1. FUNKCJE I RODZAJE CEN W GOSPODARCE NARODOWEJ.

Funkcje cen:

• Funkcja informacyjna - Cena oraz jej zmiany są bardzo ważną informacją zarówno dla kupujących jak i dla sprzedających. Porównując cenę jakiegoś dobra ze swoimi dochodami kupujący wie ile danego dobra może kupić, np. porównując cenę biletu ze swoim kieszonkowym wie ile razy w miesiącu będzie mógł pójść do kina. Zmiany cen pokazują jak pożądane jest to dobro przez innych klientów. Dla producentów istotne są ceny surowców, materiałów, energii, siły roboczej, niezbędnych maszyn i urządzeń, czyli ceny czynników produkcji, bo pozwalają na wyliczenie kosztów produkcji za pomocą różnych metod i wybór najtańszej. Porównanie kosztu jednostkowego jakiegoś produktu z ceną, jaką gotowi są zapłacić konsumenci, pozwala podjąć decyzję o produkcji tego dobra i jej wielkości.

• Funkcja dochodowa - Producent sprzedaje swoje wyroby na rynku. Jego przychód zależy od wysokości ceny i wielkości sprzedaży. Oczekuje, że cena zwróci poniesione nakłady na wyprodukowanie jednostki dobra i przyniesie pewną nadwyżkę - zysk, który pozwoli na rozwój wielkości produkcji. Oczywiście nie zawsze tak się dzieje. Czasami cena jest niższa od kosztów jednostkowych i wówczas producent ponosi straty.

• Funkcja dystrybucyjna - W gospodarce rynkowej dobra trafiają do odbiorców głównie drogą wymiany. Ten kto danego dobra potrzebuje najbardziej, gotów jest zapłacić za nie wyższą cenę niż inni klienci. Użyteczność jaką to dobro przyniesie będzie wtedy największa. Za pomocą cen odbywa się więc racjonalny, ostateczny podział wytworzonych przez społeczeństwo dóbr.

• Funkcja redystrybucyjna - Ceny dóbr są narzędziami redystrybucji tzn. ponownego podziału dochodów. Odbywa się to za pośrednictwem podatków pośrednich, którymi są obciążone te dobra i usługi lub dopłat do cen tych dóbr. Jeżeli kupujemy dobro dotowane to nasze dochody są zwiększane o wielkość dotacji, natomiast takie podatki jak podatek akcyzowy, który zasila budżet państwa obniża dochody tych, którzy to dobro kupują.

• Funkcja agregacyjna - Polega na tym, że cena umożliwia sumowanie i porównywanie dóbr bardzo różnych, nieporównywalnych w żaden sposób. Dzięki cenie możemy porównać np. hamburgera z biletem do kina lub dodać do siebie książki i buty.

Rodzaje cen:

Na kolejnych etapach drogi produktu od producenta do konsumenta stosuje się ceny:

Cena zbytu - jest to kwota pieniędzy płacona przez nabywcę producentowi za jednostkę produktu.

Cena bazowa - jest to cena zbytu pomniejszona o podatek od produktu i powiększony o dotacje do produktu

Cena hurtowa - to cena, po której sprzedaje towary przedsiębiorca zajmujący się handlem hurtowym przedsiębiorcy zajmującym się handlem detalicznym.

Cena detaliczna - Przedsiębiorca zajmujący się handlem detalicznym sprzedaje produkty po cenie detalicznej ostatecznym nabywcom.

W zależności od rodzaju rynku według stopnia konkurencji możemy mówić o cenie wolnokonkurencyjnej, oligopolu i pełnego monopolu. Cena wolnokonkurencyjna jest ustalana przez rynek, cena oligopolu i pełnego monopolu przez same przedsiębiorstwa działające na tych rynkach.

Możemy wyróżnić też ceny minimalne i maksymalne. Przy cenach minimalnych nie można sprzedać po cenie niższej, przy cenach maksymalnych sprzedawcy mogą żądać więcej. Ceny minimalne często stosowane są jako narzędzie polityki rolnej państwa. Chodzi o zapewnienie producentom rolnym pewnego poziomu opłacalności produkcji. Ceny maksymalne mają chronić nabywców przed zbyt wygórowanymi cenami żądanymi przez sprzedawców. Stosuje się je w stosunku do dóbr ważnych z punktu widzenia prowadzonej polityki społecznej lub gospodarczej. Przykładem takich cen mogą być czynsze w budynkach mieszkalnych.

2. PRODUKT NARODOWY, METODY JEGO LICZENIA ORAZ MECHANIZM PODZIAŁU.

Produkt narodowy brutto (PNB) - mierzy całkowitą produkcję finalną (końcową) osiągniętą przez czynniki wytwórcze danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia przez nie usług. Większość produktów i usług wytwarzają Polacy w Polsce, angażując polski kapitał i pracę. Część produktu narodowego jest jednak wytwarzana przez polską siłę roboczą i polski kapitał za granicą. Ta część jest także składnikiem produktu narodowego Polski.

Produkt krajowy brutto (PKB) - jest miarą produkcji finalnej wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. W skład PKB Polski wchodzą dobra i usługi wytworzone zarówno przez Polaków jak i cudzoziemców, a także przez polski i zagraniczny kapitał.

Produkt narodowy brutto może być obliczany przy zastosowaniu:

• podejścia od strony produktów, które polega na sumowaniu wartości produktów finalnych - konsumpcyjnych, inwestycyjnych, w tym też eksportowanych przez dany kraj.

• Podejścia od strony wydatków, które polega na sumowany wartości wszystkich zakupów krajowych dóbr finalnych przeznaczonych na konsumpcję i inwestycje oraz dóbr importowanych.

• Podejścia od strony dochodów, polegającego na sumowaniu wszystkich płatność za zasoby wykorzystywane w wytwarzaniu produktu.

PRODUKT NETTO I BRUTTO

PNB pomniejszony o wartość amortyzacji, czyli zużycia kapitału trwałego w danym okresie, stanowi produkt narodowy netto (PNN)

PRODUKT W CENACH RYNKOWYCH I CENACH CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH

PNB w cenach rynkowych mierzy produkcję łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi. PNB w cenach czynników wytwórczych nie uwzględnia podatków pośrednich, jest więc niższy od PNB w cenach rynkowych. W Polsce przykładem podatku pośredniego, który wlicza się w cenę kupowanego dobra jest VAT

NOMINALNY I REALNY PRODUKT NARODOWY

Nominalny produkt narodowy mierzy się w cenach bieżących, czyli takich, jakie istniały w okresie gdy wytwarzano wchodzące w jego skład dobra i usługi.

Realny produkt narodowy lub inaczej produkt narodowy w cenach stałych koryguje nominalny produkt o skutki wzrostu cen (inflacji) i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie, nazywanym bazowym lub podstawowym.

Korekty nominalnego produktu dokonuje się posługując się indeksem cen - deflatorem produktu narodowego.

Deflator PNB jest to stosunek nominalnego PNB (w cenach bieżących) do PNB w ujęciu realnym ( w cenach stałych), wyrażony w postaci wskaźnika, który stanowi stosunek kosztu nabycia dóbr i usług finalnych uwzględnionych w PNB w danym roku do kosztu nabycia w roku bazowym.

Realny PNB per capita - jest to realny PNB podzielony przez liczbę mieszkańców.

3. Inwestycje i ich rola oraz czynniki kształtujące ich wielkość w gospodarce rynkowej

Inwestycje polegają na powiększaniu w danym społeczeństwie zasobów budynków, maszyn i urządzeń oraz zapasów w ciągu roku. Inwestycje oznaczają poświęcenie bieżącej konsumpcji dla zwiększenia konsumpcji przyszłej.

Inwestycje są jednym z głównych składników wydatków prywatnych.

W makroekonomii inwestycje odgrywają rolę dwojaką. Po pierwsze, stanowią znaczącą i przy tym mało stabilną część wydatków, toteż gwałtowne zmiany w inwestycjach mogą wywierać potężny wpływ na łączny popyt i w rezultacie również na produkcję i zatrudnienie w krótkim okresie.

Oprócz tego inwestycje prowadzą do akumulacji kapitału. Powiększanie zasobów budynków i wyposażenia zwiększa potencjalną produkcję społeczeństwa i w długim okresie sprzyja wzrostowi gospodarczemu. A zatem inwestycje pełnią dwoistą funkcję, oddziałując na krótkookresową produkcję poprzez wpływ na łączny popyt i oddziałując na długookresowy wzrost produkcji poprzez wpływ na akumulację kapitału i łączną podaż.

Inwestycje prywatne brutto, I, to część PKB , która przeznaczona jest na krajowe inwestycje. Jest to jednak zaledwie część całkowitych inwestycji społecznych, które obejmują nie tylko I, ale również inwestycje w aktywa niematerialne, np. nakłady na powiększenie kapitału ludzkiego poprzez kształcenie i wiedzę oraz przyrost kapitału technicznego lub know-how w wyniku badań i prac rozwojowych.

Głównymi typami krajowych prywatnych inwestycji brutto są zakupy budynków mieszkalnych, inwestycje w kapitał trwały w postaci budynków fabrycznych i sprzętu oraz w przyrost zapasów.

Inwestycje netto to kapitał narodzony (inwestycje brutto) minus kapitał umorzony (amortyzacja kapitału).

Czynniki określające inwestycje:

Dochody

Inwestycja przyniesie przedsiębiorstwu dodatkowe wpływy tylko wtedy, gdy umożliwi mu wyższą sprzedaż.

Inwestycje zależą od dochodów , których wysokość z kolei zależy od ogólnego poziomu aktywności gospodarczej. Inwestycje są bardzo wrażliwe na wahania koniunktury.

Ważną teorią wyjaśniającą kształtowanie się inwestycji jest zasada akceleratora. Mówi ona, że stopa inwestycji jest wyznaczona przede wszystkim przez stopę zmian produkcji, oznacza to że inwestycje są wysokie, kiedy produkcja wzrasta, a niskie - kiedy spada. Zmiana produkcji o 1% wiąże się ze zmianą realnych inwestycji o 3%.

Koszty

Drugą ważną determinantą inwestycji są koszty inwestowania. Ich liczenie jest nieco skomplikowane. W przypadku dóbr trwałych koszt kapitału obejmuje nie tylko cenę samego dobra kapitałowego, ale również stopę procentową, jaką płaci się od kredyt zaciągniętego na jego zakup, a także podatki, jakie firmy płacą od swoich dochodów.

Zróżnicowane podejście do różnych sektorów w polityce podatkowej, a nawet międzynarodowe różnice w tym zakresie mają bardzo poważny wpływ na decyzje inwestycyjne firm poszukujących najbardziej zyskownych możliwości lokaty swych środków.

Oczekiwania

Trzeci element odgrywający ważną rolę przy inwestowaniu wiąże się z oczekiwaniami i zaufaniem gospodarczym przedsiębiorstw. Inwestycje to przede wszystkim pewien hazard, „stawianie na przyszłość”, stawianie na to, że wpływy z inwestycji przewyższą koszty.

A zatem inwestycje wiszą na włosku - włosku oczekiwań i prognoz dotyczących przyszłych wydarzeń. Przedsiębiorstwa wkładają masę energii w analizę inwestycji i w próby ograniczenia niepewności związanej z procesem inwestowania.

Przegląd czynników leżących u podstaw decyzji inwestycyjnych można streścić:

Przedsiębiorstwa inwestują po to, aby osiągać zyski. Ponieważ dobra kapitałowe służą przez wiele lat, decyzje inwestycyjne zależą od:

1. stanu popytu na produkt wytwarzany w wyniku nowych inwestycji,

2. poziomu stóp procentowych i podatków oddziałujących na koszty inwestycji,

3. oczekiwań przedsiębiorstw dotyczących sytuacji gospodarczej w przyszłość.

4. Koniunktura gospodarcza, jej mierniki oraz wahania w gospodarce rynkowej

Koniunktura gospodarcza to całokształt wskaźników życia gospodarczego, które charakteryzują sytuację ekonomiczną danego sektora, regionu, kraju czy świata.

Potocznie koniunktura jest synonimem stanu gospodarki. Zła koniunktura w danej gałęzi oznacza zmniejszenie produkcji, trudności ze zbytem, spadek cen. Dobra koniunktura pobudza wzrost gospodarczy i wymianę rynkową.

Wzrost gospodarczy nie jest procesem przebiegającym równomiernie i bez zakłóceń. W długim okresie produkcja i produkt krajowy rosną ale wzrostowi towarzyszą, okresowo powtarzające się, odchylenia (w górę i w dół). W każdej gospodarce można wyznaczyć tendencję rozwojową produkcji, czy wygładzoną ścieżkę pokazującą rozwój produkcji w długim okresie, po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań. Natomiast faktyczna produkcja waha się wokół tak wyznaczonego trendu.

Cykl koniunkturalny to następujące po sobie periodycznie wzrosty i spadki aktywności gospodarczej. W poszczególnych fazach cyklu wahaniom podlegają podstawowe wielkości gospodarcze, takie jak produkcja, zatrudnienie, inwestycje czy ceny.

Najważniejszą cechą cyklu koniunkturalnego jest jego rytmiczność - zmiany poziomu aktywności gospodarczej odbywają się z powtarzającą się regularnością.

W gospodarce, oprócz wahań cyklicznych, wyróżnia się także inne rodzaje wahań, np.

• przypadkowe (spowodowane zdarzeniami losowymi, nieregularne)

• sezonowe (wynikające ze zmian pór roku)

• specjalne (np. cykle świńskie).

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z czterech faz: kryzysu, depresji, ożywienia i rozkwitu. Cykle koniunkturalne poszczególnych krajów czy nawet w ramach jednej gospodarki mają wiele cech wspólnych, ale często różnią się znacznie między sobą. Przejścia pomiędzy fazami mogą być łagodne bądź gwałtowne, poszczególne fazy mogą trwać krócej lub dłużej, różna może być też amplituda wahań. W charakterystyce cyklu koniunkturalnego istotne są punkty zwrotne (dolny i górny), w których następuje zmiana kierunku aktywności gospodarczej.

Kryzys oznacza załamanie koniunktury. Równowaga pomiędzy podażą a popytem na dobra i usługi zostaje zachwiana - pojawia się nadwyżka towarów w stosunku do efektywnego popytu, czyli nadprodukcja. Stopa zysku zmniejsza się ( koszty produkcji są wysokie), więc przedsiębiorcy ograniczają produkcję. Bankrutują przedsiębiorstwa najsłabsze ekonomicznie. Ich majątek jest często wykupywany przez silniejsze firmy, które były w stanie obniżyć koszty produkcji. Kryzys charakteryzuje się spadkiem produkcji, nakładów inwestycyjnych, konsumpcji, oraz wzrostem stopy bezrobocia. Spadek produkcji jest zwykle większy w dziale produkującym środki produkcji niż w dziale środków konsumpcji. Ograniczenie produkcji trwa do momentu wyczerpania zapasów i dostosowania produkcji do aktualnego popytu. Kryzys gospodarczy dotyczy również rynku finansowego. Kredytobiorcy mają trudności ze spłatą zobowiązań, ceny papierów wartościowych spadają.

Depresja następuje po kryzysie i oznacza stabilizację na najniższym poziomie. Depresją określa się często jako dno kryzysu - produkcja, zatrudnienie i stopa zysku już nie spadają. Popyt konsumpcyjny utrzymuje się na niskim poziomie. W wyniku zużywania się dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku tworzy się tzw. popyt restytucyjny (odtworzeniowy). Wyczerpują się zapasy. Pojawia się perspektywa wzrostu stopy zysku - wymagane jest obniżenie kosztów produkcji. Banki dysponują nadmiarem środków finansowych - otrzymanie kredytu jest stosunkowo łatwe.

Ożywienie gospodarcze jest wyjściem z depresji i charakteryzuje się wzrostem produkcji. Przedsiębiorstwa, które wyszły obronną ręką z kryzysu zgłaszają popyt na dobra inwestycyjne. Zwiększa się poziom zatrudnienia, a tym samym dochody i popyt na dobra konsumpcyjne. Rośnie stopa zysku. Na rynku papierów wartościowych rośnie popyt na akcje i ich cena.

W fazie rozkwitu (boomu) produkcja przekracza zazwyczaj poziom sprzed kryzysu. Podstawowe wielkości gospodarcze, jak produkcja, stopa zysku, zatrudnienie, płace i konsumpcja rosną. Dobra koniunktura powoduje też wzrost skłonności do inwestowania.

We współczesnej gospodarce zamiast czterech, wymienionych faz, wyróżnia się tylko dwie: fazę recesji (obejmującą kryzys i depresją) oraz ekspansji (łączącą ożywienie i rozkwit). Współczesne recesje ujawniają się raczej w postaci spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego, niż w postaci absolutnego zmniejszenia produkcji. Po II wojnie światowej cykle koniunkturalne stały się też krótsze, zamiast 8 - 11 lat trwają 3 - 4 lata (cykle krótkie). Mniejsza jest też amplituda wahań.

Na złagodzenie cykliczności rozwoju w krajach rozwiniętych miała wpływ głównie skuteczna polityka stabilizacyjna państwa (interwencjonizm państwowy), rozwój usług, współpraca gospodarcza i procesy integracyjne oraz istnienie coraz pełniejszej informacji gospodarczej.

Ze względu na czas trwania wyróżnia się najczęściej trzy rodzaje wahań cyklicznych: krótkie (cykle Kitchina), średnie (Juglara), długie (cykle Kondratiewa). Cykle krótkie trwają około 3,5 roku i wiążą się głównie z wahaniami w stanie zapasów. Cykle średnie - Juglara, obejmujące 7-11 lat to tzw. cykle klasyczne, spowodowane zmianami w nakładach inwestycyjnych - kryzys lat 1929 - 1933 wchodził w skład cyklu średniego. Cykle długie trwają kilkadziesiąt lat (40 - 60) i są powodowane, według Kondratiewa, wielkimi cyklami inwestycyjnymi infrastruktury ekonomicznej.

5. Inflacja popytowa, jej przyczyny oraz metody zmniejszania

W zależności od przyczyny wzrostu cen wyróżnia się inflację popytową i inflację kosztową lub inaczej podażową.

Inflacja popytowa / nabywców, inflacja napędzana przez popyt / występuje, gdy popyt łączny rośnie szybciej niż potencjał wytwórczy gospodarki, co podnosi ceny, aby zachowana została równowaga łącznej podaży i popytu. W rezultacie jednostki pieniężnego popytu współzawodniczą o ograniczoną podaż towarów, podbijając ceny niczym na licytacji. Kiedy bezrobocie spada, a siła robocza staje się czynnikiem względnie rzadkim, w podobny sposób podbijane są płace, co przyspiesza procesy inflacyjne.

Praktyczne przykłady działania inflacji popytowej spotykamy wtedy, gdy społeczeństwo finansuje swe wydatki za pomocą emisji pieniądza. Szybki wzrost podaży pieniądza zwiększa popyt, co z kolei podnosi poziom cen. W tym przypadku kierunek zależności przyczynowo-skutkowej jest oczywisty. Prowadzi od podaż pieniądza, poprzez łączny popyt, do inflacji. I tak, gdy w latach 1922-1923 niemiecki bank centralny drukował miliardy papierowych marek, a te trafiały na rynek w poszukiwaniu chleba czy mieszkań, nic dziwnego, że poziom cen w Niemczech wzrósł miliard razy, a marka stała się bezwartościowa. Była to inflacja napędzana przez popyt w skrajnej postaci. Ta sama sytuacja powtórzyła się, kiedy rząd rosyjski sfinansował swój deficyt budżetowy, drukując ruble na początku lat dziewięćdziesiątych. Rezultatem była inflacja wynosząca przeciętnie 25% miesięcznie.

Inflacja popytowa występuje najczęściej w okresie wojen, w krajach słabo rozwiniętych . Przeciwdziałania:

• Ograniczenie wydatków rządowych

• Zwiększenie podatku dochodowego

6. Główne funkcje banku centralnego i banków komercyjnych

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można mówić dopiero, gdy rozwój banków, a także rynków finansowych, pozwoli na ustalenie zasad struktury tego rynku. Dlatego też powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego (emisyjnego i banków komercyjnych jest uznawane za podstawę do określenia systemu bankowego.

System bankowy obejmuje następujące grupy banków:

• Banki centralne

• Banki operacyjne (depozytowo-kredytowe, inwestycyjne i uniwersalne)

• Banki specjalne (hipoteczne i towarzystwa kredytowe i regionalne)

• Kasy oszczędnościowe

• Spółdzielczość kredytową

Bank centralny jest to bank, który spełnia równocześnie trzy funkcje: banku emisyjnego, banku banków i banku gospodarki narodowej. Jest to instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie całego systemu finansowego w kraju. Centralna instytucja monetarna realizuje następujące zadania:

• BC jest bankiem rozliczeniowym banków komercyjnych i innych instytucji finansowych . Każdy bank komercyjny (BK) posiada w BC rachunek na którym rejestruje wpływy i wydatki realizowane z innymi BK. To właśnie BC dokonuje rozliczeń międzybankowych. Jego obowiązkiem jest zapewnienie sprawnego systemu rozliczeń w gospodarce. BC realizuje również transakcje z zagranicznymi BC i organizacjami międzynarodowymi. Prowadzi dla nich rachunki w walucie krajowej. Działalność rozliczeniowa jest dla BC ważnym źródłem dochodów.

• BC jest bankiem skarbu państwa. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa. Zajmuje się obsługą finansową długu państwowego, zarówno krajowego, jak i zagranicznego. Prowadzi ponadto rachunki różnorodnych ogólnokrajowych funduszy celowych. W wyjątkowych wypadkach BC może udzielić państwu kredytu. Może to nastąpić bądź w formie kredytu bezpośredniego, bądź w formie zakupu skarbowych papierów wartościowych. W praktyce finansowanie państwa przez bank jest coraz rzadsze ze względu na inflacjogenny charakter tego typu transakcji.

• BC jest kredytobiorcą ostatniej emisji . Jest ostateczną instancją pożyczkową dla BK, gdy odczują one niedobór płynności i wyczerpią się inne źródła pozyskiwania funduszy. W niektórych przypadkach BC może udzielić kredytu również na sanację upadającego BK.

• BC kieruje polityką pieniężną. Bardzo ważnym zadaniem BC jest sterowanie polityką pieniężną (PP) w kraju za pomocą dostępnych instrumentów. Formuje on cele PP i stara się dobierać właściwe środki dla osiągnięcia wytyczonych celów długo-, średnio-i krótkookresowych. PP w gospodarce rynkowej odgrywa kluczową rolę w realizacji całości polityki gospodarczej państwa.

• BC emituje pieniądz gotówkowy, czyli monety i banknoty

• BC utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju. Każdy kraj starający się o zachowanie stabilności gospodarczej utrzymuje rezerwy w walutach obcych bądź to na pokrycie nieprzewidzianych wydatków w walutach obcych, bądź ze względów strategicznych, bądź w celu interweniowania na rynku walutowym. Jak wiadomo, w tym celu potrzebne są bankowi centralnemu odpowiednie rezerwy w walutach obcych.

• BC nadzoruje działalność BK. Udziela licencji na prowadzenie działalności bankowej, monitoruje pracę BK pod względem przestrzegania przez nie prawa bankowego, prawa dewizowego. Dba o to, aby system bankowy był bezpieczny i zapewniał społeczeństwu pewność lokat.

BK jest wyodrębnionym pod względem ekonomicznym i prawnym podmiotem gospodarczym. Ustawa Prawo bankowe tak definiuje bank „ Bank jest osobą prawną tworzoną zgodnie z przepisami ustaw działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”.

Do najistotniejszych funkcji banków należy:

• Funkcja kredytowa, polegająca na udzielaniu kredytów

• Funkcja płatnicza, polegająca na dokonywaniu płatności w imieniu klientów indywidualnych i korporacyjnych

• Funkcja depozytowa, polegająca na przyjmowaniu depozytów

• Zarządzanie aktywami finansowymi i majątkiem na rzecz i w imieniu klientów

• Czynności związane z pośrednictwem banków w obrocie papierami wartościowymi

Banki operacyjne (depozytowo-kredytowe) są najbardziej rozpowszechnioną formą instytucji bankowej. Określenie celu działania tych banków wymaga wzięcia pod uwagę dwóch zasadniczych czynników. Z jednej strony banki te świadczą określone usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego, z drugiej zaś są przedsiębiorstwami, których celem powinno być osiąganie zysku. Cel działania BK można więc określić jako dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku.

Banki specjalne charakteryzują się tym, że ich oferta odnosi się do określonej dziedziny, lub też do specyficznej grupy klientów. Banki te specjalizują się głównie w gromadzeniu oszczędności, w finansowaniu średnio- i długoterminowych potrzeb przedsiębiorstw, projektów inwestycyjnych (np. o charakterze proekologicznym), programów restrukturyzacyjnych, zaspokajaniu potrzeb finansowych budownictwa mieszkaniowego. Banki te obsługują również transakcje zagraniczne.

Typowym przykładem specjalizacji tego rodzaju są banki hipoteczne, zajmujące się udzielaniem kredytów finansujących budownictwo mieszkaniowe. Zabezpieczeniem tych kredytów jest hipoteka nieruchomości, sama nieruchomość zaś stanowi zabezpieczenie tzw. Listów zastawnych, dzięki sprzedaży których bank pozyskuje środki na swoją działalność.

Banki inwestycyjne zajmują się tymi obszarami bankowości, które charakteryzuje długi termin transakcji oraz duże kapitały wykorzystywane w przedsięwzięciach. Działalność ich dotyczy zatem usług związanych z zarządzaniem finansowym oraz doradztwem.

7. Funkcje pieniądza i czynniki jego określające jego ilość w obiegu

Pieniądz to wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno , gdy kupujemy towar lub usługę, jak i wtedy , gdy regulujemy jakieś zobowiązania względem kredytodawcy, banku. budżetu centralnego, budżetu lokalnego

Funkcje pieniądza

• Środek wymiany- obsługa transakcji zawieranych pomiędzy kupującymi a sprzedającymi( przyjmujemy pieniądz za dobra i usługi wiedząc, że będziemy mogli go wydać na inne dobra i usługi);

• Miernik wartości- Środek przechowywania siły nabywczej w czasie(pozwala dokonać zakupów w przyszłości);

• Środek płatniczy(jednostka rozrachunkowa)-zdolność do regulowania zobowiązań, płacenia kar pieniężnych, należnego podatku. itp.;

• Tezauryzacji- gromadzenie zasobu pieniądza jako skarbu (odgrywa ważną rolę w czasie , gdy w obiegu był pieniądz pełnowartościowy ze złota albo srebra).

Czynniki wyznaczające wielkość podaży pieniądza

Ilościowa (monetarystyczna) teoria pieniądza M*V=P*Y;M=P*Y/V

• V-szybkość obiegu pieniądza, oznaczająca ile razy przeciętnie jednostka pieniężna jest wydawana w ciągu roku

• P - przeciętny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład produktu narodowego brutto

• Y - realna wielkość produktu narodowego brutto w cenach stałych(wolumen produkcji)

Wszyscy zwolennicy teorii monetarystycznej kładą nacisk na bezpośredni związek między M i P w celu podkreślenia, że zmiany zasobu pieniądza(M) wpływają przede wszystkim lub jedynie na zmiany cen (P)Istota ilościowej teorii pieniądza sprowadza się do twierdzenia ,że w długim okresie wzrost ilości pieniądza M prowadzi do wzrostu przeciętnego poziomu cen P

8. Bezpośrednie i pośrednie przyczyny wzrostu gospodarczego

Wzrost gospodarczy mierzymy za pomocą względnej zmiany PKB, dochodu na 1 mieszkańca

Bezpośrednie:

• Kapitał (przy danych rozmiarach siły roboczej wzrost całkowitych zasobów kapitału i kapitału w przeliczeniu na 1 zatrudnionego pozwala na zwiększenie produkcji. Jednakże w miarę upływu czasu kapitał zużywa się. Do utrzymania istniejącego zasobu kapitału konieczna jest określona wielkość inwestycji. Inwestycje te muszą być odpowiednio większe, jeśli przy rosnącym zatrudnieniu chcemy utrzymać techniczne uzbrojenie pracy na niezmienionym poziomie. Przy jeszcze większych rozmiarach inwestycji wzrośnie techniczne uzbrojenie uzbrojenie pracy, czyli wielkość produktu wytworzonego przez 1 mieszk.

