Wykład 1

Przedmiot demografii.

demos - lud, grapho - piszę

Demografia - bada prawidłowości rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych określonego terytorium. W szczególności statystyczno-analityczny opis stanu i struktury ludności, oraz ruchu naturalnego i wędrówkowego.

Struktura płci ma charakter dychotomiczny. Drugą najbardziej ważną cechą jest wiek (można ją rozpatrywać wg roczników lub np. 5-cio letnich grup wieku czy też struktury trójdzielnej: 0-14 - dzieci, 15-60 - rodzice, >60 - dziadkowie, osoby w starszym wieku).

Inne cechy to:

• Stan cywilny (jakościowa): panna, kawaler, itp.

• Ruch naturalny - obejmuje następujące wydarzenia demograficzne: zawieranie małżeństw, przeprowadzanie rozwodów, urodzenia, zgony. Przyrost naturalny nie jest elementem ruch naturalnego.

• Ruch wędrówkowy - zmiany miejsca zamieszkania (migracje, ruch mechaniczny): zewnętrzny - wykracza poza granice administracyjne państwa (emigracja, imigracja); wewnętrzny - przemieszczenia wewnątrz kraju (między wojewódzkie, wewnątrz wojewódzkie lub kierunek miasto-miasto, wieś-wieś, miasto-wieś, wieś-miasto)

Nazwa nauki pojawiła się w użyciu ok. połowy XIX w mimo, że zainteresowanie przedmiotem ma bardzo długą tradycję - aż do starożytności.

Platon - twórca teorii idealnego miasta.

Arystoteles - najlepszy wiek zamążpójścia dla kobiet 17 lat (M - 37)

Od XVII w ponowne zainteresowanie.

Dyscypliny:

• demometria - zajmuje się zastosowaniem metod statystyczno - matematycznych w badaniach zjawisk ludnościowych

• demografia opisowa - opis struktur i procesów demograficznych

• demografia historyczna - ocena procesów ludnościowych w minionych okresach

• teoria rozwoju ludności

• demografia społeczna - społeczne uwarunkowania procesów ludnościowych

• demografia ekonomiczna - ekonomiczne uwarunkowania procesów ludnościowych.

Demografia posiada charakter interdyscyplinarny - jest powiązana ze statystyką, z ekonomią, socjologią i psychologią.

Jednostka statystyczna (statystyka) - pojedynczy człowiek, czasem zespołowe jednostki statystyczne jak rodzina, czy gospodarstwo domowe.

Demografia zajmuje się zbiorowościami osób, rodzin lub gospodarstw domowych (nie pojedynczymi jednostkami).

Procesy ludnościowe są procesami masowymi dlatego prawidłowości w nich występujące ujawniają się gdy obserwacji poddamy dostatecznie liczną zbiorowość (prawo wielkich liczb).

Wykład 2 Źródła danych do badań ludnościowych.

1. Spis ludności - bogata tradycja (najwcześniej w Chinach w XVIII w p.n.e.)

Rzymskie spisy - cenzusy -w okresach 5-letnich, najbardziej wartościowe, były tworzone dla dwóch celów: militarnego i fiskalnego (ludność i mienie).

W średniowieczu nie prowadzono spisów.

Pierwszy nowoczesny spis był przeprowadzony w Szwecji w 1748r.

Polska:

1789-1790 - obszar zmniejszony o I rozbiór.

17778-1778 - spisano ludność miejską.

1809, 1810, 1811 - 3 spisy na obszarze Księstwa Warszawskiego.

Dwa spisy w okresie międzywojennym: 1921 i 1931.

Po wojnie 14.II.1946r był przeprowadzony sumaryczny spis ludności (ogólna liczba ludności z podziałem na miasta i wieś, również wg płci).

Następne spisy były już spisami imiennymi (1950, 1960, 1970, 1978 - ponieważ nastąpiły zmiany w podziale administracyjnym kraju 49 województw w VI.1975 - wcześniej 17 województw + 5 miast na prawach województwa, 1988).

Zalecenia ONZ aby móc porównywać dane międzynarodowe:

1. Spisy ludności w poszczególnych krajach nie rzadziej niż co 10 lat

2. Powinny być przeprowadzane w latach kończących się na 0.

Cechy nowoczesnego spisu ludności:

• jest badaniem powszechnym (obejmuje ogół ludności zamieszkującej obszar kraju)

• jest badaniem merytorycznie pełnym (obejmuje wszystkie cechy ludności ujęte w programie spisu)

• jest badaniem bezpośrednim (w trakcie spisu gromadzi się informacje na podstawie ustnego przekazu osób spisywanych)

• jest badaniem imiennym (cechy każdej spisywanej osoby są odnotowywane na oddzielnym arkuszu)

• jest badaniem okresowym

• jest badaniem jednochwilowym (każdy spis ma ustaloną datę krytyczną - dzień i godzina).

Spis dostarcza informacji o stanie i strukturze ludności w określonym momencie określonym datą krytyczną spisu.

2. Ewidencja bieżąca - objęty jest nią ruch naturalny i wędrówkowy ludności. Polega na bieżącej rejestracji wydarzeń demograficznych.

ruch naturalny - USC, Sądy Okręgowe (rozwody)

ruch wędrówkowy - biura ewidencji ludności

Na podstawie bieżącej ewidencji można ustalić liczbę ludności na koniec roku. W rocznikach - stan ze spisu i na 31.XII oraz na 30.VI (potrzebne do wskaźników demograficznych).

3. Badania reprezentacyjne - nie dotyczą ogółu ludności, przeprowadzane są na próbie a wyniki z określonym prawdopodobieństwem przenosi się na ogół - GUS i ośrodki badawcze.

4. Szacunek

metoda ekstrapolacji - nieznane wielkości wybiegają poza przedział wielkości znanych

t1 - okres między 2 spisem a rokiem szacowanym

L_x=L₂+[t1/t2*(L₂-L₁)]

metoda interpolacji - gdy występuje luka w materiale statystycznym - szacowanie nieznanej wielkości w przedziale wielkości znanych

L₁ - liczba ludności w momencie 1^st spisu

L₂ - liczba ludności w momencie 2^nd spisu

L_x - szacowana liczba ludności

t1 - okres między 1 a 2 spisem

t2 - okres między spisowy

L_x=L₁+[t1/t2*(L₂-L₁)]

Wykład 3

Rozwój liczebny ludności.

I. Mierniki rozwoju i rozmieszczenia ludności.

Liczba ludności jest zmienna w czasie.

1. Rzeczywisty przyrost ludności - różnica między liczbą ludności w końcu roku badanego i liczbą ludności w roku poprzednim (lub innym przyjętym za podstawowy). Jest to przyrost bezwzględny i może on być +, - lub 0.

Składniki:

• Przyrost naturalny - różnica między urodzeniami a zgonami. W latach 1999 - 2000 lekko ujemny. Do 1998 był dodatni i na tyle wysoki że pokrywał ujemny przyrost wędrówkowy i sprawiał że rzeczywisty przyrost ludności był dodatni.

