Miejsce zabawy w edukacji dziecka

Spis treści

• Wstęp

Tematem mojej pracy jest „ Miejsce zabawy w edukacji dziecka”. Wybrałam właśnie to zagadnienie, gdyż uważam, że zabawa jest podstawowym elementem w życiu i edukacji każdego dziecka. To ona sprawia, ze dziecko jest radosne i chętne do współpracy. Zabawa jest nie tylko beztroskim spędzaniem czasu, ale również podstawą do edukacji dziecka przedszkolnego.

Na początku mojej pracy spróbuje zinterpretować pojecie „ zabawa”, opierając się również na definicjach różnych autorów, którzy także podjęli tę próbę. Następnie przejdę do klasyfikacji zabaw, gdzie przedstawię różne jej rodzaje, aby ukazać, że zabawa to nie tylko „klocki i lalki”, ale może mieć różne odzwierciedlenia. Przedstawię również cechy jakie ona posiada oraz zachowania sprzyjające zabawie dzieci i te, które powodują, że zostaje zakłócona. Zilustruję również jakie znaczenie dla rozwoju psychicznego ma zabawa, gdyż to właśnie ona jest niezbędnym czynnikiem do prawidłowego funkcjonowania dziecka.

Zanim przejdę do ostatniej części mojej pracy, postaram się jeszcze spojrzeć na zabawę „z drugiej strony” czyli nie tylko jak wpływa na dziecko, ale jaki wpływ na zabawę dziecka ma wychowawca oraz przedszkole, ponieważ nauczyciel oraz cała instytucja także ma ogromne znaczenie dla zabawy, po czym podsumuję całość przedstawionych wiadomości ujmując je w zakończeniu.

• Czym jest zabawa? Próba interpretacji pojęcia.

Próba zinterpretowania pojęcia „Zabawa” wywodzi się z filozofii HOMO -

Ludens, która głosiła, że człowiek już od najdawniejszych czasów bawił się. Zabawa ta kształtowała wizerunek człowieka jako istoty rozumnej i twórczej. Kultura ludzka niezależnie od wieku wytwarza się w zabawie, a także jako zabawa.

D. Waloszek interpretuje zabawę jako „swobodną, spontaniczną reakcję na świat, płaszczyznę, na której powaga przeradza się w groteskę, dobro obraca się w zło, zło w dobro, przedstawieniem PRAWDY jako nieprawdy i odwrotnie, żonglowaniem nastrojów, gdzie piękno zamienia się w brzydotę, brzydota w piękno, jest działaniem z własnej woli dziecka podporządkowanym regule, konwencji, działaniem rzeczywistym, przekształconym w fikcję, istnieje między racją a uczuciem, świat obiektywny zawiera się w subiektywnej jego interpretacji. Jest ŻYCIEM człowieka, przygotowaniem do życia. Jest podstawową płaszczyzną doświadczania SIEBIE, prezentacji siebie, doświadczania kontaktów ze światem, uczenie się świata. Jest więc swoistą edukacją człowieka (…) Zabawa jest grą wyobraźni i rzeczywistości, prawdy i ułudy, smutku i radości, jest życiem dziecka.”

Według J. Huizinga „zabawa już w najprostszych swoich formach (...) jest czymś

więcej niż zjawiskiem czysto fizjologicznym lub w czysto fizjologiczny sposób

uwarunkowaną reakcją psychiczną. Zabawa jako taka wykracza poza granice działalności czysto biologicznej, bądź też czysto fizycznej (...). W zabawie i grze „współgra” coś, co wykracza poza bezpośredni pęd do utrzymania się przy życiu i co nadaje pewien sens działalności życiowej.”

Natomiast dla Harlock`a zabawa oznacza każdą czynność, którą człowiek wykonuje dla przyjemności, bez względu na końcowy jej rezultat i uczestniczy w niej dobrowolnie. Jest jedną z podstawowych form aktywności.

Przez słowo zabawa rozumiemy więc, przede wszystkim działalność, która towarzyszy człowiekowi przez całe życie i nierozerwalnie wiąże się z nauką i pracą. Jest ona podstawą rozwoju dziecka (społecznego, intelektualnego, fizycznego, moralnego,…) i jego zainteresowań, a co za tym idzie, dominującą formą aktywności w wieku przedszkolnym.

