu nie tylko zachowują moc obowiązującą ale mają w czasie konfliktu zbrojnego pełne zastosowanie i muszą być wykonywane. Dotyczy to wszystkich umów regulujących np. sposób prowadzenia wojny.

Natomiast umowy regulujące stosunki pokojowe i przeznaczone na okres pokoju ulegają na czas wojny zawieszeniu a niektóre z nich wygasają

Zagadnienie to jest zazwyczaj regulowane ex post w traktatach pokojowych.

3. PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO.

33. Podmioty i atrybuty podmiotowości prawno-międzynarodowej.

Geneza pojęcia podmiotowości prawnej

• Pojęcia „podmiot” użył po raz pierwszy Leibniz w XVI w - prawo jest człowiekowi wrodzone i może być przez niego w sposób rozumny poznane, nikt nie daje człowiekowi prawa, ma on je dlatego, ze istnieje

• W Niemczech dominowało prawo rzymskie i szkoła natury - tylko osoba fizyczna jest podmiotem prawa

• Osoby prawne do obrotu wprowadziło orzecznictwo francuskie

• Igletou - kto posiada obowiązki i prawa wynikające z prawa międzynarodowego, ten jest jego podmiotem

• ile państwa posiadają podmiotowość międzynarodową, bo są suwerenne, to organizacje międzynarodowe posiadają tyle, ile udzieliły im państwa

Bycie podmiotem jest nieodzownym elementem każdej normy prawnej oraz jedynym elementem mającym stale miejsce w hipotezie każdej normy

Na podmiotowość składają się:

• Zdolność prawna - zdolność do tego aby być podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych

• Zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych w drodze własnego działania, a więc:

• Zdolność traktatowa - zdolność do zawierania umów międzynarodowych

• Utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych

• Uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych

• Zdolność do występowania w charakterze strony przed sadami międzynarodowymi (zdolność sądowa)

• Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej z tytułu naruszenia prawa międzynarodowego (zdolność deliktowa)

Przy czym za podmiot prawa międzynarodowego nie musi być podmiotem suwerennym.

Podmiotami suwerennymi są:

• Państwa

• Zakon Maltański

• Stolica Apostolska

Podmiotami niesuwerennymi są np. ruchy polityczne

34. Katalog podmiotów prawa międzynarodowego.

• Państwa

• Zakon Maltański

• Stolica Apostolska

• Organizacje międzynarodowe

• Inne podmioty, tj. :

• Ruchy powstańcze

• Ruchy wyzwoleńcze (mające na celu utworzenie własnej państwowości niezależnie od jakiegokolwiek uznania. Są to państwa na drodze do niepodległości, np. Czeczenia, Organizacja Wyzwolenia Palestyny)

• Jednostki geograficzne zależne, typu kolonialnego, np. Wolne Miasta - dziś to Jerozolima)

Podmiotami niesuwerennymi są np. ruchy polityczne

35. Pojęcie i klasyfikacja państw.

Państwo:

(definicja z punktu widzenia prawa międzynarodowego) - suwerenna jednostka geopolityczna

(trójelementowa definicja)- państwo to terytorium, ludność i suwerenna włądza. Są to 3 elementy warunkujące funkcjonowanie państwa

Klasyfikacja państw:

1. Kryterium stosunku całości do części składowych:

• Państwa złożone

• Państwa federacyjne - części składowe w takim państwie mają podobny lub taki sam status prawny jak państwo

• Państwa zróżnicowane - są to państwa zbudowane asymetrycznie, w ramach terytorium państwa istnieją obszary o odmiennym statusie: Dania (Wyspy Owcze, Grenlandia), Wielka Brytania (Gibraltar), Hiszpania

W ramach państw złożonych wyróżniamy państwa , w których konstytucje przewidują, ze:

Poszczególne części nie mogą zawierać umów międzynarodowych, np. Konstytucja USA,

Poszczególne części składowe mogą zawierać umowy międzynarodowe, np. Konstytucja RFN z 1949 (landy za zgoda Rządu Związkowego mogą zawierać umowy z innymi państwami), Konstytucja szwajcarii z 1999 r. (kantony w zakresie ich kompetencji mogą zawierać umowy międzynarodowe, które nie mogą być sprzeczne z interesem federacji i pozostałych kantonów)

• Państwa jednolite - państwa, które występują jako całość w stosunkach międzynarodowych, np. Polska

2. Kryterium ustrojowe:

• Państwa socjalistyczne

• Państwa kapitalistyczne

• Państwa rozwijające się

3. kryterium stosunku państwa do uregulowań z zakresu prawa wojennego

• państwa wieczyście neutralne - podejmują pewne zobowiązania, ze nie będą uczestniczyć w żadnych paktach o charakterze wojskowym, nie pozwalają na przemarsz wojsk przez jego terytorium, ale mogą posiadać własną armię

• państwa czasowo neutralne - są to państwa, które nie biora udziału w konflikcie zbrojnym toczącym się w danym momencie

• państwa wojujące - są to strony toczącego się konfliktu

4. Kryterium geograficzne

Ze względu na położenie na poszczególnym kontynencie (europejskie, afrykańskie itd.)

Ze względu na położenie

W stosunku do obszarów morskich (czarnomorskie, śródziemnomorskie)

Ze względu na położenie

W stosunku do rzek (dunajskie, reńskie)

Konwencja z 1982 mówi o niekorzystnym położeniu geograficznym (strefy 200 milowe)

5. Kryterium wielkości państwa (ludność, terytorium)

państwa duże - powyżej 50 mln mieszkańców

państwa średnie 5-50 mln

państwa małe - poniżej 5 mln.

mikropaństewka - poniżej 300tys

submikropaństewka - poniżej 100 tys ludności - Watykan, Monako (Francja), San Marino (Włochy), Andorę (Francja/Hiszpania)

Państwa Reńskie - Niemcy, Holandia, Francja

Państwa dunajskie: Rumunia, Bułgaria, Węgry, Austria, Niemcy

Państwa czarnomorskie: Turcja, Bułgaria, Rumunia, Ukraina, Rosja, Gruzja

Państwa śródziemnomorskie Hiszpania, Francja, Włochy, Słowenia, Chorwacja, Grecja, Turcja, Cypr, Egipt, Libia, Tunezja, Algieria, Maroko itd

36. Powstanie państwa.

Prawo międzynarodowe wyróżnia 5 sposobów powstania państwa:

1. zjednoczenie państwa - wcześniej istniejące państwa P₁ i P₂ rezygnują ze swojego odrębnego bytu prawno-międzynarodowego i postanawiają stworzyć nowe państwo P

• np. połączenie Tanganiki i Zanzibaru, powstała Tanzania

• połączenie Demokratycznej Republiki Wietnamu i Republiki Wietnamu Południowego, utworzyły Republikę Wietnamu (1976)

• Połączenie w 1990 Jemenu Północnego i Jemenu Południowego w Republikę Jemenu

1. Rozczłonkowanie państwa - w wyniku tendencji dezintegracyjnych z państwa A powstają państwa P₁ i P₂. Sytuacja taka miała miejsce w Czechosłowacji w wyniku Aksamitnej Rewolucji. Powstała Republika Czeska i Republika Słowacka w 1993 roku

2. secesja - odłączenie części terytorium państwa. W wyniku secesji mamy do czynienia z państwem P, które funkcjonuje na mniejszym terytorium oraz państwem P₁, które powstało z oderwanej części terytorium państwa. Np.:

• wystąpienie Singapuru z federacji Malezji

• odłączenie się Timoru Wschodniego od Indonezji. Powstał w 2002 roku, jest najmłodszym państwem na świecie

1. Dekolonizacja - terytorium zależne wobec państwa P przekształca się w państwo P1 przez akt niepodległości. Dekolonizacja wystąpiła w wielu krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej

2. Inkorporacja - wchłoniecie jednego państwa przez drugie. W Wyniku inkorporacji jedno państwo przestaje istnieć, drugie państwo powiększa swoje terytorium kosztem pierwszego. Np. Wchłoniecie NRD przez RFN

O przypadku powstania państwa można też mówić, gdy na środku Oceanu pojawia się rafa koralowa, na której następuje proklamowanie nowego państwa (Republika Minerwy)

37. Upadek państwa.

Sposoby upadku państwa występują w przypadku

1. zjednoczenia

2. rozczłonkowania - z ZSRR wyłączyła się Litwa, Łotwa, Estonia i inne republiki, Powstała Federacja Rosyjska (1990)

3. inkorporacji państwa - powiększenie terytorium państwa P przez wchłonięcie państwa P1. W Wyniku tego procesu nie powstaje żadne nowe państwo, np. gdy RFN wchłonęło NRD (proces ten został sfinalizowany w 1990 roku)

Na proces powstania i upadku państwa musza wyrazić zgodę wszystkie zainteresowane państwa.

Sytuacja upadku występuje w stosunku do państw wyspiarskich, których zatopienie powoduje podnoszący się poziom wody, co występuje w przypadku Tuwalu (znajduje się on na 7 wysepkach, najwyższy punkt znajduje się na wysokości 4,5 metra nad poziomem wody)

38. Uznanie państwa.

Instytucja uznania państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego łączy się z problemem powstania państwa. Chodzi o to jak nowo powstałe państwa mają być traktowane.

2 podstawowe teorie na temat istoty uznania państwa

1) Teoria konstruktywna - według niej nowo powstałe państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego z chwilą uznania. Państwo nie uznane nie jest właściwie państwem w rozumieniu prawa międzynarodowego

2) teoria deklaratoryjna- państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego niezależnie od uznania, czyli jest podmiotem prawa międzynarodowego z chwilą swego powstania, a uznanie go przez inne państwa tylko potwierdza ten stan (czyli ma charakter deklaratoryjny)

Wobec sprzeczności tych teorii należy przyjąć, że uznanie państwa ma charakter deklaratoryjny, ponieważ prawo międzynarodowe określa pojęcie państwa i należy uznać, ze jednostka geopolityczna odpowiadająca temu pojęciu jest państwem w sensie prawa międzynarodowego, niezależnie od uznania jej w tym charakterze przez inne państwa. Natomiast na płaszczyźnie stosowania prawa uznanie ma charakter konstytutywny

2 rodzaje uznania:

Uznanie de iure - uznanie pełne, trwał i ostateczne

Uznanie de facto - uznanie niepełne, tymczasowe. Jest wyrazem zdecydowania i niekonsekwencji. Mamy z nim do czynienia wówczas, gdy dane państwo czy państwa mają interes prawny z państwem nowo powstałym, ale to państwo wskutek powodów politycznych niekoniecznie rokuje nadzieje na przetrwanie

2 formy uznania:

Uznanie wyraźne - gdy państwo wyraźnie oświadcza, ze uznaje inne państwo, np. w formie noty dyplomatycznej, oświadczenia rządowego

Uznanie dorozumiane - polega na akcie państwa , z którego wynika, ze traktuje ono inna jednostkę geopolityczną jako państwo, np. nawiązanie stosunków dyplomatycznych jest takim dowodem uznania, przyjęcie do organizacji międzynarodowej

Stosunek społeczności międzynarodowej do nowo powstałego państwa może kształtować się trojako:

• Wszystkie państwa mogą uznać tą nowa jednostkę geopolityczna za państwo

• Wszystkie państwa odmawiają uznania jej za państwo

Część uznaje ją za państwo, a część odmawia jej uznania ( miało to miejsce w czasie „zimnej wojny”)

39. Uznanie rządu.

Z kwestią uznania rządu mamy do czynienia w razie przyjęcia przez niego władzy w danym państwie w sposób sprzeczny z prawem wewnętrznym. Pojmowane jest zarówno na podstawie kryteriów prawnych jak i politycznych

Zasada efektywności - związane jest to z doktryną Estrady. Był to minister spraw zagranicznych Meksyku, który uważał, ze państwa amerykańskie nie powinny zastanawiać się czy powinny uznać dane państwo, jeśli są w stanie nawiązać z nim stosunki dyplomatyczne.

• Rząd powinien sprawować władzę w sposób faktyczny i rzeczywisty na określonym terytorium

• Powinien cieszyć się poparciem ludności zamieszkującej to terytorium

• Musi być w stanie wywiązać się ze zobowiązań międzynarodowych

• Powinien być to rząd rodzimy tj. wywodzący się z obywateli tego państwa

Zasada legitymizmu - do uznania rządu konieczne jest, aby objął on władzę zgodnie z prawem wewnętrznym. Koncepcję tą, która nie została przyjęta, wysuną MSZ Ekwadoru - Tobar w 1907 roku. Teoria Tobara głosi, ze nie należy uznawać rządu, który doszedł do władzy w wyniku przewrotu.

40. Zasada identyczności i ciągłości państwa.

W pewnych sytuacjach, takich jak:

• czasowa okupacja całego terytorium państwa

• rewolucyjna zmiana rządu, ewentualnie także ustroju społeczno-politycznego

• istotne zmiany granic państwowych

• zmiana nazwy państwa

powstaje pytanie, czy państwo istniejące po tych zmianach jest tym samym państwem z punktu widzenia prawa międzynarodowego. Jest to zagadnienie ciągłości(identyczności) państwa.

Praktyka międzynarodowa dowodzi, ze w ostatnich czasach utrzymano tezę o ciągłości państwa, a więc również ciągłości praw i zobowiązań międzynarodowych. Np. w okresie 1939 - 1944 całe terytorium Polski znalazło się pod okupacją, równocześnie nastąpiła zmiana ustroju społeczno-politycznego, a po wojnie istotnie zmieniono granice.

Czasowa okupacja terytorium państwa, jego bezprawna aneksja i to, ze władze najwyższe przestały na pewien czas istnieć (np. w Czechosłowacji) lub nie mogły sprawować efektywnej władzy na terytorium państwa, nie były uważane za przerwanie ciągłości bytu państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego, jeśli po pewnym czasie władze jego odzyskały możliwość wykonywania swej suwerenności. Określane jest to w doktrynie jako ius postlimini.

W przypadku rewolucyjnej zmiany rządu pewne wątpliwości występowały tylko wtedy, kiedy była ona połączona z rewolucja społeczno-polityczną, pociągającą za sobą zmianę typu państwa (np. rewolucyjne przejście do ustroju socjalistycznego). Jednak i w tych przypadkach z reguły uznawano ciągłość państwa (np. Polska, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia, Węgry, Kuba, Chińska Republika Ludowa, jedynie przypadku byłego ZSRR trudno jest mówić o ciągłości podmiotowości prawnomiędzynarodowej z Rosją)

41. Sukcesja państw w odniesieniu do traktatów.

Problem sukcesji państw można odnieść do traktatów członkowstwa w organizacjach międzynarodowych, Konwencji dotyczącej sukcesji państw w odniesieniu do traktatu z 1978 oraz Konwencji dotyczącej sukcesji państw w stosunku do mienia, archiwów i długów państwowych z 1983r.

SUKCESJA PAŃSTW - zastąpienie jednego państwa przez inne państwo tylko w zakresie odpowiedzialności za międzynarodowe stosunki dotyczące terytorium

Przedmiot sukcesji stanowi terytorium państwa, jej skutkiem jest przejście praw i obowiązków z poprzednika na następcę

Modele sukcesji państw:

- teoria tabula rasa - państwo nowo powstałe nie przejmuje zobowiązań państwa poprzednika

- teoria prawa wyboru - państwo nowo powstałe może zadecydować, które umowy międzynarodowe uznaje, a które będzie renegocjowało

- kontynuacja z prawem wypowiedzenia - zasadniczo nowo powstałe państwo przejmuje zobowiązania poprzednika, ale zarówno kontrahenci jak i nowo powstałe państwo mogą niektóre umowy wypowiedzieć

- teoria prawa do namysłu - nowo powstałe państwo określa po pewnym czasie czy podejmie decyzję o kontynuacji zobowiązań poprzednika

Konwencja z 178 roku przyjmuje nieco inne rozwiązanie. Uznano, ze każda umowa międzynarodowa tworzy zobowiązania dotyczące tez ludności zamieszkałej oraz przyjmuje jako podstawowa zasadę sukcesję generalną, jeśli państwo powstał o w wyniku rozczłonkowania lub sukcesji. W ramach dekolonizacji przewiduje natomiast zasadę tabula rasa z wyłączeniem traktatów granicznych i niektórych reżimów terytorialnych. Natomiast w stosunku do części terytorium , gdy mamy do czynienia z jego transferem, to na terytorium podlegającym transferowi dotychczasowy porządek prawny zostaje zastąpiony przez porządek prawny nowego zwierzchnika, także w odniesieniu to traktatów (substytucja)

Przepisami Konwencji z 1978 roku związało się tylko 19 państw

42. Odpowiedzialność prawno-międzynarodowa państw.

Przez długi czas przyjmowano konserwatywną koncepcję mówiąca, ze państwo ponosi odpowiedzialność za szkody cudzoziemca wyrządzone na terytorium tego państwa.

W 1956 kwestią ta zajęła się Komisja Prawa Międzynarodowego

-Rodrigez - odpowiedzialność prawnomiędzynarodowa w znaczeniu wąskim jako odpowiedzialność za naruszenie praw cudzoziemców

- Roberto Ago, Rifage i Ruis - kolejni sprawozdawcy

- James Croford - projekt konwencji międzynarodowej (53 artykuły). Przesłanki odpowiedzialności stanowią naruszenie prawa międzynarodowego oraz możliwość przypisania tego naruszenia określonemu państwu, przy czym zrezygnowano tu z przesłanek winy i szkody.

Projekt przewiduje tez okoliczności pozwalające na wyłączenie odpowiedzialności państwa, jeżeli:

-działało ono za zgoda zainteresowanego państwa

- były to działania podejmowane w obronie życia ludzkiego

- w przypadku siły wyższej, gdy państwo nie może czemuś zapobiec (stan wyższej konieczności)

Formy odpowiedzialności stanowi:

- restytucja - jest to najbardziej pożądany sposób ponoszenia odpowiedzialności przez przywrócenie stanu faktycznego sprzed naruszenia prawa

- kompensacja - odszkodowanie pieniężne lub wydanie rzeczy podobnej (ekwiwalent)

- satysfakcja i zadośćuczynienie np. wyrażenie ubolewania

Projekt określa dwa rodzaje środków odwetowych:

-represalia - są podejmowane przez państwa jako naruszenie prawa międzynarodowego z uwzględnieniem zasady proporcjonalności

• retorsje - są podejmowane w sytuacji, gdy nie ma jeszcze naruszenia prawa międzynarodowego, ale są stosowane jako odpowiedzialność za działania nieprzyjazne wobec innego państwa

43. Podmiotowość organizacji międzynarodowych.

Dotyczy organizacji o charakterze rządowym, ponieważ tylko organizacje złożone z państw mogą występować w charakterze podmiotów prawa międzynarodowego.

Można zauważyć, że nie zawsze ten charakter rządowy organizacji jest całkowicie jednoznaczny, wątpliwości takie czy jest to organizacja rządowa czy pozarządowa narzuca na przykład status międzynarodowy ruch Czerwonego Krzyża i Półksiężyca ponieważ składa się z organizacji o nazwie Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (organizacja w skład której wchodzą osoby fizyczne, przede wszystkim obywatele Szwajcarii), Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Półksiężyca oraz Stowarzyszenia Krajowe pochodzące z ponad 120 państw zaangażowanych w działalność tego ruchu. Tutaj więc mamy zarówno reprezentację państwową (Stowarzyszenia krajowe) oraz Ligę Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Półksiężyca, składająca się ze stowarzyszeń działających w różnych krajach członkowskich.