• Praca - Istnieją 2 źródła wzrostu całkowitych rozmiarów zatrudnienia: wzrost liczby ludności oraz zwiększenie udziału zatrudnionych w ogólnej liczbie ludności. Rzeczywisty nakład czynnika praca zależy jednak od czasu pracy oraz od liczby zatrudnionych. Przy danej wielkości zatrudnienia wydłużenie czasu pracy spowoduje wzrost nakładu czynnika praca i rozmiarów produkcji Ważny jest przy tym kapitał ludzki (kapitał ludzki to ucieleśniona w ludziach wiedza i umiejętności. Wzrost poziomu wykształcenia, podnoszenie kwalifikacji poprzez szkolenie oraz coraz większe doświadczenie zawodowe pracowników pozwalają zwiększyć produkcję

• Ziemia - Rola tego czynnika jest szczególnie ważna w gospodarkach o charakterze rolniczym. Wzrost powierzchni na 1 zatrudnionego pozwala zwiększyć rozmiary produkcji Przyrosty podaży ziemi mają stosunkowo niewielkie znaczenie we współczesnych gospodarkach

• Surowce - Wzrost nakładu surowców prowadzi do wzrostu rozmiarów produkcji

Pośrednie:

• Wiedza techniczna Część tej wiedzy zapisana jest w książkach i dokumentacji technicznej. Większość jednak wiedzy technicznej to praktyczne umiejętności i kwalifikacje(know- how),będące efektem żmudnego zdobywania doświadczenia zawodowego .Postęp techniczny dokonuje się poprzez wynalazki, czyli odkrywanie nowej wiedzy, oraz innowacje , TJ. zastosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji

• Wynalazki - Ważną rolę we wzroście produkcji rolnej i całej gospodarki odegrały m.in. takie wynalazki, jak zastąpienie pracy zwierząt maszynami wprowadzenie odwadniania i irygacji

• Innowacje - Innowacje, których celem jest zastosowanie nowej wiedzy w praktyce, często wymagają inwestycji w postaci maszyn i urządzeń

• Badania i rozwój

• Pojawienie się nowych źródeł surowców

• Pojawienie się nowych wyrobów, które tworzą zapotrzebowanie na nowe maszyny, urządzenia, pobudzają wzrost nakładów inwestycyjnych i wzrost wydajności pracy

• Korzyści skali

9. Rola handlu zagranicznego we wzroście gospodarczym

WZROST GOSPODARCZY - proces stałego ilościowego powiększania wielkości produkcji oraz zmiany stosowanej technologii.

Handel zagraniczny oddziałuje w istotny sposób na życie gospodarcze każdego kraju, przy czym stopień tego oddziaływania jest różny w różnych krajach. Zależy to przede wszystkim od stopnia zaangażowania danego kraju w międzynarodowym podziale pracy. Handel zagraniczny wpływa na procesy wzrostu gospodarczego wielokierunkowo.

Teoretycznie wyróżnia się dwie podstawowe funkcje handlu zagranicznego, choć w praktyce często występują one jednocześnie:

• funkcję zasobotwórczą, polegającą na pomnażaniu zasobów czynników rozwojowych, tzw. import niezbędny

• funkcję efektywnościową, polegającą na zwiększaniu efektywności stosowanych zasobów, tzw. import uzupełniający (substytucyjny).

FUNKCJA ZASOBOTWÓRCZA- Handel zagraniczny wpływa zarówno na globalne rozmiary produktu krajowego brutto, jak i na wartość jego poszczególnych składników, produkcji, inwestycji, akumulacji i konsumpcji. Zależność między handlem zagranicznym a wzrostem gospodarczym można przedstawić korzystając z modelu Kaleckiego. Zgodnie z tym modelem stopa wzrostu gospodarczego jest iloczynem współczynnika efektywności inwestycji i stopy inwestycji.

W gospodarce zamkniętej realizowane inwestycje nie mogą przekraczać rozmiarów akumulacji wewnętrznej, natomiast w gospodarce otwartej, jeśli istnieje nadwyżka importu nad eksportem, na inwestycje można przeznaczyć wyższą kwotę środków finansowych, dzięki czemu tempo wzrostu gospodarczego może być wyższe. Rola handlu zagranicznego w zakresie inwestycji może się przejawiać w formie efektu rzeczowego, polegającego na tym, że poprzez import środków produkcji następuje zaspokojenie popytu na nie w kraju, który tych środków w ogóle nie wytwarza lub wytwarza w niedostatecznej ilości. Oddziałując na stopę inwestycji i pośrednio na tempo wzrostu gospodarczego, handel zagraniczny spełnia funkcję zasobotwórczą.

FUNKCJA EFEKTYWNOŚCIOWA - Jednocześnie jednak import może spełniać funkcję efektywnościową, jeśli dostarcza środków produkcji o wyższej jakości niż wytwarzane w kraju, co pozwala na podniesienie efektywności produkcji. Efektywnościowa rola eksportu polega przede wszystkim na uzyskiwaniu korzyści ze specjalizacji.

Handel zagraniczny pozwala bowiem na:

• wykorzystanie przewagi danego kraju zarówno pod względem kosztów absolutnych, jak i względnych, co umożliwia zwiększenie łącznej produkcji i w konsekwencji konsumpcji,

• zwiększenie rozmiarów produkcji (korzyści skali), co wpływa na obniżenie jednostkowych kosztów produkcji,

• koncentrację środków na wybranych dziedzinach, co przyczynia się do rozwijania badań naukowych i szybszego wprowadzania postępu technicznego,

• rozszerzanie asortymentu towarów, służących zaspokojeniu potrzeb konsumentów,

• zaostrzenie konkurencji dla rodzimych producentów, co zmusza ich do obniżania kosztów produkcji i szerszego wprowadzania postępu technicznego.

Znaczenie handlu zagranicznego dla wzrostu gospodarczego danego kraju zależeć będzie od posiadanych zasobów i przyjętej koncepcji rozwoju. Handel zagraniczny może spełniać jedynie ograniczoną rolę, określaną jako pasywną — import uzupełnia tylko w niezbędnym zakresie produkcję krajową, a eksport umożliwia sprzedaż nadwyżek i dostarcza środków finansowych na import. Gospodarkę tego typu określa się jako gospodarkę zamkniętą. Dynamika i struktura takiej gospodarki określana jest przede wszystkim przez czynniki wewnętrzne. Włączenie się w międzynarodowy zagraniczny podział pracy, a więc spełnianie przez handel zagraniczny funkcji aktywnej i realizowanie funkcji efektywnościowej cechuje tzw. gospodarki otwarte. W gospodarce otwartej dynamikę i strukturę rozwoju gospodarczego w dużym stopniu, oprócz czynników wewnętrznych, określają czynniki zewnętrzne. Optymalną, tzn. adekwatną do struktury zagregowanego popytu krajowego, strukturę produktu krajowego brutto można współcześnie uzyskać jedynie przy dobrze rozwiniętym handlu.

10. Inflacja podażowa jej przyczyny oraz metody zmniejszenia

Inflacja oznacza zjawisko wzrostu ogólnego cen dóbr w pewnym okresie. Wzrost (lub spadek) cen poszczególnych dóbr jest dla gospodarki rynkowej zjawiskiem naturalnym, występującym w zależności od zmiany zapotrzebowania na nie.

Kształtowanie się cen, w ogólnym przypadku, zależy od oddziaływania czynników po stronie popytu lub podaży. Wyróżnia się:

• inflację popytową - pierwotny impuls wzrostu cen wystąpił po stronie popytu.

• inflację podażową - określaną także jako inflacja kosztowa, w której pierwotny impuls, występuje po stronie podaży.

Inflacja podażowa- wyróżnia się dwa podstawowe typy inflacji podażowej: spowodowaną wzrostem kosztów i inflację spowodowaną dążeniem do wzrostu zysków. Inflacja kosztowa może być spowodowana wzrostem każdego czynnika kosztów pod warunkiem, że inne nie uległy zmniejszeniu a więc może to być wzrost płac, cen surowców itd. Jednym z podstawowych kosztów są płace. Szczególnym przypadkiem inflacji kosztowej jest inflacja płacowa. Powoduje wzrost kosztów wytwarzania, co prowadzi do wzrostu cen.

Przenoszenie wzrostu cen z jednego kraju do innych czyli tzw. transfer inflacyjny, jest zjawiskiem często występującym, jeśli nie istnieją ograniczenia administracyjne w kształtowaniu się kursów walutowych

Drugim rodzajem inflacji podażowej jest inflacja spowodowana przez dążenie do zwiększenia zysków i ich udziału w dochodach kosztem zmniejszenia dochodów pozostałych podmiotów gospodarczych. Zwiększenie cen przez przedsiębiorstwa, przy nie zwiększonym popycie na nie jest możliwe tylko wtedy gdy mają one określoną pozycję rynkową. Na ogół jest to możliwe przy pozycji monopolisty w danej branży. Może być także wykorzystana sytuacja zmniejszenia się konkurencji, np. w fazie recesji , gdy doszło do bankructwa wielu firm i przetrwały tylko najsilniejsze przedsiębiorstwa, co może im ułatwić dyktowanie cen.

Szczególnym rodzajem jest inflacja określana jako strukturalna, występująca gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki, tzn. zmiany popytu na produkty i zmiany technologii wytwarzania, wywołują pojawienie się niedoborów. Jeśli dotyczą one produktu o istotnym znaczeniu dla gospodarki (np. paliwo, stal) wówczas wzrost jego ceny zostanie przeniesiony na wiele innych dóbr. Dla dalszego rozwoju inflacji duże znaczenie mają oczekiwania podmiotów gospodarczych. Gdy przewidują one dalszy wzrost inflacji przyczyniają się dodatkowo do jej rozwoju. Podnoszą ceny w oczekiwaniu na dalszy wzrost kosztów, a pracownicy żądają wzrostu płac przewidując wzrost kosztów utrzymania.

Sposoby ograniczania inflacji podażowej:

• działalność państwa w celu przełamania monopolu

• zmniejszenie oprocentowania kredytów

• ograniczenie działalności związków zawodowych.

11.Bilans handlowy i bilans płatniczy kraju

Bilans płatniczy to zestawienie całości obrotów gospodarczych z zagranicą sporządzone dla pewnego okresu czasu, najczęściej jednego roku.

W wyniku handlu zagranicznego powstaje konieczność międzynarodowych rozliczeń. Oprócz niego bardzo istotne są przepływy kapitału, stosunki kredytowe, świadczenie usług i inne. Skutkiem tych transakcji jest powstanie wzajemnych zobowiązań i należności, najczęściej regulowanych w dewizach.

Dewizy to wszelkiego rodzaju należności zagraniczne, które ze względu na swoją formę mogą występować w roli środków płatniczych w stosunkach z zagranicą. Najważniejszą formą dewiz są należności na rachunkach bieżących w bankach zagranicznych, którymi dysponuje się za pomocą poleceń wypłaty, czeków i weksli.

Bilans płatniczy składa się z:

-rachunku obrotów bieżących- dot. Transakcji wynikających z bieżącej działalności gospodarczej. Jest to zapis z tytułu: przepływu tow. i usług, dochodów z własności czynników produkcji, transferów prywatnych i państwowych.

-rachunku obrotów kapitałowych- ujmuje dokonane w ciągu roku transakcje kapitałowe. Do inwestycji zagranicznych skłania właścicieli kapitału nadzieja na osiągnięcie z nich wyższej stopy zwrotu niż w kraju. Decyduje o tym wysokość stopy %owej i kursu walutowego. Obejmuje on: zmiany stanów transferów kapitałowych, zmiany stanu zadłużenia, inwestycje portfelowe, inwestycje bezpośrednie. Transfery kapitałowe to dary inwestycyjne, umorzenia płatności odsetkowych, zakupy i sprzedaż licencji, patentów, znaków towarowych. Zmiany stanów zadłużenia są wynikiem zaciągania i udzielania kredytów krótko i długoterminowych.

-salda błędów i opuszczeń

-salda bilansu

-operacji wyrównawczych.

Czynniki kształtujące bilans płatniczy:

Wszystkie pozycje w bilansie oznaczające przypływ dewiz do kraju są oznaczone znakiem dodatnim, natomiast ich odpływ ujemnym. Każda zmiana po jednej stronie bilansu ma odzwierciedlenie w drugiej, Np. napływ dewiz z tytułu inwestycji bezpośrednich będzie zapisany po str. wpływów, zapis ten zostanie zrównoważony odpływem dewiz z tytułu importu, udzielonych kredytów lub wzrostem rezerw walutowych.

Transakcje ujęte w rachunku bieżącym mają charakter względnie stabilny w czasie, tzn. powtarzają się z okresu na okres i nie ulegają drastycznym wahaniom. Natomiast transakcje w rachunku obrotów kapitałowych mają charakter jednorazowy, a ich wielkość może zmieniać się gwałtownie.

Różnica między wartością eksportu i importu towarów i usług nosi nazwę bilansu handlowego.

W większości krajów te transakcje stanowią główną pozycję rachunku obrotów bieżących. Do usług zalicza się turystykę, usługi bankowe, transportowe, ubezpieczenia. Na dochody z tytułu własności za granica składają się zyski posiadaczy kapitału z jednego kraju zainwestowane w innym kraju, odsetki, a także płace przekazywane przez pracowników zatrudnionych za granicą. Transfery to płatności, które nie wiążą się z dostarczaniem w zamian jakichkolwiek dóbr czy świadczeń. Wyróżnia się bieżące transfery prywatne(głównie przekazy emigrantów oraz darowizny) i transfery rządowe (składki przekazane organizacjom międzynarodowym)

12.Bezrobocie, jego rodzaje, przyczyny i przeciwdziałanie

Bezrobocie jest to sytuacja, w której ludzie mogący i chcący pracować, przy stawkach płacy oferowanej na rynku, poszukują pracy, ale nie są w stanie jej znaleźć.

Powyższa def dotyczy bezrobocia jawnego, rejestrowanego w statystykach.

Bezrobocie ukryte występuje, gdy formalnie bierna zawodowo ludność nie ma szansy na znalezienie pracy lub, gdy osoby pracują, ale nie są w pełni wykorzystane ich możliwości(dwie osoby wykonują pracę, którą z powodzeniem podołałby jeden pracownik).

Bezrobociem przymusowym określa się sytuację, w której poszukujący pracy nie mogą jej uzyskać, pomimo, że przy danym poziomie płac realnych chcieliby podjąć

Bezrobotnych dobrowolnie stanowią poszukujący pracy, którzy podjęliby ja jedynie przy wyższym poziomie płac realnych niż aktualnie oferowany, natomiast przy danym poziomie tych płac nie wyrażają zgody na zatrudnienie.

Pracę tracą ludzie w wyniku zaniku popytu na dobra i usługi, które były przez nich wytwarzane.

Masowe bezrobocie jest typowe dla okresów głębokich kryzysów gospodarczych, kiedy podaż globalna dóbr i usług na rynku jest dużo wyższa od popytu globalnego.

W celu porównania poziomu bezrobocia między krajami, a także obserwacji jego zmian w czasie, stosuje się stopę bezrobocia:

ST bezrobocia jest wyrażonym procentowo stosunkiem liczby osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo(liczba osób zatrudnionych +liczba osób bezrobotnych).

Uważa się, że optymalny poziom bezrobocia, który określa tzw.

Stopa bezrobocia naturalnego, powinien wynosić 3-5 %(5-7%) zasobu siły roboczej.

Rodzaje bezrobocia:

Bezrobocie płynne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy:ludzie zmieniają pracę, przenoszą się do innej miejscowości. Brak doskonałej informacji o możliwościach zatrudnienia, formalności niezbędne z zatrudnieniem, konieczność przekwalifikowania- wszystko to powoduje, że ludzie są czasowo bezrobotni, jest ono zjawiskiem normalnym w gospodarce, w której struktura siły roboczej oraz liczba oferowanych miejsc pracy stale się zmienia. Nie narusza ono równowagi na rynku pracy, dlatego nazywane jest bezrobociem naturalnym.

Bezrobocie koniunkturalne ma charakter makroekonomiczny. Dotyka całą gospodarkę narodową- ludzi o różnym poziomie wykształcenia, różnych zawodów, w różnych regionach kraju. Występuje w okresie recesji gospodarczej(popyt globalny spada, zmniejsza się produkcja, co pociąga za sobą spadek popytu na siłę roboczą)

Bezrobocie strukturalne powodowane jest niedopasowaniem struktury podaży i popytu na pracowników, przede wszystkim pod względem kwalifikacji, zawodu lub regionu. Źródłem tego typu bezrobocia jest upadek niektórych branż czy gałęzi, zmiana struktury gospodarki narodowej Np. pod wpływem zmiany struktury popytu.

Bezrobocie technologiczne jest wynikiem substytucyjnego postępu technicznego i technologicznego, który powoduje ogólny spadek popytu na prace żywą lub zmienia jego strukturę w przekroju określonych zawodów.

Bezrobocie sezonowe jest uzależnione od pory roku. Niektóre prace wykonuje się tylko w pewnych okresach( Np usługi turystyczne, budownictwo, prace w rolnictwie). Sezonowe ich natężenie daje zatrudnienie osobom wykonującym określone zwody, ale w sezonach „martwych” rynek nie oferuje dla nich miejsc pracy.

Bezrobocie krótkookresowe(do 3 miesięcy)

Średniookresowe(3-12 miesięcy)

Długookresowe(powyżej roku)

Bezrobocie chroniczne- obejmujące trwale określone grupy ludności

Bezrob. Globalne, krajowe, regionalne, lokalne.

Bezrobocie całkowite- pełne(obejmujące cały wymiar czasy pracy) oraz częściowe (dotyczące tylko części wymiaru czasu pracy Np. poszukujący pracy mogą ją otrzymać na pół etatu.

W ujęciu teoretycznym wymienia się bezrobocie:

Klasyczne- rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, gdy płaca realna jest utrzymywana powyżej poziomu zapewniającego równowagę na rynku pracy(Np. w wyniku nacisku związków zawodowych)

Keynesowskie- wywołane zmniejszeniem popytu globalnego i powolna reakcją dostosowawcza płac.

Przeciwdziałanie bezrobociu:

Różne rodzaje bezrobocia wymagają odmiennej polityki rządu zmierzającej do jego ograniczenia. I tak przeciwdziałanie bezrobociu koniunkturalnemu polega m. In. Na zwiększaniu popytu podmiotów gospodarczych na dobra i usługi(ulgi podatkowe, zmniejszanie stóp podatkowych, procentowych itp.). z bezrobociem strukturalnym i technologicznym można walczyć przez organizowanie i opłacanie przez państwo kursów i szkoleń, pozwalających na zmianie kwalifikacji zawodowych lub zachęcanie - Np. przez udzielanie tanich kredytów - do tworzenia nowych miejsc pracy w regionach gdzie zlikwidowano przestarzałe zakłady produkcyjne(Np. tworzenie specjalnych stref ekonomicznych). Likwidacja bezrobocia sezonowego służy dokształcanie pracowników, które umożliwia podejmowanie pracy w okresie, gdy nie mogą oni wykonywać „sezonowego” zawodu. Skracanie tygodniowego czasu pracy, które pozwoli zatrudniać większą liczbę osób, umożliwienie pracownikom wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, rozwijanie usług pośrednictwa pracy- to działania, które mogą zmniejszyć bezrobocie.

Do aktywnych narzędzi, ograniczających bezrobocie i służących utrzymaniu istniejących miejsc pracy oraz zwiększeniu zatrudnienia przez tworzenie nowych miejsc pracy zalicza się:

• pośrednictwo pracy

• poradnictwo zawodowe

• szkolenie i przekwalifikowanie bezrobotnych

• współfinansowanie prac interwencyjnych( zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę w czasie nie dłuższym niż1 rok, w wyniku umowy zawartej z rejonowym urzędem pracy) oraz robót publicznych (zatrudnienie bezrobotnego nie dłużej niż 1 rok przy wykonywaniu prac zorganizowanych przez organy samorządu terytorialnego lub administracji rządowej).

Narzędzia pasywne, łagodzące skutki bezrobocia, oraz zmierzającego do obniżenia podaży siły roboczej, to:

• zasiłki dla bezrobotnych

• zasiłki i świadczenia przedemerytalne

• świadczenia przysługujące rolnikom zwalnianym z pracy

• obniżenie wieku emerytalnego

• wydłużenie okresu obowiązkowego szkolenia młodzieży.

13.Budżet państwa, jego funkcje, dochody i wydatki

Budżet państwa jest planem przyszłych przychodów i rozchodów (dochodów i wydatków) państwa w ciągu jednego roku. Jest uchwalany w formie ustawy. Ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów. Wydatki mogą dokonywane tylko do zaplanowanej wysokości.

Budżet państwa możemy podzielić na:

• Części - organy administracji państwowej (np. władzy, sądownictwa, obrony narodowej, służby zdrowia)

• Działy - wydatki i dochody w ujęciu funkcjonalnym - przemysł, rolnictwo, transport, ochrona zdrowia itd.

• Rozdziały - uszczegółowienie poszczególnych działów

• Paragrafy - szczegółowo jakie są dochody i wydatki (od kogo, kiedy i ile)

Zasady konstruowania budżetu:

• Zasada rocznego okresu - budżet przygotowuje się na okres jednego roku, który zwykle pokrywa się z rokiem kalendarzowym.

• Zasada jedności - w jednym dokumencie umieszcza się zarówno planowane dochody jak i wydatki państwa

• Zasada kompletności - w budżecie powinny być ujęte wszystkie dochody i wszystkie wydatki państwa.

• Zasada jawności - w budżecie nie mogą znaleźć się pozycje niejasne pod względem przedmiotowym lub podmiotowym. Jest ona realizowana przez jawność debaty budżetowej, publikowanie ustawy budżetowej i sprawozdań z jej wykonania.

• Zasada specjalizacji - nakłada obowiązek grupowania dochodów i wydatków według przyjętych kryteriów: przedmiotowego (tytuły dochodów i przedmiot wydatków) i podmiotowego.

• Zasada równowagi budżetowej - wydatki państwa powinny równać się dochodom.

Funkcje budżetu państwa

• Funkcja redystrybucyjna ( rozdzielcza) - polega na regulowaniu dochodów podmiotów np. gospodarstw domowych występujących w gospodarce. Budżet państwa jest narzędziem redystrybucji dochodów osiągniętych przez właścicieli zasobów czynników zastosowanych do produkcji dóbr i usług. Budżet przejmuje część tych dochodów i przeznacza na rzecz podmiotów, które ich nie osiągają lub osiągaja w stopniu niewystarczającym. Takie podmioty to zarówno instytucje, które świadczą nieodpłatnie usługi społeczne np. szkoły państwowe jak i osoby fizyczne zmuszone z różnych przyczyn korzystać z zasiłków socjalnych. Realizując tę funkcje budżet zmniejsza zróżnicowanie dochodowe społeczeństwa.

• Funkcja stabilizacyjna - wynika z interwencjonizmu państwa w gospodarkę, którego celem jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

• Funkcja alokacyjna - budżet państwa dokonuje rozdziału zasobów w gospodarce między różne działy gospodarki. Kieruje zasoby tam, gdzie nie mogłyby trafić w inny sposób np. administracja publiczna, lub gdzie działający wyłącznie sam mechanizm rynkowy nie zapewniłby oczekiwanego przez społeczeństwo na danym etapie rozwoju poziomu produkcji dóbr i usług np. szkolnictwo.

• Funkcja stymulacyjna - polega na tym, że za pomocą narzędzi budżetowych państwo wywołuje lub wzmacnia zjawiska i zachowania pozytywne z punktu widzenia jego interesów, natomiast zniechęca do działań niekorzystnych w danym okresie. Przykładem mogą być ulgi inwestycyjne na obszarach dotkniętych wysokim bezrobociem.

• Funkcja kontrolna - realizowana jest poprzez bieżącą obserwację tempa, wysokości oraz tytułów wpływów i wydatków budżetowych a następnie porównywanie z założonymi w budżecie.

Dochody budżetowe - to wszelkie wpłaty na rzecz budżetu państwa

Według kryterium prawnego dochody dzieli się na: bezzwrotne i zwrotne, odpłatne i nieodpłatne, przymusowe i dobrowolne. Większość dochodów budżetowych ma charakter bezzwrotny, nieodpłatny i przymusowy. Dochody zwrotne to pożyczki krajowe i zagraniczne. Źródłem dochodów odpłatnych jest świadczenie usług np. przez niektóre organa państwowe. Dobrowolny charakter dochodów to np. zakup obligacji skarbowych.

Według kryterium rodzaju dochodów wyróżnia się podatki, opłaty, cła i inne dochody. Podatek jest to świadczenie pieniężne, jednostronnie ustalane, bezzwrotne, nieodpłatne o charakterze ogólnym, przymusowym, pobieranym przez państwo lub inny związek publiczno-prawny. Opłata jest jednostronnie określonym, bezzwrotnym i odpłatnym świadczeniem pieniężnym o charakterze ogólnym pobieranym na podstawie aktów normatywnych od osób fizycznych i prawnych. Cło jest to podatek nakładany na towary przekraczające granicę celną określonego państwa. Do innych wpływów budżetowych zalicza się: dochody z majątku skarbu państwa, emisji papierów wartościowych, odsetek z tytułu lokowania wolnych środków pieniężnych, spadków, zapisów i darowizn.

Wydatki budżetowe - są to środki wydatkowane w ramach gospodarki budżetowej państwa.

Poziom wydatków budżetowych i ich relacja do wytworzonego produktu krajowego zależy od zakresu spełnianych przez państwo funkcji. Według kryterium przedmiotu wydatkowania wyodrębnia się: wydatki na działalność niezbędną do funkcjonowania państwa (są to wydatki na administrację publiczną, wojsko, policję, sądownictwo), wydatki socjalno-kulturalne (oświata, służba zdrowia, kultura, nauka), wydatki na obsługę długu publicznego, wydatki na gospodarkę (roboty publiczne, dotacje dla przedsiębiorstw, subwencje eksportowe, itd.).

Według kryterium celu dokonywania wydatki dzieli się na bieżące i inwestycyjne. Wydatki bieżące służą finansowaniu bieżącej działalności państwowej i jednostek zasilanych z gospodarki budżetowej. Są to więc wydatki na utrzymanie administracji państwowej, wojska, policji, na oświatę, służbę zdrowia, emerytury, renty i zasiłki dla bezrobotnych. Wydatki inwestycyjne są przeznaczone na tworzenie majątku trwałego w formie nowych szkół, szpitali, teatrów, autostrad, itp.

Wydatki ujmowane od strony działowej pokazują, ile państwo przeznacza na poszczególne działy gospodarki narodowej.

Dochody Skarbu Państwa:

• VAT - 73,67 mld złotych

• Akcyza - 42,41 mld złotych

• PIT - 23,61 mld złotych

• CIT - 14,69 mld złotych

• Dochody jednostek budżetowych - 7,65 mld złotych

• Wpłata z zysku NBP - 4,63 mld złotych

• Cło - 1,53 mld złotych

• Podatek od gier - 0,89 mld dolarów

Wydatki Skarbu Państwa - najważniejsze pozycje

• Subwencje dla samorządów - 32,5 mld złotych

• Obsługa długu publicznego - 26,7 mld złotych

• FUS - 18,6 mld złotych

• KRUS - 14,3 mld złotych

• Armia - 12,6 mld złotych

• Pomoc społeczna - 11,4 mld złotych

• Dotacje dla samorządów - 10,9 mld złotych

• Składka do UE - 10,2 mld złotych

• Bezpieczeństwo publiczne - 9 mld złotych

• Wymiar sprawiedliwości - 7 mld złotych

14.Rodzaje kosztów w przedsiębiorstwie i ich znaczenie

Przedsiębiorstwo jest niezależną jednostką gospodarczą, posiadającą zasoby produkcyjne, która została utworzona w celu osiągania zysków ze sprzedaży dóbr i usług. Producenci w procesie wytwarzania dóbr i usług ponoszą wydatki - kupują na rynku czynniki produkcji i technologie. Wydatki te nazywamy kosztami produkcji.

Def. Koszty produkcji określa się jako: 1) wartość nakładów czynników wytwórczych zużytych w procesie produkcji; 2) sumę ponoszonych wydatków na zastosowane w produkcji czynniki wytwórcze.

Według kryterium powiązania z rozmiarami produkcji w krótkim okresie koszty dzielimy na stałe i zmienne. Koszty stałe nie ulegają zmianom wraz ze zmianami rozmiarów produkcji. Należą do nich np. koszty wynagrodzeń pracowników administracji, ochrony, kierownictwa, koszty amortyzacji majątku trwałego, koszty wynajmu, ogrzania i oświetlenia hali produkcyjnej. Koszty zmienne zmieniają się wraz z wielkością produkcji, czyli są od niej zależne. Są to koszty surowców i materiałów czy płace pracowników zatrudnionych bezpośrednio przy produkcji. Suma kosztów stałych i zmiennych daje koszty całkowite. Koszty przeciętne wynikają z podzielenia kosztów całkowitych, zmiennych lub stałych przez wielkość produkcji. Koszty krańcowe (marginalne) to przyrost kosztów całkowitych przy zmianie produkcji jednostkę. Są to więc koszty wytworzenia dodatkowej jednostki danego produktu.

Według kryterium rodzaju kosztów, w przedsiębiorstwach wyróżnia się koszty osobowe, materiałowe, amortyzacji majątku produkcyjnego oraz tzw. Inne. Koszty osobowe - wynagrodzenie za pracę pracowników oraz składka na ubezpieczenia społeczne. Koszty materiałowe - wydatki na surowce, energię, półfabrykaty zużyte w procesie wytwarzania. Amortyzacja dotyczy tylko trwałego majątku produkcyjnego - maszyn, budynków, urządzeń. Def. Amortyzacja jest: (1) funduszem odpisywanym na odtworzenie zużytych środków trwałych; (2) kosztem zużycia majątku trwałego.