• Jakie rodzaje działalności małych dzieci możemy wyróżnić?

Na początku okresu przedszkolnego dziecko zna już najbliższe bezpośrednio mu

dostępne przedmioty. Ale ciekawość jego sięga teraz poza najbliższe otoczenie, do

świata, o którym słyszy od starszych, dowiaduje się z opowiadań, widzi na obrazkach.

Pragnie więc zapoznać się i z tym dalszym otoczeniem, zapoznać aktywnie, przez

działanie, a nie tylko przez bierne o nim słuchanie. Ponieważ możliwości dziecka

w tym zakresie są bardzo ograniczone, powstaje zasadnicza sprzeczność między

dążeniem dziecka do aktywnego opanowania przezeń świata otaczających przedmio-

tów a stającymi do jego dyspozycji możliwościami. Sprzeczność ta zostaje rozwiązana przez pojawiające się w tym okresie tak zwane zabawy twórcze. Zabawa twórcza stanowi charakterystyczną i typową formę działalności dziecka w przedszkolnym okresie jego rozwoju.

W zabawach twórczych, podobnie jak w zabawach manipulacyjnych, dziecko odtwarza pewne znane mu czynności. W zabawach manipulacyjnych interesuje dziecko głównie sama czynność, samo działanie, natomiast treść przedmiotowa działania jest bardzo uboga. W przeciwieństwie do tego w zabawach twórczych interesuje dziecko mniej sam sposób wykonania czynności niż treść. Innymi słowy, dziecko zainteresowane jest nie tym, jak się to robi, ile tym, co się robi. W zabawach twórczych treść czynności zabawowej odzwierciedla zawsze jakąś realną treść działania, sposób zaś jej wykonania może być rozmaity.

W okresie poprzednim dziecko zwracało uwagę głównie na fizyczne właściwości przedmiotów i zaczynało dopiero opanowywać właściwe człowiekowi sposoby obchodzenia się z przedmiotami, natomiast w obecnym okresie dąży do tego, by nie tylko posługiwać się przedmiotem tak samo, jak posługują się nim starsi, ale by przyjąć na siebie również tę samą rolę, w której występują starsi, gdy tego przedmiotu używają, a więc: jeździć konno lub kierować samochodem, to znaczy nie tylko wykonywać to wszystko i tak samo, jak czyni jeździec lub kierowca, ale także uważać się za jeźdźca lub kierowcę. Ponieważ więc w zabawach twórczych dziecko przyjmuje na siebie określone role osób dorosłych, bywają one także nazywane zabawami z podziałem na role

.

Gdy przyglądamy się dziecku pochłoniętemu taką zabawą, zdaje się niekiedy, że nie dostrzega ono otoczenia, w którym się znajduje i przebywa w świecie wyobraźni.

Wielu psychologów charakteryzowało okres przedszkolny jako: „okres dziecięcej iluzji, w której dziecko nie dostrzega rzeczywistości, ponieważ przysłaniają mu ją wytwory jego własnej wyobraźni.” Jest to pogląd fałszywy. Jeśli przewrócone krzesło dziecko uważa za samochód, a siebie za kierowcę, to właśnie dlatego, że uwagę jego zwrócił rzeczywisty samochód i rzeczywisty kierowca. Baczne przyjrzenie się zabawie dziecka „ szofera” pouczy nas, jak dobrym obserwatorem rzeczywistości jest dziecko, które z całą nieraz precyzją odtwarza w zabawie czynności kierowcy, naśladuje ruchy i odgłosy auta. Są to tak zwane „ zabawy na niby” ze zmianą roli przedmiotu.

Różnorodne są rodzaje zabaw dzieci okresu przedszkolnego. Prócz wymienionych zabaw twórczych duże znaczenie dla rozwoju psychicznego dziecka maja zabawy konstrukcyjne i zabawy z przepisami, czyli gry.