W przypadku innych organizacji międzynarodowych sprawa ich zakwalifikowania do organizacji międzyrządowych może być znacznie prostsza. Bywają też sytuacje kiedy też pewne konferencje międzynarodowe przekształcają się w system organizacji międzynarodowych, np. KBWE w OBWE dnia 1 stycznia 1995 roku na mocy decyzji podjętych w Budapeszcie.

Organizacje międzynarodowe o charakterze rządowym mają najczęściej osobowość prawną. Może być ona bezpośrednio zagwarantowana w statucie danej organizacji (np. Organizacja Dna Morskiego) ale niekiedy ta osobowość prawna nie jest wyraźnie zaznaczona, ale zakres uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych świadczy o posiadaniu tej osobowości. Mówiąc o podmiotowości organizacji międzynarodowych należy zwrócić uwagę na opinię doradczą. MPS z 11 kwietnia 1949 roku w której podkreślono, że podmioty prawa międzynarodowego nie muszą być identyczne, nie muszą charakteryzować się takim samym zakresem praw i obowiązków jak państwa. MTS odnosząc się w tej opinii do odszkodowania za szkody poniesione w służbie ONZ stwierdził, że ONZ może być traktowana jako podmiot prawa międzynarodowego, chociaż jej podmiotowość nie jest identyczna z podmiotowością państw należących do niej.

Mówiąc o podmiotowości organizacji międzynarodowej należy odnieść się do atrybutów podmiotowości:

1. zdolność do zawierania umów międzynarodowych

Zagadnienie to zostało potraktowane w odrębnej konwencji międzynarodowej dotyczącej umów międzynarodowych zawieranych przez państwa z organizacjami międzynarodowymi lub pomiędzy organizacjami międzynarodowymi z 21 marca 1986 r. Konwencja ta nie uzyskała jeszcze mocy wiążącej gdyż nie zebrano wystarczającej liczby dokumentów ratyfikacyjnych, powinna być ratyfikowana przez 35 państw, teraz ta liczba stron związanych konwencją wynosi 37, ale część z nich zaliczamy do grona organizacji międzynarodowych. Umowy międzynarodowe mogą być zawierane przez organizacje międzynarodowe. To są przede wszystkim umowy dotyczące siedziby (ONZ ma umowę z USA - New York), czasowego przebywania funkcjonariuszy organizacji na terytorium państwa. Organizacje międzynarodowe zawierają też z państwami umowy dotyczące udzielania tym państwom pomocy. Istnieją umowy, które dotyczą współpracy, koordynacji działań pomiędzy organizacjami międzynarodowymi, umowy np. o stowarzyszeniu państw z organizacją (np. układ europejski między Polską a Wspólnotami Europejskimi).

2. Prawo legacji (wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych)

Należy zwrócić uwagę na umowy międzynarodowe zawierana przez państwa dotyczące reprezentacji państw przy organizacjach międzynarodowych. Najważniejszą konwencją o charakterze uniwersalnym (jeszcze nie będącą w mocy) jest konwencja dotycząca reprezentacji państw w organizacjach międzynarodowych o charakterze powszechnym czy uniwersalnym podpisana w Wiedniu 14 marca 1975 roku. Dotyczy możliwości ustanawiania przez państwa zarówno swoich stałych przedstawicieli przy organizacjach międzynarodowych, jak też przewiduje możliwość ustanawiania misji obserwatorów przez państwa, które nie należą do danej organizacji. Organizacje międzynarodowe korzystają przede wszystkim z biernego prawa legacji (państwa mogą ustanawiać przy organizacjach międzynarodowych swoje przedstawicielstwa). Współcześnie wiele organizacji międzynarodowych korzysta także z prawa legacji czynnego, wysyłając swoje misje, przedstawicieli do państw członkowskich, jak i niebędących członkami danej organizacji międzynarodowej, np. Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Wspólnotami Europejskimi pod koniec lat 80. (1988 r.) i potem ustanowiono przedstawicieli Polski przy Wspólnotach Europejskich i przedstawicielstwo w Komisji Europejskiej.

3. Ponoszenie odpowiedzialności przez organizacje międzynarodowe

Organizacje międzynarodowe ponoszą odpowiedzialność za działania swoich organów i funkcjonariuszy na podobnych zasadach jak państwa.

4. Zdolność sądowa.

Niektóre organizacje międzynarodowe mogą występować w charakterze strony przed sądami międzynarodowymi, np. często dochodzi do sporów sądowych między państwami a instytucjami Unii Europejskiej. Główne sądy międzynarodowe dopuszczają możliwość występowania organizacji międzynarodowej jako strony (tzw. Locus standi), np. przed Międzynarodowym Trybunałem Prawa Morza jako strona może występować Organizacja Dna Morskiego. Przed MTS nie mogą występować organizacje międzynarodowe w charakterze stron sporu, natomiast organy ONZ mogą występować do MTS z prośbą o wydanie opinii doradczej.

44. Podmiotowość Stolicy Apostolskiej i Watykanu.

W ujęciu historycznym jej podmiotowość kształtowała się różnie w zależności od tego, czy korzystała z podstaw terytorialnych swojego działania czy też była pozbawiona terytorium. W początkowym okresie historii stolicy Apostolskiej możemy powiedzieć, że od powstania Państwa Kościelnego (755 r.) - z darowizny króla frankońskiego Pepina Małego, z ziem, które odebrał Longobardom) uznane zostało przez wiele państw, uzyskło także dość rozległe terytorium. Funkcjonowało do 1870 r., kiedy w związku z procesem zjednoczenia Włoch państwo Kościelne uległo likwidacji.

Drugi okres historii Stolicy Apostolskiej obejmuje lata 1871-1929. 11 lutego 1929 roku zawarte zostały traktaty laterańskie pomiędzy Stolicą Apostolską a Włochami. Przywracały podstawy terytorialne Stolicy Apostolskiej w postaci miniaturowego państwa Watykan. Na mocy traktatów laterańskich Włochy uznały suwerenność Watykanu.

Pojawił się problem który w doktrynie prawa międzynarodowego jest różnie rozstrzygany. Czy mamy do czynienia z dwoma odrębnymi podmiotami prawa międzynarodowego (Stolica Apostolska i Watykan), czy jest to ten sam jeden podmiot prawa międzynarodowego. Mówiąc o stolicy apostolskiej na ogół bierze się pod uwagę pewne atrybuty dotyczące władzy papieża. Przez Stolicę Apostolską najczęściej rozumie się aparat kurii rzymskiej czyli papieża i otaczających go dostojników kościoła rzymskokatolickiego. Pod pojęciem Stolicy Apostolskiej można rozumieć organizację zwierzchnią władzy w kościele rzymskokatolickim, który reprezentowany jest w stosunkach międzynarodowych przez osobę papieża.

Gdyby brać pod uwagę uprawnienia, które dotyczą uczestnictwa Stolicy Apostolskiej i Watykanu w stosunkach międzynarodowych to należałoby zauważyć, że w stosunkach międzynarodowych występuje i Stolica Apostolska i Watykan, z tym że nigdy nie jest tak by równolegle obok siebie występowali przedstawiciele Stolicy Apostolskiej i Watykanu, ale np. Watykan uzyskał członkostwo w takich organizacjach międzynarodowych jak Powszechny Związek Pocztowy, Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna, Światowa Organizacja Własności Intelektualnej, natomiast Stolica Apostolska uzyskała członkostwo np. w Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, Światowej Organizacji Turystyki, Rady Współpracy Kulturalnej. W ubiegłym roku pojawiły się pierwsze oficjalne wypowiedzi reprezentantów Watykanu na temat możliwości występowania o członkostwo w ONZ. Nie wykluczono możliwości przystąpienia do ONZ.

Jeśli chodzi o zawierania umów międzynarodowych, to ius contrachendi przysługuje Stolicy Apostolskiej i państwu Watykan. Watykan np. zawarł umowy z Włochami dotyczące spraw administracyjnych, komunikacyjnych, pocztowych. Jeśli coś pozostaje w gestii związanej ze zwierzchnictwem terytorialnym nad Watykanem, wtedy stroną tego rodzaju umów jest państwo Watykan, natomiast Stolica Apostolska występuje przede wszystkim jako strona konkordatów, które są zawierane przez Stolicę Apostolską z państwami i dotyczą sytuacji Stolicy Apostolskiej, kościoła rzymskokatolickiego w poszczególnych państwach.

Początki zawierania umów typu konkordatowego sięgają jeszcze XI wieku. Pierwszy konkordat został zawarty w 1098 roku między papieżem Urbanem II, a księciem Sycylii. Rozwój praktyki konkordatowej nastąpił od konkordatu z Wormacji (1122 r.) między papieżem Kalikstem II, a cesarzem niemieckim Henrykiem V.

Konkordaty regulują różne sprawy i czasami dzieli się te kategorie spraw na tzw. Sprawy doczesne (res temporales), na mające charakter religijny, duchowy (res spirituales) i mieszany (res mixtae). Sprawy doczesne: w wielu konkordatach są uregulowane kwestie podatkowe, sytuacja kościoła w państwie, nauczanie religii w ramach systemu szkolnictwa obowiązującego w państwie.

Polska podpisała ze Stolicą Apostolską konkordat aktualnie obowiązujący 28 lipca 1993 roku, a wszedł w życie po wydłużonym procesie ratyfikacji, która nastąpiła w lutym 1998 roku. Nowy konkordat obowiązuje od 25 kwietnia 1998 roku. Poprzedni konkordat z 1925 roku został jednostronnie przez Polskę wypowiedziany.

Stosunkowo niedawno została przyjęta nowa ustawa zasadnicza państwa watykańskiego, została uchwalona 26 listopada 2000 roku. Weszła w życie 22 lutego 2001 roku, oparta jest na klasycznym trójpodziale władzy:

a) władza ustawodawcza należy do komisji kardynalskiej

b) władza wykonawcza należy do przewodniczącego komisji kardynalskiej

c) władzę sądowniczą sprawują sądy watykańskie.

Głową państwa jest papież, reprezentuje też Stolicę Apostolską w stosunkach zewnętrznych. Stosunki dyplomatyczne utrzymuje Stolica Apostolska ze 174 państwami, a siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych innych państw znajdują się we Włoszech.

Przedstawicielami Stolicy Apostolskiej są nuncjusz i internuncjusz.

Dziekanem korpusu dyplomatycznego jest przedstawiciel Stolicy Apostolskiej i w wielu państwach posiada status uprzywilejowany. W Polsce jest nim arcybiskup Kowalczyk.

Istnieje ustawa o obywatelstwie watykańskim. Posiadają ją biskupi i osoby reprezentujący Stolicę Apostolską w stosunkach z innymi państwami.

45. Podmiotowość Zakonu Maltańskiego.

Suwerenny Zakon Maltański posiada długi historyczny rodowód. Wywodzi się z Bractwa Charytatywnego, które powstało na Ziemi Świętej w Jerozolimie prawdopodobnie ok. 1070 r. Udzielało przede wszystkim pomocy medycznej pielgrzymom, którzy przybywali do Ziemi Świętej.

W pewnym momencie konieczne było zapewnienie ochrony miejscom kultu ze strony bractwa. Bractwo szpitalne zostało więc przekształcone w zakon rycerski, uzyskało na początku XII w. Specjalne uprawnienia na mocy bulli papieskiej. Przetrwał w Jerozolimie aż do upadku Królestwa Jerozolimy w 1291 r. Wtedy zakon musiał opuścić Jerozolimę i na krótko przeniósł swoją siedzibę na Cypr, a następnie na ponad dwa wieki zakon znalazł siedzibę na wyspie Rodos. Dzięki panowaniu zakonu wyspa Rodos uzyskała dość znaczną pozycję w ówczesnej Europie. Zakon dysponował potężną jak na owe czasy flotą wojenną, która pozwalała odpierać liczne ataki przede wszystkim tureckie. Udawało się to do 1522 r., kiedy wojska sułtana Sulejmana Wspaniałego opanowały wyspę Rodos.

Zakon opuścił wyspę, ale wskutek tego, że zakonnicy bohatersko braonili wyspy, pozwolono im wywieźć z wyspy broń i dobytek zakonu.

Na mocy porozumienia z cesarzem Karolem V zakon uzyskał w 1530 r. w charakterze lenna wyspę Maltę, Gozo i Komino, na Morzu Śródziemnym oraz port Tripoli. Na Malcie zakon miał swoją siedzibę do końca XVIII w. Kiedy to został zmuszony do opuszczenia Malty przez wojska francuskie (napoleońskie), w związku z tym, że udzielił poparcia królowi francuskiemu występując przeciw Napoleonowi.

Ostatecznie w traktacie z Amiens (1802 r.) zagwarantowano zakonowi, że odzyska w przyszłości podstawy terytorialne. Nie dotrzymano tego zobowiązania. Przejściowo przyszedł z pomocą zakonowi car Rosji i przez pewien czas w Petersburgu zakon uzyskał siedzibę, ale ostatecznie na stałe przeniósł się do Włoch i obecnie ma siedzibę w Rzymie.

Zakon działa w oparciu o Kartę Konstytucyjną z 1961 r.

Głównym cele określone w niej to: obrona i propagowanie wiary oraz służba ubogim. Zakon prowadzi działalność charytatywną w wielu państwach, różnego rodzaju obiekty medyczne, szpitale.

Jest to element tradycji zakonu, jeszcze na Malcie działała tzw. Święta Lecznica - był to najbardziej znany szpital w XVI-wiecznej Europie, ponieważ zakonnicy wykonywali skomplikowane na owe czasy operacje medyczne.

Obecnie zakon prowadzi także liczne szpitale, domy opieki, hospicja, itp. Zakon pozyskuje środki na działalność dzięki m.in. Darowiznom, spadkom przekazywanym przez członków zakonu.

Członkostwo w zakonie ma charakter zarówno świecki jak i duchowy. Wśród świeckich członków (kawalerów i dam zakonów) wyróżnia się liczne kategorie osób: tzw. Kawalerowie honorowi i dewocyjni i od nich wymaga się szlacheckiego rodowodu (nawet trzeba udowodnić swój szlachecki rodowód do czwartego pokolenia wstecz po kądzieli i po mieczu), prócz tego są tzw. Kawalerowie magistralni i donacyjni, uzyskują status w zakonie m.in. Dzięki przekazaniu zakonowi odpowiednich środków finansowych na działalność zakonu.

W Polsce wcześniej działał Zakon Maltański, później zawiesił swoją działalność, która w latach 90. została reaktywowana. Polska nawiązała z zakonem stosunki dyplomatyczne na mocy protokołu z 9 lipca 1990 r. Stosunki zostały ustanowione w najwyższej klasie ambasadorów. Polska zawarła też z zakonem konwencję pocztową.

W tej chwili wiele państw utrzymuje stosunki dyplomatyczne z zakonem i praktyka traktatowa zakonu zasadniczo obejmuje wyłącznie porozumienia dwustronne. Jedyny wielostronny traktat którego stroną jest Zakon Maltański to Statut Instytutu Medycyny i Farmacji Wojskowej.

Istotne w odniesieniu do podmiotowości zakonu było orzeczenie, wyrok Trybunału Kardynalskiego z 1953 r. Odniesiono się w nim do atrybutu suwerenności zakonu i stwierdzono, że nie jest to suwerenność porównywalna z suwerennością innych państw i ma jedynie charakter funkcjonalny. Związana jest z wykonywaniem przez zakon jego działalności. Zewnętrznymi atrybutami suwerenności są stosunki dyplomatyczne z państwami, umowy międzynarodowe zawierane przez zakon (z Włochami, Grecją - dotyczące dawnej siedziby na Rodos).

Zakon posiada także swoje reprezentacje przy organizacjach międzynarodowych (obserwatorów biorących udział w konferencjach międzynarodowych).

Władzę najwyższą sprawuje Wielki Mistrz wybierany w specjalny sposób, a jego wybór zatwierdzany jest przez Stolicę Apostolską.

46. Podmiotowość narodu, strony wojującej i powstańców.

Podmioty te zaliczają się do podmiotów nietrwałych. Nietrwały status tych podmiotów wynika z tego, że dążą do utworzenia państwa i jeżeli te działania zostaną zakończone sukcesem to te podmioty zwykle tworzą jednostkę geopolityczną (państwo).

a) Naród walczący o niepodległość:

Jeszcze w okresie I Wojny Światowej część państw uznawała prawa narodów do tworzenia własnych państw (np. Komitet Narodowy Polski, czechosłowacka Rada Narodowa). We współczesnym prawie międzynarodowym powszechnie uznaje się prawo narodów do samostanowienia. Włączone jest to jednak do generalnego prawa do secesji, ale w przypadku uzyskania pewnej samodzielności taki naród może dążyć do utworzenia państwa.

b) Strona wojująca:

Uznanie za stronę wojującą - wykształciło się w I połowie XIX w. w okresie ruchów niepodległościowych w Ameryce i Europie - stosowanie tego uznania oznacza, iż ruch niepodległościowy, wojna domowa lub powstanie przekształca się z konfliktu o charakterze wewnętrznym w konflikt o charakterze międzynarodowym; konsekwencją takiego uznania jest nabycie przez grupę powstańczą praw i obowiązków państwa prowadzącego wojnę, poza tym rząd strony wojującej staje się odpowiedzialny za wydarzenia, które mają miejsce na terytorium podlegającemu jego władzy; uznające podmioty zobowiązane są zaś do zachowania neutralności. Uznanie za stronę wojującą zwykle związane jest z następującymi kryteriami, które taka strona powinna spełnić aby uzyskać uznanie międzynarodowe:

1. obiektywne (prawne) - warunki (jeśli choć jeden z nich nie jest spełniony, dochodzi do uznania przedwczesnego):

a) powstańcy mają własny rząd i organizację wojskową;

b) rząd ten kontroluje pewną część objętego wojną domową terytorium w sposób rzeczywisty;

c) siły powstańcze prowadzą działania wojenne w sposób zorganizowany pod jednolitym dowództwem i przestrzegają przewidzianych przez prawo międzynarodowe sposobów ich prowadzenia;

2) subiektywne (polityczne) - np. prawdopodobieństwo sukcesu powstańców, istnienie bezpośredniego własnego interesu;

W przypadku, jeżeli państwo decyduje się na uznanie za stronę wojującą, to takie państwo powinno zachować neutralność wobec stron uczestniczących w tym konflikcie.

Jeżeli nie są spełnione te wszystkie przesłanki, można taką stronę uznać za powstańców.