Z punktu widzenia powiązania z wytwarzanym produktem koszty dzielimy na: pośrednie i bezpośrednie. Koszty bezpośrednie dotyczą konkretnego produktu. Koszty pośrednie nie daja się odnieść do konkretnych wyrobów.

Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) wynika z rezygnacji z najlepszej alternatywy produkcyjnej. Stanowi on równowartość dochodów, które można by było osiągnąć z wykorzystania danego czynnika w inny, możliwie najlepszy sposób.

Koszty księgowe - koszty rejestrowane na podstawie dokumentów uznawanych przez urzędy skarbowe.

Koszty ekonomiczne = koszty księgowe + koszty alternatywne.

15.Jakie wielkości ekonomiczne wyznaczają równowagę konsumenta

Równowaga konsumenta (optimum) to sytuacja, w której konsument maksymalizuje swoją użyteczność przy danym dochodzie i cenach rynkowych.

Optimum konsumenta (punkt, w którym zadowolenie klienta jest największe) jest punktem styczności linii budżetowej z najwyżej położoną, możliwą do osiągnięcia krzywą obojętności.

Inaczej:

RÓWNOWAGA KONSUMENTA jest najkorzystniejszą (optymalną) sytuacją, w jakiej może znaleźć się konsument, dokonujący wyboru danych dóbr. Mówiąc o sytuacji optymalnej mamy oczywiście na myśli korzyści konsumenta - jest to więc najwyższy z możliwych poziom zadowolenia. W modelu tym zakłada się racjonalne działanie konsumenta, to znaczy dążenie do jak najlepszego wykorzystania dochodów. Punkt równowagi R konsumenta jest graficznie wyznaczany jako punkt styczności krzywej ograniczenia budżetowego i najwyższej do osiągnięcia krzywej obojętności.

16. Popyt, jego rodzaje i elastyczność.

POPYT na dobro to przypadająca na jednostkę czasu wielkość zapotrzebowania odpowiadająca różnym cenom tego dobra przy innych czynnikach ceteris paribus.

Inaczej POPYT to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny.

RODZAJE POPYTU:

1. Popyt efektywny: t.j. taki, przy którym chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu.

2. Popyt potencjalny: t.j. taki, który oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.

W zależności od motywacji popyt dzielimy na 3 kategorie:

1. Popyt funkcjonalny: wynika z cech jakościowych danego dobra, jest funkcją jego wartości użytkowej.

2. Popyt niefunkcjonalny: wynika z oddziaływania tzw. efektów zewnętrznych na użyteczność.

3. Popyt spekulacyjny: wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości.

ELASTYCZNOŚCI POPYTU:

1. Elastyczność cenowa popytu: (Epd) na dobro, to stosunek względnej zmiany zapotrzebowania (deltaQ1/Q1) do bardzo małej, względnej zmiany ceny tego dobra (delta P/P).

Współczynnik elastyczności cenowej popytu jest zwykle ujemny, bo zapotrzebowanie na dobro zmienia się odwrotnie do ceny.

Edp=0 popyt sztywny, niezależnie od zmiany ceny popyt nie reaguje

Edp<1 popyt mało elastyczny, zmiany ceny o 1% powoduje zmiany popytu o mniej niż 1% Edp=1 popyt neutralny,

Edp>1 popyt elastyczny, zmiana ceny o 1% powoduje zmiany popytu o więcej niż 1.

Edp→ ∞ popyt doskonale elastyczny, popyt zmienia się mimo braku zmiany poziomu cen

2. Mieszana elastyczność cenowa popytu: (Eij) to stosunek względnej zmiany popytu na dobro „i” (deltaQi/Qi) do małej względnej zmiany ceny innego dobra „j” (deltaPj/Pj).

1. dla dóbr komplementarnych współczynnik Eij jest liczbą ujemną

2. dla dóbr substytucyjnych współczynnik Eij jest liczbą dodatnią

3. Dochodowa elastyczność popytu: (Eid) to stosunek względnej zmiany zapotrzebowania na dobro (deltaQ1/Q1) do małej względnej zmiany dochodu nabywców (deltaJ/J).

Podział dóbr:

1. Eid > 1 = dobra luksusowe, gdy dochód rośnie to popyt rośnie szybko.

2. Eid < 1 = dobra pierwszej potrzeby

- Eid < 0 = dobra niższego rzędu, gdy dochód rośnie popyt maleje.

- 0 < Eid < 1 = inne dobra pierwszej potrzeby, gdy dochód rośnie to popyt rośnie ale wolniej.

c) Eid > 0 = dobra normalne (czyli dobra luksusowe, dobra I potrzeby inne niż dobra niższego rzędu)

15. Jakie wielkości ekonomiczne wyznaczają równowagę konsumenta ?

Równowaga konsumenta (optimum) to sytuacja, w której konsument maksymalizuje swoją użyteczność przy danym dochodzie i cenach rynkowych.

Optimum konsumenta (punkt, w którym zadowolenie klienta jest największe) jest punktem styczności linii budżetowej z najwyżej położoną, możliwą do osiągnięcia krzywą obojętności.

Inaczej:

RÓWNOWAGA KONSUMENTA jest najkorzystniejszą (optymalną) sytuacją, w jakiej może znaleźć się konsument, dokonujący wyboru danych dóbr. Mówiąc o sytuacji optymalnej mamy oczywiście na myśli korzyści konsumenta - jest to więc najwyższy z możliwych poziom zadowolenia. W modelu tym zakłada się racjonalne działanie konsumenta, to znaczy dążenie do jak najlepszego wykorzystania dochodów. Punkt równowagi R konsumenta jest graficznie wyznaczany jako punkt styczności krzywej ograniczenia budżetowego i najwyższej do osiągnięcia krzywej obojętności.

17. Podaż, wielkość i elastyczność

Podaż jest to ilość dobra, które producenci gotowi są zaoferować do sprzedaży przy różnych alternatywnych cenach, w określonym miejscu i czasie, przy założeniu stałości innych czynników.

Zależność podaży od ceny

Wyrażana jest w jednostkach naturalnych. Należy określić również zasięg terytorialny oraz okres czasu, jaki badamy (podaż miesięczna będzie naturalnie mniejsza od rocznej).

Czynniki (determinanty) określające wielkość podaży:

• Cena dobra,

• Ceny czynników produkcji,

• Technologia produkcji,

• Opłacalność innych gałęzi produkcji.

Podaż jest funkcją ceny. Ma zależność dodatnią tzn. przy wyższych cenach producenci są gotowi zaoferować do sprzedaży większą ilość danego dobra.

Podaż jest większa, gdy cena jest wyższa, z powodu:

• Wzrost ceny sprawia, że producenci, którzy już gotowi są produkować te dobro przy niższej cenie, zechcą produkować więcej przy wyższej (przy założeniu ceteris paribus),

• Dołączą producenci, którym nie opłacało się wytwarzać przy niższej cenie (przy założeniu ceteris paribus).

Zmiana ceny przy innych czynnikach stałych powoduje ruch po krzywej podaży, natomiast zmiana innych czynników powoduje zmianę położenia całej krzywej podaży.

Gdy w okresie t wzrośnie podaż dobra A na skutek zmiany innych niż cena determinantów podaży, np. spadku ceny surowców, krzywa podaży przesunie się w prawo. Gdyby zmiana ceny determinantów spowodowałaby przesunięcie krzywej podaży w lewo.

Elastyczność podaży to procentowy wzrost dostarczanych na rynek ilości dobra Q będący reakcją na dany procent wzrostu ustalonej w warunkach konkurencyjnych ceny P”.

W przypadku, gdy ilość dobra na rynku jest sztywna, np. podaż łatwo psującej się ryby dowożonej na rynek i sprzedawanej po takiej cenie, jaką można uzyskać. Występuje wtedy doskonale nieelastyczna podaż (pionowa krzywa podaży). Gdy jest odwrotnie tj. krzywa podaży jest pozioma wtedy niewielka obniżka ceny może spowodować spadek produkcji do zera, a niewielki wzrost ceny może spowodować nieograniczony wzrost ilości produkowanego dobra. Pomiędzy skrajnymi przypadkami mamy elastyczną i nie elastyczną podaż w zależności od tego czy procentowy wzrost Q jest odpowiednio większy czy mniejszy od procentowej podwyżki ceny, która spowodowała wzrost podaży.

Obliczamy go za pomocą współczynnika cenowej elastyczności podaży:

Ex = ∆S/So:∆P/Po

Gdzie:

Ex - WSP. Cenowej elastyczności podaży;

So - wielkość podaży przed zmianą ceny;

∆S - różnica między wielkością podaży po zmianie ceny i wielkością podaży przed zmianą ceny;

Po - cena początkowa;

∆P - różnica między ceną po zmianie a ceną początkową.

18. Rynek papierów wartościowych i jego funkcjonowanie

Rynek papierów wartościowych jest to rynek, na którym przedmiotem transakcji są papiery wartościowe.
Rynek papierów wartościowych jest przykładem rynku kapitałowego, na którym odbywają się transakcje kupna / sprzedaży, min. akcji i obligacji.

Papiery wartościowe są to dokumenty uosabiające określone prawa majątkowe, których realizacja jest możliwa na podstawie okazania lub zwrotu tych dokumentów. Najpopularniejsze papiery wartościowe to: akcje, obligacje i papiery terminowe (transakcje terminowe). Wystawca obligacji to emitent. Kupca obligacji to inwestor.

Rynek papierów wartościowych dzieli się na:

• Pierwotny obejmujący transakcje między remitentem papierów wartościowych a ich nabywcami; emitent może samodzielnie na podstawie przepisów kodeksu handlowego lub poprzez emisję publiczną (skierowana do ponad 300 osób albo do nieoznaczonego adresata

• Wtórny to rynek transakcji, w których remitent nie występuje. Są to dalsze transakcje kupna/sprzedaży papierów wartościowych wprowadzonych przez remitenta do obrotu.

Obrót papierami wartościowymi na rynku wtórnym odbywa się na giełdzie papierów wartościowych.

Innym podziałem rynku jest podział na rynek regulowany i wolny.

Rynek regulowany jest to system obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu, zorganizowany w taki sposób, że przy transakcjach zapewniony jest powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie oraz zachowane są jednakowe warunki nabywania i zbywania tych papierów

Na rynku papierów wartościowych występują dwie grupy podmiotów:

• Inwestorzy (kupujący i sprzedający), mogą nimi być: remitenci, spekulanci i podmioty traktujące inwestycje w papiery wartościowe jako formę gromadzenia oszczędności.

• Maklerzy (pośrednicy).

Wyróżniamy inwestorów instytucjonalnych: banki, fundusze emerytalne i inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe, oraz inwestorzy nieprofesjonalni: gosp. domowe i akcjonariat pracowniczy (umożliwienie pracownikom nabycia akcji firmy, w której pracują).

Maklerzy są ważnym ogniwem funkcjonowania rynku papierów wartościowych. Za ich pośrednictwem zawieranych jest prawie 100% transakcji. Działają na zlecenie i rachunek osób trzecich pobierając prowizję. Maklerami mogą być osoby, które uzyskały uprawnienia do wykonywania zawodu nadawane przez specjalne komisje kwalifikacyjne dopuszczające do zawodu.

Giełda papierów wartościowych jest specjalnym systemem handlu papierami wartościowymi, określającym zarówno wymagania w stosunku do ich remitenta i emisji, warunki i uprawnienia osób dokonujących obrotu, jak i zbiór dopuszczalnych operacji tymi papierami.

Nie jest ona stroną w handlu a jedynie organizuje wymianę. Nie jest nastawiona na maksymalizację zysku.

Metody ustalania kursu na giełdzie to:

• Notowania ciągłe, na rynkach gdzie jest duża płynność i skala obrotu. Polegają na kojarzeniu napływających na bieżąco zleceń kupna i sprzedaży po cenie wynikającej z aktualnej relacji popytu i podaży, tak więc ich ceny w poszczególnych transakcjach danym aktywem mogą się różnić,

• System kursu jednolitego, gdzie ustalana jest jedna cena obowiązująca we wszystkich transakcjach. Zlecenia dotyczące jednego papieru są porządkowane - zlecenia kupna wg malejącej ceny, zlecenia sprzedaży wg wzrastającej. Za obowiązującą cenę przyjmuje się tę, która zapewn max wolumen obrotu. Ponad to zlecenia po każdej cenie (PKC), zlecenia kupna z limitem ceny wyższym od kursu określonego oraz zlecenia sprzedaży z limitem wyższym od kursu określonego muszą być zrealizowane całkowicie.

Giełda ma obowiązek upowszechniania informacji dotyczących całego rynku papierów wartościowych, rynków poszczególnych papierów wartościowych i działalności giełdy. Są one publikowane w prasie codziennej, Internecie itp. Syntetyczną ocenę sytuacji na rynku papierów wartościowych przekazują indeksy giełdowe - WIG i WIG20. Pierwszy to Warszawski Indeks Giełdowy wskazujący zmiany wartości rynkowej spółek notowanych na rynku podstawowym giełdy zachodzące z sesji na sesję. Wartość giełdową każdej spółki ustala się w formie iloczynu ilości wyemitowanych akcji oraz aktualnej ceny rynkowej.

WIG20 bierze pod uwagę zmiany wartości rynkowej 20 spółek rynku podstawowego, które charakteryzują się największą wartością rynkową i których obrót akcjami jest największy.

W Polsce rynek papierów wartościowych ponownie został powołany na początku lat 90-tych. Powstały również instytucje takie jak: Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A., Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych.

Na GPW odbywają się notowania i obrót akcjami, obligacje skarbowe, kontrakty futures na indeks WIG20. KPWiG składa się z przedstawicieli Ministra Finansów, Ministra Skarbu Państwa, Ministra Gospodarki, Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Prezesa NBP, Prezesa Urzędu ochrony Konkurencji i Konsumentów. Do zadań komisji należy sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi, zapewnienie sprawnego organizowania rynku papierów wartościowych. KDPW jest odpowiedzialna za prowadzenie i nadzorowanie systemu depozytowo-rozliczeniowego w zakresie obrotu papierami wartościowymi.

Obligacja jest dokument, poświadczający wierzytelność na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty odsetek i wykupu w określonym terminie. Wg kryterium czasu wyróżniamy: krótkoterminowe (do 1 roku), średnioterminowe (1-5 lat) i długoterminowe (pow. 5 lat). Emitent obligacji odpowiada całym majątkiem. Obligacje wystawianie przez państwo, mają gwarancje skarbu państwa. Obligacje możemy podzielić na: skarbowe, komunalne i przedsiębiorstw.
Akcja to dokument stwierdzający udział akcjonarjuszy spółki oraz w zależności od rodzaju i ilości posiadanych akcji, do kierowania spółką, a także do uczestnictwa w podziale majątkowym spółki, w przypadku jej likwidacji. Spółki emitują akcje w celu powiększenia lub zgromadzenia kapitału. Zysk wypłacany posiadaczom akcji jest nazywany dywidendą, jednak spółka nie ma obowiązku wypłacenia dywidendy może on pozostać w spółce.

Rodzaje akcji:

• Zwykłe (nie dające przywilejów)

• Uprzywilejowane(np. dające prawo głosu, udziału w zysku, w majątku w likwidowanej spółce),

• Groszowe (mają niski nominał)

• Milczące (nie mają prawa głosu)

Wyróżnia się trzy ceny akcji:
cena nominalna - cena wpisana na papierze wartościowym;
emisyjna - cena, po której emitent sprzedaje akcje;
cena rynkowa - czyli cena, po której dokonuje się transakcji kupna / sprzedaży w obrocie wtórnym np. na giełdzie papierów wartościowych.

Akcjonariusze mogą na akcjach stracić lub zyskać, jeżeli cena rynkowa jest wyższa od ceny jaką zapłacili za akcje, to osiągną zysk, jeżeli natomiast cena jest niższa to stracą. Rynek papierów wartościowych obejmuje rynek pierwotny (sprzedaż odbywa się za pośrednictwem instytucji finansowych - banków) oraz wtórny (giełda)
Giełda papierów wartościowych to regularnie odbywające się w określonym miejscu i ustalonym czasie spotkania osób, które chcą zawrzeć transakcje kupna / sprzedaży papierów wartościowych. Na giełdzie ceny zmieniają się w zależności od warunków popytu i podaży.
Popyt na akcje rośnie tych spółek, których perspektywy rozwoju są pomyślnie oceniane.
Akcje przedsiębiorstw źle prosperujących tracą na wartości.
Bessa to taka sytuacja na rynku papierów wartościowych, która charakteryzuje się spadkiem cen papierów wartościowych. W żargonie maklerskim to "ospały niedźwiedź"
Hossa to taka sytuacja na rynku, która charakteryzuje się trwałym wzrostem cen papierów wartościowych. W żargonie maklerskim nazywany "rynkiem byka"

19. Kredyt, jego funkcje i rodzaje

Pojęcie kredytu

Termin - kredyt - wywodzi się od łacińskiego słowa „credo”, co oznacza wierzę, ufam. W sensie ekonomicznym kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie równowartości, łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami.

Najstarszą formą kredytu jest kredyt towarowy (kupiecki, handlowy). Występuje on wówczas, gdy normalna transakcja kupna-sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty. Kredyt umożliwia prowadzenie działalności handlowej w sytuacji, gdy potencjalni nabywcy nie mają wystarczających środków finansowych, aby kupić towar w momencie oferowania go do sprzedaży, a równocześnie sprzedawcy nie mogą znaleźć nabywców, którzy mogliby natychmiast zapłacić im gotówką.

Kredyt pieniężny polega na odstąpieniu określonej ilości, pieniędzy przez osobę fizyczną lub prawną drugiej osobie, pod warunkiem ich zwrotu w ustalonym terminie oraz zapłaty procentu tj. ceny za korzystanie z kredytu.

Umowę kredytową wyróżniają trzy cechy charakterystyczne. Jest ona umową:

• konsensualną, co oznacza, że dochodzi do skutku już w chwili podpisania przez strony, a nie dopiero w momencie wydania środków pieniężnych

• dwustronne zobowiązującą, gdyż bank zobowiązuje się oddać określoną kwotę środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy, kredytobiorca zaś - zwróci tę kwotę

• odpłatną, ponieważ bank pobiera od kredytu prowizję, a od kredytu wykorzystanego - również odsetki.

Kredyt bankowy polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązuje się zwrócić je wraz z odsetkami w umownym terminie.

Podstawowe cechy kredytu to:

• Celowość, oznacza finansowanie przy użyciu kredytu bankowego konkretnego przedsięwzięcia,

• Zwrotność, oznacza zobowiązanie do spłaty kwoty kredytu wraz z odsetkami w ustalonym terminie,

• Oprocentowanie, oznacza wynagrodzenie za użyczenie kapitału.

Funkcje kredytu

Kredyt pełni trzy podstawowe funkcje: emisyjną, dochodową oraz stymulacyjną.

W odniesieniu do pojedynczego kredytobiorcy kredyt pełni funkcję dochodową i rozliczeniową. Powiększa on siłę nabywczą kredytobiorcy, co stwarza dla niego nowe możliwości nabywcze, a więc zwiększa jego udział w produkcie narodowym.

Dla całej gospodarki podkreśla się funkcję emisyjną i dochodową kredytu. Funkcja redystrybucyjna kredytu powoduje czasowe przesunięcie siły nabywczej pieniądza. Oznacza to przemieszczanie i możliwości nabycia odpowiedniej części produktu społecznego przez podmiot kredytowany.

Realizacja funkcji emisyjnej dla całej gospodarki narodowej następuje przez dostarczenie gospodarce pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego. Funkcja emisyjna kredytu określana jest jako funkcja powszechna. Każde udzielenie kredytu zwiększa ilość pieniądza w obiegu, a każda spłata - zmniejsza.
W całej gospodarce jest nadwyżka kredytów udzielonych nad spłacanymi. Oznacza to kreowanie nowych wartości pieniężnych, a więc pełnienie przez kredyt funkcji dochodowej.

Funkcja emisyjna, czyli kreacja pieniądza realizowana jest przez NBP w ramach polityki pieniężnej państwa a także poprzez kredyty udzielane przez banki komercyjne.

Funkcja stymulacyjna polega na wykorzystaniu instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego oraz wykorzystaniu czynników produkcji (ziemi, pracy i kapitału).

Funkcja dochodowa realizowana jest bezpośrednio - jeśli stopa procentowa kredytu jest niższa od stopy inflacji oraz pośrednio - gdy kredyt zastosowany w produkcji uruchamia mechanizm przyrostu dochodów dzięki rozwinięciu działalności wytwórczej.

Funkcja restrukturyzacyjna polega głównie na oddziaływaniu na przemiany strukturalne i własnościowe w gospodarce.

Podział kredytów

Podziału kredytów można dokonać przy zastosowaniu różnych kryteriów, wśród których najważniejsze są:

1. okres kredytowania,

2. formy kredytu (metody udzielania),

3. przedmiot kredytu (cel),

4. sposoby zabezpieczenia spłaty kredytu,

5. waluta kredytu.

Ad. 1

Charakterystyczną cechą kredytu jest jego zwrotność w określonym terminie, a terminy udzielania i spłaty kredytu stanowią przedmiot negocjacji i są określone umową kredytową. Polskie banki przyjmując to kryterium, rozróżniają w swych regulaminach:

• kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,

• kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 roku do 3 lat,

• kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.

Element czasu, obok wysokości kredytu i oprocentowania, decyduje o ekonomicznej treści operacji kredytowania.

Ad.2

Z punktu widzenia techniki operacyjnej ważna jest forma kredytowania.

Kredyty mogą być udzielane:

• w rachunku bieżącym, zadłużenie występuje w postaci salda debetowego na rachunku bieżącym kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji płatniczych, realizowanych w ciężar tego rachunku. Natomiast wpływy na rachunek bieżący zmniejszają zadłużenie. W tej grupie kredytów może wystąpić kredyt otwarty (in blanco) lub kredyt kasowy (udzielony w związku z czasowym brakiem gotówki w kasie).

• Na rachunku kredytowym otwartym specjalnie w celu ewidencjonowania wykorzystania i spłaty kredytu. Może to być kredyt docelowy, na wymagalne zobowiązania, kasowy, sezonowy lub linia kredytowa. Linia kredytowa umożliwia finansowanie wielu transakcji w ramach określonego w umowie limitu kredytowego.

• Kredyt dyskontowy, polegający na potrąceniu odsetek dyskontowych w związku z regulowaniem należności przed terminem spłaty.

• Akceptacyjny, oddawany jest do dyspozycji kredytobiorcy w postaci zaakceptowanych weksli.

• Związany ze skupem faktur (skup wierzytelności, factoring).

Ad. 3

W zależności od przedmiotu (celu) kredytu można wyróżnić:

• Obrotowe, najczęściej krótkoterminowe, przeznaczone na bieżące potrzeby związane z działalności gospodarczą kredytobiorcy. Mogą być udzielane zarówno w rachunku bieżącym jak i kredytowym. Kredyty obrotowe w rachunku bieżącym są udzielane na różne cele i w związku z przeznaczeniem mogą być tradycyjnie nazywane np. kredytami sezonowymi (np. na zapasy cukru w cukrowniach), kredytami na skup (produktów rolnych), kredytami na należności odbiorców itp.

• Inwestycyjne, udzielane na dłuższy okres w związku z finansowaniem nakładów gospodarczych, których celem jest stworzenie lub powiększenie zasobów środków trwałych. Kredyty inwestycyjne z reguły są udzielane w rachunku kredytowym.

Ad. 4

Z punktu widzenia form zabezpieczenia kredytu wyróżnia się:

• Lombardowe, zabezpieczone zastawem przedmiotów i papierów wartościowych, towarów itp.,

• Hipoteczne, zabezpieczone hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność kredytobiorcy lub innej osoby np. poręczyciela.

Ad. 5

Ze względu na rodzaj waluty mogą występować kredyty:

• Złotówkowe, udzielane w złotych polskich,

• Dewizowe, udzielane w walucie obcej.

20. Rodzaje i wyznaczanie optimum przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej

DWIE ZASADY RACJONALNEGO DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo dąży do osiągnięcia optimum ekonomicznego i technicznego.

1. Dążenie do osiągnięcia najniższych kosztów wytwarzania (czyli do osiągnięcia optimum technicznego).

Optimum to jest osiągane wtedy, gdy koszt krańcowy (marginalny) zrówna się z przeciętnym kosztem całkowitym (MC = ATC). Punkt ten charakteryzuje się minimum przeciętnych kosztów wytworzenia, po przekroczeniu tego punktu zwiększenie produkcji powoduje wzrost zarówno kosztów krańcowych, jak i przeciętnych kosztów całkowitych. (uwaga: nie można jednoznacznie stwierdzić, że przekroczenie tego punktu jest nieopłacalne - opłacalność produkcji zależy nie tylko od kosztów, ale i od ceny sprzedaży).

2. Dążenie do maksymalizacji zysków (czyli do osiągnięcia optimum ekonomicznego).

Przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk (lub minimalizuje stratę) w punkcie przecięcia kosztów krańcowych z utargiem krańcowym (MC = MR).

KOSZT PRZECIĘTNY A KOSZT KRAŃCOWY

Koszt przeciętny to średni koszt wytworzenia jednostki produkcji, koszt krańcowy - koszt wytworzenia dodatkowej jednostki produkcji.

Zależność pomiędzy oboma rodzajami kosztów jest w ekonomii bardzo istotna. Dopóki koszt przeciętny jest wyższy od marginalnego, krzywa kosztów przeciętnych opada i odwrotnie. Oznacza to, że krzywa kosztu marginalnego przecina krzywą kosztu przeciętnego w jej minimum - punkt ten zwany jest technicznym optimum produkcji.

OKREŚLANIE WIELKOŚCI PRODUKCJI W KRÓTKIM OKRESIE

Krok 1.

W punkcie przecięcia krzywej MC i MR wyznaczone zostało OPTIMUM EKONOMICZNE (MC=MR). Stąd wielkość produkcji Q1 zapewnia maksymalny zysk przedsiębiorstwa (ew. poniesienie najniższej straty - np. przy wysokich kosztach stałych).

Jeśli przedsiębiorstwo będzie produkowało mniej niż Q1, powinno zwiększyć produkcję, jeśli natomiast jest ona większa od Q1, przedsiębiorstwo winno ograniczyć produkcję - dążąc do osiągnięcia optimum ekonomicznego.

Krok2.
Po wyznaczeniu wielkości produkcji Q1 (optimum ekonomiczne) przedsiębiorstwo bada, czy produkcja ma sens ekonomiczny (określa stosunek ceny do krótkookresowych kosztów całkowitych i zmiennych).

P < ATC 1 Jeśli cena P1 (wyznaczona na osi Y) jest niższa od krótkookresowego przeciętnego kosztu całkowitego, wówczas przedsiębiorstwo przynosi straty, udaje mu się jednak pokryć koszty zmienne i część kosztów stałych.

P = AVC 1 Jeśli cena P1 jest równa krótkookresowym przeciętnym kosztom zmiennym, wówczas przedsiębiorstwo pokrywa jedynie koszty zmienne.

P < AVC 1 Jeśli natomiast cena P1 jest niższa od krótkookresowych przeciętnych kosztów zmiennych AVC, wówczas przedsiębiorstwo nie pokrywa nawet kosztów zmiennych - powinno więc zaprzestać produkcji.

P > ATC 1 Oczywiście sytuacja idealna to taka, gdy cena P1 jest wyższa od przeciętnych kosztów całkowitych - w takim przypadku pojawia się ZYSK.

DECYZJE KRÓTKOOKRESOWE W KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ

W konkurencji niedoskonałej przedsiębiorstwo ustala ceny, szukając optimum ekonomicznego (MC = MR), a następnie badając, czy produkcja jest opłacalna (czy cena pokrywa koszt całkowity).

Jest to więc przypadek podobny jak w konkurencji doskonałej - z tym, że cena jest tu zwykle nieco odchylona od ceny równowagi, a krzywa popytu jest względnie elastyczna (w konkurencji doskonałej była doskonale elastyczna).

Ponadto krzywa popytu D nie pokrywa się już z krzywą utargu marginalnego MR.

W analizowanym na rysunku przypadku wyznaczyliśmy optimum ekonomiczne w punkcie przecięcia krzywej MR i MC. Następnie punkt ten rzutowaliśmy na krzywą popytu, znajdując w ten sposób cenę P1. Okazało się, że jest ona znacznie wyższa od przeciętnego kosztu całkowitego ATC1, przedsiębiorstwo generuje więc zysk.

22.Funkcje płac

W naukach prawnych używa się określenia wynagrodzenie, które jest traktowane jako zapłata za wykonywanie pewnych czynności, zadań, robót czy usług. Wśród wszelkich wynagrodzeń wyodrębnia się wynagrodzenie za pracę. Stanowi ono zapłatę za szczególny rodzaj aktywności zawodowej podejmowanej w celach zarobkowych, realizowanych w ramach stosunku pracy, tj. stosunku prawnego nawiązanego na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę.