Zabawy konstrukcyjne wymagają zaprojektowania z góry własnych czynności i zmierzają do uzyskania jakiegoś wytworu. Mówiąc inaczej zabawy konstrukcyjne wymagają ułożenia sobie takiego ogólnego zarysu, czyli planu działania, który by pozwolił zrealizować zamierzony projekt. Dziecko przystępując na przykład do wystrugania z drewna łódeczki zaopatrzonej w ster i żagiel lub zbudowania stacji kolejowej z klocków, rozpoczyna tę zabawę z pewnym wyobrażeniem ( projektem )

Tego, co chce wykonać, jak również ze świadomością, że będzie musiało w określonej kolejności wykonać pewne czynności prowadzące do celu ( plan działania ). Zabawy konstrukcyjne zatem wymagają już dość wysokiego poziomu rozwoju umysłowego. Zabawa dziecka zaczyna w ten sposób nabierać cech charakterystycznych dla pracy: wymaga zaprojektowania (określenia sobie celu) i realizacji zamierzenia ( wytworu ). I pod tym względem jednak zabawa różni się zasadniczo od pracy: celem pracy jest wytwór mający wartość społeczną, natomiast celem zabawy jest przede wszystkim sama działalność zabawowa, a wytwór, który dzięki tej działalności powstaje, ma raczej znaczenie drugorzędne, na ogół nie jest trwały i jest zwykle praktycznie

przydatny i użyteczny tylko w danej zabawie. Domek z kart czy babki z piasku dziecko niszczy nieraz samo natychmiast po ich wykonaniu.

Gry, czyli zabawy, w których obowiązują ścisłe przepisy, mają pewną ważną cechę wspólną z zabawami z podziałem na role. W każdej bowiem roli, którą dziecko przyjmuje na siebie w zabawie, obowiązuje już przestrzeganie pewnych zasad. Tak na przykład, gdy dziecko przyjmuje na siebie rolę kierowcy lub żołnierza na warcie, musi przestrzegać pewnych obowiązujących przepisów, bo inaczej zabawa się nie uda. Rozwój zabawy w tym okresie przebiega, jak widzimy, od zabaw z wyraźnie oznaczoną rolą i ukrytymi jeszcze w niej przepisami do zabaw z przepisami występującymi wyraźnie. Do zabaw tego rodzaju zaliczamy chowanego, najprostsze loteryjki, itp. Inne gry stolikowe, jak na przykład domino oraz gry sportowe itd., są dla dzieci w tym wieku jeszcze niedostępne.

Zabawy dydaktyczne stanowią szczególny rodzaj zabaw dziecięcych umyślnie opracowanych przez wychowawców dla celów dydaktycznych. Mimo, że dziecko otrzymuje wszystkie warunki gry w gotowej formie, wywołują one duże zainteresowanie dzieci i dają im frapującą często rozrywkę. Zabawy te opracowywane bywają jako środek doskonalenia zmysłów dziecięcych ( dostrzeganie odcieni barw, kształtów itp. ),uwagi, myślenia (analiza, synteza, porównywanie, uogólnianie, wnioskowanie ), utrwalania nabytych wiadomości, bogacenia słownika itp. Najbardziej rozpowszechnione są zabawy dydaktyczne oparte na zasadach mozaiki, rozciętych obrazków i loteryjki ( parzystych obrazków ). Każda zabawa ma swoją dydaktyczną wartość.

Zabawy ruchowe zawierają w sobie nie tylko element ruchu, co stanowi ich zasadniczą cechę, ale i bogatą treść przejawiającą się w temacie i czynnościach zabawowych. Nawet najmniej skomplikowane zabawy ruchowe (np. berek ) mają swoje przepisy, bez przestrzegania których zabawa się nie udaje.

Zabawy ruchowe zawierają wszystkie formy naturalnych ruchów człowieka i dlatego są niezastąpionym środkiem wychowania fizycznego. W zabawach tych ruchy są wykonywane w najbardziej naturalnych swoich formach nie ograniczonych warunkami, jak to ma miejsce w ćwiczeniach gimnastycznych, grach sportowych lub pracy. Zabawy ruchowe wymagają skupienia uwagi, orientacji, często wysiłku woli,

prawie zawsze związane są z doznaniami emocjonalnymi. Są więc ze wszech stron ważnym środkiem wychowawczym. Na osobne podkreślenie zasługuje ich dodatni wpływ na układ nerwowy, dzięki czemu mają duże znaczenie dla zwalczania rozdrażnienia i nerwowości u dzieci.