Uznanie podmiotów nietrwałych ma charakter konstytutywny.

c) Powstańcy:

Uznanie za powstańców - instytucja z końca XIX w., pochodzenia amerykańskiego; grupa powstańcza nie jest upoważniona do uzyskania statusu strony wojującej, jeżeli:

• walczy dopiero o stworzenie warunków do powołania własnych organów rządowych;

• nie ma pod swą rzeczywistą władzą części terytorium;

• siły jej nie działają pod jednolitym dowództwem bądź nie przestrzegają obowiązujących sposobów prowadzenia wojny;

Konsekwencje prawne - uznanie za powstańców oznacza przede wszystkim, że nie są oni przez uznające państwo traktowani jako przestępcy (lub jako piraci); państwa trzecie nie mają tu obowiązku do zachowania neutralności; motywy uznania - uznanie takie może wynikać z chęci ochrony przez uznające państwo swych obywateli oraz interesów i może być zakwalifikowane jako uznanie częściowe;

47. Zagadnienie podmiotowości osób fizycznych

Podmiotowość osób fizycznych i prawnych - spór w doktrynie - przeważa pogląd odmawiający osobom fizycznym i prawnym (prawa wewnętrznego) podmiotowości prawnomiędzynarodowej, można jednak wskazać na istnienie norm międzynarodowych adresowanych bezpośrednio do osób fizycznych, dających im określone prawa, a także nakładających na nie obowiązki i odpowiedzialność; normy adresowane do jednostek:

• prawa człowieka lub prawa mniejszości - są to prawa uzyskiwane przez państwo i za jego zgodą - jeśli państwo nie jest stroną odpowiednich umów, to jednostka - jego obywatel, nie ma uprawnień przewidzianych w tych umowach; naruszenie takich norm pociąga za sobą odpowiedzialność państwa nie wobec jednostki, lecz wobec innych stron umowy;

• prawo petycji - w niektórych umowach o ochronie praw człowieka (np. w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w protokole opcyjnym do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych) jednostki mają prawo zwracać się do organów międzynarodowych ze skargą dotyczącą naruszenia ich praw przez państwo, którego jurysdykcji podlegają; prawo to ma często charakter fakultatywny (np. we wspomnianym protokole opcyjnym) i istnieje tylko w stosunku do państw, które są stronami danej umowy;

• odpowiedzialność prawnomiędzynarodowa - odpowiedzialność karna osób fizycznych za zbrodnie międzynarodowe (np. zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie ludobójstwa) - jurysdykcja stałego Międzynarodowego Trybunału Karnego; poza tym - zakaz piractwa i korsarstwa, wobec których obowiązuje zasada represji wszechświatowej (pirat może być zatem ukarany przez państwo, które go zatrzymało);

4. TERYTORIUM.

48. Klasyfikacja terytoriów z punktu widzenia prawa międzynarodowego.

Terytorium - pewna przestrzeń w obrębie której działają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego

Reżimy terytorialne:

a) Terytoria państwowe - podlegają zwierzchnictwu suwerennej władzy państw

b) obszary niepodlegające zwierzchnictwu państw, ale istnieje możliwość rozciągnięcia na nie zwierzchnictwa państw (tzw. Terra nullus), np. obszar polarny (Północna Arktyka i Południowa Antarktyka podzielone na sektory polarne)

c) terytoria wspólne - (terra communis) - nie podlegają zwierzchnictwu państw, nie można nad nimi rozciągnąć zwierzchnictwa (np. morze otwarte), grupa obszarów stanowiących wspólne dziedzictwo ludzkości (księżyc, ciała niebieskie i zasoby dna mórz i oceanów, które znajdują się poza obszarami jurysdykcji państwowej)

d) terytoria zależne:

• typu kolonialnego:

- terytoria niesamodzielne - terytoria, gdzie ludność pozostaje w stosunku nierównoprawnym w stosunku do ludności państwa administrującego, są to głównie terytoria zamorskie, ONZ wyliczy ok. 80, wiele z nich utworzyło już państwa

- terytoria powiernicze - to dawne terytoria mandatowe Ligi Narodów i innych państw, ostatnim terytorium powierniczym było terytorium powiernicze USA - Wyspy Marshalla (1994 r.).

- inne terytoria kolonialne - francuskie departamenty zamorskie (Gujana Francuska, Gwadelupa, Martynika) i terytoria zamorskie (Polinezja Francuska, Nowa Kaledonia) oraz brytyjskie zamorskie terytoria zależne (Bermudy, Wyspy Dziewicze) i terytoria zależne korony (wyspa Man, Wyspy Kanałowe).

• typu niekolonialnego:

- wolne (np. Wolne Miasta)

-przyległe (kiedyś Andora)

49. Zwierzchnictwo terytorialne - pojęcie i zasady.

Zwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to władza państwa na jego terytorium. Wszystkie osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu, każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak dyktują to jego interesy. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to, że żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo ma pełnię władzy na własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego (zwyczajowe i umowne) nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.

Zasada zwierzchnictwa terytorialnego, a więc suwerenności terytorialnej oznacza:

że ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo

że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe

Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe.

Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, które może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną drugiego państwa.

Zwierzchnictwo terytorialne obejmuje władzę polegającą z jednej strony na sprawowaniu w obrębie terytorium wszystkich działań i funkcji właściwych państwu, z drugiej zaś - na zapobieganiu wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów.

50. Nabycie i utrata terytorium państwowego.

Terytorium państwowe - sprawowanie przez państwo zwierzchnictwa terytorialnego nad własnym terytorium

Sposoby nabycia terytorium państwowego:

1. Nabycie pierwotne (jeśli państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa):

a) zawłaszczenie ziemi niczyjej (efektywna okupacja) - Okupacja w tej chwili nie ma już większego znaczenia, gdyż cały świat jest już zajęty. Jeśli chodzi o zawłaszczenie ziemi niczyjej ukształtowały się zasady: rzeczywistości (dokonanie efektywnej okupacji, faktyczne objęcie danego obszaru w posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej) i jawności (obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu)

b) przyrost - uzyskiwanie terytoriów, np. kosztem obszarów morskich lub zmiany rzeki granicznej, albo powstaje nowa wyspa wskutek wybuchu podwodnego wulkanu (np. islandzka Surtsey) lub prąd morski usypuje tak dużo materiału wzdłuż wybrzeża, że tworzy mierzeję zamykającą zatokę (co ma powoli miejsce w Polsce). Może nastąpić w sposób naturalny (siły przyrody) poprzez zjawiska na wybrzeżu morskim, morzu terytorialnym lub na rzekach granicznych lub sztuczny (działalność człowieka) poprzez budowę na morzu portów, falochronów czy osuszanie części obszaru morskiego

2. Nabycie pochodne (jeśli państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa; nabycie pochodne terytorium przez jedno państwo jest więc utratą terytorium dla państwa drugiego):

a) cesja terytorialna - mogła przyjmować postać cesji odpłatnej (sprzedaż Alaski, sprzedaż Luizjany) albo cesji wzajemnej (wymiana terytorium - np. polsko-radziecka wymiana terytoriów w 1951 r.). Podstawą cesji jest zawsze umowa międzynarodowa. I państwo nazywane jest cedentem, a II- cesjonariuszem

b) zasiedzenie - długotrwałe pokojowe korzystanie z terytorium jako podstawa do uzyskania tytułu prawnego.

c) plebiscyt - powiązany z cesją, ludność zamieszkująca terytorium decyduje o przynależności państwowej terytorium (O przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze)

500. zawojowanie (deberacja) - zawładnięcie terytorium przy pomocy siły

51. Granice państwa - pojęcie, rodzaje, proces wytyczania, umowy graniczne.

Granice państwa mogą mieć charakter:

• orograficzny, czyli uwzględniający właściwości terenu

• geometryczny, gdy nie spełniają tego warunku

• astronomiczny, gdy pokrywają się z południkiem lub równoleżnikiem geograficznym

Dawniejszy podział na granice naturalne (góry, rzeki) i sztuczne stracił w związku z rozwojem techniki wiele na znaczeniu.

Granice między państwami ustalane są w drodze umów. Opis granic w umowie międzynarodowej, do której załączona jest mapa, stanowi delimitację, po której następuje wytyczenie jej bezpośrednio na miejscu z udziałem przedstawicieli obu stron, czyli demarkacja, z ustawieniem na granicy odpowiednich znaków (słupów granicznych). Redemarkacja - sprawdzenie granicy i przywrócenie zniszczonych słupów. Jeśli terytorium dwóch państw oddziela rzeka nieżeglowna, to granica przebiega w środku rzeki (mediana) lub w środku głównego nurtu, Jeśli jest to rzeka żeglowna, to granica przebiega zawsze, niezależnie od charakteru rzeki, środkiem mostu.

W strefach pogranicznych ustanawia się specjalny porządek prawny, odmienny od istniejącego na pozostałym terytorium, np. ograniczenia wjazdu do strefy pogranicznej. Celem zapobieżenia konfliktom granicznym i regulowania ich w sposób pokojowy, odnośne państwa powołują często w oparciu o specjalne układy komisarzy granicznych, załatwiających konflikty wynikające z naruszenia granic.

Delimitacja (łacińskie delimitatio - rozgraniczenie), określenie i wytyczenie granicy państwa na podstawie umowy międzynarodowej. Dokonuje jej powołana przez zainteresowane strony wspólna komisja

Demarkacja rozgraniczenie; wyznaczenie w terenie granic między państwami; wytyczenie linii demarkacyjnej dzielącej wrogie sobie armie w okresie zawieszenia broni

52. Pojęcie i status prawny rzek międzynarodowych - Dunaj, Ren.

Rzeka międzynarodowa to rzeka odpowiadająca pewnym kryteriom międzynarodowym:

1. Musi przepływać lub rozgraniczać terytoria co najmniej dwóch państw

2. Powinna być rzeką żeglowną lub spławną, która bezpośrednio lub za pośrednictwem innej rzeki uchodzi do morza

Podstawą prawną dla ustanowienia reżimu rzeki międzynarodowej jest umowa międzynarodowa. Proces umiędzynaradawiania rzek został zapoczątkowany jeszcze w 1648 r. podczas porozumień westfalskich.

Konkretne postanowienia w tym zakresie zawarto jednak dopiero w akcie końcowym Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. kiedy zostały umiędzynarodowione rzeki zachodnioeuropejskie:

a) Men

b) Ren

c) Skalda

d) Moza

e) Mozela

f) Neckara

W 1856 r. na Kongresie Paryskim status rzeki międzynarodowej uzyskał Dunaj.

Rzeki afrykańskie Kongo i Niger zostały umiędzynarodowione podczas Kongresu Berlińskiego (1878 i 1885 r.).

Rzeką międzynarodową jest Amazonka (traktat amazoński z 1978 r.).

Indus uzyskał status rzeki międzynarodowej na podstawie umowy zawartej między Indiami i Pakistanem w 1960 r.

Najważniejsze rzeki Europy Ren i Dunaj uzyskały także odmienne, nowe podstawy traktatowe.

Status prawny Dunaju reguluje konwencja belgradzka z 1948 r.

Status prawny Renu był najpierw uregulowany w konwencji z Moguncji w 1831 r., a następnie konwencją z Mannheim z 1868 r., która została zrewidowana w istotny sposób w 1963 r. i uzupełniona w 1976 r.

Odra uzyskała status rzeki międzynarodowej w 1919 r. na mocy traktatu wersalskiego.

Korzystanie z rzek międzynarodowych wiąże się z powołaniem do życia Komisji Rzecznej.

Mówi się w związku z tym o 2 stopniach umiędzynarodowienia rzeki:

1. Polega na tym, że w skład Komisji Rzecznej wchodzą tylko państwa nadbrzeżne.

2. Dochodzą także przedstawiciele innych państw.

We współczesnym prawie międzynarodowym wykorzystywane są także inne możliwości, które wiążą się z użytkowaniem rzek międzynarodowych, są konwencje dotyczące nieżeglownego wykorzystania i ochrony cieków wodnych.

Konwencją, która miała kompleksowo uregulować żeglugę na rzekach międzynarodowych była konwencja barcelońska z 1921 r. Była to konwencja o stosunkowo niewielkim zakresie obowiązywania.

53. Status prawny Arktyki i Antarktyki.

W odniesieniu do Arktyki (obszar polarny północny), część państw zgodziła się na zastosowanie tzw. Teorii sektorów polarnych. W przypadku Arktyki pomiędzy państwami, które sąsiadują z tym obszarem i zgłaszały wobec niego roszczenia terytorialne, dokonano podziałów głównie drogą aktów jednostronnych na sektory polarne, które mają kształt trójkątów (ich wierzchołkiem jest biegun północny) ograniczonych bokami, ramionami (południkami przebiegającymi przez zewnętrzne granice granic tych państw). Państwa te należą do Rady Państw Arktycznych.

Przyjęte są oczywiście szczegółowe ustalenia dotyczące ochrony środowiska arktycznego. W ramach obszaru Arktyki niektóre uregulowania dotyczą archipelagu Spitsbergen i Grenlandii.

Archipelag Spitsbergen, który był przedmiotem sporów między wieloma państwami w 1920 r. na mocy traktatu paryskiego został przyznany Norwegii. Sprawuje ona nad nim zwierzchnictwo ale o pewne uprawnienia eksploatacyjne upominała się Rosja, a ZSRR powołała się na prawa Rosji i Norwegia zgodziła się przyznać uprawnienia eksploatacyjne dotyczące węgla kamiennego Rosjanom, ale nie zgodzili się na dalsze propozycje dotyczące wspólnej obrony.

Na Spitsbergen Norwegia rozciągnęła swoją strefę ekonomiczną i wykorzystuje ten obszar zgodnie z założeniami traktatu paryskiego w celach pokojowych i jest to obszar zneutralizowany i zdemilitaryzowany.

Grenlandia została na mocy orzeczenia Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej z 1933 r. przyznana Danii. W 1953 r. odbyło się referendum i mieszkańcy Grenlandii opowiedzieli się za integracją z Danią.

Pewne różnice stanowisk między Grenlandią a Danią powstały z przystąpieniem Danii do Wspólnot Europejskich. Duńczycy zaakceptowali członkostwo w Unii a mieszkańcy Grenlandii członkostwo odrzucili i w efekcie traktaty wspólnotowe na terytorium Grenlandii......? W 1979 r. Grenlandia uzyskała status terytorium autonomicznego w ramach państwa Duńskiego.

Antarktyka:

Antarktyka obejmuje obszar lądowy i morski do 60 stopnia szerokości geograficznej południowej. Status prawny Antarktyki został uregulowany traktatem waszyngtońskim z 1959 r., który przewiduje, że roszczenia terytorialne do tego obszaru nie wygasają, ale w czasie obowiązywania tego układu nie można zgłaszać nowych roszczeń lub poszerzać roszczeń zgłoszonych.

Traktat wyróżnia grono państw konsultatywnych, które mają prawo podejmowania decyzji w stosunku do Antarktyki i państw niekonsultatywnych, które takiego uprawnienia nie posiadają. Zawarto także inne porozumienia dotyczące Antarktyki:

1. w 1980 r. konwencję z Canbery dotyczącą ochrony środowiska morskiego (żywych morskich zasobów Antarktyki).

2. W 1988 r. konwencja z Wellington dotycząca eksploatacji bogactw mineralnych

3. w 1991 r. protokół madrycki o ochronie środowiska Antarktyki.

Antarktyka jest ważnym obszarem z ekologicznego punktu widzenia, w jej lodach znajduje się ok. 90% zasobów wody pitnej znajdującej się na całej kuli ziemskiej. Polska należy do grona państw konsultatywnych (w 2002 r. w Warszawie odbyło się posiedzenie konsultatywne).

6. MIĘDZYNARODOWE PRAWO MORZA.

54. Kodyfikacja prawa morza.

Międzynarodowe prawo morza długo było oparte na prawie zwyczajowym. Zwyczaj określał status strefy morskiej i jej wykorzystanie. Ustalił się zwyczaj, że obszary leżące u wybrzeży państw powinny podlegać jurysdykcji państw nadmorskich. Natomiast obszary leżące dalej od lądu powinny być przeznaczone do wolnej żeglugi.

Koncepcje:

1. Grocjusz - morza to takie terytoria, których nie można zawłaszczyć, wszystkie państwa muszą mieć swobodny dostęp do innych pańśtw i rozwijania z nimi handlu, eksploatacja zasobów morza powinna być wolna, bo są one odnawialne.

2. Selden - podział oceanów między państwa

Podczas działalności Ligi Narodów zajęto się problematyką mórz terytorialnych, ale nie zdołano uzgodnić żadnego dokumentu. Problematyka przeszła na ONZ - wśród pierwszych kodyfikacji ONZ było prawo morza. Od 24.02 do 27.05.1958 r. odbyła się konferencja genewska, na której uzgodniono 4 konwencje dotyczące prawa morza (86 państw przyjęło):

1. „O morzu terytorialnym i strefie przyległej” 1964 (data wejścia w życie)

2. „O morzy otwartym” (1962)

3. „O szelfie kontynentalnym” (1964)

4. O rybołóstwie i ochronie zasobów biologicznych morza otwartego” (1964)

kodyfikacja genewska = konwencja prawa morza z 1958 r.

Konwencja, która dotyczyła morza terytorialnego nie zawierała wskazań jaka powinna być jego maksymalna szerokość, podobnie było ze strefami rybołówczymi.

II konferencja prawa morza w Genewie - 1973 (88 państw; maksymalnie 6-milowe strefy terytorialne i rybołówcze - do przyjęcia tego ustalenia zabrakło 1 głosu).

W latach 60. nowopowstałe w wyniku kolonizacji państwa, kwestionowały w/w uregulowania, stąd ustalono, że odbędzie się III konferencja prawa morza od 3.12.1973 r. Początkowo nie było nawet projektu nowej kodyfikacji, pojawił się dopiero na 6. sesji w 1977 r. W 1982 r. odbyła się ostatnia 11 sesja tej konferencji (157 państw).

10.12.1982 r. - Montega Bay (1973-81) - przyjęcie nowej konwencji prawa morza. 60 państw musiało wyrazić zgodę w drodze ratyfikacji.

16.11.1994 r. - wejście w życie nowej konwencji o prawie morza

Pierwsze zmiany zostały podjęte w związku z doprecyzowaniem przepisów dotyczących korzystania z obszarów dna mórz i oceanów leżących poza jurysdykcją państwową - porozumienie z 28.07.1994 r.

13.12.1998 r. - wejście w życie tej konwencji w Polsce

Oprócz tych uregulowań istnieje jeszcze Ustawa o obszarach morskich RP i administracji morskiej z 21.02.1991 r.

55. Klasyfikacja stref morskich.

1. Podział obszarów ze względu na status prawny tych stref (wody morskie, dno morskie)

2. Sytuacja prawna dna morskiego

Wody morskie:

1. Strefy podlegające zwierzchnictwu państwa nadbrzeżnego:

- wody wewnętrzne

- wody terytorialne

- wody archipelagowe

2. Strefy podlegające ograniczonej władzy państwa nadbrzeżnego:

- strefy przyległe

- strefy rybołówcze

- wyłączne strefy ekonomiczne

3. Strefy morskie nie podlegające zwierzchnictwu państwa, które nie mogą być zawłaszczone:

• morze otwarte

56. Morskie wody wewnętrzne.

Morskie wody wewnętrzne - wody portów i zatok.

Wody portów to wody wyznaczone przez linie łączące najdalej wysunięte w głąb morza stałe urządzenia portowe. Sytuacja portów jest odmienna w zależności od tego czy są one otwarte czy zamknięte.

Wody zatok - aby zaliczyć do wód wewnętrznych: szerokość wejścia do zatoki nie powinna przekraczać 24 mil morskich przy największym odpływie. Jeżeli ta szerokość jest większa to w skład wód wewnętrznych wchodzi ta część zatoki, która jest ograniczona odcinkiem o długości 24 mil morskich. Te ograniczenia nie są stosowane w przypadku zatok historycznych, czyli długotrwale użytkowanych przez państwa nadbrzeżne, np. Zatoka Hudsona w Kanadzie.

W Polsce - część jeziora Nowowarmińskiego, zalew Szczeciński, Zatoka Gdańska, część Zalewu Wiślanego ograniczona przez granicę państwową.

57. Morze terytorialne - pojęcie, szerokość, status.

Rozpoczyna się od linii podstawowej.

Linia zasadnicza (podstawowa):

• mierzy się od niej szerokość wszystkich stref

• zależy od ukształtowania linii brzegowej

• najczęściej jest to linia największego odpływu morza

• ma odzwierciedlać przebieg linii brzegowej naturalnej

Dawniej na odległość strzału armatniego od lądu, następnie 3, 6, a obecnie 12 mil morskich od linii podstawowej. W polskich przepisach są to dokładnie 22224 metry.