Płaca to wypłaty pieniężne i wartość świadczeń w naturze za pracę wykonaną w ramach stosunku pracy, poza udziałem w zysku i czystą nadwyżką w spółdzielczości. Pojęcie to dotyczy wypłat w całej gospodarce uspołecznionej, bez względu na formę zatrudnienia (umowa o pracę, powołanie, mianowanie). Pojęcie płaca obejmuje inne potocznie używane terminy: pensja, pobory, wynagrodzenie za pracę. Rola płac przejawia się w jej funkcjach. Najczęściej wymienia się cztery podstawowe funkcjie płacy: dochodową, kosztową, społeczną i motywacyjną (bodźcową).

Funkcja dochodowa jest istotna przede wszystkim dla pracownika ma też znaczenie dla pracodawcy. Płaca stanowi główne, a bardzo często jedyne źródło dochodu pracownika i jego rodziny. Wielkość tego dochodu, jakim rozporządza pracownik na rynku, służy do zaspokajania potrzeb materialnych i niematerialnych jego i rodziny. Inaczej mówiąc, ich wielkość determinuje stopień zaspokojenia potrzeb osobistych. Płaca rozpatrywana jako dochód powinna zapewnić pracownikowi co najmniej zaspokojenie potrzeb bytowych jego i jego rodziny oraz zagwarantować odtworzenie zdolności do pracy i rozwój osobowości. Potrzeby muszą więc być traktowane dynamicznie jako warunek poprawy standardu życiowego i awansu społecznego. Potrzeby te są zróżnicowane w obrębie grup społeczno - zawodowych, w związku z tym zróżnicowane są koszty zaspokojenia tych potrzeb. Niespełnienie przez pracodawcę tego warunku ma negatywny wpływ nie tylko na pracownika, ale i przedsiębiorstwo, przy niskich płacach trudno bowiem utrzymać w firmie pracowników wartościowych, a także stawiać wysokie wymagania. Natomiast wysokie opłacanie pracy może być powiązane z wysokimi wymaganiami.

Funkcja motywacyjna (bodźcowa) ma zachęcać pracujących do wzrostu produktywności przedsiębiorstwa, do obniżania jednostkowych kosztów produkowanych dóbr i usług, do innowacyjności, do poprawy jakości itp. Dobrze realizowana (funkcja), daje duże korzyści i powoduje wzrost wartości rynkowej produktów firmy oraz umacnia jej pozycję na rynku. Aby płaca była wykorzystywana jako narzędzie motywowania pracowników w warunkach gospodarki rynkowej, konieczne jest ustalenie odpowiednio wysokiego poziomu płacy indywidualnej pracownika oraz zróżnicowania gwarantującego racjonalne proporcje płac między pracownikami. Zróżnicowanie płac w systemie rynkowym powinno zapewnić motywację do coraz lepszej i wydajniejszej pracy każdego pracownika, a jednocześnie umożliwić kierownictwu dobór „właściwych ludzi na właściwe miejsca” i celowe przemieszczanie pracowników w zależności od potrzeb wynikających z procesu produkcji oraz stwarzać warunki dla istnienia konkurencji osób ubiegających się o coraz wyższe płace za coraz lepszą, wydajniejszą pracę. Płaca jest uważana za sprawiedliwą tylko wówczas, gdy stosunek nakładów jednostki do jej korzyści jest równoznaczny z dokonaną przez nią oceną takich relacji w przyjętej grupie porównawczej, co przedstawiono na rys. W razie negatywnej oceny płaca całkowicie zatraca siłę motywacyjną nawet wówczas, gdy inne warunki oddziaływały w tym kierunku.

Funkcja społeczna wyraża się w tworzeniu warunków do istnienia stosunków zaufania, współdziałania pracowników i pracodawców czy między poszczególnymi grupami pracowników. Funkcja społeczna wiąże się również ze znaczeniem płac dla określenia pozycji społecznej, prestiżu, poczucia ważności i użyteczności. Płace są jednym z kryteriów wartościowania, a tym samym zróżnicowania ludzi w społeczeństwie. Wyznaczają one miejsce zarówno w skali zakładu, jak i w społeczeństwie. Wymaga to zapewnienia jawności wynagrodzeń, bo tylko wówczas pracownik będzie znał swoją pozycję wśród innych. Jawność wynagrodzeń jest istotna również z innych względów, mających kluczowe znaczenie dla skutecznego motywowania.

Funkcja kosztowa wiąże się z tym, iż płace stanowią istotny element kosztów pracy, a tym samym kosztów całkowitych przedsiębiorstwa, wpływając na konkurencyjność cenową produkowanych wyrobów czy świadczenia usług. Funkcja ta jest istotna głównie z punktu widzenia pracodawcy, co nie oznacza, że nie ma znaczenia dla pracownika. Kosztowa funkcja płacy wymaga rozpatrywania jej zarówno na poziomie przedsiębiorstwa, jak i pracownika. Na poziomie przedsiębiorstwa należy oceniać poziom kosztów i osiągane wyniki. Taką samą ocenę można prowadzić na poziomie pracownika (jaki jest koszt związany z utrzymaniem pracownika w firmie oraz jakie są jego wyniki pracy).

Przedstawione funkcje nie są rozdzielane w tym sensie, iż powinny być realizowane równocześnie.

Do rodzajów płac zaliczamy:

Płaca minimalna jest to płaca ustalona przez centralny organ państwowy, jednolicie dla całej gospodarki, poniżej której nie można wypłacać wynagrodzenia pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy. Jest ona aktem prawnym, który dotyczy wszystkich zatrudnionych bez podziału na wiek i płeć. Płaca minimalna zwyczajowo wyznacza poziom najniższej stawki w tabeli płac. Zakłada się, że płaca minimalna powinna nadążać za wzrostem kosztów utrzymania ale także wzrastać wraz ze wzrostem produktu społecznego wypracowanego przez społeczeństwo. Prawidłowo ustalona płaca minimalna powinna kształtować się na poziomie około 50% płacy przeciętnej, a w jej granicach powinno zarabiać do 10% zatrudnionych. Poziom ustawowej płacy minimalnej w Polsce był i jest nadal zbyt niski. Obecny poziom płacy minimalnej jest zdezaktualizowany i nie odpowiada faktycznym wynagrodzeniom za prace.

Płaca nominalna są to łączne wypłaty pieniężne i wartość świadczeń w naturze wypłacona pracownikowi w określonym czasie(w miesiącu, roku), liczona w złotych bieżących.

Płaca podstawowa stosowana jest w znaczeniu płaca zasadnicza i nadwyżka akordowa w płacy robotników akordowych.

Płaca realna jest to suma wartości dóbr i usług, jakie można nabyć przy danych wielkościach płacy nominalnej w różnych, porównywanych okresach.

Płaca przeciętna jest to płaca przypadająca na jednego zatrudnionego w danym okresie (miesiąc, rok). Płacę przeciętną oblicza się dzieląc osobowy fundusz płac danego okresu przez przeciętną liczbę pracowników zatrudnionych w tym okresie. Płaca przeciętna równa się płacy średniej.

Płaca zasadnicza jest to główny i stały składnik płacy wyznaczany przez stawkę osobistego zaszeregowania pracownika. Płaca zasadnicza równa się płacy taryfowej.

Premia ma szczególne znaczenie w motywowaniu pracowników, gdyż ma ona silniejszy związek z efektywnością pracy osiąganą przez pracownika niż jego płaca zasadnicza. Nawet niewysokie premie mają często większe znaczenie niż płace zasadnicze, ponieważ zawierają element oceny wyników pracy, czyli pośrednio wyrażają opinie o pracowniku. Zatem jej oddziaływanie powinno dotyczyć takiej dziedziny pracy czy rodzaju działalności, które wymagają szczególnego, z punktu widzenia zakładu pracy, zainteresowania. Może to być np. osiągnięcie zamierzonego wyniku finansowego, zmniejszenie ponoszonych kosztów, zwiększenie oszczędności surowców i materiałów. Premia może być zastosowana nawet za zadania doraźne, odcinkowe, których wykonanie pomoże zakładom pracy w osiągnięciu natychmiastowych efektów. Doświadczenie w zakresie premiowania wskazują, że premia w wielu przypadkach nie spełnia roli skutecznego narzędzia motywowania, gdyż nie wiązała w sposób bezpośredni efektów pracy z poziomem płacy. Mimo tego zdaniem niektórych autorów, znaczenie premii w realizacji funkcji motywacyjnej jest wciąż duże i zdecydowana większość pracodawców wykorzystuje premię jako jeden z ważniejszych czynników motywujących do efektywnej pracy. Jako dodatkowe uzasadnienie potrzeby stosowania premii należy wymienić:

• możliwość motywacyjnego oddziaływania płacowego w krótszym czasie niż daje to wzrost wynagrodzenia zasadniczego, które zwiększa się w odniesieniu do konkretnego pracownika nie częściej niż raz do roku.

• możliwość realizacji wszystkich funkcji kierowniczych przez kierownika komórki organizacyjnej; kierownik planuje, organizuje i kontroluje wyniki pracy pracowników tej komórki, jak również musi mieć możliwość motywacyjnego oddziaływania poprzez płace, którą stwarza m. in. stosowanie premii.

Z punktu widzenia skuteczności premiowania przyjmuje się następujące założenia:

• aby premia pełniła funkcję silnego i skutecznego narzędzia motywowania, nie może mieć charakteru stałego, należnego pracownikom, lecz musi być zależna od efektów pracy. Regulaminy premiowania, określające warunki, w jakich pracownik nie otrzymuje premii, muszą być zastąpione przez rozwiązania określające podstawę premiowania, kryteria oceny wyników oraz zasady wiązania wyników ocen z poziomem premii. Trzeba stanowczo odejść od tradycyjnego modelu premii regulaminowych, które uległy wynaturzeniu i rozumiane są jako należne każdemu w określonej z góry wysokości.

• rozwiązania premiowe muszą podlegać ciągłej ewolucji i zmianom, co oznacza, że nie można stworzyć systemu, który będzie skuteczny w długim okresie. Zmiany wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i poza nim wymuszają potrzebę zmian również w zakresie premiowania. Należy przy tym analizować, czy przynosi ona założone efekty - takie, jakie chcieliśmy uzyskać; jeśli nie należy modyfikować istniejące rozwiązania bądź poszukiwać nowych.

• reguły premiowe muszą być zróżnicowane w czasie, jak i w odniesieniu do poszczególnych grup zatrudnionych. W różnych okresach podstawą premiowania mogą być różne zadania. Różny jest też udział poszczególnych grup zatrudnionych w realizacji wyznaczonych zadań. Jeżeli zwiększenie udziału w rynku, czy osiągnięcie określonego poziomu sprzedaży stanowi cel do realizacji, to wiadomo, że największy udział w tym zakresie mają służby marketingowo - handlowe, inne zaś znacznie mniejszy.

• premiowanie musi mieć charakter pozytywny, co oznacza, że pracownik ma możliwość osiągnięcia premii. Natomiast sam fakt jej otrzymania, jak również jej wysokość muszą być powiązane z oceną wyników pracy: zespołu, w której pracownik jest zatrudniony i jego wyników pracy. Stosowanie premiowania pozytywnego prowadzi do silniejszego związku premii z efektami i może być wykorzystywane jako skuteczne narzędzie motywowania.

• udział premii w łącznym wynagrodzeniu pracownika musi być zróżnicowany w poszczególnych grupach stanowisk. Powinien być znacznie wyższy na stanowiskach kierowniczych, niższy na wykonawczych. Chodzi bowiem o to, że premia jest formą bezpośredniego oddziaływania bodźcowego na wyniki pracy, a wpływ poszczególnych pracowników na te wyniki jest zróżnicowany.

Zróżnicowanie to dotyczy również poszczególnych komórek organizacyjnych wyższy udział powinien wystąpić u pracowników działu handlowego niż konstrukcyjnego, efekty pracy pracowników działu handlowego widoczne są bowiem w krótkim okresie, natomiast działu rozwoju (konstrukcyjnego) w dłuższym.

Przygotowanie rozwiązania premiowego w konkretnych warunkach wymaga ustalenia za co będziemy premiować, kryteriów oceny - metod pomiaru efektów pracy, zasad wiązania wyników ocen z poziomem premii, a także warunków uzyskania premii, tj. wymagań jakie muszą być spełnione, aby pracownik otrzymał premię.

Zadania premiowe mogą być kierowane bezpośrednio do poszczególnych jednostek organizacyjnych lub do zespołów/grup powołanych do realizacji konkretnego zadania czy też określonego procesu, lub do indywidualnego pracownika. Premiowanie może nastąpić za całościowy efekt pracy lub za zadania cząstkowe.

System płac jest to całokształt zasad wynagradzania ustalony dla branży lub danej grupy zawodowej, obejmujący system taryfowy, formy płac, zasady premiowania i nagradzania, dodatki do płac i inne składniki płac oraz deputaty. Odrębność zasad wynagradzania dostosowana do potrzeb opłacania pracy w danej branży stanowi o odrębności systemu płac. Odrębne są np. systemy płac pracowników: przemysłu węglowego, przemysłu maszynowego, nauczycieli, służby zdrowia. Systemy płac z reguły regulowane są układami zbiorowymi pracy.

System płac składa się obowiązujących w dziedzinie płac zasad, norm, normatywów, przepisów, jak też metod i środków potrzebnych do osiągnięcia celów tego systemu. Na kształtowanie się systemu płac przedsiębiorstwa wpływa wiele czynników mieszczących się w otoczeniu zewnętrznym względem firmy oraz jej otoczeniu wewnętrznym. Wśród czynników występujących w otoczeniu zewnętrznym wymienić należy przede wszystkim sytuację ekonomiczną, polityczną i społeczną kraju, sytuację na rynku pracy, a także uregulowania prawne. Otoczenie wewnętrzne względem systemu płac tworzą: strategia firmy, jej kultura i struktura organizacyjna oraz sytuacja finansowa.

Składniki płacy można pogrupować następująco:

• bezpośrednio związane z jakością wykonywanej pracy i jej efektami: płaca zasadnicza, premie i nagrody

• gwarantowane prawem: dodatkowe wynagrodzenie za pracę w porze nocnej, w godzinach nadliczbowych, odprawa emerytalno - rentowa, wynagrodzenie za postój niezawiniony.

• mające charakter świadczeń należnych pracownikowi z określonego tytułu: dodatek stażowy, deputat węglowy, nagroda jubileuszowa, premia wczasowa, dodatkowe świadczenia na pomoce szkolne dla dzieci.

• Mające związek z warunkami środowiska pracy, pełnieniem określonej funkcji czy też z realizacją dodatkowych zadań: dodatkowe wynagrodzenie za pracę w warunkach uciążliwych i niebezpiecznych, za prace na drugiej zmianie

• pozostałe, pełniące niejednokrotnie funkcję „dopełniacza poziomu wynagrodzeń”.

Analiza prowadzona w wybranych jednostkach organizacyjnych wykazała, że w skali roku wyższe wynagrodzenie z pracy osiąga pracownik wykonujący prostą pracę niż jego przełożony czy też specjalista z działu marketingu. Z punktu widzenia realizacji funkcji kosztowej i dochodowej jest to bardzo niekorzystne.

Dla pracodawcy wynagrodzenie pracownika jest kosztem, natomiast efekt, jaki uzyskuje z tego nakładu, jest niski, bowiem rola pracowników wykonujących prostą pracę w kreowaniu wyniku komórki i przedsiębiorstwa jest znikoma. Znaczenie większy na nie wpływ ma kierownik czy też specjalista, który realizuje prace o dużym stopniu trudności i odpowiedzialności.

płac. W badanych przedsiębiorstwach państwowych premie cechowały się powszechnością i były na ogół gwarantowane mimo osiągania miernych rezultacie. Stanowiły zatem dodatek dla płacy niż część ruchomą zależną od efektów.

Z przedstawionych rozważań wynika następujący wniosek. Aby wynagrodzenia kształtowane zgodnie z systemem płac motywowały pracowników do osiągania wysokiej efektywności pracy, jak też realizacji celów firmy, konieczne jest powiązanie płac z praca i jej efektami. Uzyskuje się to poprzez: wykorzystanie do kształtowania płac zasadniczych stosownych narzędzi i procedur, dobór odpowiednich form płac oraz rozwiązań premiowych, które wiążą płace, główne jej część ruchomą, z wynikami pracy.

System płac nie może być tworzony w oderwaniu id określonych rozwiązań, które zakorzeniły się w firmie, stanowią pewną wartość i przyniosły pozytywne skutki.

W systemie płac firmy powinny występować jedynie następujące składniki wynagrodzenia:

• mające związek z pracą i jej efektami:

• płaca zasadnicza

• część ruchoma wypłacana w postaci premii, premii prowizyjnej, powiązania z efektami pracy

• gwarantowane kodeksem pracy:

• dodatkowe wynagrodzenie z pracę w porze nocnej

• dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych

• wynagrodzenie za postój niezawiniony

• odprawa emerytalno - rentowa

• mające związek ze specyfiką firmy, jej uwarunkowaniami i kulturą.

23 Wydajność pracy i czynniki ją określające

WYDAJNOŚCIĄ PRACY nazywamy wielkość produkcji wykonanej przez pracownika w jednostce czasu. Można spotkać się z pojęciami indywidualnej, zespołowej lub społecznej wydajności pracy.
Indywidualna wydajność pracy jest to ilość produkcji wytworzonej przez pojedynczego pracownika w określonej jednostce czasu, np. w ciągu godziny, dniówki.
Zespołowa wydajność pracy jest średnią wydajności pracy osób wchodzących w skład brygady lub zespołu
Społeczna wydajność pracy jest przeciętną wydajnością pracy uzyskiwaną przez ogół pracowników zatrudnionych we wszystkich przedsiębiorstwach określonej branży, gałęzi lub resortu.

Miernik wydajności pracy jest wielkością określającą poziom wydajności pracy w danym okresie.
Miernik ten wyrażany jest jako stosunek wielkości produkcji do czasu pracy zużytego przez pracowników do jej wytwarzania, co wyraża się wzorem:
Wielkość produkcji przyjęta do obliczenia wydajności pracy może być wyrażona w różnych formach:
- w jednostkach naturalnych (np. kg, m, szt.);
- w jednostkach umownych lub przeliczeniowych;
- w wartości w zł;
- w jednostkach pracochłonności.
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POZIOM WYDAJNOŚCI PRACY
O poziomie wydajności pracy decyduje wiele czynników naturalnych, technicznych, ekonomicznych i innych.
a). Czynniki naturalne - są bardzo wyraźnie widoczne w przemyśle wydobywczym (np. konstrukcja złoża) i w przemyśle rolno - spożywczym, na produkcję którego wpływają warunki klimatyczne, glebowe i inne.
b). Czynniki techniczne - wyrażają się w stosowaniu nowoczesnych metod wytwarzania, doskonaleniu narzędzi pracy przez stosowanie mechanizacji i automatyzacji. Czynniki techniczne czynią pracę ludzką lżejszą, łatwiejszą i zmniejszają ilość czasu potrzebnego do wykonania wyrobów. Czynnikami technicznymi są również: podniesienie kultury technicznej oraz kwalifikacji robotników. Wpływają one na wzrost wydajności pracy.
c). Czynniki organizacyjne - są ściśle związane z postępem technicznym. Na wzrost wydajności pracy wpływa przed wszystkim prawidłowy wewnątrzzakładowy podział pracy, odpowiedni poziom przygotowania produkcji, sprawna współpraca międzywydziałowa i zharmonizowanie pracy wszystkich ogniw. Do tych czynników można zaliczyć również sprawne zaopatrzenie przedsiębiorstwa w surowce i materiały, przestrzeganie dyscypliny technologicznej i dyscypliny pracy, właściwe stosowanie norm pracy.

Na wzrost wydajności pracy wpływa również sprawiedliwy system płac, zaliczany do czynników ekonomicznych, a polegający na tym, by wysokość płacy zależna była od wydajności poszczególnego pracownika. Wśród czynników wzrostu wydajności pracy można jeszcze wymienić odpowiedni stosunek do pracy i prawidłowe awansowanie pracowników oraz zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

• Wymień znane Ci estymatory wartości oczekiwanej (przeciętnej).

Mediana (zwana też wartością środkową lub drugim kwartylem) to w statystyce wartość cechy w szeregu uporządkowanym, powyżej i poniżej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji. Mediana jest kwantylem rzędu 1/2.

Aby obliczyć medianę ze zbioru n obserwacji, sortujemy je w kolejności od najmniejszej do największej i numerujemy od 1 do n. Następnie, jeśli n jest nieparzyste, medianą jest wartość obserwacji w środku (czyli obserwacji numer (n+1)/2). Jeśli natomiast n jest parzyste, wynikiem jest średnia arytmetyczna między dwiema środkowymi obserwacjami, czyli obserwacją numer n/2 i obserwacją numer n/2+1.

Średnia arytmetyczna - definiuje się ją jako sumę wartości cechy mierzalnej podzieloną przez liczbę jednostek skończonej zbiorowości statystycznej

Średnia arytmetyczna jest estymatorem nieobciążonym i jednocześnie estymatorem największej wiarygodności wartości oczekiwanej zmiennej losowej przy spełnieniu przynajmniej jednego z poniższych założeń:

- Liczba obserwacji jest dostatecznie duża (zobacz centralne twierdzenie graniczne)

- Rozkład zmiennej jest normalny

W przypadku, gdy liczba obserwacji jest niewielka, a rozkład nie jest normalny (np. występują elementy odstające), inne średnie, takie jak mediana, średnia windsorska mogą dawać lepsze wyniki.

Wybrane właściwości średniej arytmetycznej 

suma wartości cechy jest równa iloczynowi średniej arytmetycznej i liczebności zbiorowości:
lub dla szeregu rozdzielczego
,

średnia arytmetyczna spełnia warunek:
,

suma odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej równa się zero:
lub
,

Suma kwadratów odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej jest minimalna:
lub
,

średnią arytmetyczną można liczyć w zasadzie dla szeregów o zamkniętych przedziałach klasowych; jeżeli liczebność w otwartym przedziale klasowym stanowi niewielki odsetek, (praktycznie do 5%) możliwe jest domknięcie przedziałów klasowych oraz obliczenie średniej w innym przypadku do określenia zjawiska stosuje się parametry pozycyjne,

średnia arytmetyczna jest wrażliwa na skrajne wartości cechy,

średnia arytmetyczna z próby jest dobrym przybliżeniem wartości przeciętnej.

Średnią harmoniczną - stosuje się wtedy, gdy wartości cechy są podane w przeliczeniu na stałą jednostkę  innej zmiennej, czyli w postaci wskaźników natężenia, wagi natomiast w jednostkach liczników tych cech, np. prędkość pojazdu w km/h.

Średnią geometryczną - stosuje się w badaniach średniego tempa zmian zjawisk, a więc gdy zjawiska są ujmowane dynamicznie.

Kwantyle - definiuje się jako wartości cechy badanej zbiorowości, przedstawionej w postaci szeregu statystycznego, które dzielą zbiorowość na określone części pod względem liczby jednostek, części te pozostają do siebie w określonych proporcjach. Np. Kwartyl pierwszy dzieli zbiorowość na dwie części w ten sposób, że 25% jednostek zbiorowości ma wartości cechy niższe bądź równe kwartylowi pierwszemu Q1, a 75% równe bądź wyższe od tego kwartyla

Pytanie 25. Jaka jest różnica pomiędzy hipotezą prostą, a złożoną?

Hipoteza to pewne przypuszczenie dotyczące parametrów populacji lub rozkładu populacji.

Hipoteza prosta to hipoteza, która jednoznacznie określa rozkład danej populacji, czyli odpowiadający jej podzbiór zbioru Ω zawiera jeden element (rozkład).

Hipoteza złożone, zaś to hipoteza określająca całą grupę rozkładów, zaś odpowiadający jej podzbiór zbioru Ω zawiera więcej niż jeden element.

Pytanie 26. W wyniku testowania hipotezy statystycznej możemy podjąć poprawną decyzję, albo popełnić jeden z dwóch rodzajów błędów. Jakie to są błędy?

W wyniku weryfikacji hipotezy statystycznej możemy popełnić dwa rodzaje błędów i są to błąd pierwszego rodzaju oraz błąd drugiego rodzaju.

Błąd pierwszego rodzaju (zwany inaczej błędem pierwszego typu, błędem przyjęcia lub alfa-błędem) to błąd polegający na odrzuceniu hipotezy zerowej, która jest prawdziwa. Innymi słowy jest to błąd polegający na tym, że na podstawie wyników testu statystycznego twierdzimy, że jakiś fakt jest statystycznie istotny, natomiast w rzeczywistości jest on dziełem przypadku.

Prawdopodobieństwo popełnienia błędu pierwszego rodzaju oznaczamy symbolem α i nazywamy poziomem istotności testu bądź mocą testu.

Błąd drugiego rodzaju (zwany inaczej błędem drugiego typu, błędem przyjęcia lub beta-błędem) to błąd polegający na przyjęciu hipotezy zerowej, która jest fałszywa. Jest to, zatem błąd polegający na tym, że na podstawie wyników testu statystycznego twierdzimy, że jakiś fakt jest dziełem przypadku, natomiast w rzeczywistości jest on statystycznie istotny.

Prawdopodobieństwo popełnienia błędu drugiego rodzaju oznaczamy symbolem β

Tradycyjne podejście do testowania hipotez statystyczych definiuje dwa rodzaje błędów: błąd pierwszego rodzaju i błąd drugiego rodzaju. W 1968 roku statystyk Howard Raiffa zaproponował wprowadzenie błędu trzeciego rodzaju, czyli błędu polegającego na prawidłowym i dokładnym rozwiąniu niewłaściwego problemu (np. przy niewłaściwie sformułowanej hipotezie zerowej).

Weryfikacją hipotez nazywamy sprawdzanie sądów o populacji, sformułowanych bez zbadania jej całości

Hipoteza zerowa (H₀) - Jest to hipoteza poddana procedurze weryfikacyjnej, w której zakładamy, że różnica między analizowanymi parametrami lub rozkładami wynosi zero.

Poziom istotności - jest to prawdopodobieństwo popełnienia błędu pierwszego rodzaju. Określa również maksymalne ryzyko błędu, jakie badacz jest skłonny zaakceptować. Wybór wartości α zależy od badacza, natury problemu i od tego jak dokładnie chce on weryfikować swoje hipotezy, najczęściej przyjmuje się α = 0,05, 0,03 lub 0,01.

Pytanie 27: Co należy uczynić, aby skonstruować test statystyczny pozwalający zweryfikować hipotezę H?

Każde badanie statystyczne rozpoczynamy od sformułowania hipotezy. hipotezy weryfikujemy za pomocą testów statystycznych. Test statystyczny jest to metoda postępowania, która każdej próbie x1, x2, ..., xn przyporządkowuje z ustalonym prawdopodobieństwem decyzje odrzucenia lub nie odrzucenia. Testy dzielimy na parametryczne (dotyczące wartości parametrów statystycznych populacji, np. średnia) oraz nieparametryczne (dotyczące postaci rozkładu zmiennej lub losowości próby).

Testowanie składa się z następujących etapów:

1. Sformułowanie tezy rzeczowej i ustaleniu hipotezy Ho i H1

2. Wyboru właściwej funkcji testowej (statystyki z próby)

3. Przyjęciu stosownego poziomu istotności alfa

4. Odczytaniu wartości krytycznych w tablicach właściwego rozkładu i ustaleniu obszaru krytycznego

5. Odrzuceniu hipotezy zerowej na korzyść hipotezy alternatywnej, gdy funkcja testowa obliczona z próby znajduje się w obszarze krytycznym i nie odrzuceniu jej, gdy funkcja testowa jest poza obszarem krytycznym.

Testy statystyczne w zależności od wyniku pozwalają nam hipotezę zerową odrzucić i wtedy przyjąć hipotezę konkurencyjną lub nie dają podstaw do odrzucenia Ho, co nie jest równoznaczne z jej przyjęciem. dlatego przeprowadzając jakiś test należy się kierować zasadą „po pierwsze nie szkodzić” i to, co chcemy sprawdzić przyjmować jako H1.

Pytanie 28: Wymień i krótko scharakteryzuj znane miary rozproszenia

Dyspersją (rozproszeniem) nazywamy zróżnicowanie jednostek zbiorowości ze względu na wartość badanej cechy, a jej siłę oceniamy za pomocą następujących miar zmienności;

1. miary bezwzględne(wyrażane w takich samych jednostkach jak wartość zmiennej badanej, co nie pozwala na porównywanie zmienności cech o różnych mianach)

A) miary pozycyjne: empiryczny obszar zmienności, odchylenie ćwiartkowe

B) miary klasyczne: wariancja, odchylenie standardowe, odchylenie przeciętne

2. miary względne( pozycyjne i klasyczne)(wyrażane np. w procentach)

A) współczynnik zmienności

B) współczynnik koncentracji.

Empiryczny obszar zmienności jest różnicą między największą i najmniejszą wartością zmiennej w badanej zbiorowości

Odchylenie przeciętne określa, o ile wszystkie jednostki danej zbiorowości różnią się średnio ze względu na wartość zmiennej od średniej arytmetycznej tej zmiennej. Odchylenie przeciętne jest średnią arytmetyczną bezwzględnych wartości odchyleń wartości cechy od jej średniej arytmetycznej.