• Przyrost wędrówkowy - przyrost w wędrówkach zewnętrznych, saldo w bilansie migracji zagranicznych. Od 20 jest to przyrost ujemny (od 1980).

• Przyrost z tytułu zmian administracyjnych - nie występuje w skali ogólnokrajowej, związany jest z granicami administracyjnymi. Z dużą siłą działa na miasta i wsie - szybko rozwijające się miasta wchłaniają przyległe wsie wraz z zamieszkałą tam ludnością.

2. Tempo przyrostu - przyrost względny łańcuchowy, wyrażone w odsetkach roczne zmiany stanu ludności.

3. Terytorialne rozmieszczenie ludności - wskaźnik gęstości zaludnienia - stosunek liczby ludności do wielkości terytorium (l. ludności/1km²)

4. Współczynnik koncentracji Lorenza - 864 miasta w Polsce, miasta do 5 tys. mieszkańców stanowią 34 % ogółu miast, a liczba ludności w nich zamieszkująca stanowi ok. 3% ogólnej liczby ludności miejskiej.

Rozwój ludności świata.

Na początku naszej ery było szacunkowo 200 - 400 mln ludzi.

Od połowy XVII w prowadzono szacunki:

Lata Liczba ludności w mln

1650 545

1750 730

1800 906 (na podstawie spisów)

1850 1171

1900 1608

1960 2986

1977 4124

1998 6000

Do XIX w następował dość równomierny przyrost liczby ludności na świecie ok. 400 mln rocznie. Od połowy XIX w rozpoczął się jej gwałtowny przyrost.

Okresy Rzeczywisty przyrost w mln

1920-1930 210

1930-1940 225

1940-1950 190 - wojna

1950-1960 497 - faza kompensacyjna

1960-1970 650

1970-1980 814

1. 935

Po II wojnie światowej dzięki działaniom ONZ nastąpił duży przyrost ludności na świecie, np. szczepienia w krajach azjatyckich, pomoc żywieniowa i finansowa krajom trzeciego świata.

Oczekiwania, prognozy:

• proces przyrostu ulegnie zwolnieniu - np. Chiny - przymusowa aborcja przy drugim dziecku.

• tempo przyrostu utrzyma się - w tym przypadku wizje są wręcz katastroficzne.

Najszybszy przyrost obserwuje się w krajach biednych.

Rozwój ludności w Polsce.

W czasach Mieszka I było ok. 600-700 tys. osób.

Za Bolesława Krzywoustego (1138r.) - 1200 tys., a pow. państwa polskiego wynosiła 250 km².

Rok 1600 - na terenie Polski i Prus Książęcych było ok. 3 mln osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 14 os./km².

Okres międzywojenny

• 1921r - 27,4 mln

• 1931r - 32,3 mln (w tym Polacy - 21 mln)

• 1935r - 35,1 mln (Polacy - 24 mln)

• 1939r - 36,0 mln.

Okres po II woj. światowej - straty ludności w wyniku wojny wyniosły ok. 6 mln osób - represje, planowa eksterminacja, w wyniku działań wojennych. Obszar Polski zmniejszył się z 389 km² do 310 km². Następowała masowa wywózka ludności pochodzenia niemieckiego z terenów polskich do Niemiec. Do Polski napływała ludność z byłych jej terenów: z Rosji - na tereny wschodnie, z rejonu Wilna - Mazury, Gdańsk, z pd. - wsch. (lwowskie, stanisławowskie) - Dolny Śląsk.

Lata Ludność w tys. Przyrost w tys.

1945 23895 -

1950 25035 1040

1960 29795 4760

1970 32658 2863

1980 35257 2599

1990 38183 2448

1996 38639 426

Na Międzynarodowym Kongresie Demograficznym w Rzymie występował Edward Rosset z referatem „Prawa demograficzne wojny”, który mówił o tym, że każda wojna rodzi swoisty cykl demograficzny: 1 faza - destrukcja (wojna i okupacja), 2 faza - kompensacja (po wojnie) - gwałtowny wzrost zawieranych małżeństw (szczyt w 1948r. - 319,2 tys., 13,3‰).

Pierwsze lata po wojnie charakteryzował wysoki wskaźnik narodzin, ale także zgonów. Chorobą społeczną była gruźlica, aż do końca lat 60. W ostatnich latach wystąpił nawrót tej choroby wśród dzieci i osób starszych. Od lat 60. zaczęła się zmniejszać liczba urodzeń.

Ludność w miastach i na wsi.

O podziale takim decyduje status jaki posiada ludność na danym terenie.

Kryterium administracyjne - miejscowości, które na mocy decyzji administracyjnej uzyskały prawa miejskie.

Kryterium statystyczne - decyduje liczba ludności w mieście.

Współczynnik urbanizacji - odsetek ludności zamieszkującej miasta.

Polska międzywojenna - w miastach zamieszkiwało 31,3 % lud. ogółem. Po wojnie od 1945r systematycznie wzrastała do 1995 roku z 31,8% do 62%, obecnie wystąpił niewielki spadek do 61,8%. W 1996r w miastach mieszkało 23,9 mln ludzi, a na wsi 14,7 mln.

Miasta 1946-1979r na przyrost ludności składał się przyrost:

• naturalny - 5 601,1 tys.

• wędrówkowy - 4 518 tys.

• z tyt. zmian administracyjnych - 2 009,4 tys.

Wykład 4

Ruch naturalny.

I. Małżeństwa.

Odgrywają one wyjściową rolę w procesie reprodukcji ludności ponieważ olbrzymia większość urodzeń występuje w ramach związków małżeńskich - do niedawna 95-96%, obecnie ok. 90%.

W porównaniu z urodzeniami, czy zgonami jest to mało zbadany obszar statystyki ludności.

Przy pomiarze zjawiska posługujemy się:

• liczbami bezwzględnymi

• współczynnikiem małżeństw Wm = Mt / Lt *1000, informuje ile małżeństw zawarto w roku t w przeliczeniu na 1000 ludności w połowie roku t. Nie jest to dobra miara, gdyż punktem odniesienia jest tu ogólna liczba ludności bez względu na wiek. Lepszą miarą będzie

Wm = Mt / L 15t * 1000.

Rejestracja związków małżeńskich.

W okresie międzywojennym brak było jednolitej rejestracji:

w byłym zaborze pruskim - rejestrowano przez cywilne USC

reszta kraju - rejestracja w parafiach wyznaniowych.

Po II woj. światowej - powołano świeckie USC dekretem KRN na terenie całego kraju:

• na początku był chaos - część związków zawierano tylko w kościele, co powodowało, że nie były one ważne z punktu widzenia prawa.

• 1958r - porozumienie państwo - kościół na mocy którego ksiądz udzielał ślubu tylko tym, którzy już zawarli małżeństwo w USC.

• obecnie - Konkordat - moc prawna małżeństwa, jeżeli ksiądz w ciągu 5. dni zgłosi to w USC.

Czynniki określające liczbę zawieranych małżeństw:

• prawny - określenie dolnej granicy wieku - po II wojnie światowej K-16 lat, M-18 lat; od 01.01.1965 K-18 lat, M-21 lat.