Jest to pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, położonych między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony, a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi z drugiej strony. Morze terytorialne rozciąga się zwyczajowo na szerokość 12 mil.

Państwo nadbrzeżne sprawuje na morzu terytorialnym pełną władzę suwerenną, a inne państwa mogą korzystać w tej strefie z prawa nieszkodliwego przepływu. Oznacza to, że obce statki mogą przepływać przez morze terytorialne, ale musi to być przepływ nieszkodliwy, a więc nie zagrażający pokojowi, porządkowi czy bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego.

58. Strefa przyległa.

Ustanawiana jest ona celem ochrony interesów celnych, skarbowych, sanitarnych, imigracyjnych i karanie w tym zakresie naruszeń przepisów prawa państwa nadbrzeżnego. Rodowód wynika z czasów prohibicji w USA, gdy kontrolowano zawartość statków. Polska nie ma strefy przyległej. Obecnie może ona sięgać nawet do 24 mil od linii podstawowej.

59. Strefy rybołówcze - wyłączna strefa ekonomiczna.

Podlegają ograniczonemu władztwu państwa nadbrzeżnego:

a) wyłącznego rybołóstwa - połowy dozwolone tylko dla państwa nadbrzeżnego

b) preferencyjne - państwo ustala na jakich zasadach mogą łowić rybacy innych państw

c) ochrony rybołóstwa - w celu umożliwienia odnowy populacji ryb i niedopuszczenia do wyjałowienia strefy, np. ustalanie rodzajów dozwolonych sieci. Zakaz zrzutów olejów i paliwa.

Strefy ekonomiczne

Wyłączna strefa ekonomiczna jest to obszar położony na zewnątrz morza terytorialnego i przylegający do tego morza, który podlega specjalnemu statusowi prawnemu. Uprawnienia innych państw w strefie: trzy wolności komunikacyjne (wolność żeglugi; przelotu; prawo układania kabli i rurociągów podmorskich - w porozumieniu z państwem nadbrzeżnym).

• maksymalnie do 200 mil morskich od linii brzegowej

• według terytorialistów ta strefa powinna się jak najmniej różnić od wód terytorialnych

• państwa o niekorzystnym położeniu argumentowały, że morza są zbyt małe, mają za mało zasobów ryb i złóż

Państwo nadbrzeżne w ramach swojej strefy ekonomicznej ma prawo do:

• prowadzenia badań naukowych

• budowania sztucznych wysp i instalacji badawczych

Inne państwa mają uprawnienia do:

• wolności żeglugi

• układania kabli i rurociągów

• przelotu w przestrzeni powietrznej nad strefą ekonomiczną

Problem rozgraniczenia stref morskich rozpatrywany w odniesieniu do mórz terytorialnych - przykłady:

1. państwa leżą w odległości 20 mil od siebie, więc prowadzi się linię środkową w równej odległości 10 mil dla każdego

Rozgraniczenia stref ekonomicznych dla pańśtw leżących od siebie w odległości 300 mil: nie prowadzi się linii środkowej, podstawą rozstrzygnięcia jest tu porozumienie między państwami w celu uzyskania sprawiedliwego porozumienia zgodnie z prawem międzynarodowym, np. jedno państwo uzyskuje 120 mil z cenniejszymi zasobami, a drugie w ramach rekompensaty 180 mil z mniej cennymi zasobami. Państwa rzadko dochodzą do porozumień i takie sprawy są kierowane do MTS lub MTM.

60. Morze otwarte - status, wolności, prawo pościgu.

Morze otwarte - obszar znajdujący się poza obszarami stref ekonomicznych. Zgodnie z prawem genewskim istnieją 4 wolności morza otwartego:

1. żeglugi

2. Rybołówstwa

3. Układania kabli i rurociągów podmorskich

4. Przelotu w przestrzeni powietrznej

5. Wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji

6. Wolność badań naukowych

Morze pełne nie podlega zawłaszczeniu. Państwa mogą korzystać z wolności w równym stopniu. Jest wolne i dostępne dla wszystkich państw i ich obywateli. Nie podlega ono suwerenności żadnego państwa. Jedynym ograniczeniem jest nie przeszkadzanie w korzystaniu z tych samych praw.

Statki, które poruszają się po obszarach morskich muszą mieć ustaloną przynależność państwową, tzn. Mieć banderę i wnieść odpowiednie opłaty.

Prawo pościgu- jeżeli przebywający na wodach terytorialnych lub w innej strefie przybrzeżnej obcy statek albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego, państwo to może ścigać statek poza granicami swojego morza terytorialnego lub strefy przybrzeżnej, schwytać go na morzu pełnym, sprowadzić do portu i tam sprawcę czynu zakazanego ukarać. Pościg musi być gorący i nie przerwany oznacza to, że musi on być rozpoczęty w chwili, gdy obcy statek lub jedna z jego łodzi znajduje się na wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym albo w strefie przybrzeżnej państwa zarządzającego pościg. Pościg musi być ciągły czyli nieprzerwalny. Za przerwę w pościgu uważa się w szczególności wpłynięcie ściganego na własne morze terytorialne lub morze terytorialne państwa trzeciego. Jeżeli statek taki wpłynie następnie z powrotem na morze pełne, pościg nie morze być już kontynuowany. Prawo prowadzenia pościgu przysługuje jedynie okrętom wojennym i samolotom wojskowym oraz innym statkom lub samolotom pozostającym w służbie państwowej i do tego upoważnionym.

Prawo pościgu jest jednym ze środków zaradczych przeciw praktyce tanich bander.

Tanie bandery - kraje, w których rejestracja statku jest atrakcyjna pod względem podatkowym.

Środki zaradcze przeciw tanim banderom:

• prawo pościgu za statkiem naruszającym prawo państwa nadbrzeżnego do granicy otwartego morza

• zwalczanie piractwa radiowego

• walka z piractwem morskim

61. Status prawny dna morskiego.

Strefy dna morskiego:

1. Do granicy zewnętrznej morza terytorialnego - wyłączna suwerenna władza państwa nadbrzeżnego.

2. Szelf kontynentalny - od zewnętrznej granicy morza terytorialnego do granicy szelfu

3. Dno mórz i oceanów (obszar międzynarodowy - wprowadzone przez konwencję z Montega Bay).

Znajduje się ono poza granicami jurysdykcji państwowej. Początkowo uregulowana w 1970 r. (rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ) nie miała mocy wiążącej.

62. Szelf kontynentalny.

Szelf - łagodnie zalegający fragment dna morskiego, najniżej położona część kontynentu

Państwo nadbrzeżne rezerwuje sobie uprawnienia dotyczące wykorzystania surowców z szelfów. Wykorzystanie wiąże się z deklaracją Thrumana z 1945 r., mówiącą, że USA będą wykorzystywać szelf.

Konwencja genewska z 1958 r. określiła 2 granice szelfu:

a) geofizyczną (do 200 m głębokości)

b) możliwości eksploatacyjnej (poza 200 mil gdy jest możliwa eksploatacja)

Konwencja z Montega Bay z 1982 r. powiązała szelf z zewnętrzną krawędzią wybrzeża kontynentalnego:

a) jeżeli krawędź kończy się przed granicą 200 mil, to państwo nadbrzeżne może poszerzyć szelf do 200 mil

b) Jeżeli krawędź wykracza poza granicę 200 mil to, to maksymalna szerokość wynosi 350 mil.

c) 100 mil od głębokości 2000 m (izobata)

Konwencja z Montega Bay mówi, że jeżeli państwo eksploatuje surowce poza granicami 200 mil, to po 5 latach eksploatacji jest zobowiązane do opłaty (od 6 roku co 1% więcej, w 12 roku 7% i na tym poziomie pozostaje).

Opłaty w postaci pieniężnej lub w naturze są kierowane do Organizacji Dna Morskiego.

63. Obszar międzynarodowy - Organizacja Dna Morskiego.

Zasady dotyczące obszaru międzynarodowego:

• obszar nie podlegający zawłaszczeniu i nie można wysuwać w stosunku do niego żadnych roszczeń terytorialnych

• korzystanie powinno odbywać się dla dobra i w interesie całej ludności

• pokojowe wykorzystywanie obszaru

• nie można naruszać obszarów wód morskich i przestrzeni powietrznej

• państwa powinny dbać o ochronę środowiska morskiego

• państwa mogą na tym obszarze swobodnie prowadzić badania naukowe

Na mocy konwencji z Montega Bay z 1982 r. powołano Organizację Dna Morskiego:

• zarządza ona tym wszystkim co dzieje się w zakresie dna morskiego

• udziela zezwoleń na wykorzystywanie dna morskiego

• sama podejmuje działalność eksploatacyjną

• ma kompetencje jurysdykcyjne

Organy:

1. Rada o charakterze wykonawczym

2. Międzynarodowy Trybunał Dna Morskiego rozstrzygający spory

Do eksploatacji dna morskiego dopuszczono organizację Inter Ocean Metal (związek państw komunistycznych utworzony w 1986 r. w Szczecinie), która posiada własną działkę eksploatacyjną na terenie Oceanu Spokojnego.

64. Cieśniny międzynarodowe. Cieśniny bałtyckie i czarnomorskie.

Cieśnina - naturalne połączenie obszarów morskich, które dostępne są dla celów żeglugi międzynarodowej. Sytuacja zależna jest od:

a) szerokości cieśniny

b) rodzaju mórz, które cieśnina łączy

Przy szerokości istotne jest, czy szersza jest cieśnina, czy morze terytorialne państw nadbrzeżnych.

1. Jeżeli cieśnina jest szersza niż podwójna szerokość mórz terytorialnych, wtedy może być używana do żeglugi (wolność żeglugi)

2. Jeżeli jest to cieśnina węższa od mórz terytorialnych państw nadbrzeżnych, to w takiej sytuacji przepływ przez cieśninę jest przepływem przez morze terytorialne państw nadbrzeżnych.

Istniało prawo nieszkodliwego przepływu przez cieśniny terytorialne w konwencji genewskiej. Nowa konwencja nie posługuje się już określeniem cieśnin terytorialnych. Wprowadza prawo niezakłóconego tranzytu. Tranzyt obejmuje również prawo przelotu nad cieśniną bez ograniczeń. W przypadku tranzytu łodzie podwodne mogą przepływać w zanurzeniu (w nieszkodliwym przepływie musiałyby przepływać wynurzone).

Czynnik mórz, której łączy ma wpływ na status cieśniny. Wyróżnia się cieśniny:

a) które łączą z morzem wewnętrznym (cieśnina wewnętrzna, np. cieśniny czarnomorskie)

Można jednak przyjąć zasady odmienne niż w konwencji. Państwa mogą powołać się na normy międzynarodowe i dotyczy to:

a) cieśnin bałtyckich (Sund, Mały Bełt, Wielki Bełt - łączą one Bałtyk z Morzem Północnym). Sund jest cieśniną stosunkowo płytką. Początkowo nadzór nad nimi sprawowała Dania (w XV wieku obowiązek uiszczania opłat za przepływ). W XVII w. prawo do wschodniego brzegu Sundu uzyskała Szwecja. W 1857 r. (14 marca) został zawarty traktat kopenhaski na mocy którego Dania zgodziła się na to aby zrezygnować z opłat za odszkodowaniem. Wprowadzono wolność przepływu statków handlowych. Przepływ okrętów wojennych regulowały akty prawa duńskiego. Ułatwienia mieli sojusznicy, np. obecnie NATO. W 1976 r. wprowadzono zasadę, że swobodnie przepływa do 3 okrętów, a większa ilość wymaga zezwolenia władz duńskich.

b) cieśnin czarnomorskich (Bosfor, Dardanele - łączą one Morze Śródziemne z Morzem Czarnym)

Początkowo władało nimi jedno państwo. Początkowo Cesarstwo Wschodniorzymskie, potem Turcja. W XVIII w. Piotr I zdobył Azow, co pozwoliło mu na swobodny przepływ. Zawarto dwustronne porozumienia gdzie dopuszczono przepływ rosyjskich statków handlowych. W 1841 r. zawarto porozumienie w Londynie, gdzie dopuszczono przepływ rosyjskich statków handlowych. W 1841 r. zawarto porozumienie w Londynie, gdzie ograniczono przepływ statków wojennych.

Aktualny stan prawny zawarty w konwencji z Montre (20 lipca 1939 r.) przewiduje swobodę przepływu statków handlowych, zaś wojenne muszą powiadomić o przepływie od 8 do 15 dni przed przepływem.

W przypadku wojny, gdy Turcja jest stroną wojującą, dopuszcza się przepływ statków handlowych ale może zamknąć przepływ dla okrętów wojennych.

65. Kanały międzynarodowe. Kanały: Sueski, Panamski, Kiloński.

Kanał - sztuczne połączenie obszarów morskich, otwartych dla żeglugi międzynarodowej.

Prawnomiędzynarodowy status mają:

a) kanał Sueski

b) kanał Panamski

c) kanał Kiloński

Kanał Sueski:

Łączy Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym

Status prawny kanału sueskiego reguluje traktat z 1888 r. zawarty w Konstantynopolu. Dostał dopuszczony do wolnej żeglugi (pełna wolność żeglugi) również w czasie wojny. Okręty nieprzyjacielskie powinny przepływać w odstępie 24 godzin. W 1956 r. pojawiły się trudności związane z nacjonalizacją Towarzystwa Kanału Sueskiego, jednak nadal utrzymywano reżim prawny z 1888 r.

Kanał Panamski:

Łączy Ocean Spokojny z Oceanem Atlantyckim, znajduje się w Panamie.

Początkowo jego status regulowano dwoma porozumieniami: z 1901 (USA i Wielka Brytania) i z 1903 (USA i Panama). Przy budowie kanału zmarło na skutek malarii 30 tys. Osób. USA uzyskały prawo do 10 - milowej strefy kanału, następnie miały prawo do swobodnej żeglugi i obrony. Przepływ przez kanał panamski jest kosztowny (nawet do 160 tys. USD). Wybudowano specjalne śluzy dla wyrównania różnic poziomów (26 m). Nowe porozumienie zawarto w 1977 r. USA musiały się wycofać z kanału z końcem 1999 r.

Kanał Kiloński:

Łączy Morze Północne z Morzem Bałtyckim (alternatywa dla cieśnin duńskich). Ma znaczenie strategiczne. Początkowo był kanałem wewnętrznym Niemiec. Umiędzynarodowiono go w traktacie wersalskim. Wolność żeglugi zagwarantowano dla państw będących w stanie pokoju z Niemcami. W 1936 r. Niemcy wypowiedziały traktat z 1919 r. Obowiązywanie traktatu przywrócono po II Wojnie Światowej.

7. MIĘDZYNARODOWE PRAWO LOTNICZE I KOSMICZNE.

66. Status prawny przestrzeni kosmicznej

ONZ w 1959 powołała Komitet ds.. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej

W 1967 roku podpisany został równocześnie w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi.

Układ przewiduje, ze przestrzeń kosmiczna, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi:

• jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, na zasadzie równości i zgodnie z prawem międzynarodowym,

• nie podlega zawłaszczeniu przez państwa,

• państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swoja działalność w przestrzeni kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władze nad obiektami wysłanymi w przestrzeń kosmiczną

• astronauci powinni być uważani za wysłanników ludzkości i należy im udzielić pomocy w razie wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub pełnym morzu

zakaz rozszerzania na te tereny wyścigu zbrojeń

67. Międzynarodowa żegluga powietrzna - wolności lotnicze

Międzynarodowa żegluga powietrzna wymaga korzystania z obcej przestrzeni powietrznej. Uprawnienie do takiego korzystania może wynikać z umowy międzynarodowej (wielostronnej lub dwustronnej), albo z aktu wewnętrznego państwa, którego sprawuje zwierzchnictwo nad daną przestrzenią powietrzną (zezwolenie lub koncesja).

Konwencja z 1972 o międzynarodowej odpowiedzialności państw za szkody kosmiczne przyjmuje zasadę odpowiedzialności absolutnej państwa wypuszczającego obiekt kosmiczny za szkodę wyrządzoną na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu

68. Źródła prawa kosmicznego.

1963 r. - deklaracja zasad prawnych regulująca działania państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej (wprowadził założenie wolności kosmicznej)

1967- roku podpisany został równocześnie w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi.

Przestrzeń kosmiczna jest wolna

• Jest dostępna do badań i użytkowania przez wszystkie państwa

• Wolność przestrzeni kosmicznej

• Swobodny dostęp do wszystkich części przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich

• Swoboda prowadzenia pokojowych działań w przestrzeni kosmicznej

• Swoboda korzystania z ciał niebieskich

1972 - konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne

(o odpowiedzialności państw za szkody wyrządzone przez obiekty wypuszczone w kosmos)

1975- konwencja o rejestracji obiektów wysyłanych w przestrzeń kosmiczną

1979 - układ w sprawie działalności państw na księżycu i innych ciałach niebieskich

• - układ ten przyjęto po lądowaniu na Księżycu Apollo 11 w 1969 r. Układ ten wprowadzał następujące postanowienia:

• - Księżyc, ciała niebieskie i ich zasoby stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości i nie podlegają zawłaszczeniu

• Powyższe obiekty powinny być wykorzystywane w sposób pokojowy

Zdecydowano o utworzeniu organizacji, która mogłaby zarządzać powyższymi obiektami

8. LUDNOŚĆ.

69. Klasyfikacja ludności ze stanowiska prawa międzynarodowego

Ludność państwa to ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa, podlegające jego jurysdykcji

Klasyfikacja ludności:

• Obywatele danego państwa - pozostają oni w szczególnej więzi prawnej z państwem

• Cudzoziemcy:

• Bezpaństwowcy (apatrydzi) - nie posiadają obywatelstwa żadnego kraju

• Obywatele innych państw

Tzw. Cudzoziemcy uprzywilejowani - osoby korzystające ze statusu dyplomatycznego i konsularnego, a wiec nie podlegający jurysdykcji miejscowej. Stąd tez raczej nie zalicza się ich do ludności danego państwa

70. Obywatelstwo - pojęcie, casus Nottebohma.

Obywatelstwo jest to trwała więź prawna łącząca osobę fizyczna z państwem jako podmiotem prawa międzynarodowego

Z faktu posiadania obywatelstwa wynikają pewne prawa i obowiązki dla państwa i obywatela. Każde państwo określa na jakich warunkach nabywa się i traci jego obywatelstwo

Prawo międzynarodowe zajmuje się kolizjami ustaw o obywatelstwie

„obywatelstwo unii europejskiej” = obywatelstwo państwa członkowskiego

* orzeczenie MTS w sprawie Nottebohma - spór między Gwatemala i Lichtensteinem; Nottebohm był obywatelem niemieckim, wyjechał do Gwatemali gdzie zajmował się handlem. W 1939 wyjechał do Europy, gdzie zwróci się do władz Lichtensteinu o nadanie obywatelstwa, uzyskał je w tym samym roku i wrócił do Gwatemali, uzyskując zamieszkanie na jej terytorium. W 1943 roku Gwatemala formalnie weszła w stan wojny z Niemcami co spowodowało wydalenie z jej terytorium Niemców i konfiskatę niemieckich majątków. Nottebohma potraktowano jako Niemca, ten zaś zwrócił się o ochronę do Lichtensteinu.