Odchylenie ćwiartkowe jest miarą średniej rozpiętości badanej zbiorowości w połowie obszaru zmienności. Opiera się na wartościach kwartyli: pierwszego Q1 i trzeciego Q3. Odchylenie ćwiartkowe mierzy poziom zróżnicowania tylko części jednostek badanej zbiorowości, tj. obszar po odrzuceniu 25% jednostek o wartościach najniższych oraz 25% jednostek o wartościach najwyższych.

Wariancja jest to średnia arytmetyczna z kwadratów odchyleń poszczególnych wartości cechy od średniej arytmetycznej całej zbiorowości. Im zbiorowość jest bardziej zróżnicowana tym wyższa jest wartość wariancji.

Odchylenie standardowe jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji. Określa o ile wszystkie jednostki danej zbiorowości różnią się średnio od średniej arytmetycznej badanej zmiennej. Odchylenie standardowe można wykorzystać do budowy typowego obszaru zmienności badanej cechy. W obszarze tym mieści się około 2/3 wszystkich jednostek badanej zbiorowości statystycznej.

Odchylenie standardowe jest bardzo cenną charakterystyką i często wykorzystywaną w badaniach statystycznych. Ma ono następujące właściwości:

1. jest wielkością obliczana na podstawie wszystkich obserwacji danego szeregu

2. jego wartość nie zmieni się: - jeśli liczebność szeregu zostanie wyrażona w liczbach względnych (%) dostatecznie dokładnie ustalonych, lub jeśli do wszystkich wartości zmiennej w szeregu zostanie dodana dowolna stała liczba.

3. jeżeli wszystkie wartości szeregu zostaną pomnożone przez dowolna stalą liczbę większą od zera, to jego wartość wzrośnie proporcjonalnie o tę samą liczbę.

Współczynnik zmienności jest ilorazem bezwzględnej miary dyspersji i odpowiednich wartości średnich. Jest on wyrażany w procentach. Ponieważ w analizie rozkładu zmienności cech korzystamy z różnych miar zróżnicowania i różnych miar przeciętnych. Współczynnik zmienności informują o sile dyspersji, a ich duże wartości liczbowe świadczą o niejednorodności zbiorowości.

29. Wartości w geografii ekonomicznej - pojęcie i przykłady

Pojęcie wartości rozumie się w znaczeniu aksjologicznym jako to, co jest cenne i godne pożądania, do czego dążenie odczuwa się jako przymus. Geografia ekonomiczna, budując swoją aksjologię, bierze za punkt wyjścia ogólny system wartości kulturowych i społeczno-gospodarczych i na tej podstawie określa wartości, w których artykułowaniu jest kompetentna i które mają największe znaczenie w dążeniu do ładu przestrzennego i ekologicznego.

Systemy wartości interesują nas dlatego, że są kryterium wyboru dążeń jednostek i grup społecznych, a przez to czynnikiem nadającym kierunek zachowaniom gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, instytucji społecznych i państwowych. Działania tych podmiotów wpływają na środowisko przyrodnicze i na przestrzenne zagospodarowanie kraju, zmieniają je i przekształcają, degradują i poprawiają. Do jednostek i grup ludzkich motywowanych tymi wartościami należą również i przede wszystkim geografowie.

Jak każda gałąź nauki, geografia ekonomiczna uznaje za wartość pełniejsze poznawanie rzeczywistości i powiększanie zasobu wiedzy o niej. Rzeczywistością w tym przypadku są środowiskowe i przestrzenne wymiary życia społeczno-gospodarczego. Być może, wartość tę należałoby uznać za naczelną. Jest ona osiągana przez urzeczywistnianie innych wartości. Według naukoznawców dwie spośród nich są szczególnie istotne:

• Kanon wiedzy - rozumiany jest jako płodne, o dużej nośności, koncepcje teoretyczne lub metody badawcze

• Etos profesjonalny naukowca - powinien się wyrażać w ambicji twórczej, rzetelności intelektualnej,. bezwarunkowej wierności prawdzie naukowej, wysokim poziomie moralności, poczuciu godności połączonym z życzliwością wobec kolegów, studentów, środowiska lokalnego.

Powiększający się zasób wiedzy geograficznej o Polsce, Europie i świecie jest cenną wartością użytkową. Sprzyja ona urzeczywistnianiu innych wartości uznawanych przez ludzi, przedsiębiorstwa, instytucje społeczne i państwowe. Do wartości tego rodzaju należy przede wszystkim wykształcenie i wychowanie młodzieży (a także kształcenie ustawiczne). Geografia Polski jest nauką, która ma pod tym względem szczególnie wielkie możliwości. Rozszerza horyzonty umysłowe i kulturalne. Dzięki orientacji społeczno-ekonomicznej kształci i wychowuje w duchu rozumienia przedsiębiorczości gospodarczej, a zarazem dobra wspólnego. Wyrabia nawyk myślenia o sprawach lokalnych i regionalnych oraz umiejętność kierowania nimi. Uczy kultury użytkowania środowiska i przestrzeni oraz kojarzenia problemów aktualnych z potrzebami przyszłych pokoleń społeczeństwa. Istnieje więc ścisła odpowiedzialność między istotą tej nauki a ważnymi problemami współczesności. Zarówno bowiem ład przestrzenny, jak i środowisko przyrodnicze będące przedmiotem zainteresowania geografii są dobrami wspólnymi, którymi trzeba umiejętnie gospodarować i korzystać z nich, stosować zasadę „myśleć globalnie, działać lokalnie”, dbać o potrzeby obecnej generacji, a zarazem o warunki przetrwania przyszłych pokoleń.

30. Procesy urbanizacji we współczesnym świecie, ich przyczyny i skutki

Urbanizacja - zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszarów miejskich oraz wzrostu liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności państwa bądź regionu.

Płaszczyzny urbanizacji:

• demograficzna - wzrost liczby ludności miejskiej, jej udziału w ogólnej liczbie ludności, migracje ludności ze wsi do miast,

• ekonomiczna - wzrost odsetka ludności zatrudnionej poza rolnictwem, początkowo w przemyśle, a potem usługach,

• społeczna - upowszechnianie się tzw. miejskiego stylu życia,

• przestrzenna - wzrost obszarów miejskich i tworzenie nowych miast.

Proces urbanizacji wyraża się w odsetkach ludności miejskiej w stosunku do całego społeczeństwa. Europa jest jednym z najbardziej zurbanizowanych kontynentem np. w Belgii ludność zamieszkująca w miastach wynosi 97%, w Wielkiej Brytanii 92% (w Polsce 62% w 1999 roku). Najmniej zurbanizowane kraje znajdują się w Afryce i Azji:

• Ruanda - 7%,

• Afganistan - 19%,

• Indie - 26%,

• Chiny - 29%

Proces ten prowadzi ostatecznie do kształtowania się wielkoprzestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i rożnych ich form takich jak konurbacja, megalopolis.
Aglomeracja miejska- jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto. Zespół ten charakteryzują silne powiązania, prowadzące do integracji społecznej i gospodarczej całego obszaru, np. aglomeracja Łodzi, Warszawy i Londynu.
Konurbacja-jest formą aglomeracji, która tworzy zespół równorzędnych pod względem pełnionych funkcji społeczno-gospodarczych miast. Zespół ten powstał z niezależnych od siebie początkowo miast, często położonych w zagłębiach węglowych, między którymi z czasem zatarły się granice, np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia Ruhry, Zagłębia Donieckiego, Lille-Roubaix-Tonrcoing.
Megalopolis- jest zespołem miejskim. Termin ten wprowadził amerykański geograf Gottmann. Jest to wielki obszar zurbanizowany, powstały w wyniku łączenia się szeregu aglomeracji lub konurbacji. Ten rodzaj układu urbanistycznego jest typowy dla USA. Obejmuje on wschodnie wybrzeże USA: Boston- Hartford- Nowy Jork, Filadelfię, Baltimore i Waszyngton oraz wybrzeże zachodnie: San Francisco- Los Angeles- Seatle- Tacoma- San Diego, a także w Japonii: Tokio- Jokohama i Kobe- Osaka- Kioto.

Obecnie wyróżnia się cztery etapy procesów urbanizacyjnych:
I wstępna urbanizacja - polega na powolnej koncentracji ludności w miastach, spowodowana systematycznie zwiększającym się zapotrzebowaniem na siłę roboczą w rozwijającym się przemyśle i usługach. Na tym etapie mamy do czynienia z urbanizacją demograficzną i ekonomiczną
II suburbanizacja - charakteryzuje się szybkim wzrostem liczby mieszkańców zewnętrznych stref aglomeracji. Napływ ludności wiejskiej powoduje niekontrolowane rozrastanie się ubogich dzielnic peryferyjnych - slumsów. Zaczyna również ubywać mieszkańców w dzielnicach centralnych. Zamożna ludność przenosi się z nich na obszary podmiejskie, dobrze skomunikowane z centrum aglomeracji. W konsekwencji miasta i zespoły miejskie rozrastają się. (demograficzna, ekonomiczna, przestrzenna)
III dezurbanizacja - polega na intensywnym odpływie ludności, zarówno z obszarów centralnych jak i peryferyjnych, na tereny bardziej oddalone. Zjawisko to często określa się mianem ,,kryzysu śródmieścia,,, który prowadzi do przestrzennego rozwoju miast i powstania wielkich stref zurbanizowanych. Przyczyną jest modernizacja i automatyzacja produkcji oraz przenoszenie poza miasto zakładów przemysłowych, a także wzrost zamożności mieszkańców. W tym stadium rozwoju dominuje urbanizacja ekonomiczna i przestrzenna.
IV reurbanizacja - charakteryzuje się przemieszczaniem ludności z całych obszarów stref zurbanizowanych do małych jednostek osadniczych, położonych na terenach typowo rolniczych. Powoduje to wyraźne zahamowanie urbanizacji w sensie demograficznym i częściowo ekonomicznym. Przyczyną jest kryzys śródmieścia. Równocześnie na terenach wiejskich zaczyna zachodzić proces urbanizacji w sensie społecznym, upowszechnia się miejski styl życia. Wymaga on rozwoju szeregu usług co powoduje postępowanie procesu urbanizacji przestrzennej. Aktualnie zachodzi ona we wschodniej i przyjeziornej części Stanów Zjednoczonych.

PRZYCZYNY URBANIZACJI:

Procesy urbanizacyjne są konsekwencją wielu zróżnicowanych czynników. Nasilenie procesów urbanizacyjnych przypada na okres rewolucji przemysłowej. Szacuje się, że jeszcze w końcu XIX wieku w miastach zamieszkiwało zaledwie 10% ludności świata. Przejście od produkcji rzemieślniczej do wielkich manufaktur zatrudniających setki robotników stworzyło zapotrzebowanie na siłę roboczą (napływającą z obszarów wiejskich). Wzrost wydajności rolnictwa był dodatkowym bodźcem „wypychającym” ludność ze wsi do miast. Rozwój sektora usług w XX w. przyczynił się do stałego powiększania liczby pozarolniczych miejsc pracy. Czynnikiem niezwykle silnie wpływającym na rozwój i urbanizację miast zarówno teraz, jak i w przyszłości jest handel. Rozrastająca się sieć sklepów, hurtowni, banków i giełd towarowych przyciąga zarówno ludzi jak i kapitał; stwarza miejsca pracy i rynku zbytu. Jest to samorządzący się mechanizm. Im bardziej rozwija się handel tym bardziej korzysta na tym miasto. Im większe jest miasto tym więcej przyciąga inwestorów.

Urbanizacja jest zatem efektem społecznego podziału pracy i rozwoju ekonomicznego. Tempo procesu urbanizacji zależy od stopnia nasilenia procesów industrializacyjnych, rozwoju usług, tempa wzrostu i stopnia centralizacji wymiany towarowej oraz ogólnego poziomu rozwoju gospodarczego. W zasadzie im lepiej jest rozwinięte dane państwo, tym wyższy jest jego poziom zurbanizowania, tym więcej ludności zamieszkuje w dużych miastach, tym więcej jest dużych miast.

SKUTKI URBANIZAJI:

POZYTYWNE	NEGATYWNE
EKONOMICZNE
• duży rynek zbytu • większa wydajność pracy • rozwój komunikacji miejskiej • łatwość wymiany informacji i współpracy z innymi placówkami	• niedostatek wody • brak wolnych terenów do zagospodarowania prowadzących do wzrostu cen działek budowlanych • przeciążenie komunikacji miejskiej, powstawanie korków, brak miejsc parkingowych • wzrost nakładów inwestycyjnych w celu budowania oczyszczalni ścieków, zakładanie filtrów
EKONOMICZNO-SPOŁECZNE
• większa możliwość wyboru różnorodnej pracy • większa możliwość podwyższania kwalifikacji zawodowych • możliwość znalezienia pracy w pobliżu miejsca zamieszkania • większa ilość wolnego czasu • łatwość dostępu do instytucji oświatowych i kulturowych	• wzrost przestępczości • wzmożona agresja • obniżenie się bezpieczeństwa ludności • ,,subkultury,,
SOCJALNE
• wyższe dochody niż na wsi • większy komfort życia	• wzrost liczby bezdomnych • powstanie dzielnic nędzy • niedobór mieszkań w stosunku do potrzeb • pogarszanie się warunków sanitarnych
EKOLOGICZNE
	• pogarszanie się warunków środowiska na skutek skażenia powietrza, wód gruntowych i podziemnych, gleb • problem składowania i utylizacji odpadów • zwiększenie hałasu i wibracji • zmniejszenie przestrzeni terenów zielonych
ZDROWOTNE
• ułatwiony dostęp do służby zdrowia	• rozwój nowych bakterii • ułatwienie szerzenia się bakterii • zmniejszona odporność organizmu spowodowana zanieczyszczeniami środowiska • zwiększona umieralność niemowląt • skrócenie przeciętnej długości życia

31.Ruch naturalny ludności na przykładzie Polski

Ruch naturalny ludności to termin socjologiczny oznaczający zmiany w populacji ludzkiej na skutek zdarzeń naturalnych takich jak zawieranie związków małżeńskich, rozwodów, urodzeń i zgonów. Pojęcie to nie obejmuje zagadnień migracyjnych i zmian struktury ludności na skutek wojen i kataklizmów.

przyrost naturalny ( różnica między liczbą urodzeń i liczbą zgonów). Elementami przyrostu naturalnego są stopa urodzeń i stopa zgonów.

Zmiany wskaźnika przyrostu naturalnego po II Wojnie Światowej:

• 1946 - 55 systematyczny wzrost wskaźnika z około 16‰ do 19,5‰ w 1955r wywołany zjawiskiem kompensacji strat wojennych oznaczającym normalizację życia, stabilizację, wzrost zawieranych małżeństw;

• 1956 - 65 - tendencje spadkowe wskaźnika przyrostu naturalnego. W 1956r wprowadzono ustawę dopuszczającą aborcję, poza tym prowadzono w tym okresie politykę wzrostu aktywności zawodowej kobiet. Stopniowo w roczniki zawierania małżeństw wchodziły osoby urodzone w latach wojny-okresu bardzo niskiego przyrostu naturalnego. Spowodowało to, że na przełomie lat 60 i 70 odnotowano niższy wskaźnik przyrostu naturalnego- ok. 8,2-8,5‰.

• Lata 70-te przyniosły ponowny wzrost przyrostu naturalnego, bowiem w wiek zawierania małżeństw weszły roczniku wyżu demograficznego lat 50. Najwyższe wartości odnotowano w połowie lat 80-tych- ponad 10‰.

• Od połowy lat 80 następował systematyczny spadek przyrostu naturalnego. W 2000r osiągnął on 0,3‰ (urodzenia 9,8‰, zgony 9,5‰), przy czym był on znacznie niższy w miastach niż na wsi. Spowodowane to było trudną sytuacją gospodarczą lat 80 i 90-tych. Widoczny jest wpływ transformacji gospodarczej. Występuje wyraźny brak skłonności do tworzenia wielodzietnych rodzin. Niskie stopy urodzeń i zgonów są związane także z poziomem opieki medycznej, trybem życia, procesem starzenia się społeczeństwa.

Najmniejszy przyrost naturalny - powiaty leżące w pobliżu wielkich aglomeracji: warszawskiej, łódzkiej, górnośląskiej. W 2000r właśnie te 3 województwa oraz jeszcze województwa: dolnośląskie, lubuskie, opolskie i świętokrzyskie wykazywały ujemny przyrost naturalny.

Największe wartości stóp przyrostu naturalnego występują w województwach: podkarpackim, małopolskim, warmińsko-mazurskim. Także względnie wysoki poziom przyrostu naturalnego występował w woj. pomorskim, zachodnio-pomorskim.

Najnowsze dane (2003): miasta wieś

Ogółem

Małżeństwa 5,1‰ 5,1‰ 5,2‰

Rozwody 1,3‰ 1,7‰ 0,5‰

Urodzenia żywe 9,2‰ 8,5‰ 10,3‰

Zgony 9,6‰ 9,2‰ 10,1‰

Przyrost naturalny -0,4‰ -0,7‰ 0,2‰

Małżeństwa

Szacuje się, że w 2004 r. powstało ponad 192 tys. nowych związków małżeńskich (o ponad 3,5 tys. mniej niż w 2003 r.). Współczynnik małżeństw nieznacznie się obniżył do poziomu 5,0‰; niższa jest częstość zawierania małżeństw w miastach. Około 75% prawnie zawieranych związków stanowią małżeństwa wyznaniowe, tj. zawarte w kościołach i jednocześnie zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego.

Wśród nowozawartych związków ok. 87% stanowią małżeństwa pierwsze, tj. panien z kawalerami. Średni wiek kobiet wstępujących po raz pierwszy w związek małżeński wynosił w 2003 r. 24,3 lat, wobec ok. 23 lat w połowie lat 90-tych, z kolei wśród kawalerów wzrósł o ponad 1 rok - do 26,6 lat.

Rozwody

Przyczyną ok. 22% przypadków ustania małżeństwa jest rozwód. Według szacunków w 2004 r. rozwiodło się ok. 51 tys. par małżeńskich (w 2003 r. ponad 48 tys.). Przeciętnie na 1000 istniejących małżeństw 5,4 zostało rozwiązanych na drodze sądowej. Współczynnik rozwodów utrzymał się na poziomie sprzed roku (1,3‰) i pozostaje jednym z najniższych w Europie. W miastach natężenie rozwodów jest trzy razy wyższe niż na wsi.

Liczba rozwodów w latach 1990-2004

W 2004 r. wobec prawie 4 tys. małżeństw sądy orzekły separację (o ok. 1,5 tys. więcej niż w 2003 r.), w tym dla kilkunastu par małżeńskich separacja została zniesiona.

32.Przyczyny i bariery migracji

Migracja (łac. migratio `przesiedlenie') - przemieszczanie się ludności w obrębie kraju lub z jednego kraju do drugiego, najczęściej w poszukiwaniu lepszych warunków życia (migrujący zachowuje się jak homo oeconomicus - kieruje się dążeniem do maksymalizacji swoich dochodów i ma doskonałą wiedzę o możliwościach zatrudnienia w różnych regionach).

Przyczyny migracji

czynniki	wypychające	przyciągające
historyczne	Istnienie skupisk instytucji kulturalnych, oświatowych, religijnych danej grupy imigrantów- skłaniają do wyjazdu lub ułatwiają decyzję	istnienie starych centrów uchodźstwa bądź dużych liczebnie ośrodków nowej emigracji sprzyja przybywaniu imigrantów reprezentujących te same narodowości oraz znacznie ułatwia ich asymilację w nowych środowiskach.
społeczno- polityczne	dyskryminacja mniejszości narodowych, zbrojne konflikty społeczne, ograniczenie podstawowych praw człowieka, rozczarowanie i frustracje związane z kształtowaniem się nowego ustroju, niebezpieczeństwo autorytarnej dyktatury, zamachu stanu lub wojny domowej	życzliwy stosunek społeczeństwa, opinii publicznej i partii politycznej do cudzoziemców i mniejszości etnicznych, zdolności absorpcyjne cudzych kultur
demograficzne	wysoki przyrost naturalny, przeludnienie wsi, nadwyżki młodych ludzi w wieku produkcyjnym	niski lub ujemny przyrost naturalny powodujący niedostateczną podaż własnej siły roboczej
ekonomiczne	wysoki poziom bezrobocia, brak możliwości zatrudnienia w swoim zawodzie, zła sytuacja mieszkaniowa, złe zaopatrzenie sklepów w towary konsumpcyjne, wymienialność i duża siła nabywcza obcych walut	stopień rozbudowy instytucji „państwa dobrobytu”, niska stopa bezrobocia, możliwość zatrudnienia, zapotrzebowanie na cudzoziemską siłę roboczą, wysokie tempo wzrostu gospodarczego, inwestycje determinujące popyt na siłę roboczą
prawne	liberalne regulaminy paszportowe i przepisy dotyczące zakupu dewiz	brak wymagań wizowych, liberalne przepisy imigracyjne, w tym dotyczące łączenia rodzin, regulaminy określające status oraz uprawnienia socjalne uchodźców politycznych i robotników - migrantów, łatwość uzyskania azylu i pozwolenia na pracę

Inne przyczyny migracji:

• kataklizmy, klęski żywiołowe,

• zawieranie związków małżeńskich,

• turystyczne, językowe

Bariery migracji :

• odległość - ogranicza migracje ze względu na koszty transportu rosnących wraz z odległością;

• restrykcje polityczne - ograniczanie nielegalnej imigracji (uszczelnianie granic), nie wydawanie wiz, nieudzielanie zezwoleń na pracę, deportacje cudzoziemców. Czynnikami selekcji mogą być w tym przypadku kwalifikacje, zawód, stan majątkowy, wiek.

• ograniczona mobilność potencjalnych migrantów - najwyższą mobilność wykazują ludzie młodzi w wieku 15-30 lat, wykształceni, tuż po ukończeniu edukacji, o dobrym stanie zdrowia. Czynnikami ograniczającymi mobilność są także więzi rodzinne, niechęć opuszczenia społeczności lokalnych;

• koszty sposobności- dochody, które utraci człowiek opuszczający dotychczasowe miejsce zamieszkania;

• koszty psychologiczne- mniejsza znajomość regionów i krajów odległych oraz panujących tam warunków ekonomicznych, brak powiązań rodzinnych, obawa przed nieznanymi obyczajami;

• bariery rasowe

33. Kierunki zmian w wykorzystaniu źródeł energii

Nowoczesna gospodarka rozwinęła się i była podtrzymywana przez obniżające się ciągle koszty energii. Dopiero tzw. „szok naftowy” stanowił punkt zwrotny w sytuacji energetycznej świata. Czterokrotny wzrost cen ropy oznaczał koniec ery tanich paliw kopalnych. Wzrost ropy przewyższał stopę inflacji powodując poważne konsekwencje zarówno dla krajów wysoko rozwiniętych , jak i krajów mniej rozwiniętych.. Rozpoczęły się intensywne wysiłki zmierzające do upowszechnienia energooszczędnych metod oraz do możliwie daleko idącego wyzwolenia gospodarki spod polityki wydobycia i sprzedaży ropy naftowej, narzuconej rynkowi światowemu przez OPEC.

Kryzys energetyczny zmienił strukturę udziału surowców w gospodarce energetycznej świata. Przede wszystkim spadła rola ropy naftowej, nieznacznie wzrosła rola węgla, systematycznie zaczął się powiększać udział gazu ziemnego i energii jądrowej. W sumie na ww.. paliwa przypada prawie 90% światowego zużycia energii pierwotnej.

Kryzys energetyczny lat 70. XX w. przyniósł światowej energetyce dwie korzystne tendencje. Pierwszą z nich było poszukiwanie alternatywnych źródeł energii, druga- zmniejszenie energochłonności poszczególnych działów gospodarki. Zarówno prace nad nowymi technologiami pozyskiwania energii, jak i sposobami zmniejszenia jej zużycia prowadzono głównie w krajach wysoko rozwiniętych. Opracowano np. energooszczędne procesy produkcji przemysłowej, zmniejszono zużycie paliwa przez samochody o ponad 30% i w systemie ogrzewania domów o ok. 40 %, zmniejszono straty wynikające z przesyłania energii liniami wysokiego napięcia do kilku procent, zwiększono sprawność energetyczną elektrowni cieplnych z kilku do kilkunastu procent.

W końcu XX w. w światowej strukturze zużycia energii pierwotnej udział ropy naftowej wynosił 39,3%, węgla kamiennego i brunatnego-25,4%, gazu ziemnego- 21,8%, odnawialnych źródeł 7,1% i paliw jądrowych 6,4%.

Charakterystyczną cechą zmian zachodzących w bilansie energetycznym świata jest przejście od odnawialnych źródeł energii( energia słoneczna, wiatrowa, siła spadku wody, drewno) do kopalin (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, pierwiastki promieniotwórcze), a następnie tendencja powrotu do nośników energii znanych człowiekowi w przeszłości. Zmianie uległ tylko sposób ich wykorzystania.

W skali świata udział energetyki alternatywnej w produkcji energii elektrycznej jest bardzo mały i wynosi ok. 1%. Głównymi przyczynami jej niewielkiego znaczenia są bariery technologiczne, bardzo wysoki koszt jednostkowy produkcji oraz duża zależność od warunków przyrodniczych - pór roku, klimatu, dobowego cyklu dnia i nocy itd. Sprawia to że energetyka alternatywna zaspokaja głównie potrzeby lokalne bądź regionalne, produkując energię w niewielkich zakładach.

W chwili obecnej elektrownie niekonwencjonalne bazują na nośnikach energii od dawna znanych, lecz mało dotychczas wykorzystywanych. Najważniejszym z nich jest woda, przede wszystkim znajdująca się w ruchu woda morska. Najwcześniej do produkcji energii elektrycznej pozyskano siłę pływów morskich. Obecnie na świecie znane są trzy elektrownie pływowe- w ujściu rzeki Rance w Bretani (Francja), w Zatoce Fundy (Kanada) i w Zatoce Kisłaja na Płw. Kolskim. Kilka niewielkich wybudowano również w Chinach.

W fazie badań jest wykorzystanie siły prądów morskich.

Wielkie nadzieje pokłada się w elektrowniach „maretermicznych” wykorzystujących różnicę temperatur wód oceanicznych. Teoretycznie, wprowadzając zamknięty obieg ciepłych wód powierzchniowych i zimnych - zalegających na głębokości ok. 1000 m, przy założeniu różnicy temp ok. 25 ° C, można wytworzyć parę wodną napędzającą maszyny prądotwórcze. W chwili obecnej istnieją eksperymentalne elektrownie z uwagi na wysoki koszt wytworzenia pary.

Energia elektryczna uzyskiwana z wiatru jest ekologicznie czysta, gdyż jej wytworzenie nie pociąga za sobą spalania żadnego paliwa. Elektrownie wiatrowe budowane są na terenach o dużej ilości dni z wiatrem tj. obszary nadmorskie, przełęcze górskie. Największa elektrownia wiatrowa znajduje się w Chinach, poza tym w Brazylii, Francji, Holandii, Indie, Niemcy. W Polsce - Kwilicz, Lisewo, Swarzewo.

Ze wszystkich źródeł energii, energia słoneczna jest najbezpieczniejsza. Jednym z zastosowań energii słonecznej w domu polega na podgrzaniu wody. 90% domów na Cyprze wykorzystuje ten system.

Najnowszą metodę stanowi wykorzystanie energii świetlnej Słońca do uwalniania wodoru z wody morskiej na drodze elektrolizy.

Coraz powszechniejsze jest wykorzystanie do celów energetycznych energii geotermicznej, tj. wód termalnych i energii cieplnej skorupy ziemskiej zawartej w nagrzanej litej skale Elektrownie geotermiczne występują w USA, Włochy, Nowa Zelandia, Islandia.

Źródłem energii jest także biomasa oraz odpady przemysłowe i komunalne. Energię uzyskuje się tu przez bezpośrednie spalanie odpadów przemysłowych i części odpadów komunalnych w elektrowniach cieplnych. Natomiast biomasę (odpady rolnicze i część odpadów komunalnych) poddaje się fermentacji- przez działanie bakterii beztlenowych)- w celu uzyskania biogazu.

34. Elementy i wewnętrzna struktura miasta.

Miasta są obszarami o najwyższej koncentracji ludności i działalności, a wraz z tym problemów gospodarczych, społecznych, kulturowych, technicznych, przyrodniczych i administracyjno-politycznych. Elementami miasta (jako system) są : ludność, tereny, infrastruktura, jednostki gospodarcze, społeczne i kulturalne. Organem scalającym i zarządzającym systemem jest władza miejska. Elementy systemy miejskiego rozpatruje się zwykle z trzech punktów widzenia:

1. funkcji, jakie spełniają,

2. trwałego zagospodarowania, jakie tworzą

3. relacji, jakie między nimi zachodzą

Otoczeniem systemu miejskiego jest nie tylko środowisko przyrodnicze, ale również środowisko społeczno-gospodarcze, na które składa się przyległy region, inne miasta i regiony, a także system prawny, administracyjny i gospodarczy ustanowiony w państwie.