• ekonomiczny - warunki życia, sytuacja gospodarcza

• wojna - brak mężczyzn (walczą, ukrywają się), złe warunki materialne, niepewność jutra; po wojnie - faza kompensacyjna

• demograficzne - wzajemne relacje stanów liczebnych K i M , szczególnie w wieku największego natężenia zawieranych związków małżeńskich.

Tendencje zwieranych małżeństw w latach 1946-1998.

1948r - 319,2 tys. zawartych związków - szczyt powojennej tendencji kompensacyjnej 13.3‰, 14,8‰ - miasta i 12,5‰ - wieś (później spadek).

1964 - 230,7 tys. - pospieszne zawieranie związków przed podniesieniem dolnej granicy wieku, 7,4‰.

1965 - 199,9 tys. - podniesienie granicy wieku, 6,3‰.

1975 - 330,8 tys. - skutek wyżu demograficznego z 1955 roku, 9,7‰, miasta - 9,5‰, wieś - 9,8‰.

Współczynnik Wm od 1948r spadał sukcesywnie i w miastach, i na wsi (poza rokiem 1975 - gdzie nieznacznie wzrósł), z tym że do 1965 roku był on wyższy w miastach, a później wyższy na wsi.

Wiek nowożeńców:

Lata M K Różnica

1950 26,0 23,0 3

1960 25,4 22,3 3,1

1970 24,1 21,6 2,5

1980 24,3 22,7 1,6

1990 24,8 22,9 1,9

1998 25,3 24,1 1,2

Widać tu wyraźnie silnie asymetryczny rozkład wieku nowożeńców. Zauważyć również można zbliżanie się w czasie wieku kobiet i mężczyzn zawierających związek małżeński.

W 1960 i 1990 roku mężczyźni w wieku < 20 lat oraz 50+ najczęściej żenili się z kobietami w wieku podobnym. W 1960 roku M 20-34 lata najczęściej żenili się z K 20-24, M 35-49 z K 30-39. W 1990r M 20-29 najczęściej żenili się z K 20-24, M 30-34 z K 25-29, a M 35-49 z K 30-39 lat.

Małżeństwa powtórne - są to związki zawierane przez osoby rozwiedzione i stanu wdowiego.

Małżeństwa jednorodne - kawaler-panna, wdowiec-wdowa, rozwiedziony-rozwiedziona.

W roku 1998 najwięcej było małżeństw pierwszych (panna-kawaler) 180 712, rozwiedziony-rozwiedziona 7444, rozwiedziony-panna 7179, kawaler-rozwiedziona 5929. Stosunkowo mało było małżeństw zawieranych przez wdowy i wdowców.

Małżeństwa a ciąże przedślubne.

Odstęp protogenetyczny - czas od zawarcia związku małżeńskiego di narodzin dziecka.

Odstęp intergenetyczny - czas między kolejnymi dziećmi.

II. Rozwody.

W okresie międzywojennym nie było właściwie w polskim prawie instytucji rozwodu. Pojawiła się ona dopiero po II wojnie światowej (do 1993r zajmowały się nią sądy rejonowe, od 1993 - sądy okręgowe).

Jest to najmłodszy dział statystyki ludności:

1945 - pierwsze dane

1950 - dane z podziałem na miasta i wsie

1952 - wg województw

Miary:

Natężenie rozwodów

Wr= Rt/Lt *10 000

Nie jest to najlepszy wskaźnik ponieważ brakuje stanu cywilnego.

Współczynnik rozwodów z ograniczeniem

Wr= Rt/L 15+t * 10 000

Współczynnik rozpadu małżeństw

Wr= Rt/Mt *1000

Wady - licznik i mianownik w tym samym okresie, rzadko zdarza się aby rozwód był w tym samym roku w którym zawarto małżeństwo.

Poprawiony

Wr= Rt/Mit * 1000

Porównywanie tych współczynników z innymi krajami jest niemożliwe.

W Polsce w każdym roku rozwody orzeczone stanowią ok. 60% wniesionych spraw rozwodowych.

Tendencje:

Współczynnik rozwodów rósł do1984 roku, a od 1990 zaczął spadać. Wr w miastach był wielokrotnością Wr na wsi. Było to spowodowane dużym zakresem wspólnoty majątkowej na wsi oraz innym stylem życia.

Rozkład rozwiązanych małżeństw wg czasu ich trwania.

Czas trwania 1960 1975 1997

0-4 35,5% 25,7 27,0

5-9 28,5 24,3 27,7

10-14 16,8 19,2 19,7

15+ 19,5 30,8 25,6

Przyczyny rozwodów:

• zdrada

• niezgodność charakterów

• nieporozumienia na tle finansowym

• niewłaściwy stosunek do członków rodziny

Rozwiązane małżeństwa wg liczby dzieci.

Lata Ogółem 0 1 2 3 4+

1951 100,0 60,9 28,3 8,6 1,8 0,4

1970 100,0 37,4 38,8 17,9 4,4 1,5

1998 100,0 33,4 40,0 20,7 4,4 1,5

TENDENCJA

III. Urodzenia.

Jest to aktywny czynnik reprodukcji.

Demografia zajmuje się wyłącznie urodzeniami żywymi - czyli takimi produktami porodu, które wykazują oznaki życia (nie ma podanej wagi jak to było we wcześniejszych definicjach).

Współczynnik urodzeń

Wu= Ut/Lt * 1000

Współczynnik płodności kobiet - bardzo wysoka wartość poznawcza.

Czynniki określające liczbę urodzeń:

• wymierne - liczba kobiet w wieku rozrodczym; struktura wieku rozrodczego kobiet; częstość urodzeń w poszczególnych grupach wieku rozrodczego

• niewymierne - polityka ludnościowa państwa; ustawa w 1955r dopuszczająca aborcję; Towarzystwo Świadomego Macierzyństwa; proces aktywizacji zawodowej kobiet.

Tendencje:

1951r - koniec powojennej kompensaty urodzeń - 784 tys.; najwyższe Wu ogółem, w miastach i na wsi (ok. 31%)

1955r - pierwszy wyż demograficzny - 794 tys.; spadek Wu

1968r - pierwszy niż demograficzny - 524 tys.; niskie Wu (ok.16%)

1983r - drugi wyż demograficzny (niższy niż 1) - 724 tys.; Wu ok.20%

1998r - drugi niż demograficzny - 396 tys.; Wu ok. 10%

Wu w miastach w latach 1946-1998 był niższy niż na wsi a od 1968r był wyraźnie niższy.

Falowanie urodzeń należy traktować jako skutek II wojny światowej.

Urodzenia pozamałżeńskie.

Procent urodzeń pozamałżeńskich stale rośnie w Polsce przy czym w miastach procent ten rośnie znacznie szybciej niż na wsi.

Urodzenia wg kolejności.

Rośnie odsetek urodzeń pierwszych i drugich w ogólnej liczbie urodzeń. Bardzo zmalała liczba urodzeń w kolejności 11 i więcej.

Płodność kobiet - oznacza częstość urodzeń wśród kobiet będących w wieku rozrodczym (15-49 lat).