- MTS sformułował zasady ogólne dotyczące obywatelstwa:

- nadanie pozostaje w gestii każdego państwa;

- obywatelstwo to węzeł szczególny, tworzący bliską więź z państwem, której z innym państwem nie ma

- naturalizacja Nottebohma była legalna, ale aby wywołało to skutki prawne powinna istnieć efektywna więź z państwem

• MTS uznał, że Gwatemala miała prawo nie uznać obywatelstwa i potraktować go jak Niemca (brak obywatelstwa efektywnego)

71. Nabycie obywatelstwa

• Sposób pierwotny

• prawo krwi (ius sanguinis, dominuje, państwa emigracyjne)

• w Polsce - gdy 2 rodziców ma obywatelstwo polskie; 1 rodzic ma obywatelstwo a drugi nie ma żadnego lub jest nieznane; 1 rodzic ma obywatelstwo polskie a drugi obce

• - gdy jedno z rodziców ma obywatelstwo obcego państwa rodzice mogą wybrać dla niego także obywatelstwo tego obcego państwa gdy jest to zgodne z prawem wewnętrznym tego państwa; opcja taka może nastąpić w ciągu 3 miesięcy o urodzenia dziecka, dziecko może powrócić do obywatelstwa polskiego po skończeniu 16 lat i ma prawo do tej decyzji jeszcze przez 6 miesięcy od daty uzyskania pełnoletniości

• prawo ziemi (ius soli, rola subsydiarna, państwa imigracyjne)

• w Polsce - dziecko urodziło się lub zostało znalezione w Polsce

• - rodzice są nieznani; obywatelstwo rodziców jest nieznane; rodzice są apatrydami

• Sposób pochodny

• naturalizacja - nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi

• zamieszkanie minimum 5 lat na terytorium Polski (z odstępstwami) oraz przedstawienie dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa poprzedniego państwa

• naturalizacja uproszczona - nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi w związku z zawarciem przez niego małżeństwa z obywatelem tego państwa

• cudzoziemiec i cudzoziemka mogą starać się o obywatelstwo polskie po 3 latach od zawarcia małżeństwa

• reintegracja - przywrócenie obywatelstwa posiadanego wcześniej (np. po ustaniu małżeństwa powrót do obywatelstwa polskiego)

• opcja - wybór obywatelstwa jeśli ktoś posiada więcej niż jedno obywatelstwo

• repatriacja

• repatriant - osoba pochodzenia polskiego przybyła w celu repatriacji z chęcią osiedlenia się w Polsce na stałe, repatriant nabywa obywatelstwo z chwilą przekroczenia granicy z mocy prawa; ustawa o repatriacji z 2000

• obywatela polskiego nie można pozbawić obywatelstwa; utrata obywatelstwa może nastąpić tylko w sytuacji zrzeczenia się go; prawo obywatelskie jest bowiem jednym z praw podmiotowych.

72. Status uchodźców w świetle prawa międzynarodowego i prawa polskiego.

Status uchodźców w świetle prawa międzynarodowego:

• Uchodźca - osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa.

• Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz zawracania ich do granicy terytoriów, na których groziłoby im niebezpieczeństwo; uchodźców nie mogą objąć żadne nadzwyczajne środki, jeśli zostaną one podjęte przeciwko państwu, którego są obywatelami.

• status uchodźców regulują:

• konwencja genewska o statusie uchodźców z 1951 roku

• protokół nowojorski o statusie uchodźców z 1967 roku.

• Polska jest stroną obu aktów i nie ma odrębnej definicji uchodźców

Status uchodźców w Polsce

• organem odpowiedzialnym za nadanie statusu uchodźcy jest Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców; instancją odwoławcza jest Rada ds. Uchodźców składająca się z 12 członków powołanych przez Prezesa Rady Ministrów

ustawa z 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP reguluje zgodnie z Konwencją genewską i Protokołem dodatkowym, postępowanie w sprawie nadania i pozbawienia statusu uchodźcy.

73. Systemy traktowania cudzoziemców.

• System narodowy - cudzoziemiec ma identyczne lub zbliżone prawa jak obywatele państwa, w którym przebywa. Ta zasada jest przyjęta w Polsce

• System specjalny - system ten , który ma także pewne zastosowanie w Polsce, obejmuje dwie sytuacje, które określa się jako tzw podsystemy:

• Podsystem wyłączenia - oznacza iż cudzoziemiec nie może podejmować określonych czynności, pełnić określonych funkcji, wykonywać określonych zawodów itp.

• Podsystem koncesyjny - cudzoziemiec musi uzyskać zgodę kompetentnych organów państwa na wykonywanie poszczególnych zawodów, pełnienie określonych funkcji, dokonywanie określonych czynności np. nabywanie nieruchomości

System związany z klauzulą największego uprzywilejowania - cudzoziemiec pochodzący z określonego państwa uzyskuje takie prawa jak posiada cudzoziemiec pochodzący z innego państwa, będący w najlepszej sytuacji prawnej

74. Azyl terytorialny i azyl dyplomatyczny.

• azyl terytorialny - udzielenie schronienia cudzoziemcowi prześladowanemu we własnym kraju za działalność polityczną, religijną, społeczną, kulturalną, naukową, o jego nadaniu decyduje prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców; osoba uzyskująca azyl korzysta z gwarancji, że nie zostanie wydana na żądanie państwa swego obywatelstwa;

• - azyl terytorialny nie jest tożsamy ze statusem uchodźcy, art. 56 Konstytucji;

• - deklaracja o azylu terytorialnym z 1967 r., pod auspicjami ONZ, nieudane próby stworzenia konwencji o azylu terytorialnym w 1977 r.

• azyl dyplomatyczny - schronienie w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, jest instytucją o charakterze regionalnym w państwach południowoamerykańskich

• - konwencja z Caracas o azylu dyplomatycznym z 1954 r. dotycząca państwa Ameryki Południowej

75. Ekstradycja.

• ekstradycja - wydanie osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub sprawcy przestępstwa państwu, któremu przysługuje jurysdykcja wobec tej osoby

• sprawy ekstradycji regulują umowy bilateralne i wielostronne

• osoba poddana ekstradycji może być przekazana:

- państwu jej obywatelstwa

- państwu popełnienia przestępstwa

- państwu, w którym nastąpiły skutki przestępstwa

• zasady ekstradycji:

1. zasada podwójnej karalności (czyn przestępny i karalny w obu państwach)

2. zasada specjalności (ograniczenie ścigania, osobę wydaną można ścigać tylko za przestępstwo, które było podstawą wydania i można wobec niej wykonywać taka karę dla wykonania której została ona przekazana)

3. zasada prawa azylu (osoba korzystająca azylu nie podlega ekstradycji)

4. zasada nie wydawania własnych obywateli (art. 55 Konstytucji, z zastrzeżeniem o ENA)

• Europejska Konwencja o Ekstradycji z 1957 roku; (Polska związana od 1993)

• 1996 - konwencja ekstradycyjna z USA

• 1998 - konwencja ekstradycyjna z Australią

• 2003 - konwencja ekstradycyjna z Indiami

• Konwencje unijne dotyczące ekstradycji:

1) o ekstradycji z 1996 r.

2. o uproszczonej procedurze ekstradycyjnej z 1995 r.

76. Międzynarodowa ochrona praw człowieka - system powszechny

Historyczny rozwój ochrony praw człowieka

• Jako pierwszy akt inicjujący ochronę praw człowieka podaje się traktat augsburski z 1555 r. (wolność religijna)

• XIX/XX w - umowy dotyczące praw mniejszości

• Rzeczywisty rozwój dokumentów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka zaczął się kształtować po II wojnie światowej (dokumenty o charakterze uniwersalnym)

• Charakter i początki uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka

• Uniwersalny system ochrony praw człowieka zwany jest również systemem powszechnym.

• W dokumentach, które składają się na genezę ONZ można znaleźć pewne postanowienia dotyczące ochrony praw człowieka. Takie wzmianki zawierają:

• Karta Atlantycka z 1941 r

• Deklaracja narodów Zjednoczonych z 1942

• Deklaracja Teherańska z 1943

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948

• Zestaw dokumentów uniwersalnych, chociaż jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego nie ma charakteru prawnie wiążącego

• Katalog praw politycznych, cywilnych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych

• Deklarację przyjęło Zgromadzenie Ogólne ONZ

Niektóre z postanowień Deklaracji:

• każdy człowiek jest wolny

• niestosowanie dyskryminacji

• prawo do sądu

• prawo do sprawiedliwego procesu

• prawo do własności

• prawo do zrzeszania się

• wyrzeczenie się niewolnictwa

• zagwarantowanie ochrony prywatności

• zakaz tortur i nieludzkiego traktowania

Inne wartości potwierdzone przez Deklarację to:

• wolność sumienia

• wolność wyznania i wolność do zmiany wyznania

• równość płci

Pakty Praw Człowieka

• Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych 1966 (Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych)

• Część I(art. 1) -nadanie Narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych bogactw naturalnych; nakazuje także wzajemne poszanowanie tych praw przez Państwa-Strony, zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych.

• Część II(art. 2-5) -określa zobowiązania Państw-Stron Paktu wobec wykonywania jego postanowień; zapewnienie zapewnienia praw obywatelskich i politycznych kobietom i mężczyznom na równych zasadach; Państwo może podjąć kroki mające na celu częściowe ograniczenie niektórych praw wobec zagrożenia Narodu, jednak działania takie muszą być adekwatne do zaistniałej sytuacji i nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji ze względu na rasę, płeć, język, religię lub pochodzenie społeczne.

• Część III(art. 6-27) -zapewnia podstawowe prawa obywatelskie i polityczne takie jak: zakaz dyskryminacji, prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do wolności osobistej, humanitarne traktowanie więźniów, wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, obowiązek argumentacji wydalenia obcokrajowca, równość przed sądami i trybunałami, prawo do uznawania swojej podmiotowości prawnej wszędzie, ochrona życia prywatnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do posiadania własnych poglądów, prawo do gromadzenia się i tworzenia stowarzyszeń (w tym związków zawodowych), ochrona rodziny ze strony Państwa, prawo uczestniczenia w wyborze władzy, równość wobec prawa, ochrona mniejszości etnicznych, religijnych i językowych.

• Zgodnie z Paktem Praw Cywilnych i Politycznych powołany został Komitet Praw Człowieka w Genewie. Został stworzony do przyjmowania zawiadomień indywidualnych i zawiadomień od państw.

• Został on przewidziany jako organ, do którego Można zwrócić się dopiero po wyczerpaniu wszystkich krajowych środków dochodzenia określonych praw. Nie jest to wiec organ odwoławczy

• Jeżeli ktoś decyduje się na skorzystanie z Komitetu Praw Człowieka w Genewie to nie może z tą samą sprawą wystąpić do organów europejskich

• Zarzut musi dotyczyć tych praw, które są przewidziane w pakcie

• Międzynarodowy pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 1966

• Jego artykuły obejmują prawo narodów do samostanowienia i gwarancje równości wszystkich grup wobec stanowionego prawa. Zostało w nim ujęte prawo do pracy, do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych jej warunków (zarobki, wypoczynek, bezpieczeństwo), do tworzenia związków zawodowych i ich swobodnej działalności, do zabezpieczenia społecznego, specjalnej ochrony rodziny, matek, dzieci, do życia na odpowiednim poziomie (wolność od głodu, nędzy), do ochrony zdrowia, do korzystania z nauki (podstawowe bezpłatne i powszechne nauczanie, dostępność średniego nauczania, wolność rodziców w wyborze szkół), do udziału w życiu kulturalnym, korzystania z postępu naukowego, ochrony interesów wynikających z twórczości.

• Protokół dodatkowy, który określał możliwości zgłaszania zawiadomień indywidualnych przez osoby, które uważają się za ofiary naruszenia praw przez państwo-stronę tego paktu do Komitetu Praw człowieka

Polska jest związana obydwoma paktami od 1977, a Protokołu Opcyjnego od 1992

Do Paktu Praw Cywilnych i Politycznych został przyjęty w 1989 także drugi protokół dodatkowy dotyczący zniesienia kary śmierci. Nie przystąpiła do niego Polska

Inne akty o charakterze powszechnym dotyczące ochrony praw człowieka:

• Konwencja o likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1965 roku

• Konwencja dotycząca zwalczania i karania zbrodni apartheidu z 1973

• Konwencja dotycząca zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego lub nieludzkiego karania czy traktowania z 1984

• Konwencja o ochronie praw dziecka z 1989

• Konwencja w sprawie zniesienia wszelkich form dyskryminacji kobiet 1979

• Konwencja o prawach politycznych kobiet z 1953

Konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957

77. Europejski system ochrony praw człowieka.

Oprócz uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka istnieje na każdym kontynencie system regionalny ochrony praw człowieka

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności 1950

• Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

• Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka.

• Skargi do tego Trybunału mogą składać :

• państwa (tzw. skarga międzypaństwowa),

• osoby indywidualne, grupy osób, organizacje pozarządowe (tzw. skarga indywidualna).

Katalog wolności:

• prawo do życia

• zakaz tortur

• zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej

• prawo do wolności i bezpieczeństwa

• prawo do rzetelnego procesu

• zakaz karania bez ustawy

• poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego

• wolność myśli, sumienia i wyznania

• wolność słowa

• wolność zrzeszania się i stowarzyszania

• prawo do zawarcia związku małżeńskiego

• prawo do skutecznego środka odwoławczego

• zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności EKPC

Protokoły dodatkowe:

• protokół nr 1 (1952 r.)

• ochrona własności prywatnej

• prawo do nauki

• prawo do wolnych wyborów

• protokół nr 4 (1963 r.)

• zakaz pozbawiania wolności za długi

• prawo swobodnego poruszania się

• zakaz wydalania własnych obywateli

• zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców

• protokół nr 6 (1983 r.)

• zakaz kary śmierci w czasie pokoju

• protokół nr 7 (1984 r.)

• gwarancje proceduralne przy wydalaniu cudzoziemców

• prawo do odwołania w sprawach karnych

• odszkodowanie za niesłuszne skazanie

• zakaz ponownego sądzenia lub karania

• równość małżonków w sferze cywilno-prawnej

• protokół nr 12 (2000 r.)

• ogólny zakaz dyskryminacji

• protokół nr 13 (2003 r.)

• całkowity zakaz kary śmierci (także w czasie wojny)

• Skargę należy złożyć w ciągu 6 miesięcy od ostatniego orzeczenia w sprawie podjętej na płaszczyźnie krajowej

• Osoba musi być ofiara przekroczenia praw

• Skarga musi dotyczyć tylko zdarzeń, które miały miejsce po wejściu w życie konwencji o w stosunku do danego państwa

• Skargi państwowe trafiają od razu do izby 7-osobowej

Europejska Karta Społeczna 1961 r

Dokument Rady Europy

Zawiera katalog praw i zasad w tym m.in. prawo do pracy, sprawiedliwych higienicznych warunków pracy, godziwego wynagrodzenia, organizowania się i rokowań zbiorowych. Uznaje ona prawa rodziny do ochrony pracowników, migrujących, kobiet, nieletnich, niepełnosprawnych

1992 - Protokół Dodatkowy - prawo równych szans i równego traktowania w sprawach zatrudnienia, zawodu, informacji, prawo do ochrony socjalnej osób w podeszłym wieku

1992 także Drugi Protokół Dodatkowy - system skarg zbiorowych dla pracodawców i pracowników

1996 - prawo do ochrony w razie rozwiązania stosunku pracy lub niewypłacalności pracodawcy, do ochrony godności w pracy, do równych szans i równego traktowania pracowników mających obowiązki rodzinne, prawo przedstawicieli i pracowników do ochrony w przedsiębiorstwie itd.

Inne dokumenty:

Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dzieci z 1996 r

Ramowa Konwencja o ochronie mniejszości narodowych 1995

Konwencja biomedyczna 1997

9. PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSESULARNE.

78. Organy państwa uczestniczące w stosunkach międzynarodowych

Organy występujące w imieniu państwa możemy podzielić na:

• Organy wewnętrzne

• Głowa państwa - przywileje i immunitety osobiste, szczególnie nietykalność osobista (razem z członkami rodziny i osobami towarzyszącymi

• Szef rządu - przywileje i immunitety osobiste

• Minister spraw zagranicznych - przywileje i immunitety osobiste

• Organy zewnętrzne - mają siedziby poza granicami państwa.

• przedstawicielstwa dyplomatyczne w innych państwach - upoważnione są do działania w imieniu państwa wysyłającego we wszystkich dziedzinach, przede wszystkim w sprawach politycznych

• przedstawicielstwa konsularne - ich kompetencje ograniczone są do pewnych dziedzin i nie sprawują generalnej funkcji przedstawicielskiej

• inne organy zagraniczne o specjalnym statusie

• misje przy niektórych organizacjach międzynarodowych (np. ONZ)

Wymienione organy mają charakter stały. Oprócz nich państwa wysyłają także misje specjalne do innych państw, organizacji międzynarodowych i na konferencje międzynarodowe. Ich mandat jest czasowo ograniczony, zwykle do spełnienia określonego zadania.

79. Źródła prawa dyplomatycznego.

• Regulamin Wiedeński z 1815 - dotyczy stopni pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych, uzupełniony Protokołem Akwizgrańskim

• 1961 - Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych

• Pierwsza kodyfikacja tego typu w skali światowej, stronami 179 państw. Nie uchyliła obowiązującego prawa zwyczajowego

• 1963 - Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych

• 1969- Konwencja Wiedeńska o misjach specjalnych

• 1975 - Konwencja Wiedeńska o stosunkach państw z organizacjami międzynarodowymi

80. Prawo legacji.

Czynne prawo legacji - prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych

Bierne prawo legacji - prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych

Wszystkie państwa posiadają czynne i bierne prawo legacji, korzysta z nich także Stolica Apostolska

81. Ustanowienie stosunków dyplomatycznych

Prawo legacji nie implikuje konieczności ustanowienia stosunków dyplomatycznych, gdyż nawiązywanie i utrzymywanie tych stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw. Także uznanie państwa nie pociąga za sobą konieczności równoczesnego utrzymywania z nim stosunków dyplomatycznych.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych może być reakcja na postępowanie ocenianie jako poważne naruszenie praw, interesów lub godności państwa, kiedy państwo przyjmujące nie zapewnia misji warunków normalnego wykonywania funkcji i jej bezpieczeństwa. Zerwanie stosunków dyplomatycznych może nastąpić w wyniku aktu jednostronnego

82. Funkcje misji dyplomatycznej

Misja dyplomatyczna jest stałym organem państwa wysyłającego, mającym swoją siedzibę w państwie przyjmującym. Na czele misji stoi szef.

Funkcje:

• Reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

• Ochrona w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, w granica ustalonych przez prawo międzynarodowe

• Prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego

• Zaznajamianie się wszystkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawozdań rządowi państwa wysyłającego

Popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

83. Akredytacja szefa misji dyplomatycznej

Akredytacja (z franc. accréditer - "upełnomocnić")

• postępowanie, w którym upoważniona jednostka wydaje formalne potwierdzenie, w którym oświadcza, że organizacja lub osoba są kompetentne do wykonywania określonych zadań. W Polsce upoważnioną jednostką akredytującą jest Polskie Centrum Akredytacji

• ustanowienie jakiejś osoby szefem misji dyplomatycznej przy głowie państwa przyjmującego lub ministra spraw zagranicznych, lub też organizacji międzynarodowej.

oficjalne uznanie przedstawiciela dyplomatycznego (nie tylko szefa misji, ale także członka personelu dyplomatycznego) państwa wysyłającego za pełniącego swoje funkcje w państwie przyjmującym

84. Klasy szefów misji i sprawa procedencji. Personel misji.

W myśl artykułu 14 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. szefowie misji dyplomatycznych dzielą się na trzy klasy:

• ambasadorów i nuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw, oraz innych szefów misji równorzędnego stopnia;

• posłów, ministrów i internuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw;

• chargé d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych.