Doniosłą rolę w rozwoju psychicznym dziecka odgrywają i inne rodzaje działalności, którymi zaczyna się ono w tym okresie interesować, przede wszystkim słuchanie bajek i rysowanie - czyli zabawy bierne. Słuchając bajek dziecko przeżywa opowiadaną sytuację, stawia się w położeniu jej bohatera, działa jak gdyby z nim razem, a następnie często odgrywa bajkę w swojej zabawie. Przejawia się tu wyraźnie, podobnie jak w zabawach twórczych, twórczość dziecka, która w 4-5 latach życia uwidacznia się w zmianie charakteru zabaw dziecięcych.

Zabawa jest więc zajęciem, które ma dla dziecka podstawowe znaczenie. Dzięki niej opanowuje ono umiejętności niezbędne do życia oraz odkrywa wzorce zachowań, jakie panują w świecie, w którym żyje, a które trudno jest dostrzec na co dzień.

Dzięki zabawie dziecko uczy się panować nad swoim ciałem: rozwija równowagę i koordynację wzrokowo- ruchową, poznaje świat, uczy się myślenia. Stara się zapanować nad emocjami i uczuciami. Powoli staje się istotą społeczną, która w przyszłości będzie potrafiła żyć wśród innych ludzi.

• Jakie cechy posiada zabawa dziecka w wieku przedszkolnym?

Nadrzędną cechą zabawy jest jej swoboda i spontaniczność, które potocznie związane są z niekontrolowanym działaniem , z temperamentem i doświadczeniami dziecka. Dzięki swobodzie dziecko w wieku przedszkolnym może zachowywać się zgodnie z własnym wyobrażeniem, bez względu na osoby czy rzeczy. Może bez skrępowania zaspokoić swoją potrzebę, gdyż ma poczucie bezpieczeństwa i wie, że w każdej chwili może przerwać działanie. Natomiast działanie spontaniczne cechuje własna inwencja dziecka, jego żywotność, impulsywność czy brak racjonalnej kontroli. Zabawa oparta jest również na połączeniu zwykłości życia, na bezinteresowności, niematerialności. Dziecko, kiedy się bawi, ma świadomość, że udaje, że świat, który stwarza sobie w zabawie różni się od rzeczywistego. Potrafi wyodrębnić elementy udawane od tych prawdziwych. „ Zwykłe życie w zabawie dotyczy realnych czynności organizacyjnych, podziału zadań, stosunków między uczestnikami, formułowania celu, ustalania czasu, sposobów negocjowania itd.. Niezwykłe życie w zabawie dotyczy umowności, zastępczości, fikcji, żeglowania w czasie i przestrzeni.”

Odrębność, ograniczność i powtarzalność są jednymi z kolejnych cech. Mimo, że zabawa jest ponadczasowa i ponad przestrzenna, to ograniczność czasu i przestrzeni występuje. Każda zabawa mimo wszystko ma swój początek i koniec więc jest ograniczona w czasie. Po jej przerwaniu dziecko zaczyna już nową zabawę. Natomiast na ograniczność przestrzeni składa się sala, podwórko, dywan a także przepisy, reguły, normy.

Emocjonalność, przyjemność, napięcie są cechami, które wnikają w istoty zabawy jako działania swobodnego i spontanicznego. Punktem wyjścia w zabawie jest przeżycie przez dziecko emocjonalnego napięcia o zabarwieniu dodatnim, dlatego też zabawa w sobie jest już dla dziecka nagrodą, przyjemnością i radością.

Gry, które są szczególnym rodzajem zabaw, zawierają pewne reguły, prawa, zasady postępowania, które dzieci mogą ustalić same, zazwyczaj przed podjęciem zabawy lub w jej trakcie. Bardzo ważne jest aby były one respektowane przez przedszkolaki.