Współczynnik ogólny płodności kobiet

Wpk= Ut/K_15-49t *1000

Informuje ile urodzeń przypada na 1000 kobiet w roku t.

Grupowe współczynniki płodności są konstruowane dla każdej z grup wiekowych:

P_15-19= U_15-19/K_15-19 *1000

Itd. Aż do

P_44-49= U_44-49/K_44-49 *1000

Im starsza grupa wieku rozrodczego tym szybszy spadek częstości urodzeń.

Grupy wieku 20-24, 25-29, 30-34 są najpłodniejsze, dlatego nie bez znaczenia jest struktura kobiet w tych grupach.

Poziom płodności ogólnej zależy do:

• struktury wieku rozrodczego kobiet

• grupowych współczynników płodności.

Do analizy dynamiki płodności służy:

Wpk= ∑l*p / ∑l

l - wskaźniki struktury wieku rozrodczego kobiet

p - grupowe współczynniki płodności

Struktura wieku rozrodczego kobiet zmienia się, bywają lata o dużym odsetku kobiet w grupach najbardziej płodnych, ale także lata „chude”.

Od 1955 roku nastąpił ostry spadek Wpk, ze 110 urodzeń na 1000 kobiet w wieku rozrodczym w 1955 roku do 42‰ w roku 1996.

Najpierw (1950 rok) najpłodniejszą grupą była grupa wieku 25-29, później 20-24, obecnie ponownie jest nią grupa 25-29 lat.

Indeks wszechstronny wielkości stosunkowych.

Iw= (∑ l_n * p_n / ∑ l_n)/(∑ l₀ * p₀ / ∑ l₀)

Iw= Wpk_n / Wpk₀

Informuje o dynamice płodności ogółem.

Standaryzacja czynników:

• standaryzacja struktury wieku rozrodczego kobiet - indeksy wpływu zmian grupowych współczynników płodności

ogólnie

Iss= (∑ l_c * p_n / ∑ l_c)/(∑ l_c * p₀ / ∑ l_c)

Laspayre'sa - standaryzacja na poziomie roku bazowego 0

_LIss= (∑ l₀ * p_n / ∑ l₀)/(∑ l₀ * p₀ / ∑ l₀)

Int. W latach np. 1955-1996 płodność ogólna zmieniła się (wzrosła/zmalała) na skutek zmiany (wzrostu/spadku) grupowych współczynników płodności przy założeniu stałej struktury wieku rozrodczego kobiet na poziomie roku bazowego (1955).

Paschego - standaryzacja na poziomie roku badanego n

_PIss= (∑ l_n * p_n / ∑ l_n)/(∑ l_n * p₀ / ∑ l_n)

Int. W latach np. 1955-1996 płodność ogólna zmieniła się o ... (wzrosła/zmalała) na skutek zmiany (wzrostu/spadku) grupowych współczynników płodności przy założeniu stałej struktury wieku rozrodczego kobiet na poziomie roku badanego (1996).

• standaryzacja grupowych współczynników płodności - indeks wpływu zmian strukturalnych

ogólnie

Iwzs= (∑ l_n * p_c / ∑ l_n)/(∑ l₀* p_c / ∑ l₀)

Laspayre'sa - standaryzacja na poziomie roku bazowego 0

_LIwzs= (∑ l_n * p₀ / ∑ l_n)/(∑ l₀ * p₀ / ∑ l₀)

Int. W latach np. 1955-1996 płodność ogólna zmieniła się (wzrosła/zmalała) na skutek (korzystnych/niekorzystnych) zmian w strukturze wieku rozrodczego kobiet przy założeniu stałych grupowych współczynników płodności na poziomie roku bazowego (1955).

Paschego - standaryzacja na poziomie roku badanego n

_PIwzs= (∑ l_n * p_n / ∑ l_n)/(∑ l₀ * p₀ / ∑ l₀)

Int. W latach np. 1955-1996 płodność ogólna zmieniła się (wzrosła/zmalała) na skutek (korzystnych/niekorzystnych) zmian w strukturze wieku rozrodczego kobiet przy założeniu stałych grupowych współczynników płodności na poziomie roku badanego (1996).

Wykład 5

Zgony - czynnik korygujący przyrost ludności

„zgony” - jeśli posługujemy się liczbami bezwzględnymi

„umieralność” - określa natężenie zgonów

Ogólny współczynnik zgonów

Wz= Zt/Lt *1000

Wyraża ogólną umieralność w roku. Liczy się go także dla każdej płci. Ponadto obliczane są grupowe współczynniki umieralności wyrażające natężenie zgonów w zależności od wieku. Natężenie zgonów jest bardzo zróżnicowane w zależności od grupy wiekowej.

„śmiertelność” - gdy zgony rozpatrujemy z punktu widzenia przyczyn, które je wywołały, np. śmiertelność z powodu chorób układu krążenia.

Ocena zdrowotności społeczeństwa - nie ma żadnych bezpośrednich wskaźników do jej oceny, dlatego wykorzystujemy współczynniki negatywne stanu zdrowia - współczynnik umieralności i śmiertelności.

Współczynnik umieralności - ocena

Pierwsza skala została ogłoszona w Rzymie w 1931 roku.

Zgony na 1000 ludności Poziom umieralności

Poniżej 15 niski

15-20 średni

powyżej 20 wysoki

Taka skala odpowiadała ówczesnym warunkom - najniższy współczynnik umieralności był w Nowej Zelandii 8,4‰, a najwyższy w Indiach 31,0‰ (w Polsce w 1927 roku 17,4‰).

Po II wojnie światowej próbowano konstruować różne skale, ale dochodzono do wniosku, że jednolita skala oceny umieralności dla całego świata byłaby bardzo trudna do skonstruowania.

Czynniki określające współczynnik umieralności:

• materialne warunki życia

• poziom kultury

• stan wiedzy medycznej

• rozwój urządzeń sanitarnych

• system ubezpieczeń zdrowotnych

• stan środowiska naturalnego

• lata dobre i złe pod względem klimatycznym i zdrowotnym.

Tendencje:

Działanie skutków wojny przeciągnęło się w czasie do 1951 roku. Społeczeństwo było biologicznie wyniszczone, a w latach powojennych w Polsce nie było środków na poprawę tego stanu (brak szpitali, leków, szczepionek, pieniędzy).

Rok 1951 był zdaniem Rosseta rokiem klimatyczne i zdrowotnie złym. Po 1951 roku nastąpił bardzo szybki spadek liczby zgonów jednakże był on krótkotrwały (Wu zaczął rosnąć, aż ustabilizował się w okolicach 10‰). Rozpoczął się proces demograficznego starzenia się społeczeństwa.

Współczynnik Wu na wsi był zawsze wyższy niż w mieście (gorszy dostęp do opieki zdrowotnej, niekorzystne warunki życia, wyniszczająca ciężka praca).

Niższą umieralność niemowląt na wsi w pierwszych tygodniach życia tłumaczy się czystym powietrzem.