W gospodarce rynkowej wszystkie działalności jakie wytworzyły się w obrębie miasta konkurują o przestrzeń miejską. Położenie względem siebie różnych działalności w mieście wytwarza jego strukturę przestrzenną. Rozróżnia się trzy modele podstawowe : koncentryczny, sektorowy i wieloośrodkowy.

Model koncentryczny sformułowany przez Burgessa i Parka, przedstawia przestrzenny rozrost miasta, zwłaszcza jego terenów mieszkaniowych. W modelu tym obszar miejski obejmuje 5 stref koncentrycznych: centrum handlowo-usługowe, strefę przejściową, zwykle zaniedbaną , ze starą substancją przemysłową i mieszkaniową( wyburzaną, gdy wzrasta zapotrzebowanie na tereny bliskie centrum), strefę domów robotniczych, strefę mieszkań o wysokim standardzie, strefę dojazdów do pracy.

Model sektorowy, zaproponowany przez Hoyta, zakłada, że miasta rozwijają się głównie wzdłuż arterii transportowych, które oddziałują na użytkowanie ziemi w podobny sposób, tworząc sektory przypominające ramiona gwiazdy. Akcentuje się przy tym, że użytkowanie ziemi wewnątrz każdego sektora jest podobne. Typy użytkowania ukształtowane początkowo w pobliżu miasta rozprzestrzeniają się na zewnątrz w miarę jego rozrostu.

Autorzy modelu mozaikowego, Harris i Ullman, postrzegają miasto jako układ mozaikowy. Chociaż w wielu miastach, argumentują, centrum handlowo-usługowe było początkowo ich głównym ośrodkiem, z czasem miasta te rozprzestrzeniając się daleko wytworzyły oddzielne ośrodki. Są 4 przyczyny wytwarzania się takiego układu przestrzennego :

1. różne działalności gospodarcze wymagają specjalnych urządzeń i udogodnień, a zatem również określonych lokalizacji np. ośrodek handlowo-usługowy musi mieć lokalizację o łatwej dostępności.

2. niektóre rodzaje działalności mogą tworzyć odrębne grupy formujące się na zasadzie korzystnego współdziałania. Te grupy działalności mogą dać początek nowym ośrodkom.

3. niektóre działalności mogą pozostawać ze sobą w konflikcie np. mieszkalnictwo i przemysł uciążliwy dla otoczenia.

nie wszystkie działalności mogą znieść wysokie koszty nabycia lub dzierżawy gruntów. Mniej konkurencyjne działalności muszą rezygnować z najdogodniejszych lokalizacji i umiejscawiać się w innym miejscu, tworząc tam zgrupowania, ośrodki.

35.Przestrzenne zróżnicowanie struktury agrarnej w Polsce

Użytki rolne w gospodarstwach rolnych ogółem: 2002 - 16899 tys. ha

Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego: 1996-7,0 ha; 2002-8,44 ha

	Grupy obszarowe gospodarstw w ha UR
	1 - 2 ha	2-5 ha	5-10 ha	10-15 ha	pow. 15 ha
1996	22,60%	32,80%	25,50%	10,60%	8,50%
2002	26,40%	32,20%	21,80%	9,30%	10,20%

Jak można wywnioskować z tabeli w Polsce następuje polaryzacja gruntów, która polega na zwiększaniu procentowego udziału gospodarstw o najmniejszej i największej powierzchni, natomiast zmniejszanie udziału procentowego gospodarstw o średniej powierzchni.

Średnia powierzchnia gospodarstw rolnych w województwach:

zachodniopomorskie	17,57
warmińsko-mazurskie	16,65
pomorskie	14,76
lubuskie	11,57
wielkopolskie	10,14
podlaskie	11,28
kujawsko-pomorskie	10,74
dolnośląskie	9,15
świętokrzyskie	4,37
śląskie	3,17
mazowieckie	7,39
małopolskie	2,56
łódzkie	6,4
lubelskie	5,55
podkarpackie	2,83
opolskie	9,52

Jak widać w tabeli największe gospodarstwa występują w województwach: zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim i pomorskim, a najmniejsze w małopolskim i podkarpackim- spowodowane to istniejącą szachownicą gruntów(czynniki historyczne, dziedziczenie, infrastruktura techniczna-drogi, kolej, ukształtowanie powierzchni).

36.Regiony uprawy i przetwórstwa buraków cukrowych w Polsce

Buraki cukrowe do uprawy wymagają dobrych gleb oraz wielu pracochłonnych zabiegów pielęgnacyjnych, dlatego też uprawiane są na terenach gdzie gleby takie występują. Powierzchnia uprawy buraków cukrowych w Polsce wynosi ok. 300 tys. ha.

W 2002 r. powierzchnia upraw wynosiła 303 tys. ha, a wg województw wyglądało to następująco:

woj.	tys. ha
wielkopolskie	54,0
kujawsko-pomorskie	54,0
lubelskie	46,1
dolnośląskie	29,7
opolskie	23,2
mazowieckie	23,0
małopolskie	18,0
pomorskie	13,7
zachodniopomorskie	13,6
łódzkie	10,8
świętokrzyskie	9,7
podkarpackie	6,6
podlaskie	6,5
warmińsko-mazurskie	5,1
śląskie	2,9
lubuskie	2,3

Jak można zauważyć w tabeli, najwięcej buraków cukrowych uprawianych jest w województwie wielkopolskim, kujawsko-pomorskim oraz lubelskim.

W 2001 r. w Polsce istniało 76 cukrowni, w 2002 - 65, a w 2003 - 57. Według stanu z kwietnia 2004 r. w polskim przemyśle cukrowniczym działa 5 grup cukrowni. W czterech z nich jest skupionych 49 cukrowni, których większościowe pakiety akcji należą do następujących koncernów zagranicznych:

• British Sugar Overseas - Polska - 10 cukrowni

• Nordzucker - Polska- 6 cukrowni

• Pfeifer & Langen - Polska - 11 cukrowni

• Sudzucker Polska - 22 cukrownie (w tym 16 cukrowni Śląskiej Spółki Cukrowej).

Pozostałych 27 cukrowni- spółek Skarbu Państwa- zgrupowanych jest w Krajowej Spółce Cukrowej (KSC „Polski Cukier” S. A.)

Cukrownie posiadające inwestorów zagranicznych skupione są głównie w zachodniej i południowej części kraju, cukrownie „Polskiego Cukru”- w części północnej, środkowej i wschodniej.

37. Regiony rozwoju sadownictwa w Polsce

W 2004 r. zbiory owoców ogółem wyniosły 3521,0 tys. t i były o ponad 212 tys. t, tj. o 6,4% wyższe od zbiorów uzyskanych w 2003 r.

Wyszczególnienie	1996- 2000a	2002	2003	2004
		w tysiącach ton				1996 - 2000a=100	2003=100
zbiory owoców	2564,0	3018,0	3308,8	3521,0	137,3	106,4

a Przeciętne roczne.

Owoce z drzew

Łączna produkcja owoców z drzew wyniosła 3019,0 tys. t i była o 5,0% wyższa od produkcji uzyskanej w 2003 r. Wyższe od zbiorów 2003 roku były zbiory wszystkich gatunków owoców z drzew, z wyjątkiem orzechów włoskich, których produkcja była nieco niższa w porównaniu do roku poprzedniego.

Owoce z krzewów owocowych i plantacji jagodowych

Łączne zbiory owoców z krzewów owocowych i plantacji jagodowych w 2004 r. wyniosły 502,0 tys. t i były o 15,8% wyższe od zbiorów roku poprzedniego. Znacznie wyższe od uzyskanych w 2003 r. były zbiory truskawek i malin. W stosunku do roku poprzedniego zmniejszyła się nieco produkcja agrestu i aronii oraz leszczyny.

Regiony

Najwięcej owoców z drzew zbieranych jest w regionie Centralnym (53% zbiorów ogółem, w tym 56% zbioru jabłek) i Wschodnim (27%; 40% jabłek), natomiast najmniej w regionie Południowo-Zachodnim (2%; 3 jabłek). Podobnie kształtuje się regionalny zbiór owoców jagodowych - najwięcej tych owoców zbieranych jest w regionie Centralnym (55%, w tym 33% zbioru truskawek) i Wschodnim (40%; 28% truskawek), a najmniej w regionie Wschodnim (3%; 4% truskawek).

Regiony rozwoju sadownictwa należą do województw: łódzkiego, lubelskiego, mazowieckiego, wielkopolskiego.

W woj. Łódzkim obszar wykorzystywany przez sadownictwo należy m. in. do Skierniewic, Łowicza.

W woj. Mazowieckim znajduje się 2,38 mln ha użytków rolnych. Ogrodnictwo i sadownictwo, zlokalizowane są w południowo-zachodniej i centralnej części województwa. Na Mazowsze przypada około 30% krajowej powierzchni sadów - rośnie tu co trzecie drzewo owocowe w Polsce. Miejscowe sady są nowoczesne, a więc charakteryzują się dużym zagęszczeniem drzew na powierzchni 1 ha. Ponad połowa krajowych zbiorów jabłek, 24% truskawek oraz 18% warzyw pochodzi z województwa mazowieckiego.

W woj. Wielkopolskim obszary słynące z ogrodnictwa i sadownictwa to: okolice Kalisza, Piły, Gniezna, Międzychodu i Poznania.

Przykłady

Szydłów - województwo świętokrzyskie:

Z gminy Szydłów pochodzi ok. 10 proc. produkcji śliwek w Polsce. Szydłowskie śliwki sprzedawane są głównie na giełdach w Krakowie, Katowicach i Sandomierzu, a także do Rosji. Sadownicy liczą także na odbiorców z Niemiec. Dziś Szydłów jest największym zagłębiem śliwkowym w Polsce. Na terenie gminy jest ponad 1000 hektarów owocujących sadów.

Powiat grójecki - województwo mazowieckie:

Obszar powiatu grójeckiego to największy region produkcji sadowniczej w Polsce. Region ten należy zaliczyć do przodujących w Polsce w zakresie organizacji produkcji i technologii, jak również jakości produkowanych owoców. Nazywany jest on bardzo często „największym sadem Europy” i obejmuje gminy: Belsk Duży, Błędów, Chynów, Goszczyn, Grójec, Jasieniec, Mogielnica, Nowe Miasto, Pniewy, Warka. Zagłębie sadownicze tworzą także: Góra Kalwaria, Tarczyn, Promna, Sadkowice, Mszczonów i Biała Rawska.

Powierzchnia upraw sadowniczych w regionie grójeckim wynosi ponad 40 tys ha. Średnia produkcja jabłek kształtuje się na poziomie 600-700 tys. ton, co stanowi około 30% produkcji krajowej. Produkcją jabłek zajmuje się 7 442 gospodarstw.

W rejonie grójeckim zlokalizowane są największe przetwórnie w Polsce, np. WINK, Jahnckepol, Steinhauser, Binder, Alpex, a ich moce przerobowe to ponad 8000 ton/dobę.

Uważa się, że na Ziemi Grójeckiej zrodziło się nowoczesne towarowe polskie sadownictwo, które rozprzestrzeniło się w inne rejony Polski. Powstał tu Związek Sadowników, początkowo Mazowsza, później Rzeczpospolitej Polskiej.

38. Źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa

Małe i średnie przedsiębiorstwa, a zgodnie z nową klasyfikacją mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), to jeden z wiodących sektorów gospodarki, w dużym stopniu wpływający na wzrost gospodarczy oraz poziom zatrudnienia. Jedną z podstawowych barier na drodze rozwoju i umacniania pozycji rynkowej przedsiębiorstw z sektora MŚP są ograniczenia kapitałowe.

Największe problemy z dostępem do zewnętrznego finansowania mają osoby rozpoczynające działalność gospodarczą oraz firmy mikro. Nie posiadają one najczęściej historii kredytowej ani majątku wystarczającego do zabezpieczenia kredytu, a wraz z tym zdolności kredytowej. Niedobór środków finansowych uniemożliwia z kolei inwestycje, które są niezbędne dla poprawy konkurencyjności danego przedsiębiorstwa i związanego z tym wzrostu obrotów. Stanowi to jedną z przyczyn bardzo wysokiego poziomu odsetka firm, które bankrutują w pierwszym roku swojej działalności - w Polsce wynosi on ok. 35 - 40 %.

Każde przedsiębiorstwo posiada majątek trwały oraz obrotowy, który jest niezbędny do prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej. Wydatki, które wiążą się ze sfinansowaniem poszczególnych składników majątku, mogą być finansowane z dwóch podstawowych źródeł:

a) kapitałów własnych,

b) kapitałów obcych.

Podstawowa różnica między nimi polega na tym, że kapitały własne pochodzą od samego przedsiębiorstwa bądź jego akcjonariuszy/udziałowców (np. nadwyżki finansowe wygenerowane w trakcie bieżącej działalności, czy też emisja akcji lub wpłaty od udziałowców), a kapitały obce pozyskiwane są z zewnątrz - z otoczenia, w którym funkcjonuje dane przedsiębiorstwo. W ramach tych dwóch podstawowych źródeł rozróżniamy szereg bardziej szczegółowych pozycji.

Zazwyczaj środki finansowe potrzebne są stopniowo, na kolejnych etapach rozwoju firmy, są to głównie:

• ￿ Oszczędności własne

• ￿ Pożyczki od znajomych

• ￿ Dotacje rządowe

• ￿ Środki od osób prywatnych

• ￿ Kapitał podniesionego ryzyka

• ￿ Kredyty hipoteczne

• ￿ Leasing

• ￿ Kredyty bankowe

Oprócz nich istnieją również rodzaje finansowania, które łączą w sobie cechy finansowania kapitałem własnym i obcym. W sposób szczegółowy prezentuje to tabela 1.

Niektóre z wymienionych tu sposobów nie powodują w sposób bezpośredni dopływu gotówki do firmy, ale wpływając pośrednio na przepływy pieniężne (np. w przypadku wydłużenia terminów płatności) lub obniżając koszty działalności (np. franczyza) de facto powodują wzrost ilości wolnych środków pieniężnych. To z kolei pozwala na wykorzystanie ich w bieżącej działalności gospodarczej.

Zaznaczone w tabeli przyspieszenie obrotu kapitału, a także metody optymalizacji zobowiązań podatkowych, należą do rodzajów finansowania, które określić można mianem „inne”. Wydają się one być swoistym połączeniem finansowania opartego na kapitałach własnych i kapitałach obcych, a ich podstawą są wiedza i umiejętności, pozwalające na odpowiednie zarządzanie przedsiębiorstwem.

Dominującą obecnie w Polsce formą finansowania są zdecydowanie środki własne. Wyniki badań opublikowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pokazały, że wśród firm zatrudniających powyżej 9 osób udział nakładów finansowanych ze środków własnych zwiększył się z 65 % w 2001 r. do 70 % w 2002 r., a wśród firm zatrudniających poniżej 9 osób wzrósł z 69 % w 2001 r. do 74 % w 2002 r. Jednocześnie spadał udział nakładów finansowanych z kredytów i pożyczek bankowych - w 2002 r. wyniósł on odpowiednio 18,4 % oraz 12,6 % w przypadku większych przedsiębiorstw oraz 16 % i 11 % w przypadku mniejszych.

Ta sytuacja wydaje się być dowodem trudnego dostępu do kapitałów obcych firm z sektora MŚP. Jest to tym bardziej niepokojące, że wg wielu ekonomistów finansowanie działalności gospodarczej długiem jest kołem zamachowym całej gospodarki

Leasing jest drugim po kredytach, najczęściej wykorzystywanym przez MŚP źródłem finansowania. Stanowi on formę finansowania inwestycji, polegającą na uzyskaniu prawa do użytkowania określonej rzeczy w zamian za ustalony czynsz (raty leasingowe), bez konieczności jej bezpośredniego zakupu. Wzięcie określonego dobra w leasing nie jest rodzajem jego zakupu. Umowa leasingu zbliżona jest raczej do umowy dzierżawy lub umowy najmu.

Przykładowe źródła finansowania w oparciu o różnego rodzaju formy

1 Fundusz MIKRO

Fundusz Mikro został utworzony w 1994 r. przez Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości USAID do realizacji programu wspierania mikroprzedsiębiorczości w Polsce. Przeznaczono na ten cel 20 mln USD. Utworzona została sieć przedstawicielstw lokalnych w 31 miastach, nawiązano współpracę z przeszło 23 tys. małych przedsiębiorstw z terenu całej Polski. Kwota wypłaconych do 01 maja 2001 pożyczek to ponad 298 mln PLN. Oferta współpracy skierowana do właścicieli najmniejszych firm działających w miastach poszerzona została w lecie 1999 r. o program wspomagania kapitałowego osób dopiero mających zamiar rozpocząć działalność na własny rachunek, osób prowadzących działalność pozarolniczą na terenach wiejskich, stowarzyszeń utworzonych w celu realizacji niewielkich inwestycji mających na celu ułatwienie życia lokalnym społecznościom. Wypracowano unikalną formę współpracy z klientami opartą na zasadzie partnerstwa i zaufania, oferując im stały dostęp do kapitału na prostych warunkach i przy formalnościach ograniczonych do minimum. Oprocentowanie jest stałe. Istnieje możliwość wzajemnego poręczenia pożyczki w grupie liczącej co najmniej 4 pożyczkobiorców. Miesięczna suma dochodów netto poręczycieli powinna być większa od raty spłacanej pożyczki. Wszystkie operacje finansowe pomiędzy Funduszem Mikro a firmą odbywają się za pośrednictwem banku. Fundusz Mikro gwarantuje niezmienność warunków umowy w trakcie jej trwania, a dla stałych klientów obniżenie stóp procentowych przy kolejnych pożyczkach.

2 Inicjatywa MIKRO

Inicjatywa MIKRO jest programem pożyczek dla mikroprzedsiębiorstw działającym na podobnych zasadach jak Fundusz MIKRO. Celem programu jest stworzenie dostępu do środków finansowych dla firm, które nie spełniają kryteriów stosowanych przy udzielaniu kredytów przez banki (nie posiadają zabezpieczeń majątkowych, prowadzących uproszczoną księgowość, krótko działających na rynku lub ubiegających się o niewielkie kwoty). Maksymalna kwota pożyczek, które udziela się na okres od 3 miesięcy do 3 lat to 30 000 PLN. Pierwsza pożyczka na ogół nie przekracza 10 000 PLN. Nie jest określona minimalna kwota pożyczki. Średnia wielkość pożyczki wynosiła 8000 PLN, a średni okres spłaty 12 miesięcy. Czas rozpatrzenia wniosku o pożyczkę wynosi do 7 dni od momentu złożenia wymaganych dokumentów. W ramach programu jest także oferowana możliwość dofinansowania koniecznych szkoleń oraz doradztwo w podstawowym zakresie.

3 Fundusze pożyczkowe

Fundusze udzielają pożyczek dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą.

Z pożyczki skorzystać mogą osoby bezrobotne zamierzające podjąć działalność gospodarczą oraz osoby, które prowadzą działalność gospodarczą i brały kredyt z Funduszu Pracy lub podobny.

4 Fundusze poręczeń kredytowych

Poręczenie obejmuje zwykle od 50 do 80% kredytu pobierając prowizję średnio od 1 do 2% w zależności od okresu poręczenia. Bank Gospodarstwa Krajowego ma zasięg ogólnokrajowy, fundusze w Białymstoku i Lublinie mają zasięg regionalny (województwo), natomiast pozostałe oferują swoje usługi lokalnie, najczęściej w obszarze swojego powiatu.

5 Fundusze Venture Capital

Fundusze venture capital są to wyspecjalizowane firmy, zajmujące się inwestowaniem w przedsięwzięcia charakteryzujące się wysokim ryzykiem, ale zarazem umożliwiające osiągniecie bardzo wysokiej stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału. Venture capital interesuje się głównie małymi i średnimi przedsiębiorstwami, które dysponują przewagą konkurencyjną (innowacyjny produkt lub usługa, wiedza i inne) gwarantującą sukces rynkowy, a potrzebują wsparcia kapitałowego aby zrealizować swoje cele. Środki funduszy inwestowane są na okres od 3 do 10 lat. Po ustabilizowaniu się pozycji rynkowej venture capital odsprzedaje posiadane udziały. Dodatkowym elementem zwiększającym atrakcyjność tego typu źródła finansowania firmy jest fakt, że jest to tzw. kapitał aktywny, któremu zależy na sukcesie inwestycji. Obecność przedstawicieli funduszu w radzie nadzorczej lub zarządzie firmy daje jej dostęp do nowych technik zarządzania, źródeł innowacyjnych technologii itd. Należy jednak pamiętać, że zaangażowanie venture capital wiąże się z pewną utratą kontroli nad firmą, do czego wielu przedsiębiorców podchodzi bardzo nieufnie. Skala zaangażowania funduszy venture capital waha się od 0,2 mln $ do 25 mln $ i oznacza od kilku procent udziałów po pełne przejęcie firmy celem jej późniejszego odsprzedania. Większość funduszy preferuje firmy już działające ale istnieją takie, które inwestują w nowozakładane firmy.

6 Bank Gospodarstwa Krajowego

Bank Gospodarstwa Krajowego udziela poręczeń i gwarancji spłaty kredytu bankowego pod warunkiem przeznaczenia objętego nimi kredytu na finansowanie przedsięwzięć innowacyjnych. Poręczenie i gwarancje mogą sięgnąć do 60% wykorzystanej kwoty kredytu wraz z odsetkami ale nie może przekroczyć kwoty 1,5 mln Euro.

7 Innovation Relay Centres

Od lipca 2000 r. rozpoczęły w Polsce swoją działalność trzy Ośrodki Przekazu Innowacji: IRC East Poland (woj. mazowieckie, lubelskie, podlaskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie), IRC South Poland (woj. łódzkie, małopolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie) oraz IRC West Poland (woj. dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubuskie, opolskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie), powołane w wyniku konkursu ogłoszonego w ramach 5. Programu Ramowego Unii Europejskiej Europejska Sieć IRC Ośrodków Przekazu Innowacji działa w ramach Programu Innowacyjność / MŚP Komisji Europejskiej. Obecnie w 30 krajach działa ponad 200 organizacji skupionych w 68 IRC. Około 600 specjalistów zatrudnionych w całej sieci IRC, obsługuje łączenie ponad sto tysięcy firm. Sieć swoim zasięgiem obejmuje poza 15 krajami Unii Europejskiej, tzw. kraje stowarzyszone takie jak: Islandia, Norwegia, Izrael, Szwajcaria, dziesięć krajów europy środkowej i wschodniej: Polska, Kraje Bałtyckie, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry, Rumunia i Bułgaria oraz Cypr. Zasadniczym celem sieci IRC jest promocja innowacyjności i wymiany technologicznej między organizacjami w Europie. Działalność obejmuje m.in. doradztwo, konsulting oraz szkolenia. Wszystkie te działania służą zaspokojeniu potrzeb każdej organizacji oraz lokalnego przemysłu. Sieć IRC świadczy usługi firmom, zwłaszcza MSP. Również uniwersytety i instytuty badawcze korzystają z usług IRC w zakresie transferu ich osiągnięć do przemysłu

8 Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

Agencja udziela dotacji odsetek funduszy strukturalnych UE oraz dofinansowania do odsetek od kredytów i pożyczki na realizację przedsięwzięć gwarantujących powstanie nowych stałych miejsc pracy w działalnościach pozarolniczych w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich.

9 Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej

Mikrokredyty mogą być udzielone na sfinansowanie wszelkich nakładów związanych z uruchomieniem nowych lub rozwojem istniejących pozarolniczych przedsięwzięć gospodarczych w dziedzinie produkcji, handlu lub usług na wsi i w miastach do 20 tyś mieszkańców. Ze względu na fakt, że program ma charakter pilotażowy, jego zasięg geograficzny obejmuje obszar działania banków współpracujących z Funduszem.

10 Fundacja Wspomagania Wsi

Mikropożyczki dla mieszkańców terenów wiejskich i małych miast. Program skierowany jest do bezrobotnych mieszkańców osiedli popegeerowskich, młodzieży wiejskiej, rolników oraz osób zamieszkujących tereny wiejskie, które prowadzą małe przedsiębiorstwa. Pożyczki udzielane są głównie na nowe przedsięwzięcia, których rozpoczęcie nastąpiło nie wcześniej niż trzy miesiące licząc od daty złożenia wniosku o pożyczkę. Wysokość pożyczki - cztery rodzaje do 3 tyś, do 5 tyś, do 10 tyś oraz do 15 tyś zł. Pierwsza pożyczka, którą klient może otrzymać nie może przekraczać 3 tyś zł. Terminowe jej spłacenie pozwala na ubieganie się o kolejne, większe pożyczki. Oprocentowanie pożyczki w zależności od jej wysokości waha się od 9% do 17% rocznie. Okres spłaty pożyczki w zależności od jej wysokości waha się od 12 do 24 miesięcy.

39.Zasady finansowej analizy wstępnej przedsiębiorstwa

Wstępna analiza finansowa stanowi część analizy ekonomicznej, której celem jest przygotowanie i przetworzenie informacji o działalności oraz o wynikach przedsiębiorstwa, a także ocena sytuacji ekonomiczno - finansowej przedsiębiorstwa. Informacje te umożliwiają poznanie i ocenę faktów i zjawisk występujących w działalności firmy i mogą stanowić podstawę podejmowania decyzji gospodarczych.

. Wstępna analiza finansowa przedsiębiorstwa dotyczy bilansu , rachunek zysków i strat oraz przepływów pieniężnych. Obejmuje badanie struktury poszczególnych składników bilansu i rachunku zysków i strat, przepływów pieniężnych oraz ocenę dynamiki zmian zachodzących w tych sprawozdaniach.

Analiza ta powinna dać odpowiedź na takie pytania jak:

• Jakie zyski wypracowało przedsiębiorstwo w ostatnich latach?

• Jaka jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa?

• Czy przedsiębiorstwo rozwija się ?

• Czy ma szanse przetrwania?

Do najważniejszych zasad wstępnej analizy finansowej przedsiębiorstwa można zaliczyć:

• Określenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa;

• Ocenę efektywności i opłacalności;

• Ocenę zarządzania finansami;

• Ocenę jakości zarządzania przedsiębiorstwem (porównanie wyników rzeczywiście osiągniętych z założonymi, pomoc przy ocenie zarządu np. przy udzieleniu absolutorium kierownictwu spółek prawa handlowego);

Opracowanie prognoz i określenie ewentualnych zagrożeń.

40.Ocena płynności finansowej i pieniężnej przedsiębiorstwa

Płynność finansowa przedsiębiorstwa - zdolność przedsiębiorstwa do terminowego regulowania bieżących zobowiązań ( krótkoterminowych), tj. o okresie spłaty nie przekraczającym jednego roku. Do bieżących zobowiązań zalicza się: zobowiązania wobec dostawców, zobowiązania wobec pracowników, zobowiązania wobec budżetu, zobowiązania wobec instytucji publicznych i prawnych, kredyty krótkoterminowe oraz raty kredytów długoterminowych (przypadające do spłaty w danym okresie).

Płynność finansową rozpatrujemy w dwóch aspektach:

• W ujęciu statystycznym informuje o bieżącej zdolności podmiotu do spłaty zobowiązań w danym momencie - w dniu w którym sporządzono bilans. Może być ona ujmowana jako porównanie aktywów obrotowych (z uwzględnieniem stopnia ich płynności) i zobowiązań bieżących (ujętych według stopnia wymagalności) lub w postaci wskaźników płynności;

• W ujęciu dynamicznym obejmuje pewien okres i informuje o operacjach finansowych, jakie nastąpiły w trakcie tego okresu. Ocena w ujęciu dynamicznym oparta jest na rachunku przepływów pieniężnych.

W statystycznym ujęciu oceny płynności dokonuje się na podstawie następujących wskaźników:

1. Wskaźnik bieżącej płynności = aktywa obrotowe/zobowiązania bieżące

Wskaźnik ten dostarcza informacji o możliwościach uregulowania krótkoterminowych zobowiązań na podstawie stanu aktywów obrotowych. Traktowany jako I stopień płynności informuje ile razy aktywa obrotowe pokrywają zobowiązania bieżące. Bezpieczny poziom wskaźnika wynosi: 1,5 - 2.
Oznacza, że majątek obrotowy zaangażowany w firmie powinien być dwukrotnie większy niż suma zobowiązań bieżących. Powyższy wynik pozwala na uregulowanie wszystkich zobowiązań bieżących oraz zapewnia środki finansowe niezbędne do prowadzenia dalszej działalności gospodarczej. Niski poziom wskaźnika oznacza problemy finansowe czyli świadczy o utracie lub wysokim prawdopodobieństwie utraty przez przedsiębiorstwo zdolności do terminowego regulowania bieżących zobowiązań. Ryzyko z tego tytułu obciąża kontrahentów przedsiębiorstwa, a w dłuższym okresie może prowadzić do jego upadłości.
Zbyt wysoki poziom wskaźnika oznacza nieefektywne gospodarowanie majątkiem obrotowym, zamrożenie kapitału i uniemożliwia zwiększenie dochodów co może mieć niekorzystny wpływ na rentowność przedsiębiorstwa.