Ostatnią z cech, jaką chciałabym uwzględnić jest przedstawianie czegoś, kogoś. Przedstawianie traktowane jest jako „ udawanie”, „działanie na niby”, „ fikcja”,

„ teatr”, a także jako prezentacje, zapoznanie z kimś, czymś. Bawiące się dziecko całkowicie „oddające się” swojej roli, grając na przykład lekarza, robota. Ale z drugiej strony dzięki zabawie prezentuje siebie, swoje poglądy, naturę, wiedzę, marzenia, stan swego rozwoju.

Dzięki zabawie nauczyciel może zbierać informacje o dziecku poprzez jego obserwację. Dlatego też stwarzanie warunków do zabawy w przedszkolu jest bardzo ważne i istotne zarówno dla małych dzieci, jak i ich opiekunów. Zabawa jest drogą do rozwoju myślenia abstrakcyjnego u dziecka. Zawsze wiąże się z wysiłkiem umysłowym dziecka i dzięki temu rozwija je. Uczy określonych zachowań i postaw.

• Co sprzyja, a co przeszkadza zabawie?

Co sprzyja zabawie? Odpowiedzi na to pytanie należy szukać głównie w działalności i postawie nauczyciela, gdyż to on ma ogromny wpływ na jej rodzaj, przebieg i rezultat. Zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom, które uczęszczają do przedszkola jest podstawowym zadaniem opiekuna jak i całej instytucji. Nauczyciel powinien więc być dyskretnie obecny obok dziecka jak i wśród dzieci, aby w razie jakichkolwiek trudności mogły się do niego zwrócić.

Również znajomość możliwości, szans, potrzeb dzieci i ich indywidualności korzystnie wpływa na przebieg zabawy. Jest warunkiem niezbędnym dla nauczyciela, aby podejmował trafne decyzje w zakresie własnego usytuowania się wobec dzieci na wybór roli, pozycji. Obserwacja opiekuna pozwala wykryć możliwości dzieci, poziom rozwoju, zainteresowania.

Nauczyciel musi również zachować spokój oraz refleksyjność, gdyż to on stanowi wzór. To jak opiekun się zachowuje, jaki ma stosunek do niepowodzeń, sukcesów, do rozwiązywania konfliktów przejmowane jest przez dzieci jako właściwe i godne naśladowania.

Zadaniem opiekuna jest także regulowanie zachowaniem dzieci poprzez kodeks, który zawiera prawa i obowiązki małego i dorosłego człowieka, gdyż dotyczy on wszystkich, nie tylko dzieci.

Humor, dowcip, żart w zachowaniu nauczyciela mają duży wpływ na poczucie pewności, bezpieczeństwa i zaufania u dzieci. Możliwości operowania humorem jest wiele na przykład „W naszej sali, dzisiaj właśnie WSZYSTKO dzieje się na OPAK...,chodzimy tyłem,

mówimy od końca... Jak się bawić? lub „ urządzamy konkurs śmiechu”.”

Czynnikami sprzyjającymi zabawie są również wyposażenie otoczenia, zagospodarowanie czasu dzieci i nauczyciela oraz zagospodarowanie przestrzeni; odpowiednia aranżacja otoczenia.

Oprócz tych pozytywnych zachowań można wymienić szereg takich, które nie sprzyjają zabawie dzieci. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim: narzucanie dzieciom przez wychowawcę własnych rozwiązań, zbyt szeroka jego inicjatywa. Bycie obok dzieci, „przed nimi”, także brak inicjatywy lub zbytnia kontrola. Przejawia się to głównie wtedy , kiedy nauczyciel jest sztywny, za bardzo „odpowiedzialny” za dzieci nie dając im dostatecznej swobody. Brak rozeznania w możliwościach dzieci, w ich oczekiwaniach czy orientacji w przyjaźniach. Uwidacznia się to wówczas, gdy wychowawca operuje „modelowym dzieckiem” nie zwracając uwagi na indywidualność każdego z nich. Niekonsekwencja w wymaganiach, wobec siebie i innych, w ocenianiu, brak zaufania, które są skutkiem humoru czy samopoczucia nauczyciela również niekorzystnie wpływają na przebieg zabawy.