Występuje zjawisko nadumieralności mężczyzn - M/K (%)= ok.120

Światowa Organizacja Zdrowia dokonała klasyfikacji przyczyn zgonów - stworzyła 17 grup do których przypisała ponad 1000 przyczyn zgonów, w tym np.:

• choroby zakaźne i pasożytnicze

• nowotwory

• choroby krwi

• choroby układu oddechowego

• wady rozwojowe wrodzone

• wypadki, zatrucia, urazy

• objawy i stany niedokładnie określone.

Zachorowalność i śmiertelność w Polsce po II wojnie światowej wg przyczyn.

Pierwsze lata po wojnie - dur brzuszny i wysypkowy, czerwonka, gruźlica.

Penicylina - Fleming 1943r.

Streptomycyna - koniec lat 40.

Rimifon - przeciwko gruźlicy, w Polsce od 1962r.

Obecnie rośnie w Polsce rośnie zachorowalność na gruźlicę, szczególnie u dzieci i osób starszych.

Najczęstsze przyczyny zgonów:

• choroby układu krążenia - 1985 M-47,9% ogółu zgonów, K-57,3%; 1996 M-44,3%, K-55,6%.

• nowotwory - 1985 M-20,0%, K-16,9%; 1996 M-22,1%, K-18,3%.

• wypadki, urazy, zatrucia - 1985 M-9,4%, K-3,8%; 1996 M-9,6%, K-4,1%.

Umieralność niemowląt.

Hipotezy:

Niektórzy twierdzą, że te zgony mają charakter selekcji naturalnej.

Inna - wysoka umieralność na nowotwory spowoduje spadek umieralności niemowląt.

Wysoka umieralność niemowląt toruje drogę długowieczności.

Żadna z tych hipotez nie ma potwierdzenia statystycznego.

Mierniki:

Wzn= Znt/Ut *1000 - słaby, ponieważ w mianowniku są urodzenia ogółem

Wzn= Znt / α_t * U_t + (1 - α_t) U_t-1

α_t - stosunek liczby niemowląt zmarłych w roku t spośród urodzonych w roku t do ogólnej liczby niemowląt zmarłych w tym roku.

U_t - liczba urodzeń w roku t.

α_t - jest podawane przez GUS

do roku 1954 α_t= 0,67 - co oznacza, że wśród zgonów niemowlęcych zarejestrowanych w danym roku 67% stanowiły zgony niemowląt urodzonych w tym roku, a 33% urodzonych w roku poprzednim.

Od 1955 roku do lat 90. α_t= 0,75

W latach 90. α_t= 0,80 - zmieniła się struktura wieku zmarłych niemowląt i przyczyn ich zgonów (częściej noworodki - do 1 m-ca).

Skala umieralności niemowląt - Rzym 1931 rok

Wzn (‰) Poziom umieralności

> 200 bardzo wysoki

150-200 wysoki

100-150 średni

< 100 niski

Tendencje:

1951r. - co ósme dziecko nie dożywało swoich pierwszych urodzin (90,2 tys., 117,6‰)

po 1951r. współczynniki zgonów maleją bardzo szybko (1999r. 3,4 tys., 8,9‰)

od 1991r. Wzn po raz pierwszy był wyższy w miastach niż na wsi (tendencja ta utrzymuje się)

Występuje nadumieralność niemowląt płci męskiej i oscyluje wokół wartości ok. 140% (1970, 1980, 1990) i 125% - 1997 rok.

Przyczyny zgonów niemowląt:

• endogeniczne - wynikają z przyczyn wcześniejszych niż urodzenie (powikłania w okresie ciąży, wady rozwojowe płodu)

• egzogeniczne - wynikają ze środowiska zewnętrznego z którym styka się mały organizm (zła higiena, złe karmienie, zakażenia, wypadki)

Struktura zgonów niemowląt wg przyczyn, tendencje:

Zgony z przyczyn i endogenicznych, i egzogenicznych spadają, jednakże od lat 70. zgony z przyczyn egzogenicznych spadają dużo szybciej (lepsze warunki, higiena, opieka lekarska, itp.), jednakże do lat 60. były one dużo wyższe niż zgony z przyczyn endogenicznych.

Zgony niemowląt wg wieku.

0-27 dni - umieralność neonatalna

>27 dni - umieralność postneonatalna (28 -364 dni)

Spada procentowy udział (zmienia się struktura) zgonów niemowląt postneonatalnych w całości zgonów niemowląt na rzecz zgonów neonatalnych - w 1997 roku 72,8% - umieralność neonatalna, 27,2% - umieralność postneonatalna. W 1997 roku ok. 31% wszystkich zgonów niemowląt stanowiły zgony niemowląt w wieku 0 dni.

Jeżeli coraz niższa jest umieralność z przyczyn egzogenicznych to powinna spadać umieralność postneonatalna.

Poziom umieralności zależy od kolejności urodzeń- najniższa umieralność występuje u dzieci pierwszych, a im wyższy numer porządkowy tym jest wyższa umieralność.

W cyklu rocznym są dwa miesiące w których jest najwięcej zgonów, są to: marzec i listopad; godziny w ciągu doby to 8 i 9.

Syntetyczne miary reprodukcji ludności.

Reprodukcja - jest to zastępowalność pokoleń.

Czynniki ją określające:

• urodzenia - aktywny czynnik reprodukcji

• zgony - czynnik negatywny.

Do syntetycznego opisu reprodukcji ludności zalicza się różne miary, jednakże mają one tą prawidłowość, że w okresach korzystnych wszystkie mają wysokie wartości, a w okresach niekorzystnych wszystkich wartości są niskie.

1. Współczynnik przyrostu naturalnego

Wpn= (Ut - Zt) / Lt *1000

lub

Wpn= Wu - Wz

Informuje o wielkości przyrostu ludności na każdy 1000 ludności w połowie roku t.

Nie należy go oceniać w oderwaniu od wartości go kształtujących, np.:

Kraj A Kraj B

Wu 30 20

Wz 20 10

Wpn 10 = 10

Jednakże kraj A cechuje się bardzo wysoką rozrodczością, ale również bardzo wysoką umieralnością (kraje biedne), natomiast kraj B ma dość wysoką rozrodczość oraz średnią umieralność.

Wpn > 0 - gdy urodzenia > zgony

Wpn = 0 - gdy urodzenia = zgony

Wpn < 0 - gdy urodzenia < zgony

Wskaźnik ten systematycznie spada od 1955 roku (poza rokiem 1983 - II wyż demograficzny - nieznaczny wzrost) i w 1999 roku osiągnął wartość 0,0.

2. Współczynnik dynamiki demograficznej

Wd= Ut / Zt

Informuje ile w danym roku przypada urodzeń na jeden zgon (im więcej, tym lepiej).

Jest skorelowany dodatnio z Wpn - jeżeli Wpn rośnie to Wd również rośnie i na odwrót.

Wd > 1 jeżeli Wpn > 0

Wd = 1 jeżeli Wpn = 0

Wd < 1 jeżeli Wpn < 0

Tendencja w latach 1955-1999 była podobna jak przy Wpn z tym, że w1999 roku wyniósł on 0,9998, czyli na jeden zgon w tym roku nie przypadało nawet jedno urodzenie.