2. Wskaźnik szybkiej płynności = (aktywa obrotowe - zapasy - rozliczenie międzyokresowe czynne) / zobowiązania bieżące

Wskaźnik WPS (II stopień płynności) określa, ile razy aktywa bieżące o najwyższej płynności pokrywają zobowiązania krótkoterminowe. Jego wzorcowa wysokość wynosi 1, co oznacza pełną możliwość spłaty zobowiązań krótkoterminowych z łatwo osiągalnych środków płatniczych. Zbyt wysoka wartości wskaźnika świadczy o złej strukturze finansowania działalności. W szczególności może to oznaczać nadmiar środków pieniężnych na rachunkach bankowych i/lub niepokojąco wysoki poziom należności.
Zbyt niski poziom wartości wskaźnika stanowi sygnał zbliżających się kłopotów finansowych, uniemożliwiając tym samym spłatę bieżących zobowiązań.

3. Wskaźnik wypłacalności gotówkowej =(środki pieniężne + aktywa pieniężne)/ zobowiązania bieżące

Wskaźnik ten jako III stopień płynności umożliwia ocenę wypłacalności firmy w danym momencie, z wykorzystanie do tego celu gotówki w kasie, pieniędzy na rachunkach bankowych oraz innych środków pieniężnych (np. czeków obcych). Pozwala on określić jaką część zobowiązań bieżących można bezzwłocznie spłacić nie czekając na wpływ należności. Wzorcowa wielkość tego wskaźnika mieści się w przedziale 0,1 - 0,2 co jest związane z zasadą ograniczania środków pieniężnych do niezbędnego poziomu.

W ujęciu dynamicznym dokonuje się wskaźnikowej oceny przepływów pieniężnych. Wskaźniki pieniężnej oceny działalności przedsiębiorstwa zalicza się do 3 grup:

1. Wskaźniki struktury przepływów pieniężnych

Badanie przepływów na podstawie tych wskaźników stanowi pogłębienie analizy struktury wpływów i wydatków. Wyróżnia się tu takie wskaźniki jak:

1. Wskaźnik zdolności do generowania operacyjnych przepływów pieniężnych netto= (przepływy pieniężne z działalności operacyjnej) / (przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej + wpływy z działalności inwestycyjnej + wpływy z działalności finansowej)

Określa on udział nadwyżki środków pieniężnych uzyskanej z działalności operacyjnej w ogólnej kwocie wpływów we wszystkich rodzajów działalności.

2. Wskaźnik udziału zysku netto w operacyjnych przepływach pieniężnych netto =(zysk netto / przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej)*100%

Wskaźnik ten charakteryzuje strukturę wpływów pieniężnych z działalności operacyjnej.

3. Wskaźnik udziału amortyzacji w operacyjnych przepływach pieniężnych netto =(amortyzacja / przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej)* 100%

Wskaźnik ten również charakteryzuje strukturę przepływów pieniężnych. Jego wysoki poziom oznacza, ze amortyzacja odgrywa istotna rolę w nadwyżce środków wypracowanej z działalności operacyjnej. Duży udział amortyzacji we wpływach operacyjnych netto może być wynikiem nadmiernego zaangażowania kapitału w zapasach lub należnościach. Oznacza to ograniczenie możliwości rozwoju przedsiębiorstwa i spłaty zadłużenia z własnych źródeł zasilania.

2. Wskaźniki wystarczalności pieniężnej stanowią podstawę oceny zdolności generowania środków z działalności operacyjnej na pokrycie różnych potrzeb płatniczych za zakresie pozostałych rodzajów działalności. Wyróżnia się tu takie wskaźniki, jak:

1. Wskaźnik ogólnej wystarczalności środków pieniężnych = przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej / spłata zadłużenia + wydatki inwestycyjne + wypłata z dywidend

Jest najważniejszych wskaźnikiem w tej grupie, równy 1 lub większy od 1 oznacza, że przedsiębiorstwo w toku działalności operacyjnej wypracowało dostatecznie dużo środków pieniężnych, aby sfinansować wydatki działalności inwestycyjnej i finansowej bez sięgania po dodatkowe źródła zasilania. Jeżeli jest niższy od 1 to niezbędne staje się zwiększenie kapitałów własnych lub też zwiększenie zadłużenia

2. Wskaźnik spłaty ogółu zadłużenia = spłata krótko i długoterminowych kredytów i pożyczek(z odsetkami)/ przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej

3. Wskaźnik pokrycia odsetek = odsetki / przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej

4. Wskaźnik spłaty zadłużenia długoterminowego= spłata długoterminowych kredytów i pożyczek/ przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej

3. Wskaźniki wydajności pieniężnej wyrażają efektywność gotówkową prowadzonej działalności.

1. Wskaźnik pieniężnej wydajności sprzedaży = (przepływy pieniężne z działalności operacyjnej / przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów)*100%

Wskaźnik ten wyraża „jakość” przychodów ze sprzedaży czyli stopień ich realizacji w postaci gotówkowej. Wskazuje ile środków pieniężnych zainkasowano z każdej jednostki memoriałowej sprzedaży

2. Wskaźnik będący relacją pieniężnej nadwyżki operacyjnej do zysku operacyjnego = (przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej / zysk z działalności operacyjnej) *100%

Informuje on o „jakości” zysku czyli o tym ile środków pieniężnych zawiera każda jednostka zysku z działalności operacyjnej. Im jest bliższy jedności tym zysk operacyjny jest dokładniejszym miernikiem potencjału pieniężnego operacji przedsiębiorstw.

3. Wskaźnik pieniężnej wydajności majątku (kapitału) = (przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej / przeciętny stan majątku)*100%

Mierzy on zdolność aktywów przedsiębiorstwa do generowania strumienia pieniężnego z działalności operacyjnej. Informuje on o wielkości operacyjnych środków pieniężnych netto, przypadających na jednostkę zaangażowanego w działalności przedsiębiorstwa majątku lub kapitału.

43. Organizacja systemu bankowego w Polsce i na świecie

Systemy bankowe ukształtowały się w różnych krajach zależnie od tradycji i rozwiązań prawnych. Różnorodność banków i instytucji finansowych, ich struktura oraz zakres i sposób działania nadają specyficzny charakter systemom bankowym poszczególnych państw. Jednak w każdym kraju gospodarki rynkowej występuje dualizm w kreowaniu pieniądza i decentralizacja decyzji gospodarczych, podejmowanych przez samodzielne podmioty. Strukturę i funkcjonowanie systemu bankowego określa w każdym państwie jego prawo bankowe, nawiązujące do respektowanych przez nie ustaleń międzynarodowych.

W każdym systemie bankowym krajów o gospodarce rynkowej banki pełnią trzy podstawowe funkcje ekonomiczne:

• Kreują pieniądz centralny będący ostatecznym środkiem zapłaty (banki emisyjne)

• Kreują zdecentralizowany pieniądz wkładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy (banki komercyjne: banki kredytowe i depozytowe)

• Pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych (instytucje finansowe: np. towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy, biura rozliczeń, kantory wymiany walut itp.)

Przyjmując kryterium wykonywanych zadań, w systemach bankowych krajów o gospodarce rynkowej możemy wyróżnić banki:

• Banki centralne (emisyjne) są jednostkami państwowymi albo podporządkowanymi państwu, posiadającemu przeważającą część ich kapitałów. Są one bankami banków, refinansując inne banki oraz prowadząc ich rachunki gromadzące pieniądz rezerwowy. Banki centralne prowadzą rachunki rządowe (budżetowe), wykonują operacje finansowe zlecone przez organy rządowe, a także udzielają państwu kredytów. Ponadto banki te reprezentują interesy kraju w stosunkach zagranicznych.

• Banki komercyjne (kredytowe, depozytowe) zajmują się przyjmowaniem depozytów i kreowaniem wkładów w postaci udzielania kredytów oraz dokonywaniem na ich podstawie rozliczeń bezgotówkowych. Na zlecenie klientów wykonują różne operacje pośredniczące (komisowe) i świadczą inne usługi bankowe.

• Banki spółdzielcze są to małe, lokalne lub regionalne samodzielne banki. Łączą się w związki będące centrami rozliczeniowymi i finansowymi banków komercyjnych.

• Banki rozwojowe (inwestycyjne) gromadzą środki o charakterze długoterminowym, emitują długoterminowe papiery wartościowe, przyjmują lokaty długoterminowe. Udzielają kredytów długo- i średnioterminowych, pośrednicząc w przetwarzaniu zasobów pieniężnych na kapitał rzeczowy. Banki rozwojowe współdziałają w tworzeniu nowych przedsiębiorstw lub rozbudowaniu istniejących.

• Banki i kasy oszczędnościowe gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i najczęściej udzielają na ich podstawie kredytów (w tym kredytów konsumpcyjnych) lub korzystnie lokują zgromadzone zasoby.

• Banki specjalne finansują wykonywanie specjalnych zadań, wymagających szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej i sa to np. banki obsługujące handel zagraniczny, a nawet jego obszary wydzielone przedmiotowo lub geograficznie; banki budownictwa mieszkaniowego, które finansują określone gałęzie gospodarcze, obsługujące giełdy itp.

Przyjmując kryterium podziału na formę własności wyróżniamy:

• Banki publiczne (państwowe, samorządowe)

• Banki z różnym udziałem własności państwowej

• Banki spółdzielcze

• Bani prywatne

Przyjmując kryterium zasięgu terytorialnego wyróżniamy:

• Bani o zasięgu ogólnokrajowym lub regionalnym

• banki lokalne, często jedno-oddziałowe

Ze względu na rodzaj obsługiwanej klienteli oraz operacji wykonywanych przez banki wytworzył się podział na:

• banki detaliczne obsługują przede wszystkim indywidualnych klientów i drobne przedsiębiorstwa

• banki hurtowe obsługują większe jednostki gospodarcze

System bankowy o charakterze:

• uniwersalnym są to instytucje, które łączą transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi. Wyodrębnienie banków inwestycyjnych nastąpiło przede wszystkim w krajach, gdzie występuje model niemiecko-japoński.

• inwestycyjnym są to banki, które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Wyodrębnienie banków inwestycyjnych nastąpiło przede wszystkim w krajach anglosaskich, gdzie nastąpił ścisły podział na banki komercyjne i inwestycyjne. Do banków inwestycyjnych można zaliczyć także instytucje nie mające charakteru banków, takie jak: brokerzy, maklerzy, dealerzy, uderwriterzy, doradcy finansowi.

• specjalistycznym

• mieszanym

SYSTEM BANKOWY W POLSCE

1. NARODOWY BANK POLSKI (NBP)

• Jest państwowym „bankiem banków”

• Emituje znaki pieniężne i udziela kredytu refinansowego bankom

• Kształtuje politykę pieniężną

• Współdziała z organami władzy w ustalaniu i realizowaniu polityki gospodarczej państwa, mając na względzie umacnianie polskiego pieniądza

• Prezes NBP sprawuje nadzór nad działalnością innych banków, ustala ogólne zasady prowadzenia rachunków bankowych oraz trybu rozliczeń pieniężnych przeprowadzonych za pośrednictwem banków, ponadto ustala powszechnie obowiązujący plan kont i ogólne zasady ewidencji operacji bankowych

• Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na okres 6 lat

• Wiceprezesów powołuje Prezydent RP

• NBP jako bank banków otwiera i prowadzi dla banków rachunki, wśród których najważniejsze są:

• Rachunki kredytów dla różnych rodzajów kredytu refinansowego

• Rachunki bieżące

• Rachunki rezerw obowiązkowych

• Prezes NBP reprezentuje interesy Polski w międzynarodowych instytucjach bankowych i ogłasza kursy obcych walut w złotych.

2. Banki operacyjne

• Nazwa banki operacyjne używa się dla określenia wszystkich banków poza NBP

• Sprawują bezpośrednią obsługę osób prawnych i fizycznych

• Prowadzą samodzielną politykę depozytową i kredytową, konkurując tym samym o klienta

• Budowę obecnej sieci bankowej, przystosowanej do obecnej gospodarki rynkowej, rozpoczęto w 1989 roku. Wyłoniono wówczas z NBP 9 banków kredytowych, które to mają formę spółek akcyjnych, przy czym w kilku z nich dokonano prywatyzacji, inne są jednoosobowymi spółkami Skarbu Państwa. Niemniej wszystkie działają na zasadach komercyjnych. Banki te mają charakter uniwersalny i wykonują wszystkie operacje bankowe w obrocie krajowym i zagranicznym.

• W latach 1990-1996 powstały banki komercyjne w formie spółek akcyjnych, a w wielu z nich reprezentowany jest kapitał zagraniczny. Według stanu na początku 1997 roku działało w Polsce ponad 80 banków komercyjnych i około 1500 banków spółdzielczych

• W 1994 roku podjęto reorganizację sieci banków spółdzielczych

Organizacja spółdzielczego sektora jest trójszczeblowa, obejmując:

• Bank krajowy i zrzeszenie krajowe

• Banki i zrzeszenia regionalne

• Zrzeszone banki spółdzielcze

Prawo bankowe przewiduje podział banków według form własności na:

• Banki państwowe - tworzy i likwiduje Rada Ministrów po zasięgnięciu opinii prezesa NBP

• Banki spółdzielcze - utworzenie tych banków wymaga zgody prezesa NBP

• Banki w formie spółek akcyjnych- utworzenie tych banków wymaga zgody prezesa NBP.

Prawo bankowe nie przewiduje natomiast podziału na banki uniwersalne i specjalistyczne i wszystkie banki mogą dokonywać wszelkich operacji bankowych przewidzianych w statutach. Nadaje to polskiemu systemowi bankowemu charakter mieszany, gdzie obok banków uniwersalnych, występują banki specjalistyczne. Jednak podstawowe znaczenie mają banki uniwersalne występujące w formie spółki akcyjnej.

44. Systemy zarządzania bankiem

Systemy zarządzania bankiem to zbiory zasad połączonych w logiczną całość, które mają ułatwić sprawne działanie i osiąganie wytyczonych celów.

Wyróżniamy następujące systemy zarządzania bankiem:

• „system zarządzania z ludzką twarzą” - bank komercyjny, jako instytucja samodzielna, tworzy schematy i regulaminy organizacyjne, instrukcje i plany działania we własnym zakresie, w sposób autonomiczny. Przyjmowane ustalenia oparte są z reguły nie tylko na własnych koncepcjach, analizach czy doświadczeniach. Banki korzystają w praktyce z doświadczeń innych banków i adaptują wypróbowane przez innych rozwiązania, przystosowując je do własnych potrzeb. W wielu przypadkach źródłem inspiracji są zalecenia teoretyków, w tym specjalistów w dziedzinie zarządzania. Wiele rozwiązań stosowanych w praktyce bankowej pierwszej połowy XX wieku oparte było na elementach naukowej organizacji pracy sugerowanych przez F.W. Taylora, H. Fayola i innych autorów, a następnie na metodach psychologicznych, postulowanych przez kierunek określony jako human organization - „system zarządzania z ludzką twarzą”.

• Systemy opracowane kompleksowo przez specjalistów i nastawione przede wszystkim na rozwiązywanie kluczowych problemów danego okresu - powstały one na skutek zmian zachodzących na rynkach finansowych, które postawiły banki zachodnioeuropejskie w latach 70-tych XX wieku wobec problemów, których rozwiązywanie nie mogło się już sprowadzać do odcinkowych modyfikacji zasad, opartych na własnych doświadczeniach i na wykorzystywaniu takiej czy innej koncepcji teoretycznej. Rozległy zasięg nowych zjawisk, wzrost podaży usług bankowych i rozwój konkurencji między bankami zmusił do głębokich wewnętrznych dostosowań oraz do poszukiwania rozwiązań całościowych.

• Marketing management - jest to system zarządzania nastawiony na rozwiązywanie problemu przystosowania banku do nowej sytuacji na rynku i zdobywania w trudnych warunkach klienteli (badanie zróżnicowanych potrzeb klienteli, odpowiednia ich segmentacja, opracowywanie zróżnicowanych ofert dla określonych grup odbiorców, zmiana w polityce asortymentowej, podnoszenie jakości obsługi).

• Controlling bankowy - jest to zbiór zasad przyjmujący za cel optymalizację zysku i zakładający wykorzystanie wszystkich środków działania dla realizacji tego celu.

Rozwiązania zaproponowane przez poprzedni system (marketing management) zostały przedstawione w innym wymiarze, m.in. przez wprowadzenie pogłębionego rachunku ekonomicznego, ulepszonych systemów sprawozdawczych i udoskonalonych metod analitycznych. Wzrosło znaczenie planowania finansowego, a plany finansowe uznano za jeden z podstawowych instrumentów zarządzania współczesnym bankiem - ważne kryterium oceny osiągniętych rezultatów i weryfikacji założeń obranej polityki.

• Zarządzanie przez jakość (total quality management - TQM) - na skutek narastającej konkurencji w sektorze bankowym i coraz trudniejszych warunków działania banków trwają prace nad doskonaleniem systemu zarządzania. Pojawiają się nowe koncepcje, które kładą nacisk na zapewnienie najwyższej jakości produktów bankowych, a tym samym banki podnoszą swoją konkurencyjność. Zapewnienie najwyższej jakości produktów bankowych wymaga stałego badania tej jakości, poszukiwania możliwości wprowadzenia nowych produktów i nowych udogodnień, lepszego zaspakajania potrzeb klientów. Wiąże się z tym konieczność tworzenia odpowiednich warunków organizacyjnych, kadrowych i technicznych, finansowania ponoszonych nakładów, a więc całego kompleksu poczynań obejmujących różne dziedziny pracy banku. Określa się to jako zarządzanie przez jakość.

45. Metody oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstwa

Bank uzależnia przyznanie kredytu od posiadania przez wnioskodawcę bieżącej i perspektywicznej zdolności kredytowej (tzn. w okresie obowiązywania umowy kredytowej) Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność wnioskodawcy do spłaty zaciąganego kredytu wraz z odsetkami i pozostałymi kosztami w terminach określonych w umowie. Potencjalny kredytobiorca jest zobowiązany do przełożenia w banku dokumentów i innych informacji niezbędnych do dokonania oceny zdolności kredytowej. Posiadanie zdolności kredytowej przez wnioskodawcę jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do udzielania kredytu przez bank. Drugim elementem branym pod uwagę jest poziom ryzyka związanego z daną transakcją kredytową - ryzyka związanego z podmiotem i przedmiotem finansowania,, okresem kredytowania i walutą kredytu. Wysokość tego ryzyka wpływa na wielkość i formę zabezpieczenia prawnego kredytu oraz na jego cenę (oprocentowanie). Zdolność kredytową ocenia się według zasad i metod obowiązujących w konkretnym banku. Prawidłowa ocena zdolności kredytowej przyszłych kredytobiorców jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na jakość portfela kredytowego banku.

W bankach polskich powszechnie stosowana jest metoda punktowa (stosowana w różnych odmianach i wariantach), w której kredytobiorca jest oceniany według:

• czynników obiektywnych (ekonomicznych), niekiedy określanych jako ilościowe, ze względu na to, że można wyrazić je liczbowo.

• czynników subiektywnych (zwanych też jakościowymi), które są niewymierne i trudne do ilościowej oceny.

Do czynników obiektywnych oceny kredytobiorcy zalicza sie grupę wskaźników finansowych charakteryzujących sytuacje finansową przedsiębiorstwa, a następnie - w zależności od wartości danego wskaźnika - przypisuje się wnioskodawcy liczbę uzyskanych punktów za wszystkie wskaźniki. Najczęściej oblicza się 4 grupy wskaźników ekonomiczno - finansowych: rentowności, sprawności działania, płynności finansowej, zadłużenia.

1. Rentowność

sprzedaży = (zyska netto / sprzedaż) • 100

aktywów = (zysk netto / aktywa ogółem) • 100

kapitału własnego = (zyska netto / kapitał własny) • 100

2. Sprawność działania

Wskaźnik rotacji należności w dniach = ( przeciętna wartość należności w okresie lub jej stan na koniec okresu • długość okresu w dniach) / sprzedaż netto

Wskaźnik rotacji zapasów w dniach = (przeciętna wartość zapasów w okresie lub jej stan na koniec okresu • długość okresu w dniach) / sprzedaż netto produktów

3. Płynność finansowa

Bieżąca = aktywa bieżące / pasywa bieżące

Podwyższona = ( aktywa bieżące - zapasy) / pasywa bieżące • 100

4. Zadłużenie

Wskaźnik zadłużenia aktywów = (zobowiązania ogółem / aktywa ogółem) • 100

Wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym = (kapitał własny + zobowiązania długoterminowe) / majątek trwały • 100

Wskaźnik pokrycia obsługi długu = (zysk netto + amortyzacja) / (raty kapitałowe + odsetki)

Do podstawowych czynników subiektywnych (jakościowych) oceny przedsiębiorstwa należą: jakość zarządzania firmą, jej pozycja na rynku i wiarygodność jako kredytobiorcy.

Jakość zarządzania

1. kwalifikacje, umiejętności i stabilność kadry kierowniczej - wyżej są punktowe zarządy firm posiadające odpowiednie wykształcenie i doświadczenie oraz przedsiębiorcy mający długi staż w prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej;

2. strategia firmy - spójna strategia rozwoju przedsiębiorstwa z możliwościami finansowymi firmy i dotychczasowym charakterem działalności są wysoko punktowane, podobnie jak realistyczny biznes plan

Pozycja firmy na rynku

1. produkt (usługa) - przyznaje się więcej punktów, gdy produkt jest nowoczesny, ma międzynarodowe certyfikaty jakości i produkcji. Produkt (usługa) jest cenowo konkurencyjny wobec innych;

2. charakter branży - dobrze są oceniane przedsiębiorstwa funkcjonujące w sektorach rozwojowych albo w branżach o wysokiej stopie rentowności, niezależnie od cyklu koniunkturalnego gospodarki, mające nowoczesny park maszynowy;

3. konkurencja, udział w rynku - wyższą ocenę uzyskują te przedsiębiorstwa, które mają duży udział w rynku lokalnym/krajowym, dla których konkurencja, ze względu np. na wysokie bariery kapitałowe lub technologiczne nie stanowi zagrożenia w najbliższej przyszłości;

4. zależność od odbiorców i dostawców - uzależnione od jednego dostawcy lub odbiorcy stanowi potencjalne zagrożenie dla firmy, dlatego jest ona niżej oceniana w stosunkach do podmiotu, który ma wielorakie kanały dystrybucji i własną sieć sprzedaży.

Inne kryteria jakościowe:

1. wypełnianie zobowiązań wobec banków, wiarygodność przedsiębiorcy - wysoko punktuje się dotychczasowe terminowe wywiązanie się z zobowiązań wobec ZUS, urzędu skarbowego, a przede wszystkim banków.

2. Sprawność finansowa - wyższą ocenę uzyskują te przedsiębiorstwa, które prowadzą pełna księgowość, sprawozdania finansowe zostały ocenione przez biegłych rewidentów jako „bez zastrzeżeń”, a kontrola urzędu skarbowego nie wykazała żadnych uchybień.

Suma punktów uzyskana za czynniki jakościowe oraz ilościowe tworzy łączną ocenę wnioskodawcy, która kwalifikuje go do odpowiedniej kategorii decydującej o przyznaniu lub nieprzyznaniu kredytu.

46. Metody i instrumenty ograniczania ryzyka bankowego

Działalność banku w zakresie transformacji środków będących w dyspozycji systemu bankowego jest podstawą przyczyn powstania ryzyka bankowego, polegającego na niebezpieczeństwie utraty płynności. Konieczność transformacji posiadanych środków (które początkowo były przeznaczone tylko dla określonego klienta) na kredyty dla licznych klientów, stwarza wiele niebezpieczeństw dla działalności banków:

• wcześniejszego odebrania środków z banku niż zostało to ustalone w umowie. Może to spowodować, że bank nie dysponuje dostateczna ilością środków pieniężnych;

• ryzyko, kredytobiorca nie spłaci kredytu w ogóle albo uczyni to w późniejszym terminie, bądź spłaci kredyt w mniejszej kwocie niż uzgodniona w umowie;

• ryzyko kształtowania się całej globalnej struktury aktywów banku;

• ryzyko zmiany oprocentowania;

• niepożądana zmiana kursu walutowego.

Ponieważ elementy ryzyka rynkowego, wynikające z dużej chwiejności (Valatility) kursów walutowych, stopy procentowej, a przede wszystkim - kursów akcji szuka się nowych rozwiązań.

Valatility - określa intensywność zmian zachodzących na rynku w omawianych dziedzinach. Tak np. intensywność zmian kursu papierów wartościowych może być wyrażona przez stopę procentową. Jeżeli valatility jest określone na 12 miesięcy od 88% do 112% kursu aktualnego

Podstawową metodą, która służy do łagodzenia ryzyka straty, mogącego powstać na skutek zmian walut, stopy procentowej oraz kursu akcji jest tzw. hedgind.

Hedging - jest to sposób zachowania się uczestników operacji obarczonych ryzykiem, zmierzającym do zneutralizowania ryzyka zmiany ceny, kursu waluty i procentu. Uczestnik tych operacji (hedger) wychodzi z założenia, że ewentualne straty, które poniesie w momencie dokonywania operacji, zostaną mu w całości lub w dużym stopniu pokryte przez zysk ze sprzedaży tych wartości w ustalonym terminie. To działanie naturalnie musi przebiegać w dwóch kierunkach tj. może też zaistnieć sytuacja odwrotna, że zysk w momencie kupna zostanie skompensowany przez stratę w terminie sprzedaży.

Instrumenty ograniczania ryzyka bankowego:

Future - jest to zobowiązanie uczestnika operacji do kupienia lub sprzedaży w określonym terminie towaru czy papieru wartościowego o określonej jakości i ilości, według aktualnej ceny giełdowej. Ponieważ wykorzystywane na giełdzie terminowej w formie standaryzowanego kontraktu, zawsze mogą w trakcie swej ważności być zmienione przez umowy przeciwstawne, a więc przez ponowną sprzedaż zawartych kontraktów. Ostatecznie przeciwstawienie zysków i strat (tj. różnica między poprzednio zakontraktowaną cena i ceną zastosowaną przy ostatecznym rozrachunku) następuje w terminie realizacji danej „wartości”.

W przypadku kiedy wzajemne wyrównanie nie następuję w ustalonym terminie, musi zaistnieć fizyczne przejęcie danego towaru, np. papieru wartościowego. Uczestnik umowy przy kupnie lub sprzedaży nie musi przekazywać pełnej wartości kontraktu, ale jedynie określoną część procentową, tzw. initial margin. Te niepełne wpłaty służą jako zabezpieczenie wykonania zobowiązania kupna według cen sprzedaży i podlegają codziennej nowej wycenie w zależności od zmian na rynku.

Transakcje giełdowe futures dokonywane są w drodze otwartego przetargu. W celu rejestracji tych operacji, do której są zobowiązani uczestnicy transakcji, działają izby rozrachunkowe.

U podstaw kupna lub sprzedaży futures (obojętnie, czy przedmiotem jest określony towar, czy papier wartościowy) leżą następujące motywy:

• spekulacyjny: nadzieja na wzrost lub spadek kursu wartości bazowej;

• chęć zabezpieczenia się przed zmianą cen;

• chęć zapewnienia sobie korzystnego kursu kupna.

W zależności od motywów będziemy mieli do czynienia z działaniem różnych uczestników tych operacji - nie tylko z hedgers (spekulacja na zmianach kursowych) i arbitrażem (wykorzystanie przejściowego braku wyrównania między rynkiem dnia operacji i rynkiem terminowym).

Swap - jest to operacja składająca się z dwóch czynności: kupna lub sprzedaży waluty bądź innych wartości na rynku dnia transakcji oraz kupna lub sprzedaży na rynku terminowym. Początkowo takie operacje prowadziła bank centralny w przypadku napięć na rynku pieniężnym. Obecnie stosowane także przez banki komercyjne w dwóch podstawowych formach:

• currency swap (swap waluty) - jest operacją, w której kontrahenci wymieniają należności i zobowiązania w różnych walutach, w połączeniu z transakcją procentową

• interest rate swap - umowa ta ma na celu zmianę zobowiązań o oprocentowaniu stałym lub zmiennym na umowę o ustalonym nominalnie na określony czas. W uzgodnionych terminach następują wypłaty wyrównawcze w wysokości różnicy między stałą i zmienną stopą procentową.

Dzięki operacjom typu swap można na dogodnych warunkach ustalić zobowiązania i należności na innej bazie procentowej i walutowej. Operacje te chronią przede wszystkim przed ryzykiem procentowym. Przedsiębiorstwo, które liczy się ze spadkiem stopy procentowej, dzięki operacji swap może ustalić określoną wysokość swoich zobowiązań z tytułu oprocentowania długoterminowego kredytu. I odwrotnie - przedsiębiorstwo, które liczy się ze spadkiem stopy procentowej, dzięki operacji swa może być zwolnione z określonego stałego oprocentowania.