Państwa uzgadniają między sobą klasę, do której powinni należeć szefowie ich misji, przy czym obowiązuje zasada wzajemności (raczej nie spotyka się sytuacji, gdy państwo X wysyła do państwa Y ambasadora, a państwo Y do państwa X posła).

Zagadnienie procedencji (pierwszeństwa)

W Regulaminie Wiedeńskim przyjęto, ze w ramach tej samej klasy pierwszeństwo ustala się według starszeństwa w pełnieniu misji, tzn. od daty urzędowego zawiadomienia o przybyciu do państwa przyjmującego

Zasadę tę utrzymała z niewielką modyfikacją Konwencja Wiedeńska.

Szefowie misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swojej klasy zgodnie z kolejnością dat i godzin objęcia funkcji

W niektórych państwach katolickich pierwszeństwo tradycyjnie przysługiwało przedstawicielom papieża. Konwencja Wiedeńska to potwierdziła

Personel misji dyplomatycznej.

Dzieli się na trzy grupy:

Personel dyplomatyczny - najbardziej uprzywilejowana sytuacja prawna, korzystają z pełnych przywilejów dyplomatycznych. Obejmuje radców, sekretarzy oraz attachés

Personel administracyjny i techniczny - podobnie jw., zalicza się do niego personel kancelaryjny (kierownik kancelarii, tłumacze, lekarze, radiotelegrafiści )

Personel służby - tylko ograniczone przywileje i immunitety (kierowcy, gońcy, służba)

85. Przywileje i immunitety dyplomatyczne - pojęcie, uzasadnienie.

• Pojęcie

Przywileje i immunitety przysługują członkom misji, a zwłaszcza jej szefowi i personelowi dyplomatycznemu. Terminy te nie są bliżej definiowane. Konwencja wiedeńska stanowiąc o tych pojęciach nie przeprowadza między nimi żadnego rozróżnienia.

Wg M. Gąsiorowskiego termin „przywilej” jest szerszy, gdyż każdy immunitet można uznać za przywilej, a nie każdy przywilej za immunitet (np. prawo wywieszenia flagi na budynku przedstawicielstwa). Immunitet ma charakter negatywny i oznacza uwolnienie od czegoś, czemu inni podlegają, natomiast przywilej ma charakter pozytywny i oznacza prawo korzystania z czegoś, co innym nie przysługuje. Rozróżnienie to jest jednak niezupełnie ostre i trudno je rozróżniać, więc przyjęło się uważać je za tożsame.

1. Uzasadnienie

Konieczne jest stworzenie sytuacji prawnej, w której członkowie misji (zwłaszcza szef i personel dyplomatyczny) mogliby wypełniać swoje zadania bez przeszkód, z poczuciem pełnego bezpieczeństwa osobistego i niezależności działania. Uzasadnieniem jest więc zapewnienie swobodnego wykonywania funkcji. Jest to zgodne z interesem wszystkich państw.

86. Przywileje i immunitety misji.

Przywileje i immunitety dzielimy na: rzeczowe - przysługujące misji dyplomatycznej i osobowe - przysługujące członkom personelu misji.

Do przywilejów i immunitetów rzeczowych zaliczamy:

• prawo używania flagi i godła na pomieszczeniach misji dyplomatycznej,

• nietykalność pomieszczeń misji, jej archiwów, dokumentacji i korespondencji urzędowej

• zwolnienie od podatków i opłat

swobodę porozumiewania się

87. Przywileje i immunitety osobowe członków misji.

Jeżeli chodzi o przywileje i immunitety osobowe, tzn. przysługujące poszczególnym osobom, to należy określić:

• ich treść (zakres przedmiotowy)

• zakres podmiotowy (osobowy)

• zakres czasowy (od kiedy do kiedy obowiązują)

• zakres terytorialny (na terytorium jakich państw obowiązują)

Treść:

Nietykalność osobista - dwa rodzaje obowiązków państwa przyjmującego:

• zakaz stosowania przymusu w jakiejkolwiek formie (naruszenia godności, obraza, etc., aresztowania)

• zapewnienie należytej ochrony osobistej

Immunitet jurysdykcyjny w sprawach:

• Karnych - sąd karny w razie ustalenia, że sprawa dotyczy osoby korzystającej z immunitetów dyplomatycznych, z urzędu musi stwierdzić swoją niewłaściwość i postępowanie umorzyć. Można go co najwyżej uznać za persona non grata i zażądać jego odwołania. Immunitet w państwie przyjmującym nie uchyla w stosunku do niego jurysdykcji państwa wysyłającego.

• Cywilnych - dotyczy wszystkich spraw, w których mógłby być stroną, zarówno z tytułu działalności urzędowej, jak prywatnej. Aby bronić obywateli państwa przyjmującego, immunitet ten jest ograniczony przez:

• powództwa dotyczące nieruchomości na terenie państwa przyjmującego

• powództwa dotyczące spadkobrania, w którym przedstawiciel występuje jako osoba prywatna

• powództwa dotyczące działalności zawodowej lub handlowej poza funkcjami urzędowymi

• Administracyjnych - niepodleganie jurysdykcji policyjnej. Zwalnia z przestrzegania przepisów administracyjnych i porządkowych (nie można mu np. dać mandatu). Można go uznać za persona non grata.

Zakres podmiotowy

11. Szefowie misji

12. Członkowie personelu dyplomatycznego

13. Członkowie ich rodzin (o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego)

Zakres czasowy

Obowiązuje od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego, albo (jeśli się już na nim znajduje) od chwili notyfikacji jej nominacji władzom. Wygasa z chwilą opuszczenia terytorium, lub zerwania stosunków dyplomatycznych i wybuchu konfliktu zbrojnego.

Persona non grata, która nie opuściła terytorium państwa przyjmującego, w terminie zaproponowanym przez to państwo, może przestać być uznawana za członka misji.

W odniesieniu do czynności urzędowych członka misji, immunitet ma charakter trwały - trwa również po zakończeniu jego funkcji jako członka misji.

Zakres terytorialny

Terytorium państwa przyjmującego; zgodnie z praktyką również terytorium państw trzecich jeżeli przebywają tam urzędowo. Nie dotyczy to członków personelu administracyjnego i technicznego

88. Zakończenie misji dyplomatycznej.

Wg K. Libery, zakończenie misji dyplomatycznej może nastąpić z przyczyn, które można ująć w cztery grupy, z tym że każda grupa obejmuje kilka przypadków.

• Z inicjatywy samego przedstawiciela dyplomatycznego (prośba o odwołanie lub podanie się do dymisji).

• Z woli państwa wysyłającego (odwołanie)

• Z woli państwa przyjmującego (uznanie za persona non grata)

• Na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych, uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego (śmierć, zerwanie stosunków dyplomatycznych, wskutek wybuchu wojny, utrata bytu niepodległościowego)

Z podobnych przyczyn następujące zakończenie funkcji członka personelu misji nie posiadającego statusu dyplomatycznego.

89. Misje specjalne

To jednorazowe misje wysyłane w konkretnych celach specjalnych np. na otwarcie czegoś, na ślub monarchy, na pogrzeb dostojnika itp.

Były one pierwotną i najstarszą formą dyplomacji - doraźne i krótkotrwałe reprezentujące państwa wysyłające, które przez tysiąclecia były jedyną formą dyplomatycznych kontaktów między państwami. Biblia wspomina już o wielu doraźnych misjach wysokiej rangi, wśród nich np. o przybyciu w X w p.n.e. królowej Szeby (Saby) do króla Izraela Salomona. Pewną stabilność form osiągają stosunki dyplomatyczne w starożytnej Grecji, gdzie państwa-miasta tak często wymieniały misje specjalne, że w w p.n.e. nabrały one niemal charakteru stałych stosunków dyplomatycznych.

90. Źródła prawa konsularnego

1. Normy zwyczajowe

2. Dwustronne umowy konsularne (w 1999 r. Polska była związana umowami z 37 państwami): wpłynęły one na kształtowanie się norm zwyczajowych

3. Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych (1963 r., weszła w życie w 1967 r., Polska ratyfikowała w 1981 r.) - lex generalis w stosunku do umów dwustronnych

4. Normy prawa wewnętrznego (regulują organizację służby konsularnej poszczególnych państw, uzupełniają i konkretyzują normy prawa międzynarodowego dotyczące sytuacji prawnej obcych placówek konsularnych i ich członków).

91. Ustanowienie stosunków konsularnych.

Wszystkim państwom przysługuje czynne i bierne prawo konsulatu, tzn. Prawo do wysyłania i przyjmowania przedstawicieli konsularnych. Samo nawiązywanie stosunków konsularnych zależy od zgody zainteresowanych państw. Nawiązanie stosunków konsularnych implikuje zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych. Natomiast zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą ipso facto zerwania stosunków konsularnych.

Ustanowienie urzędu konsularnego może nastąpić jedynie za zgodą państwa przyjmującego. Musi określać siedzibę, klasę oraz okręg konsularny. Można ustanowić kilka urzędów konsularnych w jednym państwie. Obok stolicy przeważnie ustanawia się je w miastach portowych, handlowych, przemysłowych lub imigracyjnych.

92. Funkcje konsularne.

Konsul nie reprezentuje państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, co jest główną funkcją przedstawiciela dyplomatycznego. Jego podstawową funkcją jest natomiast ochrona różnorodnych interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie pobytu.

Pierwsza grupa (ogólne):

• Czuwanie nad wykonywaniem umów międzynarodowych przez państwo przyjmujące,

• Działalność informacyjna i propagandowa,

• Uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki,

• Zadania specjalne (polityczne)

• Funkcje dyplomatyczne (wykonywane czasem w zastępstwie misji dyplomatycznej)

Druga grupa (zadania wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego):

• prowadzenie rejestru obywateli z okręgu konsularnego

• wydawanie paszportów, wiz, dokumentów podróży

• przyjmowanie oświadczeń o małżeństwach

• sporządzanie aktów urodzenia i zgonów

• przyjmowanie oświadczeń w sprawie obywatelstwa

Trzecia grupa (sądowe, określone przez prawo karne i cywilne materialne i procesowe)

Czwarta grupa (żegluga morska)

Piąta grupa (żegluga powietrzna)

93. Ustanowienie szefa urzędu konsularnego - klasy i rangi.

Członkowie urzędu konsularnego - wszystkie osoby zatrudnione w urzędzie konsularnym:

• Kierownikiem UK jest konsul generalny, konsul, wicekonsul lub agent konsularny;

• Pozostali członkowie:

1) funkcjonariusze (urzędnicy) konsularni - wykonują funkcje konsularne;

2) Pracownicy konsularni (służba administracyjna lub techniczna)

3) Członkowie personelu służby

• Osobną grupą są konsulowie honorowi - wykonują funkcje bez pobierania uposażenia; mają węższy zakres przywilejów i immunitetów

W praktyce służby konsularnej państw rozróżniać należy:

• konsulów zawodowych - obywatel państwa wysyłającego, funkcjonariusz resortu służby zagranicznej

• konsulów honorowych - obywatel państwa przyjmującego, zajmujący się działalnością gospodarczą na jego terenie, utrzymujący stosunki z państwem wysyłającym, które powierza mu pewien zakres funkcji konsularnych

Szefowie placówek konsularnych dzielą się na cztery klasy:

- konsulów generalnych

- konsulów mianowani przez organy centralne

- wicekonsulów

- agentów konsularnych (może być powołany przez konsula)

Ogół szefów placówek konsularnych w określonym mieście stanowi korpus konsularny, który obejmuje jeszcze osoby zatrudnione w obcych konsulatach (sekretarze, attaché) i ich rodziny.

Dziekanem korpusu konsularnego jest najstarszy rangą konsul, który w danym okręgu najwcześniej otrzymał akceptację ze strony państwa przyjmującego.

Podstawą pełnienia funkcji przez kierownika urzędu konsularnego są listy komisyjne określające jego rangę, siedzibę i okręg konsularny, które państwo przyjmuje w drodze exequatur (zgoda na wykonywanie funkcji)

RANGI ???

94. Przywileje i immunitety konsularne.

Konsul, w przeciwieństwie do dyplomaty, podlega jurysdykcji i władzy państwa przyjmującego. Immunitet jest węższy i niepełny, chroni tylko w zakresie funkcji urzędowych. W ostatnim czasie jednak jest tendencja do zacierania różnic między służbą konsularną i dyplomatyczną, w związku z czym rozszerza się zasięg immunitetu konsularnego.

Zakres przedmiotowy:

• Ochrona konsulów i ich wolności - szacunek, nietykalność osobista, zatrzymanie tylko w przypadku popełnienie „ciężkiej zbrodni” i tylko w wyniku postanowienia władzy sądowej.

• Immunitet jurysdykcyjny w odniesieniu do czynności konsularnych

• Inne przywileje i immunitety: nie są zobowiązani do składania zeznań w charakterze świadka, immunitet celny i podatkowy, od świadczeń publicznych.

Zakres podmiotowy:

• Kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni (funkcjonariusze)

• Pracownicy konsularni - niektóre przywileje

• Personel służby

• Nie korzystają z immunitetów i przywilejów członkowie rodzin (oprócz podatkowego i celnego oraz kilku pomniejszych)

Zakres czasowy:

• Immunitet jurysdykcyjny ma charakter trwały

• Pozostałe od chwili objęcia stanowiska, a wygaśnięcie z chwilą zaprzestania pełnienie funkcji

Zakres terytorialny:

• Spory: czy tylko w okręgu konsularnym czy na całym terytorium. Konwencja wiedeńska nie ogranicza terytorium do okręgu konsularnego. Przyznaje pewne immunitety na terenie państw trzecich.

95. Zakończenie funkcji konsularnych.

Artykuł 25 Konwencji wiedeńskiej:

Funkcje członka urzędu konsularnego ulegają zakończeniu między innymi przez:

• notyfikację przez państwo wysyłające państwu przyjmującemu, że funkcje danej osoby uległy zakończeniu;

• cofnięcie exequatur (zgody na wykonywanie funkcji);

notyfikację przez państwo przyjmujące państwu wysyłającemu, że państwo przyjmujące przestało uważać tę osobę za członka personelu konsularnego.

96. Konsulowie honorowi.

1. Osobną grupą są konsulowie honorowi - wykonują funkcje bez pobierania uposażenia; mają węższy zakres przywilejów i immunitetów. Może otrzymywać zwrot wydatków związanych z pełnieniem funkcji. Obok funkcji konsularnych może prowadzić inną działalność zarobkową.

2. Konsulami honorowymi najczęściej zostają osoby posiadające obywatelstwo państwa przyjmującego (w przypadku konsulów zawodowych - praktycznie zawsze posiadają oni obywatelstwo państwa wysyłającego), a mające korzenie w kraju wysyłającym. Mogą to być osoby, które wyemigrowały ze swojego kraju lub mają z nim związki rodzinne. Osoby takie muszą być dobrze sytuowane, oraz mieć dobrą opinią w kraju, w którym mają pełnić funkcję konsula.

3. W przypadku, gdy konsul honorowy jest obywatelem państwa, w którym urzęduje, jego przywileje i immunitety są bardzo ograniczone i właściwie sprowadzają się do wyłączenia możliwości pociągnięcia go przez to państwo do odpowiedzialności w związku z wykonywaniem przez niego czynności konsularnych.

4. Większość konsulatów i placówek dyplomatycznych to właśnie Konsulaty Honorowe.

Funkcja ta nie jest uznawana we wszystkich państwach. Każde państwo ma swobodę decyzji. Polska w okresie socjalizmu nie uznawała konsulów honorowych.

10. ORAGNIZACJE MIĘDZYNARODOWE.

97. Pojęcie i klasyfikacja organizacji międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe:

• Rządowe - forma współpracy i współdziałania państw określona w wielostronnej umowie międzynarodowej, która zakłada pewien stały zakres uczestnictwa (w postaci członkostwa) i określa strukturę wewnętrzną (organy funkcjonujące w ramach tej organizacji)

• Pozarządowe - forma współpracy i współdziałania osób fizycznych, prawnych, instytucji i stowarzyszeń pochodzących z różnych państw działających na podstawie różnych dokumentów (tzw. porozumień nieformalnych, niekiedy aktów prawa wewnętrznego)

Organizacje międzynarodowe o charakterze rządowym możemy podzielić według różnych kryteriów, przy czym istnieją kryteria podstawowe klasyfikacji:

Ze względu na kryterium członkostwa:

• charakterze uniwersalnym (powszechnym)

• charakterze grupowym (partykularnym), regionalnym (np. Liga Państw Arabskich, Konferencja Państw Islamskich, Rada Europy, Organizacja Państw Amerykańskich, Unia Afrykańska - dawna Organizacja Jedności Afrykańskiej)

Ze względu na zakres kompetencji:

• kompetencjach ogólnych (zajmują się całokształtem stosunków międzynarodowych)

• kompetencjach wyspecjalizowanych (zajmujące się fragmentem, wybraną dziedziną stosunków międzynarodowych)

Ze względu na zakres władzy:

• Koordynacyjne (nie podejmują zasadniczo uchwał wiążących dla państw)

• Ponadnarodowe (państwa przekazują część swoich uprawnień na rzecz organów tych organizacji; np. Wspólnoty Europejskie)

98. Geneza ONZ.

Pierwsze organizacje międzynarodowe we współczesnym rozumieniu pojawiły się w XIX wieku i należały do nich tzw. Unie Administracyjne (o dość wąskim zakresie działania) nie mające kompetencji w dziedzinie spraw politycznych, np. Komisje Rzeczne (1815 r. - Komisja Żeglugi na Renie, 1856 r. - Komisja Żeglugi na Dunaju), Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (1865 r.), Powszechny Związek Pocztowy (1874 r.), Międzynarodowy Związek Metryczny (1875 r.).

Pierwszą organizacją międzynarodową o charakterze uniwersalnym i szerokich kompetencjach także politycznych była Liga Narodów (utworzona na mocy Paktu Ligi, będącego integralną częścią traktatów pokojowych zawartych po I Wojnie Światowej z 1919 r.).

Liga Narodów nie osiągnęła swojego podstawowego celu jakim było zapewnienie społeczności międzynarodowej pokoju i bezpieczeństwa. Za kres jej działalności w sensie faktycznym uznaje się wybuch II Wojny Światowej.

Już w trakcie działań wojennych w czasie II Wojny Światowej podejmowano pewne inicjatywy mające doprowadzić do powstania ONZ:

• Karta Atlantycka - 14 VIII 1941 r. przyjęta przez w. Churchilla i F. D. Roosevelta) - określono zasady na jakich społeczność międzynarodowa miałaby być zorganizowana po zakończeniu wojny.

• Deklaracja Narodów Zjednoczonych - 1 I 1942 r. podpisana w Waszyngtonie początkowo przez 26 państw, do końca wojny przez 47 państw.

• Deklaracja Moskiewska „o bezpieczeństwie zbiorowym” - 30 X 1943 r. przez ministrów spraw zagranicznych ZSRR, USA, UK i Chin - ma być powołana w przyszłości organizacja międzynarodowa oparta na zasadzie suwerennej równości państw członkowskich.