3. Współczynnik dzietności teoretycznej

Rzeczywista dzietność kobiet - to liczba dzieci urodzonych przez kobietę w ciągu okresu rozrodczego.

Rzeczywista dzietność kobiet brutto - liczba dzieci żywourodzonych.

Rzeczywista dzietność kobiet netto - liczba dzieci żyjących w okresie badania.

Rzeczywista dzietność kobiet całkowita - dotyczy kobiet, które przekroczyły górną granicę wieku rozrodczego.

Rzeczywista dzietność kobiet dotychczasowa - kobiety w wieku rozrodczym.

Podstawą do obliczania Współczynnika dzietności teoretycznej są grupowe współczynniki płodności.

Ta miara wiąże się z pojedynczą kobietą.

Wdzt= ∑ p_i

Założenie - każda kobieta, która wchodzi w wiek rozrodczy będzie do końca tego okresu rodziła z taką częstością, z jaką rodziły w danym roku wszystkie kobiety w wieku rozrodczym.

W praktyce każdy grupowy współczynnik płodności mnoży się przez pięć (pięcioletnie okresy) i ich sumę dzieli się przez 1000.

Wdzt= ∑( p_i * 5) / 1000

Informuje, ile średnio dzieci urodzi 1 kobieta do końca wieku rozrodczego, jeżeli będzie rodziła z częstością stwierdzoną u wszystkich kobiet w wieku rozrodczym w danym roku.

Tendencja:

Wdzt maleje od 1950 roku, poza danymi z roku 1980 (wyż). W roku 1999 wyniósł on wg GUS 1,366.

4. Współczynnik reprodukcji brutto

Wrb= ∑ p_i * ( Udzt / U)

Wrb < ½ Wdzt Udzt / U = 0,483 (GUS)

Informuje, ile średnio dziewcząt urodzi jedna kobieta do końca wieku rozrodczego jeżeli będzie rodziła z częstością stwierdzoną w danym roku u wszystkich kobiet w wieku rozrodczym.

5. Współczynnik reprodukcji netto

Wrn= ∑ p_i * ( Udzt / U) * P

P - prawdopodobieństwo dożycia i przeżycia wieku rozrodczego, P<1, jego wartość jest podawana przez GUS

Wrn= Wrb * P

W pełni odzwierciedla zastępowalność generacji matek przez generację córek przy danej płodności i umieralności.

Przy wysokiej umieralności (jak np. w 1950) różnica między Wrb i Wrn jest duża.

Oba współczynniki Wrb i Wrn maleją od 1950 roku (poza 1980), w 1999 roku wyniosły Wrb=0,664, a Wrn=0.654.

Różne typy reprodukcji ludności.

Wrn = 1 - reprodukcja prosta

Wrn > 1 - reprodukcja rozszerzona (jedna matka zastąpiona przez więcej niż jedną córkę)

Wrn < 1 - reprodukcja zwężona

Dla wsi zawsze te miary syntetyczne są wyższe.

Dzietność równa 2 nie zapewnia pełnej zastępowalności (rodzi się więcej chłopców), ani reprodukcji prostej, dlatego też powinna wynosić więcej niż 2.

Część kobiet nie wychodzi za mąż i nie rodzi dzieci, część z kolei wychodzi za mąż ale nie może lub nie chce mieć dzieci.

W demografii panuje pogląd, że dla utrzymania zdrowej struktury ludności pożądany jest Wrn=1,100, co oznacza reprodukcję rozszerzoną.

Urodzenia wg kolejności a reprodukcja.

Lata Kolejność urodzeń Wrn

1950 1-3 =1,338 1,491

1955 1-3 =1,170 1,519

1960 1-3 =1,046 1,339

1965 1-3 =0,916 1,149

1-4 =1,021

1970 1-3 =0,854 1,011

1-7 =1,000

1975 1-3 =0,916 1,059

1-6 =1,001

Do roku 1965 urodzenia dzieci 1-3 nie tylko zapewniały reprodukcję prostą, ale wystarczały nawet na rozszerzoną, jednakże stopniowo ich ilość się obniżała. Po 1965 roku dopiero urodzenia 1-4 mogły zapewnić reprodukcję prostą, w roku 1970 dopiero urodzenia 1-7. Gdy jest dużo urodzeń dzieci 1-3 (w związku z rosnącym ich udziałem) zapewniają one reprodukcję prostą a nawet mogą tworzyć rezerwy.

Dodatkowe syntetyczne miary reprodukcji.

1. „urodzenia - małżeństwa”

suma urodzeń z 5 lat / suma zawartych małżeństw w ciągu tych 5 lat

Na każdy zawarty związek małżeński przypadało ... urodzeń.

Od lat 50. tendencja malejąca - 1951-1955 - 3,29; 1981-1985 - 1,44.

2. „dzieci - kobiety”

(liczba dzieci 0-4 lat / liczba kobiet) *1000

Na 1000 kobiet w wieku rozrodczym w roku ... przypadało .... dzieci w wieku 0-4 lat.

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985

463 540 521 387 321 325 305 298

Wykład 6

Struktura ludności wg płci i wieku.

Struktura wg płci.

Panował pogląd wśród francuskich demografów, że struktura ludności wg płci nie wnosi nic do nauki.

Odmiennego zdania był amerykański demograf R.E. Chadock, twierdził on: „Struktura ludności wg płci ujemnie odbija się na przebiegu ruchu strukturalnego, poza tym ujemnie wpływa na stosunki zdrowotne, moralność i stosunki społeczne społeczeństwa”.

Gdy jest duża przewaga liczebna mężczyzn - szerzy się prostytucja, gdy natomiast więcej jest kobiet - zwiększa się ilość urodzeń pozamałżeńskich.

Czynniki kształtujące strukturę ludności wg płci:

• urodzenia - działają w kierunku zwiększenia udziału M w ogólnej liczbie ludności,

• umieralność - działają w kierunku spadku udziału M w ogólnej liczbie ludności,

• wojna

• migracje - w Polsce zewnętrzne nie wywierają prawie żadnego wpływu, wewnętrzne natomiast kształtują strukturę w miastach i na wsi poprzez to że kobiety dominowały w migracjach ze wsi do miast.

Mierniki struktury ludności wg płci:

• wskaźniki struktury - udział każdej płci w ogólnej liczbie ludności

• miary natężenia:

• współczynnik feminizacji Wf = K / M * 100 - ile kobiet przypada na 100 mężczyzn

• współczynnik maskulinizacji Wm = M / K *100

Informacje o liczbie kobiet i mężczyzn uzyskujemy ze spisów powszechnych i roczników demograficznych.