Brak dbałości o wyposażenie prowadzi do tego, że dzieci nie szanują tego, co znajduje się w przedszkolu, nie czują się za nic odpowiedzialni, nie potrafią utrzymać czystości. Często też w konsekwencji dzieci nie mają środków do działania. Niedostosowanie lokalizacji sprzętu od potrzeb zabawy czy zakazy jego przesuwania poważnie blokują zabawę. Nieodpowiednie zachowania wychowawcy, które przejawiają się przede wszystkim w jego sztywności, obojętności emocjonalnej, nadmiernej dyscyplinie a także ośmieszaniu wywołują napięcie i lęk u dzieci, powodują również obniżenie efektywności uczenia się.

Niestety zdarza się tak, że te niesprzyjające zachowania każdego dnia mają miejsce w wielu placówkach przedszkolnych. Nauczyciele często nie zdają sobie z tego sprawy, nie widząc rodzących się z tym problemów u dzieci, które wpłyną na całe przyszłe ich życie. Należy więc tak postępować w czasie pracy z dziećmi, aby żadne z tych czynników nie miało miejsca.

• Czy zabawa ma znaczenie dla rozwoju psychicznego dziecka?

Zabawa jest tym dla rozwoju dziecka przedszkolnego, czym jest nauka szkolna dla ucznia, a praca dla człowieka dorosłego. Jest główną formą jego działalności, w toku której dziecko rozwija się zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Wszystkie procesy psychiczne, które są właściwe dziecku, rosną (ilościowo). Dzięki zabawie, jako swoistej formie aktywności dziecka, uczy się ono i zdobywa doświadczenie życiowe. Bawiąc się gromadzi wiadomości o otaczającym je świecie, poznaje dostępne swojemu poziomowi umysłowemu prawa wzajemnej zależności przedmiotów, jak proste związki przestrzenne i czasowe, proste związki przyczynowe itd.; na tej podstawie dziecko uczy się organizować własną działalność stosownie do właściwości obiektywnego świata. W toku zabawy dziecko poznaje aktywnie społeczny sens ludzkich czynności, uczy się podporządkowywać własne postępowanie obowiązującym zasadom. W zabawie rozwija swoją pomysłowość i twórczość, kształci poszczególne procesy psychiczne i sprawność ruchową.

Zwróciliśmy uwagę, że w okresie przedszkolnym występują pierwsze przejawy wyobraźni i twórczości dziecka. Twórczą wyobraźnię dziecięcą rozwijają i kształcą głównie zabawy twórcze. Gdy dziecko bawi się w „szofera” , „konduktora”, „lekarza”, przekształca myślowo rzeczywiste warunki, w których się znajduje, i w myśli stwarza sytuację przez siebie pożądaną. Podkreślić jednak należy, że dziecko tylko myślowo przekształca realną sytuację, lecz wcale się od niej nie odrywa. W pewnym eksperymencie, gdy eksperymentator podniósł do ust ciastko z piasku sporządzone przez pięcioletnie dziecko, chwyciło go ono za rękę, mówiąc: „Nie jedz, to jest ciastko z piasku”.

Zabawy twórcze wyrabiają w dzieciach umiejętność dobrowolnego podporządkowania się określonym wymaganiom i stanowią jak gdyby pierwszą szkołę woli dziecka. Tak na przykład zachowanie określonej pozycji przez kilka minut stanowi dla 4-5-letniego chłopca zadanie wcale niełatwe, ale gdy bawi się on w żołnierza stojącego na warcie, wypełnia je bez zbytniego wysiłku.

Zabawy z przepisami, to znaczy gry, jeszcze w większym stopniu kształcą tak ważną w życiu społecznym zdolność przestrzegania ustalonych norm. Zrozumienie znaczenia gry przejawia się z początku głównie w tym, że dziecko wymaga od partnera ścisłego przestrzegania przyjętych przepisów. O wiele trudniej jest jemu samemu podporządkować się

takim przepisom bez względu na to, czy uzyskuje dobre wyniki w grze; dopiero z czasem dziecko zdobywa tę umiejętność. Zabawy twórcze, gry, konstruowanie rozwija intensywnie spostrzegawczość, pamięć, uwagę dowolną, myślenie i mowę.