• Deklaracja Teherańska - 1 XII 1943 r. podpisana przez Roosevelta, Churchilla i Stalina - wielkie mocarstwa będą ponosiły główną odpowiedzialność za utrzymanie pokoju na świecie.

• Konferencja w Dumbarton Oaks - 21 VIII - 7 X 1944 r., ministrowie spraw zagranicznych USA, ZSRR, UK i Chin; starano się przygotować projekt Karty Narodów Zjednoczonych; nie objęła wszystkich kwestii, których nie udało się rozstrzygnąć (przede wszystkim formuły głosowania w Radzie Bezpieczeństwa i organu sądowego - czy nadal będzie działał Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, czy też powołać nowy organ sądowy).

• Konferencja w Jałcie - 4-11 II 1945 r., Roosevelt, Churchill, Stalin - przedmiotem dyskusji był problem głosowań w Radzie Bezpieczeństwa ONZ („jałtańska reguła głosowania”); postanowiono, że konferencja założycielska ONZ odbędzie się w San Francisco i rozpocznie się 25 IV 1945 r. i będą w niej uczestniczyć sygnatariusze Deklaracji Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 r.; w 1945 r. przed rozpoczęciem konferencji odbyło się w Waszyngtonie trwające od 9 do 20 kwietnia spotkanie prawników, na którym uzgodniono, że zostanie utworzony nowy organ sądowy MTS włączony do struktury organów ONZ.

• Konferencja w San Francisco - 25 IV - 26 VI 1945 r., 50 państw (bez udziału Polski) - sygnatariuszy Karty Narodów Zjednoczonych; podjęto decyzje o poszerzeniu składu państw o Białoruską SSR i Ukraińską SSR oraz Argentynę i Danię, zgłoszono jeszcze ponad 1200 poprawek, ale na wprowadzenie do tekstu mogły liczyć tylko te, które miały poparcie wielkich mocarstw - 26 VI podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, która miała wejść w życie w chwili kiedy ratyfikują ją wszystkie wielkie mocarstwa i ponad połowa pozostałych sygnatariuszy (24 X 1945 r. - weszła w życie i zarazem jest to dzień Narodów Zjednoczonych, w tym dniu także Polska złożyła swój dokument ratyfikacyjny).

Sprawą, która zajmowała przez pewien czas państwa członkowskie była sprawa siedziby ONZ, tj. problem wyboru najpierw państwa, a później miasta w tym państwie. Zwyciężyła propozycja umieszczenia siedziby w Nowym Jorku. Siedziba ONZ była budowana z pożyczki oprocentowanej udzielonej organizacji przez rząd USA. Poza główną siedzibą ONZ posiada także biura regionalne (w Europie jest to Genewa).

99. Cele i zasady ONZ.

Cele ONZ określa Karta Narodów Zjednoczonych w Art. 1:

• Utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego - cel podstawowy (nadrzędny) ONZ

ONZ nie jest skuteczna jeśli chodzi o regionalne lub dwustronne konflikty zbrojne.

• Rozwijanie przyjaznych kontaktów między państwami - rozwijanie współpracy między państwami członkowskimi na zasadach równości i samostanowienia

• Popieranie współpracy w różnych dziedzinach (gospodarczej, kulturalnej i innych)

• Ma stanowić płaszczyznę uzgadniania działalności międzynarodowej (państwa będą przedstawiać swoje opinie i będą podejmowane dyskusje nad różnorodnymi problemami międzynarodowymi)

Umożliwia kontakty państw, które nie utrzymują np. ze sobą stosunków dyplomatycznych.

Zasady ONZ ujęte są w Art. 2 Karty NZ:

• Suwerennej równości państw członkowskich (jedno państwo - jeden głos)

• Wykonywania w dobrej wierze zobowiązań międzynarodowych

• Pokojowego regulowania sporów międzynarodowych

• Wyrzeczenia się siły i groźby jej użycia w stosunkach międzynarodowych

• Bezpieczeństwa zbiorowego (napaść na członka ONZ powinna powodować reakcję i pomoc ze strony pozostałych członków ONZ)

Powszechności (zachęta do przystępowania do ONZ, państwa niezrzeszone z ONZ mają także respektować podstawowe zasady Karty NZ).

100. Nabycie członkostwa ONZ.

Zgodnie z postanowieniami Karty NZ mamy dwa rodzaje państw należących do ONZ:

• Członków pierwotnych - państwa, które bądź uczestniczyły w konferencji Narodów Zjednoczonych w San Francisco, bądź uprzednio podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z dnia 1 stycznia 1942 roku oraz podpiszą niniejszą Kartę i ratyfikują ją.

• Członków późniejszych - przyjęcie jest uzależnione od spełnienia przez kandydata pewnych kryteriów i pozytywnego przeprowadzenia procedury przed organami ONZ. W świetle Art. 4 wymienia się pięć kryteriów, którym musi odpowiadać kandydat na członka ONZ:

• musi być państwem

• „miłowanie pokoju”

• przyjęcie bez zastrzeżeń postanowienia Karty NZ

• chęć wypełniania postanowień Karty NZ

ma możliwość wypełniania postanowień Karty NZ

101. Ustanie członkostwa ONZ.

Należy tu uwzględnić:

• Wykluczenie państwa - kiedy państwo rażąco łamie postanowienia Karty NZ. Decyzję podejmuje Rada Bezpieczeństwa i Zgromadzenie Ogólne ONZ. Głosowanie w Radzie Bezpieczeństwa: 9 głosów, w tym jednomyślność stałych członków, w Zgromadzeniu Ogólnym 2/3 państw obecnych i głosujących: takie głosowanie przeprowadzono raz w stosunku do Jugosławii.

• Wystąpienie państwa - nie jest przewidziane w Karcie NZ, zdarzył się taki przypadek w historii - Indonezja w 1965 r.

• Utrata podmiotowości prawnomiędzynarodowej

102. Zgromadzenie Ogólna ONZ - skład, głosowanie, kompetencje.

Jest organem plenarnym ONZ składającym się ze wszystkich państw członkowskich (192 państwa). Każde z państw podczas sesji Zgromadzenia Ogólnego może być reprezentowane przez maksymalnie 5 przedstawicieli.

Jest to organ o charakterze sesyjnym, przy czym zgodnie z Kartą NZ zwoływane są sesje zwyczajne ale mogą być także zwoływane sesje nadzwyczajne oraz sesje w trybie nagłym (nawet w ciągu 24 godzin od pojawienia się wniosku o ich zwołanie).

Sesje zwyczajne rozpoczynają się zwyczajowo w trzeci wtorek września i kończyły się zwykle w trzecim tygodniu grudnia. Zdarzało się jednak i tak, że sesje formalnie trwały przez cały rok i nie były zamykane, np. przy przyjmowaniu nowych państw.

Sesje nadzwyczajne zwołuje Sekretarz Generalny ONZ, przy czym czyni to gdy z takim wnioskiem wystąpi Rada Bezpieczeństwa lub wniosek taki ma poparcie większości państw członkowskich.

Na początku każdej sesji Zgromadzenia Ogólnego dokonywany jest wybór Przewodniczącego Sesji oraz 21 wiceprzewodniczących, a także przewodniczących poszczególnych głównych komitetów Zgromadzenia Ogólnego.

Struktura Zgromadzenia Ogólnego ONZ uległa pewnej zmianie. Obecnie jest 6 głównych komitetów Zgromadzenia Ogólnego:

• Komitet ds. Rozbrojenia i Międzynarodowego Bezpieczeństwa

• Komitet Ekonomiczny (Gospodarczy) i Finansowy

• Komitet ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych

• tzw. Specjalny Komitet Polityczny i ds. Dekolonizacji

• Komitet Administracyjny i Budżetowy

• Komitet Prawny

Poza debatami plenarnymi toczą się także debaty w ramach poszczególnych komitetów i każde państwo członkowskie może skierować swojego przedstawiciela na obrady każdego z tych komitetów.

Powoływany jest także Komitet Ogólny (Generalny) składający się z: przewodniczącego, wiceprzewodniczącego, szefów 6 komitetów Zgromadzenia.

Komitet Pełnomocnictw jest powoływany przy okazji każdej sesji i poddaje ocenie i kontroli pełnomocnictwa, którymi legitymują się przedstawiciele państw biorących udział w sesji Zgromadzenia Ogólnego.

System podejmowania uchwał w ramach Zgromadzenia Ogólnego obejmuje kilka rodzajów głosowań, a także możliwe jest podejmowanie uchwał na zasadzie konsensusu. Nie wszystkie sprawy są poddawane pod formalne głosowanie, niektóre mogą być uzgadniane za pomocą właśnie konsensusu (np. często w sprawach rozbrojenia).

Jeżeli sprawa jest poddawana pod głosowanie to w takim wypadku mamy 2 procedury zwykłe i 2 procedury specjalne.

• Procedury zwykłe. Podział spraw objętych tymi procedurami przebiega według linii znaczenia i wagi danych spraw. Jeden tryb głosowania jest zarezerwowany dla spraw ważnych, a drugi dla spraw mniejszej wagi.

Sprawy ważniejsze wymagają większości 2/3 głosów państw obecnych i głosujących. Karta NZ wskazuje które sprawy są ważne i należą do nich sprawy dotyczące:

• członkostwa w ONZ

• składu innych organów ONZ

• budżetu

• powiernictwa międzynarodowego

• pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

• Procedury specjalne

• Jeden tryb specjalny dotyczy wyboru sędziów do MTS - wymaga zgody ponad połowy państw członkowskich (bezwzględna większość głosów w stosunku do wszystkich państw członkowskich)

• Drugi tryb specjalny dotyczy wprowadzania poprawek do Karty NZ - wymagają większości 2/3 z wszystkich państw członkowskich

Uchwały Zgromadzenia Ogólnego o charakterze wewnętrznym ONZ są wiążące, natomiast te o charakterze zewnętrznym kierowane do państw członkowskich ONZ lub działających poza ONZ nie mają charakteru prawnie wiążącego.

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego. Zajmuje się wszelkimi sprawami wchodzącymi w zakres Karty NZ, a także może omawiać wszelkie kwestie dotyczące funkcji któregokolwiek z organów ONZ.

Karta NZ przewiduje jednak, że w pewnych sytuacjach Zgromadzenie Ogólne powinno uznać wyższość Rady Bezpieczeństwa, a więc nastąpiło pewne ograniczenie kompetencji Zgromadzenia Ogólnego w stosunku do Rady Bezpieczeństwa. Chodzi tu o sprawy pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, które są główną domeną działalności Rady Bezpieczeństwa. Sprawami tymi zajmuje się także Zgromadzenie Ogólne, z tym jednak, że jeżeli Zgromadzenie Ogólne zajmuje się jakąś sprawą z tego zakresu i zauważy, że w danej sprawie będzie potrzebne przeprowadzenie pewnej akcji, która będzie miała za cel utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego to w tym wypadku Zgromadzenie Ogólne przekazuje tę sprawę Radzie Bezpieczeństwa.

Podobnie jeżeli Zgromadzenie Ogólne zajmuje się jakimś sporem i jest on również rozpatrywany przez Radę Bezpieczeństwa to w takim wypadku Zgromadzenie Ogólne nie może w związku z tym sporem podejmować jakichkolwiek uchwał, chyba że Rada Bezpieczeństwa zwróci się w tej sprawie do Zgromadzenia Ogólnego.

Na forum Zgromadzenia Ogólnego dyskutowane są różne problemy, np. dotyczące spraw człowieka.

103. Rada Bezpieczeństwa ONZ - skład, głosowanie, kompetencje.

Jest organem o węższym składzie członkowskim. Składa się z 15 państw. Skład RB uległ poszerzeniu zgodnie z poprawką, która była przyjęta w 1963 r. (weszła w życie w 1965 r.) i została poszerzona od 1 I 1966 r. z 11 do 15 państw.

W RB są rozdzielane zgodnie z kluczem geograficznym (zgodnie z zasadą sprawiedliwej reprezentacji geograficznej):

1. 5 miejsc - Afryka i Azja

2. 2 miejsca - Ameryka Łacińska

3. 2 miejsca - Europa Zachodnia i inne państwa

4. 1 miejsce dla Europy Wschodniej (kiedyś miało być określane względami natury ustrojowej, dla ówczesnych państw socjalistycznych - chociaż w 1960 r. Polska rywalizowała o to miejsce z Turcją i ostatecznie oba państwa sprawowały tę kadencję przez rok).

Polska była członkiem RB w latach 1946-47, w 1967, w latach 1971-72, 1982-83, 1996-97.

Przez dłuższy czas jeśli chodzi o reprezentacje w Radzie to zamiast Chin zasiadała reprezentacja Tajwanu. Próbowano zmienić ten stan rzeczy co udało się na początku lat 70-tych.

Głosowanie odbywa się w ramach trzech procedur: 2 procedury zwykłe i 1 specjalna.

Procedury zwykłe

• W sprawach proceduralnych wymagana jest większość 9 głosów dowolnych członków

• W sprawach merytorycznych również 9 głosów, ale wśród nich muszą być głosy wszystkich stałych członków RB. Wstrzymanie się od głosu któregoś ze stałych członków nie jest traktowane jako skorzystanie z prawa veta.

• Jeżeli stały członek chce skorzystać z prawa veta musi głosować przeciw uchwale

• Jeżeli RB rozpatruje spór, w którym uczestniczy członek RB, to jest on zobowiązany do wstrzymania się od głosu.

Procedura specjalna

Jest jedna możliwość przewidziana w Karcie NZ, kiedy do podjęcia uchwały wystarczy 8 głosów (bezwzględna większość głosów) i dotyczy wyboru sędziów MTS.

Tryb pracy Rady Bezpieczeństwa. Pracuje w trybie stałym. Sesja RB może być zwołana w każdej chwili. Może być zwołana przez przewodniczącego RB w dowolnym czasie gdy uzna to za wskazane i dlatego państwa mające swoich członków w RB muszą utrzymywać stałą reprezentację.

Nie zmienił się od początku istnienia ONZ skład wielkich mocarstw co zdaniem niektórych państw nie odzwierciedla w stopniu wystarczającym aktualnego układu sił na świecie. Od dłuższego czasu mówi się o możliwościach poszerzenia składu RB, zwiększenia liczby stałych członków, trzeba zwrócić tu uwagę, że są państwa, które są większymi płatnikami od innych, np. Japonia i Niemcy wpłacają więcej niż UK i Francja, a nie są stałymi członkami.

Charakter prawny uchwał. RB może podejmować uchwały zarówno wiążące jak i niewiążące, ponieważ może uchwalać decyzje (wiążące) i zalecenia (niewiążące).

Decyzje podejmuje w przypadkach kiedy chodzi o akcje w razie zagrożenia lub naruszenia pokoju i aktów agresji.

Zalecenia nie są prawnie wiążące i określają jedynie pewien preferowany sposób zachowania się. Stąd istnieje konieczność publikacji uchwał wiążących i ich podawania do publicznej wiadomości.

RB w ostatnim czasie powołała na mocy własnych uchwał Trybunały Międzynarodowe (jugosłowiański w Hadze i rwandyjski w Arushy).

RB powołuje tzw. Komitet Stały, zajmujący się sprawami proceduralnymi oraz Komitet ds. Członkostwa (przyjmowanie nowych członków).

104. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ.

Składa się aktualnie z 54 państw członkowskich. Podlegał dwukrotnie poszerzeniu. Początkowo RGiS liczyła 18 państw, w 1965 r. poszerzono skład do 27 państw, a w 1973 r. do 54 państw. Kadencja jest 3-letnia z możliwością ponownego bezpośredniego wyboru.

Niektóre duże państwa są w drodze reelekcji stale powoływane w skład RGiS (Rosja, UK, USA, Francja). Miejsca w RGiS są także podzielone zgodnie z zasadą sprawiedliwej reprezentacji geograficznej:

14 miejsc - Afryka

13 miejsc - Europa Zachodnia

11 miejsc - Azja

10 miejsc Ameryka Łacińska

6 miejsc - Europa Wschodnia

Podejmuje uchwały w trybie bezwzględnej większości państw obecnych i głosujących.

Wytworzyła system organów funkcjonalnych, pomocniczych. Obecnie w składzie RGiS nie zasiada przedstawiciel Polski.

Podejmuje uchwały wiążące tylko w sprawach wewnętrznych, a w pozostałych uchwały są podejmowane w formie zaleceń.

Organy pomocnicze to przede wszystkim 9 komisji funkcjonalnych (ds. zrównoważonego rozwoju, ds. prewencji przestępczości, ds. statusu kobiet). Poza tym istnieją Regionalne Komisje Gospodarcze (5). 5 Stałych Komitetów oraz wiele różnych organów eksperckich lub powoływanych ad hoc dla rozpatrywania różnych spraw.

RGiS ma bardzo szerokie spektrum działania:

• wszelkie sprawy społeczne, ekonomii światowej, kultury, oświaty

koordynuje działania organizacji wyspecjalizowanych systemu ONZ, z tymi organizacjami zawiera też umowy o współpracę

105. Rada Powiernicza ONZ.

W 1994 r. właściwie zawiesiła swoją działalność, ponieważ w tym roku ostatnie terytorium powiernicze uzyskało niepodległość i Rada Powiernicza postanowiła, że od 1 XI 1994 r. nie będzie zbierała się regularnie na dorocznych sesjach i będzie mogła się zbierać w sytuacji, kiedy będzie wymagała tego sytuacja.

W skład Rady Powierniczej aktualnie wchodzą stali członkowie Rady Bezpieczeństwa. W Karcie NZ była jednak ustalona zasada parytetu pomiędzy państwami zarządzającymi terytoriami powierniczymi i takimi, które tego zarządu nie sprawowały.

Przyjmowała sprawozdania dotyczące systemu powiernictwa, petycje od ludności terytoriów powierniczych, sprawowała ogólną administrację (zarząd) nad tymi obszarami.

106. Sekretarz Generalny i Sekretariat ONZ.

Sekretariat Generalny ONZ jest typowym organem administracyjnym kierowanym przez Sekretarza Generalnego ONZ.

Sekretarz Generalny ONZ jest najwyższym funkcjonariuszem ONZ. Jego wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne ONZ działające na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Kadencja Sekretarza Generalnego trwa 5 lat z możliwością wyboru na następną kadencję.

Sekretarz Generalny musi uzyskać poparcie wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa. W pewnym okresie proponowano aby zamiast jednego Sekretarza Generalnego była powoływana trójka Sekretarzy Generalnych (reprezentowaliby państwa kapitalistyczne, socjalistyczne i rozwijające się).

Są także funkcje zastępcy Sekretarza Generalnego.

Obecny Sekretarz Generalny sprawuje swoją funkcję od 1 I 2007 r. (Ban Ki-moon z Korei Południowej, wcześniej Kofi Annan).

Sekretarze Generalni:

• Sir Gladwyn Jebb (pełniący obowiązki)

• [Norweg] Trygve Lie (1946-25, rezygnacja)

• [Szwed] Dag Hammarskjöld (1953-61, zginął w katastrofie lotniczej w Północnej Rodezji (Zambia)

• [Birmańczyk] U Thant (1961-71, rzecznik działań w sprawach środowiska, „raport U Thanta o krytycznym stanie środowiska”)

• [Austriak] Kurt Waldheim (1972-81, chińskie veto dla trzeciej kadencji)

• [Peruwiańczyk] Javier Pérez de Cuéllar (1982-1991)

• [Egipcjanin] Boutros Boutros-Ghali (1992-96, amerykańskie veto dla drugiej kadencji)

• [Ghanijczyk] Kofi Annan (1997-2006, wcześniej w WHO, reformator ONZ, Pokojowa Nagroda Nobla wraz z ONZ w 2001 r.)