Skala oceny na podstawie Wf (E. Rosset)

Klasy Wf Charakterystyka

I poniżej 100 przewaga liczebna M

II 100,0-101,9 równowaga, lekka przewaga K

III 104,0-107,9 zwichnięta równowaga płci

IV 108,0-111,0 mocno zwichnięta równowaga płci

V 112,0+ struktura płci wysoce anormalna

Francja - okres po wojnach napoleońskich

1821 - 105,9

1921 - 110,3

1946 - 110,0

Berlin sierpień 1945 - 172,0

Budapeszt marzec 1945 - 131,7

Łódź lipiec 1945 - 146,7

Polska

Lata Wf

1900 101,0

1921 107,0

1931 106,0

1939 105,0

W Polsce po II wojnie światowej były wysokie wartości Wf: 1945r ogółem - 118,5, w miastach - 130,7, na wsi 117,4. Wartość tego współczynnika zaczęła się z czasem obniżać, przy czy współczynnik ten w miastach jest wyższy niż na wsi (jest to związane z migracjami kobiet do miast - największe natężenie wystąpiło w latach 50.) i występuje zależność, że im większe miasto, tym ten współczynnik jest wyższy. Współczynnik Wf ustabilizował się od lat 70. i wynosił ogółem - ok.105,0-106,0 oraz w miastach - ok.108.0 - 109,0. Tylko na wsi ciągle maleje i w 1996 roku wynosił on 100,0.

Struktura ludności wg wieku.

Cecha ta nie ma określonej liczby wariantów, różne rodzaje klasyfikacji:

Układ podstawowy (roczniki)	Układ 5-letni (do obliczeń współczynników demograficznych)	Układ publikacyjny (umożliwia dowolne grupowanie)	Układ urbanizacyjny	Układ ekonomiczny (z punktu widzenia zdolności do pracy)
0 1 2 3 4 . . . 98 99 100+	0-4 5-9 10-14 . . . . . 95-99 100+	0-4 0 1 2 3 4 5-9 5 6 7 itd.	0-2 3-6 7-14 15-17 18-19 20-24 25-29 . . . 70+	przedprodukcyjny 0-15 produkcyjny 16-59 16-64 poprodukcyjny 60+ 65+

W analizach demograficznych często posługujemy się podziałem biologicznym, 3 grupy:

Francja ONZ

Dzieci i młodzież 0-19 0-14

Dorośli 20-59 15-64

Osoby starsze 60+ 65+

W 1989 roku w Oslo odbył się Międzynarodowy Kongres Statystyczny. Szwedzki statystyk Gustaw Sundbërg przedstawił na nim Prawo Równowagi Struktury Wieku. Podzielił on ludność na 3 klasy:

• dzieci - 0-14

• rodzice - 15-19

• dziadkowie - 50+

Prawo to mówiło, że udział rodziców w ogólnej liczbie ludności jest względnie stały, natomiast zmieniają się udziały dzieci i dziadków w zależności od typu struktury wieku.

Trzy typy struktury wieku: dzieci rodzice dziadkowie

I. progresywny 40% 50% 10%

Oznacza społeczeństwo młode o wysokiej i często rosnącej liczbie urodzeń, konsekwencją czego jest stały rozwój.

II. stacjonarny 27% 50% 23%

Roczna liczba urodzeń równa jest rocznej liczbie zgonów. Każdy poprzedni rocznik zbliżony jest do następnego.

III. regresywny 20% 50% 30%

Jest wynikiem malejącej z roku na rok liczby urodzeń.

Do prezentacji struktury ludności wg wieku służy piramida wieku.

Kształty w zależności od typu struktury:

Ad. I. Progresywny. Ad. II. Stacjonarny. Ad. III. Regresywny

Piramida wieku jest asymetryczna - więcej mężczyzn aż do 48 roku życia, później mniej. Na kształt piramidy wpływają również: wojna, wyże (szeroka podstawa) i niże (wąska podstawa) demograficzne.

Grupa dzieci - bardzo ważny jest jej udział w strukturze ludności.

1960 rok

Najniższy udział dzieci: Austria - 21,8%, Belgia - 21,8%, Anglia - 22,8%.

Najwyższy udział dzieci (państwa biedne): Kolumbia - 42,5%, Brazylia - 41,8%, Cejlon (Sri Lanka) - 40,7%.

1970 rok

Najniższy udział dzieci: Szwecja - 20,9%, Luksemburg - 21,9%.

Najwyższy udział dzieci: Honduras - 51,5% - bardzo duża rozrodczość, krótki cykl życia.

Polska, tendencje:

W okresie międzywojennym występowała w Polsce struktura progresywna, jednakże udział dzieci obniżał się - od 39,3% w 1900 roku do 32,5% w roku 1939. Jednocześnie dość niski udział osób starszych nieznacznie (jednak stale) zwiększał się - od 3,6% w 1900 roku do 5,0% w roku 1939. zwiększał się również udział rodziców - od 57,1% (1900r) do 62,5% (1939). W latach 30. rozpoczął się w miastach proces przechodzenia od wielodzietności do średniodzietności.

Po II wojnie światowej, oprócz lat 50. - w których to kończyła się faza kompensacyjna (rok 1950 - 29,5% i rok 1960 - 33,5%) - tendencja spadkowa udziału dzieci została zachowana - w 1998 roku wynosił on 20,8%. Również udział osób starszych stale wzrastał - lata 50. - przedpole starości społeczeństwa (8,2% w 1950 i 9,6% w 1960 roku); od lat 70. rozpoczęła się demograficzna starość społeczeństwa polskiego (12,9% w 1970r, 16,0% w 1998). Tylko udział rodziców był w tym okresie względnie stały i oscylował wokół wartości 60,0 - 63,0%. Struktura wieku była typu zastojowego.

Grupa osób starszych - proces starzenia się ludności.

Demografia nie zajmuje się biologicznym starzeniem się jednostek, a zajmuje się demograficznym starzeniem się społeczeństwa, a jego miernikiem jest udział osób starszych w ogólnej liczbie ludności. Proces ten rozpoczął się w krajach wysokorozwiniętych, tam najwcześniej zaczęła się zmniejszać rozrodczość.

Starzenie się ludności - posiada charakter dynamiczny. Jest to proces dlatego do jego określenia niezbędne są informacje z pewnego okresu.

Starość społeczeństwa to pojęcie statyczne.

Określenie progu starości - określenie wieku od którego zaczyna się starość.

Francja - 60 lat

ONZ - 65 lat

E. Rosset - określenie tego progu pozwala badać tę grupę. Na początku przyjmował oba progi.

% osób 60+w ogólnej liczbie Charakterystyka

poniżej 8 młodość demograficzna

8-10 przedpole starzenia się

10-12 właściwe starzenie się

12+ demograficzna starość

Według prognozy na 2020 rok w Polsce będzie 22% osób w wieku 60 lat i więcej (co będzie oznaczało, że co 5-ty Polak będzie w tym wieku).

Do czynników sprawczych tego procesu zalicza się:

• spadek rozrodczości

• wydłużenie trwania życia (spadek umieralności).

Wykład 7

Trwanie życia.

Życie ludzkie wydłuża się dzięki spadkowi umieralności, w konsekwencji co raz więcej osób dożywa wieku sędziwego.

Prof. A. Krzyżanowski - w ciągu ostatnich 100 lat nastąpiła swoista rewolucja w trwaniu życia, stwierdził on, że w krajach wysokorozwiniętych dobiega ona końca. Jego teoria nie potwierdziła się - trwanie życia wydłuża się, ale w mniejszym stopniu.