Tak więc wraz z rozwojem różnych form działalności dziecka przebiega rozwój wszystkich jego procesów psychicznych. Mowa coraz bardziej zatraca swój sytuacyjny charakter i staje się coraz bogatsza. Myślenie, ściśle związane z rozwojem mowy, z początkiem okresu jest jeszcze wyraźnie obrazowe, konkretne, ale stopniowo, dzięki bogaceniu się mowy i zdobywaniu przez dziecko coraz szerszej wiedzy o świecie, zaczyna coraz widoczniej, choć zwolna przekształcać się w słowno-logiczne i uniezależniać od konkretnej jednostkowej sytuacji.

Dzięki zabawom z przepisami, a zwłaszcza zabawom konstrukcyjnym, wymagającym planowych czynności zamierzonych z góry, zanim się przystąpi do ich realizacji, uczy się dziecko rozważać, obmyślać naprzód, próbować w myśli i wyobraźni różnych rozwiązań.

Bogactwo i wszechstronność treści zabaw dziecięcych wytwarza się nie tylko z bogatej i wielostronnej rzeczywistości, w której dziecko żyje i rozwija się, ale i z tego, jak te treści są dziecku podsuwane. U dzieci w tym samym wieku twórczość zabawowa osiąga różny stopień. Dzieci, pozostawione w swych zabawach samym sobie, nie zawsze potrafią wykorzystać bogactwa otaczającej je rzeczywistości. Stąd zabawy ich bywają często nieciekawe, stereotypowe. Dzieciom brak jeszcze potrzebnej inicjatywy. Nierzadko też błędnie odzwierciedlają rzeczywistość. Dziecko w zabawie nie kopiuje biernie spostrzeganych faktów, ale wyraża przez zabawę swój stosunek do nich i odtwarza je twórczo. W każdej zabawie przejawia się stosunek dziecka zarówno do własnej roli, jak i do odtwarzanych wydarzeń życia. By jednak dziecko prawidłowo uchwyciło podstawową myśl tego, co odtwarza i nie przeżywało w zabawie wypaczonych obrazów rzeczywistości, musi znać to, co odtwarza, a do samodzielnego prawidłowego ujmowania faktów nie jest jeszcze przygotowane. Jeżeli więc zabawa ma być rzeczywiście pożyteczna, musi odbywać się przy pomocy dorosłych. Pomoc ta oczywiście nie może psuć zabawy, ale ją organizować i dyskretnie nią kierować, właśnie tak, by dziecko się przez zabawę wychowywało. Taka rozumna i dyskretna pomoc starszych w zabawie wcale nie tłumi indywidualności dziecka, jego zainteresowań i inicjatywy, jak tego się niektórzy obawiają, ale je budzi i ułatwia ich rozwój.

• Jaki wpływ na zabawę dziecka ma wychowawca i jaka jest w tym rola przedszkola?

Wpływ wychowawcy na zabawę dziecka polega na odpowiednim doborze zabawek, umiejętnym podsuwaniu tematów zabaw, subtelnym i dyskretnym wpływaniu na przebieg zabawy. Rzecz jasna, nie każdemu wychowawcy to się udaje. Dzieci strzegą swej samodzielności w zabawie i nie zawsze stosują się do propozycji i rad dorosłych. Wychowawca musi dobrze znać psychikę bawiących się dzieci, odznaczać się wyrobioną spostrzegawczością w zakresie jej przejawów, mieć dużo pomysłowości przy kontakcie z małymi dziećmi. Wówczas może liczyć na zdobycie ich sympatii i zaufania, na to, że nie będą się krępowały jego obecnością, że będą się dzieliły z nim swoimi pomysłami i chętnie pójdą za jego wskazówkami i radami.