• [Koreańczyk] Ban Ki-moon

Sekretariat ONZ zatrudnia ok. 8900 osób ze 170 państw członkowskich. Najwyższych urzędników mianuje Sekretarz Generalny. Sekretarz Generalny pełni także funkcje polityczne. Karta NZ nie określa szczegółowo jego funkcji. Niejednokrotnie podejmuje się działań mediacyjnych, wysyła swoich przedstawicieli w różne regiony zapalne świata aby zapobiegali eskalacji konfliktów.

Sekretariat pełni także ważne funkcje w odniesieniu do umów międzynarodowych:

1. Rejestruje umowy międzynarodowe

2. Pełni funkcje depozytariusza umów międzynarodowych

Publikuje umowy międzynarodowe

107. Organizacje wyspecjalizowane systemu ONZ.

Wraz z ONZ tworzą one tzw. Rodzinę ONZ (system ONZ). Powinny spełniać kilka warunków sformułowanych na podstawie Karty NZ:

• Rządowy charakter

• Powszechny charakter

• Posiadać określone kompetencje w ramach dziedzin wymienionych w Art. 57 Karty NZ (gospodarcze, społeczne, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego i inne pokrewne)

• Musi być związana z ONZ formalną umową międzynarodową (określoną w Art. 63), którą w imieniu ONZ zawiera Rada Gospodarcza i Społeczna.

Część tych organizacji, które powstały wcześniej niż ONZ - nawet te XIX-wieczne, czy Organizacja Pracy, która powstała w okresie międzywojennym - zawarły z ONZ umowy. Na liście tych organizacji mamy m.in.:

• UNESCO (ds. oświaty, nauki i kultury)

• FAO (ds. wyżywienia i rolnictwa)

• WHO (ds. zdrowia)

• IKO (ds. lotnictwa cywilnego)

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju

• Organizacja ds. Rozwoju Przemysłowego

• Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

Na tej liście umieszcza się 15 organizacji. Nietypową jest Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, która zawarła porozumienie ze Zgromadzeniem Ogólnym ONZ a nie Radą Gospodarczą i Społeczną.

11. POKOJOWE REGULOWANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH.

108. Pojęcie sporu międzynarodowego, sytuacji i konfliktu.

Sytuacja międzynarodowa - stan napięcia w stosunkach między państwami, któremu nie towarzyszy jeszcze konkretyzacja roszczeń

Spór międzynarodowy - sytuacja, w której jedno państwo wysuwa w stosunku do innego państwa roszczenie a to inne państwo odmawia jego spełnienia

Elementem, który określa spór jest kontestacja sporu, czyli wskazanie przedmiotu sporu.

Spory należy odróżniać od konfliktów międzynarodowych, które są sporami, w których istnieje groźba użycia siły lub siła została zastosowana.

Pokojowe regulowanie sporów międzynarodowych to ważna dziedzina prawa międzynarodowego. Jego główne źródła to:

a) Konwencje haskie „o pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych” z 1899 i 1907 r.

b) Akt Generalny Genewski z 1928 r. - potwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1949 r.

c) Statut MTS

500. Postanowienia Karty NZ dotyczące regulowania sporów międzynarodowych

109. Klasyfikacja sporów międzynarodowych.

Spory międzynarodowe mogą być przedmiotem różnych podziałów i klasyfikacji:

a) powszechne (wielostronne lub regionalne)

b) bilateralne (dwustronne)

Podział na spory:

a) zwykłe (w danym momencie nie zagrażają pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu)

b) kwalifikowane (stwarzają zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego)

Spór kwalifikowany powinien być oddany procedurze jego uregulowania.

Podział na spory:

a) polityczne (dotyczą prestiżu i żywotnych interesów państwa, nie bardzo mogą być rozpatrywane na drodze sądowej)

b) prawne (obejmują cztery kategorie sporów wymienionych w statucie MTS i dotyczących:

• wykładni traktatów

• wszelkich kwestii prawa międzynarodowego

• faktu, którego stwierdzenie oznaczałoby naruszenie prawa

wysokości i charakteru odszkodowania

110. Sposoby regulowania sporów międzynarodowych.

Zostały ujęte w konwencjach haskich, przede wszystkim z 1907 r. „O pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych”

a) dyplomatyczne (nie kończą się wiążącym rozstrzygnięciem)

• rokowania (negocjacje bezpośrednie)

• dobre usługi

• pośrednictwo (mediacja)

• komisje badawcze (śledcze)

• komisje konsyliacyjne

b) prawne (zapada orzeczenie wiążące dla stron sporu):

• stałe sądownictwo międzynarodowe

arbitraż międzynarodowy

111. Rokowania bezpośrednie.

Inaczej „negocjacje bezpośrednie”. Prowadzone są bezpośrednio przez uczestników sporu. Jest to sposób, od którego należy rozpocząć proces regulowania sporów z tego względu, że trony powinny się posługiwać możliwością kompromisu, dojścia do porozumienia. Jeżeli państwa takie porozumienie osiągną, to istnieją duże szanse, że takie porozumienie zostanie zrealizowane w praktyce.

Rokowania prowadzone obecnie często z udziałem mediów i środków masowego przekazu podlegają pewnym ograniczeniom, gdyż strony w takich sytuacjach nie ujawniają wszystkich swoich argumentów, starają się pewne kwestie ukryć przed opinią publiczną, często kończą się fiaskiem, ponieważ strony usztywniają swoje stanowiska.

Podstawowym warunkiem podjęcia rokowań jest skłonność stron do ustępstw. W początkowej fazie rokowań lepiej jest gdy strony mogą negocjować spokojnie, bez nagłośnienia ich stanowisk przez media, a dopiero efekty rokowań przekazać opinii publicznej. Postanowienia nie są wiążące i nie ma sposobu na ich egzekwowanie.

112. Dobre usługi i pośrednictwo.

1) Dobre usługi - świadczone są przez osobistości cieszące się dużym autorytetem, państwa, organizacje międzynarodowe, zatem są to podmioty nie uczestniczące w określonym sporze.

Istota usług polega na tym, że podmiot nie uczestniczący w sporze ma za zadanie doprowadzenie do rokowań między stronami sporu. Dotyczy to sytuacji, kiedy wcześniej takie rozmowy nie były podejmowane i chodzi o ich zainicjowanie lub też sytuacji kiedy rokowania wcześniej były podjęte lecz wskutek pewnych okoliczności zostały zerwane i podmiot świadczący dobre usługi ma doprowadzić do nawiązania ponownych rokowań.

Podmiot świadczący dobre usługi powinien przedstawić argumenty, które zachęciłyby strony sporu do podjęcia rokowań. W momencie osiągnięcia tego celu, świadczący dobre usługi wycofuje się już i nie podejmuje dalszych działań.

2) Pośrednictwo (mediacja):

• Mediator nie tylko doprowadza do nawiązania bezpośrednich rozmów między stronami sporu, ale także stara się w rozmowach uczestniczyć i proponować stronom sporu różne sposoby jego uregulowania.

• Mediator jest podmiotem nieuczestniczącym w sporze. Może nim być państwo, organizacja międzynarodowa, albo funkcjonariusz międzynarodowy.

• Mediator podejmuje próbę doprowadzenia do nawiązania bezpośrednich rozmów między stronami sporu. Jeśli do tego dojdzie, proponuje stronom możliwe warianty regulacji sporu.

• Mediator powinien być bezstronny i orientować się w sytuacji spornej, mieć własną wizję jej rozwiązania, a także uczynić to w taki sposób, by strony nie czuły się pokonane lub niejednakowo potraktowane.

W przypadku mediacji i dobrych usług inicjatywa do podjęcia takich działań może pochodzić od stron sporu albo z inicjatywą może wystąpić właśnie ten czynnik trzeci nieuczestniczący w sporze.

Konwencja haska przewiduje specjalny tryb mediacji, polegający na tym, że strony sporu wybierają mediatorów, którzy przez 30 dni reprezentują interesy stron sporu i w czasie trwania tego mandatu strony nie kontaktują się ze sobą bezpośrednio, tylko za pośrednictwem tych mediatorów („artykuł sekundantów”).

W konwencji haskiej z 1907 r. wszystkie środki pokojowego rozwiązywania sporu są traktowane jako alternatywa dla sposobów siłowych.

113. Komisje badawcze i koncyliacyjne.

Powoływane są przez strony sporu w celu wyjaśnienia stanu faktycznego, który spowodował zaistnienie tego sporu. Mogą podejmować różnego rodzaju działania (powoływanie świadków, ekspertów, itp.). Przed komisją mogą występować i prezentować swoje argumenty strony sporu.

Komisja na zakończenie swojej działalności ma przygotować sprawozdanie i w nim powinna zawrzeć wszelkie ustalenia do jakich doszła na podstawie podjętych działań. Sprawozdanie jest prezentowane stronom sporu. Strony mogą przyjąć lub odrzucić ustalenia zawarte w sprawozdaniu.

Działalność komisji jest finansowana najczęściej przez strony sporu w sposób solidarny, chyba że strony zalecają jakieś dodatkowe szczególne badania, to wtedy są one finansowane przz stronę która zgłosiła wniosek o ich dokonanie.

KONCYLIACYJNE:

Jest powoływana przez strony sporu. Zostały szczegółowo uregulowane w Akcie Generalnym Genewskim (1928 r.) potwierdzonym w 1949 r.

Istota jej polega na tym, że ma ona zarówno wyjaśnić okoliczności sporu jak i przedstawić propozycje jego uregulowania. A więc nie tylko ustala stan faktyczny, ale i przedstawia stronom propozycje jego uregulowania.

Niekiedy przewidziane są w traktatach stałe komisje koncyliacyjne lub też powoływane ad hoc (doraźnie). W licznych umowach międzynarodowych można znaleźć liczne klauzule koncyliacyjne.

Jest to sposób bardzo ceniony przez państwa w wyjaśnianiu sporów, gdyż wielostronnie wyjaśnia sytuacje, a poza tym jest pewna propozycja regulacji sporu. Działalność komisji koncyliacyjnej, także kończy się sporządzeniem sprawozdania, które zawiera propozycje uregulowania sporu.

114. Arbitraż międzynarodowy.

Kształtował się od bardzo dawna (w starożytnych kronikach, zapisach na stellach kamiennych) i ma bardzo długi rodowód. Początkowo postępowanie arbitrażowe było prowadzone często przez pojedyncze osoby, cieszące się autorytetem stron sporu. Arbitrem rozstrzygającym spór był często monarcha, papież, który po zapoznaniu się z takim sporem starał się, uwzględniając racje obydwu stron, przedstawić orzeczenie, które - jeżeli strony takie ustalenia powzięły - miało charakter wiążący dla stron sporu.

Od tzw. Traktatów Jeya z 1794 r. (dotyczyły sporów granicznych między USA i Kanadą) datuje się rozwój arbitrażu, który ma charakter arbitrażu kolegialnego, w którym powoływana jest komisja arbitrażowa (złożona z nieparzystej liczby osób).

Istota arbitrażu polega na tym, że zespół osób (arbitrów) stara się już po rozstrzygnięciu kwestii wątpliwych wydać orzeczenie, które strony będą zobowiązane wykonać. Wyrok arbitrażowy rozstrzyga spór pomiędzy jego stronami w sposób ostateczny.

Arbitraż międzynarodowy przewidziany jest w różnych dokumentach międzynarodowych, przede wszystkim konwencje haskie (1899 i 1907 r.). Na podstawie konwencji haskiej z 1899 r. postanowiono powołać Stały Trybunał Arbitrażowy (Rozjemczy) z siedzibą w Hadze, który rozpoczął działalność w 1902 r. Cechą istotną tego trybunału jest to, że strony konwencji haskiej zgłaszały tzw. Grupy narodowe (4-osobowe listy arbitrów), które były umieszczane jako skład tego trybunału.

Strony konwencji typują więc kandydatów do udziału w tym trybunale i jeżeli zaistnieje spór pomiędzy państwami stronami konwencji haskiej, to wtedy może on być przekazany tym arbitrom figurującym na liście przyjętej przez strony konwencji. Stały trybunał Rozjemczy ma stałą listę.

Państwa dość rzadko i niechętnie korzystają z tej stałej listy arbitrów (zwłaszcza, że trzeba jeszcze korzystać z procedury przewidzianej w konwencji) natomiast znacznie częściej korzystają z arbitrażu kompletując skład arbitrów w inny dowolny sposób (państwa same wtedy decydują o procedurze arbitrażu).

Procedury arbitrażowe zostały także wprowadzone w ramach KBWE, jak również w konwencji „O prawie morza”.

Strony sporu w ramach arbitrażu mogą zdecydować czy postępowanie dopuszcza rewizję w stosunku do wyroku arbitrażowego.

115. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) - skład i funkcje.

W miejsce Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej utworzono po II Wojnie Światowej Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, który jest jednym z głównych organów ONZ. Jego kształt został uzgodniony podczas konferencji prawników w kwietniu 1945 r. Jego statut był wzorowany na statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej.

MTS jest najważniejszym trybunałem międzynarodowym rozstrzygającym spory między państwami. Statut MTS jest integralną częścią Karty NZ. Jest jednym z organów głównych ONZ.

Pełni dwie zasadnicze funkcje:

1. rozstrzyga spory między państwami,

2. wydaje opinie doradcze

W jego skład wchodzi 15 sędziów, którzy są wybierani na 9-letnią kadencję spośród osób, których kandydatury są zgłaszane przez państwa, ale powinny być to osoby posiadające kompetencje do wykonywania najwyższych funkcji sędziowskich we własnych państwach lub posiadać uznane kompetencje w dziedzinie prawa międzynarodowego (praktycy lub przedstawiciele doktryny prawa międzynarodowego). Sędziowie są wybierania na kadencje 9-letnie, ale podczas pierwszych wyborów został zastosowany tryb losowania i ustalono listę 5 sędziów, którzy będą sprawowali ten urząd przez 3 lata, 5 sędziów sprawujących urząd przez 6 lat i 5 sędziów sprawujących urząd przez 9 lat, co umożliwia teraz kontynuowanie trybu rotacji i odnawiania co 3 lata 1/3 składu sędziowskiego MTS. Sędziowie mogą być wybierani wielokrotnie.

Obecnie składowi sędziowskiemu przewodniczy Rosalyn Higgins z Wielkiej Brytanii. W składzie są zazwyczaj członkowie państw będących stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa - taka jest praktyka. [Dopisać coś o obecnym składzie]. Z Europy Wschodniej jest jeden sędzia - Peter Tomka (Słowacja), a przez wiele lat miejsce to zajmowali Polacy: prof. Bogdan Winiarski przez 5 lat, prof. Manfred Lachs (3 kadencje), rozpatrywano również kandydaturę prof. Krzysztofa Skubiszewskiego, ale był on wtedy ministrem spraw zagranicznych.

Sędziowie wybierają spośród siebie prezesa i wiceprezesa trybunału na zasadniczo 3-letnie kadencje z możliwością powierzenia im tego stanowiska ponownie. W skład MTS mogą oprócz sędziów, którzy są wybrani w dwóch niezależnych głosowaniach przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa (bezwzględną większością głosów), być włączeni sędziowie tzw. ad hoc (narodowi), którzy zasiadają w MTS w sprawach, w których nie ma sędziego pochodzącego z państwa - strony sporu.

Możliwe jest także powoływanie izb, a więc nie zawsze MTS zasiada w pełnym składzie, co przewiduje statut MTS. Pierwsza izba została powołana w 1982 r., potem w 1987 i 2002 r.

116. MTS - kompetencje podmiotowe i przedmiotowe.

Kompetencje przedmiotowe MTS:

• wykładnia traktatów,

• wszelkie kwestie prawa międzynarodowego,

• sprawy dotyczące wysokości i charakteru odszkodowania,

• stwierdzenie faktu, którego zaistnienie oznaczałoby naruszenie prawa międzynarodowego

Kompetencje podmiotowe MTS:

Stronami w postępowaniu spornym mogą być tylko państwa, które są stronami statutu.

Rada Bezpieczeństwa ustala warunki na jakich państwa nie będące stronami Statutu mogą stawać przed Sądem

117. Postępowanie przed MTS.

Tryb postępowania w sprawach spornych należy odróżnić od trybu postępowania przy wydawaniu opinii doradczych.

Postępowanie w sprawach spornych. Rozpoczęcie postępowania wiąże się z kompetencją podmiotową MTS. W sprawach spornych stronami mogą być państwa (strony Karty Narodów Zjednoczonych i statutu MTS).

Ze statutu MTS wynikają trzy drogi przekazania sporu do kompetencji trybunału:

1. zgoda ex post, po zaistnieniu sporu na jego rozstrzygnięcie przez MTS (strony po zaistnieniu sporu decydują się na jego przekazanie trybunałowi, pozew wnoszą jedna lub obie strony)

2. klauzula sądowa (w umowie międzynarodowej strony zawierają ustalenie, że spory wynikłe ze stosowania tej umowy będzie rozstrzygał MTS)

3. klauzula fakultatywna (państwa składają deklaracje do MTS, że przyjmują kompetencje MTS na zasadzie wzajemności w stosunku do innych państw, które złożyły takie deklaracje. Obecnie pozostają w mocy 64 deklaracje złożone przez państwa, w tym złożona przez Polskę, która złożyła dwie deklaracje w 1991 r. i 1996 r. Pozostają w mocy i są zaopatrzone w szereg ograniczeń, co wyłącza pewne kategorie sporu spod kompetencji MTS. Polska wyłączyła sprawy środowiskowe, graniczne, zadłużenia międzynarodowego.

Postępowanie w sprawach spornych obejmuje dwie fazy:

1. pisemną (składa się memoriały, kontrmemoriały, repliki) - gromadzenie dokumentów

2. ustną - rozprawa przed MTS, uczestniczą przedstawiciele stron, świadkowie, biegli

W zależności od skomplikowania sprawy może być różna liczba posiedzeń. Wzrasta liczba spraw rozpatrywanych przez MTS, aktualnie 11 spraw w toku postępowania (16 XI 2007).

Wyrok MTS jest efektem tajnej narady - etapy narady:

1. Najpierw sędziowie ustalają kwestie prawne wymagające rozstrzygnięcia w orzeczeniu

2. Potem przygotowują pisemne opracowania

3. Dyskusja w składzie

4. Ustalanie stanowiska większości

5. Sędziowie będący w większości tworzą komitet redakcyjny, który przygotowuje projekt orzeczenia poddawany później pod dyskusję

Wyrok zapada większością głosów, sędziowie przegłosowani mogą dołączyć swoje zdanie do orzeczenia.

W praktyce MTS wyróżnia się dwie rodzaje opinii:

a) odrębne (dołączone przez sędziów nie godzących się z sentencją wyroku)

b) indywidualne (dołączone przez sędziów nie godzących się z uzasadnieniem wyroku)

Istnieje możliwość rewizji wyroku w przypadku ujawnienia pewnych faktów i okoliczności, które nie były znane w chwili rozpatrywania sprawy, a miałyby wpływ na orzeczenie. Zgłoszenie wniosku rewizyjne musi nastąpić w ciągu 6 miesięcy od ujawnienia tych faktów i okoliczności, a najpóźniej w ciągu 10 lat od wydania wyroku.

Opinie doradcze wydawane są na wniosek organów ONZ (przede wszystkim na wniosek Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa), a także innych organów w zakresie ich kompetencji i organizacji wyspecjalizowanych. Nie mogą się po nie zgłaszać państwa.

---