Option - posiadacz umowy typu option ma prawo, ale nie jest zobowiązany, sprzedać lub kupić dana wartość po określonym kursie w ramach ustalonego czasu, w ustalonym terminie. Za to prawo kupna płaci sprzedawcy nie podlegającą zwrotowi cenę opcji. Sprzedawca opcji podejmuje zobowiązanie przekazania lub przejęcia ustalonej wartości opcji w określonym terminie.

Należy rozróżnić opcje rejestrowane na giełdzie i opcje nie rejestrowane. Opcje notowane na giełdzie są dokonywane w formie standaryzowanych kontraktów. W każdym kontrakcie jest ustalona wartość nominalna, która zostanie przekazana przy działaniu calls (zobowiązanie do kupna) albo puts (zobowiązanie do sprzedaży). Dla calls i puts codziennie na giełdzie są ustalane ceny opcji dla różnych cen bazowych i różnego rodzaju czasu.

Dzięki opcjom ich właściciele mogą nie tylko spekulować na giełdzie, ale przede wszystkim mogą lepiej zabezpieczyć się przed ryzykiem procentowym lub walutowym.

Mimo że cel oraz możliwości wykorzystania opcji i futures są właściwie takie same, między tymi operacjami istnieją różnice. Najważniejsza polega na tym, że przy futures strony są zobowiązane do realizacji kontraktu. Natomiast posiadacz opcji ma prawo wyboru: może, ale nie musi, wykorzystać opcji. Oba instrumenty różnią się także zakresem potencjalnego ryzyka. Podczas gdy maksymalna strata przy opcji ogranicza się do ceny opcji, to przy kupnie lub sprzedaży futures jest ona nieograniczona. Jeżeli chodzi o zysk, to przy futures może on być wyższy, ponieważ zysk przy opcji jest o cenę zakupionej opcji.

Foraward rate agreement (FRA) - operacja ta polega na uzgodnieniu między dwoma partnerami (np. bankami A i B) stałej stopy procentowej (agreed forward rate) od określonej wartości (np. depozytu). Oczekiwania partnerów co do wysokości stopy procentowej są przeciwstawne. W uzgodnionym terminie następuje zestawienie ustalonej w umowie FRA stopy procentowej z uzgodnioną stopą relatywną np. libor. Jeżeli libor jest większy niż stopa procentowa uzgodniona w FRA , kupiec FRA (bank B) musi wyrównać bankowi A różnice miedzy obiema stopami procentowymi. I odwrotnie, jeżeli libor znajduje się poniżej stopy procentowej w FRA, to sprzedawca (bank A) będzie zobowiązany do wyrównania różnicy.

Przy stosowaniu umowy FRA korzystający z tej umowy nie ponosi żadnych kosztów. Zobowiązuje się on do utrzymania stałej stopy procentowej i wprowadzenia ewentualnych różnic. Natomiast umowy futures i options mogą być sprzedawane i w każdej chwili skompensowane przez przeciwstawna umowę.

47. Omówić taryfowe i pozataryfowe narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej.

Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej są elementem mechanizmu ekonomicznego, funkcjonującym w danym kraju i wykorzystywanym przez państwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze pod kątem osiągnięcia celu polityki zagranicznej.

Narzędzia taryfowe, parataryfowe i pozataryfowe służą do oddziaływania na podmioty uczestniczące bezpośrednio w stosunkach zagranicznych.

NARZĘDZIA ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ
TARYFOWE	PARATARYFOWE	POZATARYFOWE
Cła	Opłaty wyrównawcze Inne opłaty Fiskalne Specjalne Podatki Subsydia eksportowe Bezpośrednie Pośrednie Dumping Depozyty importowe Podwyższenie podstawy wymiaru cła Kontyngenty taryfowe Inne	Ograniczenia ilościowe Licencje importowe Dobrowolne ograniczenia eksportu Porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu eksportu Ograniczenia dewizowe Zakupy rządowe

1. Cło - podatek, który nakłada się na towary przechodzące przez granicę celną określonego państwa. Pełni następujące funkcje ekonomiczne:

• Fiskalna,

• ochrona poszczególnych gałęzi przemysłu,

• ochrona poziomu cen wewnętrznych,

• ochrona bilansu płatniczego.

Podział ceł:

• Ze względu na sposób ustalania stawek celnych:

• Wartościowe

• Ilościowe

• Kombinowane (od wartości i ilości)

• Ze względu na kierunek ruchu towarów

• Importowe (ok. 99%)

• Eksportowe

• Tranzytowe (odchodzi się od nich)

• Ze względu na funkcję ceł cła importowe dzielimy na:

• Ochronne - funkcja: ochrona rynku

• Fiskalne - funkcja: środki do budżetu państwa

• Ze względu na poziom ceł cła ochronne dzielimy na:

• Minimalne

• Maksymalne

• Ze względu na sposób traktowania partnerów:

• Cła minimalne preferencyjne: dla państw, z którymi podpisano umowy o niższych cłach (np. UE - unia celna z Turcją),

• Cła maksymalne dyskryminacyjne - gdy partner handlowy stosuje wobec nas nieuczciwe praktyki handlowe:

• Wyrównawcze (by wyrównać poziom),

• Antydumpingowe,

• Retorsyjne (bojowe, odwetowe),

• Ze względu na sposób podejmowania decyzji cła dzielimy na:

• Autonomiczne - ustalane samodzielnie wewnątrz kraju

• Umowne - ustalane w wyniku dwustronnych negocjacji.

1. Opłaty wyrównawcze:

• zmienna wysokość

• stanowią różnicę między zmienną ceną rynku światowego na dany towar i stałą w danym czasie (gwarantowaną przez rząd) ceną rynku wewnętrznego

• minimalne cena gwarantowana

• istota: niedopuszczenie do taniego importu poniżej cen gwarantowanych

• obciąża importera - wpłata do budżetu państwa

• zastąpione stawkami celnymi po Rundzie Urugwajskiej GATT

1. Subwencje eksportowe - są stosowane przez rząd. Jest to pomoc w zwiększaniu sprzedaży za granicą przez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynku zagranicznym. Polega na dopłacie różnicy do sprzedawanego produktu, który jest sprzedawany za granicą taniej niż w kraju.

Celem subsydiowania może być:

• Pobudzanie produkcji i eksportu technologicznie zaawansowanych gałęzi przemysłu

• Pozbywanie się nadwyżek artykułów rolnych

• Podtrzymywanie dochodów rolników

• Rozwój eksportu rolnego w warunkach ostrej konkurencji na rynku światowym

Subsydia mogą być udzielane w formie:

• Bezpośredniej

• pośredniej, np.:

• finansowanie badań nad nowym produktem,

• udzielanie kredytów nieoprocentowanych, lub o niższej stopie procentowej niż obowiązującej

1. Dumping - to sprzedaż za granicę po cenach niższych niż obowiązujące na danym rynku lub poniżej kosztów produkcji; stosowany przez przedsiębiorstwa. Celem dumpingu jest:

• wejście na rynek zagraniczny

• utrzymanie się na rynku zagranicznym w okresie recesji

• eliminacja konkurencji

Dumping wywiera negatywne skutki:

• w kraju eksportującym - odbicie na konsumentach poprzez wyższe ceny (żeby wyjść na „0”)

• w kraju importującym - nieuczciwa konkurencja - w dłuższym czasie można dojść do zamknięcia gałęzi.

1. Depozyty importowe - to zobowiązanie importera przez władze państwa importującego do wpłacenia na określony czas pewnej części wartości towaru mającego być przedmiotem importu na specjalny nieoprocentowany rachunek bankowy. Ogranicza to przywóz, gdyż:

• następuje zamrożenie środków pieniężnych importera,

• następuje utrata korzyści, które importer mógłby osiągnąć w przypadku włożenia takiej samej sumy na oprocentowane konto bankowe lub wykorzystania jej w obrocie gospodarczym.

1. Ograniczenia ilościowe - nazywane także kwotami lub kontyngentami, polegają na administracyjnym regulowaniu wolumenu importu, oznaczają wprowadzenie ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości importu lub eksportu; dotyczą zwykle „branż wrażliwych”; mogą być kontyngenty ilościowe, wartościowe lub celne.

Ograniczenia te działają na:

• wolumen eksportu - zmniejszają go a przez to mogą:

• poprawić bilans handlowy

• chronić produkcję handlową przed konkurencją

• ceny importowanych towarów - podwyższa cenę krajową importowanych wyrobów

Skuteczność takich ograniczeń zależy od:

• wielkości importowanych wyrobów

• cenowej elastyczności popytu na dane dobro

1. Koncesje, licencje - importowe lub eksportowe, należą do narzędzi administracyjnych wpływających na wolumen obrotu. Są one koniecznie do prowadzenia handlu określonymi towarami, przeważnie:

• o dużym znaczeniu strategicznym dla danego kraju (np. paliwa)

• na towary niebezpieczne, którymi handel wymaga specjalnych kwalifikacji

• na towary akcyzowe: tytoń, alkohol

Celem jest zawężenie kręgu podmiotów handlujących danym towarem, co ułatwia kontrolę obrotów.

1. Embargo - zakaz importu, limit wynosi 0. Jest najsilniejszą formą ograniczeń.

2. Dobrowolne ograniczenia eksportu:

• eksporter pod naciskiem importera „dobrowolnie” ogranicza swój wywóz na rynek partnera

• ograniczenia te z nazwy dobrowolne są faktycznie wymuszane przez odbiorcę pod groźbą zastosowania ostrzejszych form restrykcji handlowych

• po 1.01.1995 r. zostały zakazane

1. Bariery techniczne, wymagania sanitarne i weterynaryjne - polegają na tym, że wymagania techniczne, sanitarna, ekologiczne i inne są tak ustalane, aby nie przeszkadzały producentom krajowym, ale były za to trudne do spełnienia przez konkurencję zagraniczną. Fakt istnienia różnic w przepisach i normach pomiędzy różnymi krajami stanowi utrudnienie wymiany i ogranicza jej korzyści.

Organizacje międzynarodowe podejmują działania zmierzające do standaryzacji, ujednolicania norm i upowszechniania o nich informacji. Źródłem dyskryminacji są często procedury testowania i uzyskiwania certyfikatów w kraju importującym.

48. Elementy bilansu płatniczego

Stosunki ekonomiczne z zagranicą znajdują swoje odbicie w bilansie płatniczym, który jest zebraniem dokonanych na rzecz zagranicy i otrzymanych płatności. Płatności otrzymane z zagranicy, zwiększające podaż dewiz zapisuje się po stronie aktywów, natomiast zobowiązania - po stronie pasywów.

Przerost zobowiązań wskazuje na saldo ujemne i odwrotnie.

W bilansie płatniczym wyróżnia się:

bilans obrotów bieżących

• płatności ( wpływy i wydatki) z tytułu obrotów handlowych

• płatności z tytułu usług: transportowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, turystycznych, ubezpieczeń i reasekuracji, usług budowlanych, informatycznych etc.

• obsługa kredytów zagranicznych ( spłata odsetek od otrzymanych kredytów, spłata odsetek przez inne kraje od udzielonych im kredytów)

• przepływ dochodów majątkowych z tytułu własności ( odsetki, zyski dywidendy otrzymane i płacone od posiadanych obligacji etc.)

• transfery rządowe i prywatne

• nie sklasyfikowane obroty bieżące, czyli skup i sprzedaż walut netto wynikające z nie rejestrowanego handlu przygranicznego.

bilans obrotów kapitałowych - wpływy i wypłaty z tytułu bezzwrotnej pomocy rządowej i pozarządowej oraz z tytułu sprzedaży i zakupu: praw własności, patentów i licencji, praw autorskich, znaków towarowych.

bilans obrotów finansowych - ruch w zakresie kapitałów długo i krótkoterminowych oraz zmiany w stanie rezerw walutowych państwa. Ruch kapitałów długoterminowych obejmuje napływy i odpływy kapitałów z tytułu inwestycji bezpośrednich i portfelowych oraz różnicę między sumą długoterminowych kredytów otrzymanych i udzielonych na okres dłuższy niż 1 rok.

W Polsce bilans płatniczy sporządzany jest i prezentowany Sejmowi przez Narodowy Bank Polski.

49. Omówić przyczyny i skutki przepływu kapitału w skali międzynarodowej

Kapitał powstaje w krajach, w których społeczeństwa więcej wytwarzają niż konsumują.

Międzynarodowy przepływ kapitału- w szerokim znaczeniu: przepływ kapitału to wszelki odnotowany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę. Podmiotami uczestniczącymi w tak rozumianym obrocie mogą być przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne, bank centralny oraz budżety różnych szczebli.

w wąskim znaczeniu: jest to wywóz i przywóz kapitału, który podejmowany jest w celu osiągnięcia zysku przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny. Definicja ta nie obejmuje przemieszczanie się kapitału za granicę gdy właściciel wraz z kapitałem przenosi się za granicę, a uzyskiwane dochody są wykorzystywane wyłącznie w kraju nowego zamieszkania, ponadto transfer pozycji majątkowych (darowizny, odszkodowania).

Międzynarodowy Ruch Kapitału obejmuje wszystkie transakcje kapitałowe dokonywane między zagranicznymi a krajowymi podmiotami które powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki narodowej wobec zagranicy. Wszelki Ruch Kapitału jest odnotowany w Bilansie Płatniczym Kraju w pozycji Bilans Kapitałowy.

Międzynarodowe przepływy kapitału przybierają różne formy:

-bezpośrednie inwestycje zagraniczne BIZ

-inwestycje portfelowe IP

-transfery kredytowe, kredyty finansowe i handlowe, lokaty na rynku walutowym

BIZ i IP w ramach międzynarodowego przepływu kapitału należą do inwestycji zagranicznych, oznaczających ruch kapitału równoznaczny z nabywaniem aktywów za granicą, tworzenie nowych przedsiębiorstw, wykup istniejących w całości lub części, ale gwarantującej suwerenne nim zarządzanie (BIZ); oraz zakup papierów wartościowych w pakiecie nie związanym z procesem podejmowania decyzji dotyczących działalności danej jednostki

Transfery kredytowe- dokonują się odpowiednio między krajowymi a zagranicznymi przedsiębiorstwami, bankami komercyjnymi, instytucjami rządowymi i finansowymi, obejmują kredyty i pożyczki udzielane zagranicy lub otrzymywanie z zagranicy ich spłaty.

Lokaty na rynku walutowym- krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych i niektórych papierów wartościowych.

PRZYCZYNY międzynarodowego przepływu kapitału

1. chęć uzyskania większego zysku- do wywozu kapitału dochodzi, gdy zastosowany za granicą przynosi większy zysk niż w kraju.

2. nowe źródła popytu, zdobycie rynków zagranicznych- poszerzanie ryku zbytu

3. niższe koszty inwestycji za granicą, tańsza siła robocza, możliwość obejścia barier celnych, ulgi podatkowe dla inwestorów

4. wykorzystanie zagranicznej przewagi surowcowej i technologicznej

5. udzielanie lub otrzymywanie zagranicznych kredytów handlowych., pożyczek finansowych (długo lub średnioterminowe)

6. produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego w innym kraju

7. płatności odszkodowań i repatriacje

8. różnice w stopie procentowej i różnice kursowe (np. przy lokatach na rynku walutowym)

9. względy spekulacyjne, korzyści z tytułu wzrostu wartości akcji, uzyskania dywidendy, poziom ryzyka

10. zakup i sprzedaż zagranicznych papierów wartościowych w celu kształtowania racjonalnej polityki zróżnicowania portfela inwestycyjnego (gwarantuje, że spadkowi stopy zysku z części będzie towarzyszył wzrost stopy z pozostałych)

SKUTKI międzynarodowego przepływu kapitału:

1. międzynarodowy przepływ kapitału wywołuje wiele skutków oraz działań przystosowawczych dla kraju eksportującego i importującego kapitał

2. powoduje zmiany w bilansie płatniczym ( w rachunku kapitałowym i bieżącym) w mechanizmie dochodowym i cenowym gospodarek obu krajów.

3. problem skutecznej kontroli tzw. kapitału spekulacyjnego, nastawionego wyłącznie na szybkie zyski może wywołać niepożądane skutki- destabilizacja niektórych rynków finansowych, lub zaistnienie poważnych kryzysów gospodarczych (Brazylia, Meksyk, Rosja).

4. Funkcjonowanie rynków off-shore - rajów podatkowych, dających możliwość uchylania się od opodatkowania, co jest niekorzystne jeśli chodzi o wpływy do odpowiednich budżetów narodowych.

5. BIZ- pozytywne skutki dla kraju goszczącego kapitał- transfer nowej technologii, zatrudnienie szły roboczej, wzrost produkcji krajowej, ograniczenie importu przez produkcję filii

negatywne skutki- ograniczenie suwerenności gospodarczej kraju, obcy model rozwoju gospodarczego, kontrola gospodarcza kraju goszczącego

50. Co to jest globalizacja ekonomiczna? Czynniki wspierające i utrudniające proces globalizacji.

Globalizacja ekonomiczna- to proces likwidacji barier granicznych dla działania rynku, w którego konsekwencji następuje proces integrowania się gospodarki światowej. Jest to proces długofalowy (gospodarka globalna stale się kształtuje) i obejmuje coraz większą liczbę gospodarek ponad ich granicami za sprawą wzrostu ich wzajemnych powiązań o charakterze inwestycyjnym, produkcyjnym i handlowym (powiązania dotyczą dóbr materialnych, środków pieniężnych, usług, informacji itd.). W wyniku tego powstaje jeden ogólnoświatowy rynek towarów, usług i kapitału. Ponieważ dotyczy gospodarki rynkowej, jej istotą jest zmiana charakteru funkcjonowania rynku. W wymiarze ekonomicznym to najwyższy i najbardziej złożony proces umiędzynarodowienia działalności gospodarczej

L. Thurow, wybitny amerykański ekonomista o globalizacji „po raz pierwszy w dziejach ludzkości wszystko może być produkowane i sprzedawane wszędzie”.

Globalizacja ekonomiczna wynika z logiki rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw. Zrodziły ją bezpośrednie inwestycje zagraniczne BIZ, poszukiwanie na całym świecie najlepszych i najtańszych zasobów (global sourcing), przestrzenna mobilność wszystkich czynników produkcji, rozwijające się dynamicznie różnorodne transakcje finansów i prowadzona ponad granicami państw działalność kredytowa i ubezpieczeniowa- ich rozwój związany jest z globalizacją.

Czynniki wspierające globalizację ekonomiczną:

1. Świtowy system walutowy, transnarodowe sieci banków i instytucji finansowych

2. Rozwój struktur integracji gospodarczej, tworzenie i umacnianie organizacji współtworzących ład gospodarczy w skali światowej

3. powstanie korporacji transnarodowych i ich rozrost ( fuzje, inwestycje zagraniczne)

4. Mają głównie charakter mikroekonomiczny (zarządzanie przedsiębiorstwem, które traktuje świat jak przestrzeń operacyjną firmy- poszukiwanie surowców, kapitału, technologii, najwłaściwszych miejsc lokalizacji, kooperantów i klientów na całym świecie)

5. Wolność gospodarcza i poczucie bezpieczeństwa inwestycyjnego i własnościowego obowiązujące ponad granicami państwa.

6. Likwidacja wszelkich przepisów dyskryminacji podmiotów zewnętrznych działających na rynku poszczególnych krajów (swoboda nabywania aktywów zagranicznych, likwidacja barier celnych i ograniczeń w przepływie kapitału)

7. Standaryzacja norm prawnych i reguł polityki gospodarczej poszczególnych państw (polityka handlowa, standardy techniczne, uproszczenie i ujednolicenie reguł polityki ekonomicznej)

8. Tworzenie odpowiedniej infrastruktury biznesu( infrastruktura twarda- drogi, kolej, porty lotnicze, hotele; infrastruktura miękka- instytucje prawne, bankowość elektroniczna, telekomunikacja)

Czynniki utrudniające globalizację ekonomiczną

1. ogólnie czynniki utrudniające to: zróżnicowane warunki z zakresu otwarcia gospodarek, dysproporcje w zakresie infrastruktury, reguł polityki gospodarczej i społecznej

2. istniejące nadal bariery celne, polityczne, różnice infrastrukturalne i różnice polityk gospodarczych (standaryzacja norm prawnych)

3. istnienie przepisów dyskryminacji podmiotów zagranicznych działających na rynku danych krajów

4. brak odpowiedniej infrastruktury biznesu, decydującej o minimum warunków technicznych jakie wymagają firmy i kapitał z krajów ekonomicznie zaawansowanych dla zainteresowania się danym krajem (regionem) - głównie Afryka

5. niekorzystne położenie geograficzne względem źródeł kapitału i technologii

6. zagrożenia ekologiczne (sposób wykorzystania zasobów przyrody), społeczne (zmiany w zatrudnieniu) i kulturowe (zanik tradycji i kultury narodowej)

7. ochrona krajowych rynków przed zagranicznymi podmiotami (np. odnośnie otwarcia rynków pracy), niechęć do utraty autonomii i niezależności

8. rosnące znaczenie korporacji transnarodowych i malejące szanse małych firm

9. rosnąca skala wykorzystania krajów Trzeciego Świata przez kraje bogate

53.Integracja Polski z UE- historia.

Zmiana systemu społecznego i gospodarczego w 1989 roku spowodowała reorientację priorytetów polskiej polityki zagranicznej. Jednym z nowych elementów było dążenie do zbliżenia ze Wspólnotami Europejskimi, a w dłuższej perspektywie uzyskania członkostwa w tej strukturze.

Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Wspólnotami Europejskimi w lipcu 1988. W następnym roku doszło do podpisania umowy ws. handlu i współpracy handlowej i gospodarczej między Polską i Europejską Wspólnotą Gospodarczą - EWG(19.09.1989). Wspomniana umowa stanowiła podstawę do rozwoju dalszych kontaktów i była punktem wyjścia do rozpoczęcia w przyszłości rozmów nt. stowarzyszenia Polski z WE. Zamiar taki wyraził premier T. Mazowiecki przemawiając w lutym 1990 roku w Parlamencie Europejskim. Jednocześnie w sejmowym expose w czerwcu 1991, minister spraw zagranicznych K. Skubiszewski stwierdził, że celem Polski jest uzyskanie w przyszłości członkostwa we Wspólnotach Europejskich.

Polska złożyła wniosek o rozpoczęcie negocjacji ws. umowy o stowarzyszeniu 19 maja 1990, a negocjacje rozpoczęły się w grudniu 1990 roku. Po 11 miesiącach negocjacji, doszło do podpisania Układu Europejskiego ustanawiającego Stowarzyszenie między Polską i Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi (16.12.1991). Układ Europejski ustanawiał dialog polityczny między Polską i WE (a potem Unią Europejską), jak również wprowadzał stopniową liberalizacje handlu artykułami przemysłowymi, aż do ustanowienia strefy wolnego handlu. Doprowadziło to do wzrostu wymiany handlowej między Polską i WE oraz do rozwoju dialogu i współpracy politycznej, co sprzyjało dalszemu zbliżeniu między Polską i WE. Układ Europejski wszedł w życie 1 lutego 1994 roku, przy czym część III Układu dot. handlu i spraw związanych z handlem weszła w życie 1 marca 1992 roku.

Jednakże, kluczowe znaczenie z punktu widzenia polskich starań o członkostwo miało uznanie przez Radę Europejską na szczycie w Kopenhadze (21-22 czerwca 1993 roku) rozszerzenia o państwa Europy Środkowo-Wschodniej za cel Wspólnot Europejskich. Rada Europejska sformułowała kryteria polityczne i gospodarcze, od których spełnienia uzależnione było przyjęcie do UE wspomnianych państw. Wśród tych kryteriów znalazły się m.in. stabilność instytucji gwarantujących zasady demokracji i praworządności, przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności oraz praw mniejszości narodowych, istnienie funkcjonującej gospodarki rynkowej, zdolności kraju do sprostania konkurencji oraz siłom rynkowym wewnątrz UE, zdolność państwa kandydującego do podjęcia obowiązków członka UE oraz zdolność Unii do przyjęcia nowych członków.

Kolejnym ważnym etapem w drodze Polski do członkostwa do UE, było przedstawienie przez Komisję Europejską (16 lipca 1997) pozytywnej opinii o rozpoczęciu negocjacji przez UE z 6 państwami kandydującymi - Polską, Czechami, Węgrami, Słowenią, Estonią i Cyprem. Rada Europejska podjęła w grudniu 1997 roku decyzję o rozpoczęciu negocjacji z 6 państwami kandydującymi, które rozpoczęły się 31 marca 1998 roku. Jednocześnie UE podjęła w 1999 roku decyzję o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z czterema kolejnymi państwami kandydującymi: Słowacją, Litwą, Łotwą i Maltą.

Negocjacje akcesyjne składały się z dwóch części: screeningu czyli przeglądu zgodności ustawodawstwa państw kandydujących z ustawodawstwem unijnym oraz z merytorycznej fazy rokowań w 30 rozdziałach negocjacyjnych. Faza merytoryczna negocjacji rozpoczęła się w przypadku Polski 10 listopada 1998 roku. Rozpoczęcie negocjacji stanowiło poważne wyzwanie dla całej struktury państwowej Polski oraz dla polskiej gospodarki, w szczególności ze względu na konieczność dostosowania prawa polskiego do wspólnotowego dorobku prawnego - acquis communautaire.

Ostatecznie Polska (wraz z innymi państwami kandydującymi) zakończyła negocjacje akcesyjne w 13 grudnia 2002 roku w trakcie spotkania Rady Europejskiej w Kopenhadze. Logiczną konsekwencją zakończenia negocjacji było podpisanie Traktatu Akcesyjnego w Atenach - 16 kwietnia 2003 roku. Po ratyfikacji Traktatu Akcesyjnego, Polska i 9 pozostałych państw członkowskich stało się członkami UE 1 maja 2004 roku.

MINI KALENDARIUM

1 maj 2004	Polska wstąpiła do Unii Europejskiej!
2003	8 czerwca Polacy poparli akcesję w referendum 16 kwietnia 2003 roku Polska podpisała w Atenach Traktat Akcesyjny
2002	13 grudnia 2002 roku Polska zakończyła negocjacje z Unią Europejską
2001	Polska do Unii wstępuje w roku 2004
1998	Rozpoczęcie negocjacji o warunkach wstąpienia Polski do Unii Europejskiej
1994	8 kwietnia Polska złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej
1991	16 grudnia podpisano Układ Europejski - umowę o stowarzyszeniu Polski w UE

54.Wpływ korporacji transnarodowych na rozwój gospodarki światowej.

Korporacje transnarodowe (KTN) są nieodłącznym elementem globalizacji, wywierają większy wpływ na strukturę gospodarki światowej i na zachodzące w niej zmiany. Są to przedsiębiorstwa bardzo zróżnicowane co do wielkości, zasięgu , przedmiotu, form i metod działania.

Korporacje transnarodowe mają wpływ na procesy zachodzące w gospodarce światowej:

• na przemiany w funkcjonowaniu gospodarki światowej;

• na zmiany pozycji i powiązań grup krajów;

• na przesunięcia w sferze zasobów wytwórczych i w produkcji;

• na pogłębienie różnic w dochodach i poziomie rozwoju gospodarczego;

Pozytywny wpływ:

• wzrost integracji gospodarczej

• pobudzają wzrost i efektywność gospodarczą

• dokonują przemieszczania zasobów

• dokonują zmian w zdolnościach wytwórczych

• przyczyniają się do restrukturyzacji sektorów

• wzmacniają konkurencję

• przyczyniają się do lokalnej przedsiębiorczości

• wprowadzają nowe metody i wzorce gospodarowania

Negatywny:

• oligopolizacja rynków branżowych (poprzez fuzję lub wykup mogą osiągać funkcję lidera)

• „podcinanie” krajowych przedsiębiorstw - mogą stosować politykę restrykcyjną;

• drenaż rynków i zaawansowanych zasobów (wykorzystywanie nieodnawialnych zasobów);

• utrwalenie tradycyjnej struktury eksportu;

• zanieczyszczenie środowiska (brudne technologie).




ABC ekonomii

Przy czym bank centralny nie dokonuje obrotów kapitału w celu uzyskania zysku lecz innych celów- związanych głównie z makroekonomiczną polityką państwa. Bank centralny może dokonywać eksportu lub importu kapitału interweniując na międzynarodowym rynku walutowym. Jeżeli celem interwencji jest niedopuszczenie do spadku obcej waluty związane jest to z jej zakupem- wywozem kapitału. Gdy celem jest obrona kursu własnej waluty bank centralny dokonuje sprzedaży dewiz- a więc importu kapitału.

Globalizacja dotyczy głównie krajów Triady, ich udział wzrósł w latach 1970-1990 z 60 do ok. 78%, a pozostałych- Rosja, Europa Środkowa, Bliski Wschód, Afryka, Ameryka Łacińska spadł z 40 do 24%.

Gospodarka rynkowa opiera się na dwóch filarach, których jakość warunkuje jej funkcjonowanie- wolność gospodarcza ( wolność w zakresie konsumpcji, wyboru zawodu i miejsca pracy, podejmowania działalności na własny rachunek, wolność dysponowania własnością prywatną ) i bezpieczeństwo inwestycyjne i własnościowe ( uczciwośc i rzetelność partnerów gospodarczych).

50

---