Ten obowiązek kierowania zabawą, a przez nią i wychowaniem dziecka ciąży przede wszystkim na rodzicach, ale ci nie zawsze są do tego należycie przygotowani i nie zawsze mogą poświęcić dziecku tyle czasu, ile jego wychowanie naprawdę wymaga. Doniosłą rolę odgrywa więc w naszym systemie wychowawczym przedszkole, które włącza dziecko w chwili, gdy zaczynają się tworzyć zalążki jego osobowości, w kolektyw, najpewniejszą szkołę uspołecznienia jednostki. Przedszkole w naszym społeczeństwie nie jest jeszcze dotąd należycie przez wszystkich docenione, jako poważna instytucja wychowawcza przygotowująca dziecko do systematycznej pracy w szkole. Uważa się je jeszcze często za „ochronkę”, do której odprowadza się dzieci, gdy nie ma innego wyjścia z sytuacji. Nie wszyscy jeszcze u nas zdają sobie, jak należy, sprawę z tego faktu, że dzieci w przedszkolu nie tylko się bawią, ale przez zabawę i inne zajęcia programowe wszechstronnie się rozwijają, że wychowawczyni przedszkola to nie bierna pielęgniarka strzegąca dzieci przez okres kilku godzin ich pobytu w przedszkolu, ale aktywny, odpowiedzialny i przygotowany do swego zawodu pedagog, który kształtuje tworzące się cechy osobowości dziecka i kieruje jego rozwojem.

• Zakończenie

Zabawa jest więc dla dziecka zajęciem o podstawowym znaczeniu: dzięki niej opanowuje ono umiejętności niezbędne do życia oraz odkrywa wzorce zachowań panujące w świecie, w którym się urodziło, a który tak trudno jest rozszyfrować.

Za pośrednictwem zabawy dziecko uczy się panować nad swoim ciałem: rozwija równowagę i koordynację wzrokowo-ruchową, poznaje świat materialny, gromadzi fakty i uczy się myślenia. Jednocześnie dzięki zabawie rozwiązuje własne problemy emocjonalne i zdobywa umiejętność panowania nad własnymi uczuciami; staje się w coraz większym stopniu istotą społeczną oraz odnajduje właściwe dla siebie miejsce.

Tak więc w zabawie rozwija się cała sylwetka osobowości dziecka, zarysowują się cechy jego charakteru. W jakim jednak kierunku ten rozwój pójdzie i jaki osiągnie poziom, zależy to od wychowawczej wartości zabawy, od jej treści, od tego, jakie przejawy życia ona odzwierciedla i jakie wzbudza w dzieciach uczucia i myśli, jakie między bawiącymi się wytwarza stosunki. Jest więc rzeczą zrozumiałą, że zabaw dziecięcych nie można pozostawić ślepemu losowi. Aktywność dziecka, której naturalnym przejawem jest zabawa, musi być poddana świadomemu i celowemu kierownictwu wychowawczemu, które w tym okresie sprawują dom i przedszkole, fachowa instytucja wychowawcza powołana do oddziaływania na dziecko w tym tak ważnym okresie rozwojowym.

• Bibliografia

1. Bogdanowicz Z. , Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, PZWS, Warszawa 1967.

2. Dudzińska I., Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1983.

3. Gniewkowski W., Bukowski M., Chore dziecko chce się bawić, WSiP, Warszawa 1987.

4. Huizing J. Homo ludens, wyd. Czytelnik, Warszawa 1985.

5. Lee C., Wzrastanie i rozwój dziecka, WSiP, Warszawa 1997.

6. Waloszek D., Zabawa edukacja, wyd. ODN w Zielonej Górze.

7. Zgrychowa I., Bukowski M., Chore dziecko chce się bawić, WSiP, Warszawa 1987.

• Spis przypisów

1. Huizing J., Homo ludens, wyd. Czytelnik, Warszawa 1985.

2. Waloszek D., Zabawa edukacja, wyd. ODN w Zielonej Górze.

3. Zgrychowa I., Bukowski M., Chore dziecko chce się bawić, WSiP, Warszawa 1987.

D. Waloszek, Zabawa edukacja, str. 34.

J. Huizing, Homo ludens, 1985, str. 11.

Zgrychowa I., Bukowski M., Chore dziecko chce się bawić, s.10.

D. Waloszek, Zabawa edukacja, str. 21.

D. Waloszek, Zabawa edukacja, str.73.

16

---