Historia:

Grecki prawnik Ulpian (przełom II i III w n.e.) próbował ustalić, ile lat życia mają przed sobą osoby będące w różnym wieku. Skonstruował pierwszą tablicę trwania życia (umieralności).

Jego metodologię rozwinął w XVII w J. Grant , który na podstawie informacji o zgonach w Londynie ok.1660 roku podjął próbę ustalenia porządku wymierania.

E. Halley na podstawie informacji o wieku zmarłych we Wrocławiu w latach 1687-1691 odtworzył porządek wymierania generacji.

W Królestwie Polskim pierwszą tablicę umieralności stworzył J. Słonimski w oparciu o zgony w latach 1838-1841.

Po I wojnie światowej w Polsce tablice umieralności zostały opracowane tylko dla dwóch województw: poznańskiego i pomorskiego w 1922 roku, ponieważ najlepiej była tam rozwinięta statystyka (było najwięcej materiału).

Ogólnopolskie tablice były stworzone w oparciu o zgony w latach 1931-1932.

Po II wojnie światowej tablice umieralności ułożył E. Vielrose w 1948 roku, później zadanie ich tworzenia przejął GUS.

Pojęcia:

Przeciętne trwanie życia - liczba lat jaką ma średnio do przeżycia osobnik w wieku x-lat (w tablicy umieralności używa się symbolu e_x, e₀ - noworodki, e₁₅ -dla osób w wieku 15 lat, itd.).

Prawdopodobne trwanie życia - wiek w którym z liczby osób jakie jednocześnie przyszły na świat zostaje przy życiu połowa.

Normalne trwanie życia - wiek na który przypada maksymalne nasilenie zgonów starczych.

Naturalne trwanie życia - wiek otrzymany w darze od natury (ok. 100 lat).

Maksymalne trwanie życia - nie definiuje się ponieważ jest różne dla różnych krajów.

Przeciętne trwanie życia wg płci.

W przeciągu lat 1931-1999 przeciętne trwanie życia wydłużyło się: dla M o 20,6 lat (1931r - 48,2; 1999r - 68,8 lat), dla K o 26,1 lat (1931r - 51,4; 1999r - 77,5 lat).

Przeciętne trwanie życia w różnym wieku.

15 30 45 60

Mężczyźni

1931-1932 47,8 36,0 24,0 13,7

1999 54,7 40,1 27,3 16,3

Tendencja +6,7 +3,9 +3,3 +2,6

Kobiety

1931-1932 49,8 38,0 26,4 15,1

1999 63,3 48,6 34,3 21,1

Tendencja +15,5 +10,6 +7,9 +6,0

Przeciętne trwanie życia dla lat 1931-1932 było dłuższe w miastach niż na wsi, dla M o 4 lata, dla K o 5,9.

W latach 1952-1953 było dłuższe dla M o 0,3, dla K o 1,3 roku.

W latach późniejszych przeciętne trwanie życia było dłuższe na wsi.

Normalne trwanie życia.

Lata M K

1931-32 72,5 75,6

1952-53 73,3 77,9

1960-61 76,0 79,7

1970-72 76,0 80,0

Tendencja + 3,5 + 4,4

Późna starość - wg Francuzów 80 lat

Wg Rosseta 85-90 lat

Częstość dożywania wieku 80 lat na 1000 żywourodzonych.

Lata M K

1931-32 11,1 15,9

1952-53 17,5 28,1

1960-61 23,6 37,1

1970-72 22,8 41,7

1980-81 23,2 42,3

1990 23,0 42,8

1999 23,9 44,5

Możliwe jest dalsze wydłużanie życia, ale przyrosty te będą coraz mniejsze.

Wykład 8

Prognozy demograficzne.

Potrzebne są m.in. do:

• programowania szkolnictwa

• planowania przyrostów miejsc pracy.

Stanowią one nieodzowną podstawę rozwoju społeczno - gospodarczego kraju.

Występują dwa rodzaje prognoz:

1. Prognozy najbardziej prawdopodobne

2. Prognozy studialne

Ad. I. Prognozy najbardziej prawdopodobne.

Opierają się na hipotezach najbardziej prawdopodobnego przebiegu procesów demograficznych. Dla celów polityki społecznej i gospodarczej prognozy te w Polsce opracowywane są na okres od 5 do 15 lat.

Prognozy na okres od 5 do 10 lat traktuje się jako takie, w których można dosyć dokładnie przewidzieć zmiany w liczbie i strukturze ludności, gdyż w tak krótkich okresach nie dochodzi raczej do istotnych zmian. Dotyczą one głównie ogólnej liczby ludności oraz struktury demograficznej wg podstawowych cech, tj. wieku i płci.

Prognozy na okres dłuższy niż 10 lat polegają na wytyczaniu oczekiwanych kierunków zmian w stanie liczebnym i strukturze ludności. Na ogół są opracowywane wariantowo, w Polsce występują trzy warianty:

1. optymistyczny (np. szybszy wzrost liczby ludności),

2. umiarkowany

3. pesymistyczny.

Ad. II. Prognozy studialne.

Oparte są na hipotezach teoretycznego, niekoniecznie realistycznego przebiegu procesów demograficznych. Z reguły odpowiadają na pytanie: „co by było, gdyby?”. Prognozy studialne przewidują dłuższy okres prognozy. Są one również nazywane prognozami ostrzegawczymi.

Przy budowie prognoz należy zwrócić uwagę na bardzo wiele czynników i okoliczności, z których nie wszystkie da się przewidzieć.

Przy ustalaniu przyszłego stanu liczebnego i struktury ludności wg płci i wieku stopień dokładności obliczeń zależy od:

• Jakości materiałów wyjściowych - informacje na temat ludności wg płci, wieku, rozmieszczenia terytorialnego oraz podstawowych współczynników demograficznych.

• Właściwego określenia przyszłych kierunków zmian w podstawowych procesach demograficznych.

• Określenia przyszłych grupowych współczynników demograficznych.

• Metod prognozowania.

Trafność prognozowania jest uwarunkowana także wielkością badanej populacji. Znacznie większą trafność ma prognoza dla całego kraju (działa prawo wielkich liczb) niż dla niższych jednostek administracyjnych.

Prognozowanie liczby ludności:

Dysponując danymi o liczbie ludności np. wg 5-letnich grup wieku,

np. liczba osób w wieku 10-14 lat na 31.XII w roku t, liczba tej grupy w roku t+5 będzie równa t+5= P * t, gdzie P - prawdopodobieństwa przeżycia 5-ciu lat (P<1), przy czym zakłada się wzrost prawdopodobieństwa przeżycia z uwagi na fakt, że maleje umieralność. Proces ten nazywa się postarzaniem.

Prognoza z 1997 roku jest nie bardzo realistyczna (jest za to bardzo optymistyczna):

Liczba ludności - prognozowany jest bardzo szybki przyrost ludności (przekroczenie liczby 40 mln ludzi już w 2010 roku), co wydaje się być nieuprawnione z uwagi na fakt, że w ostatnich latach (1999r) wystąpił zerowy współczynnik przyrostu naturalnego.

Tendencje przy urodzeniach (wzrost w ciągu następnych 5-ci lat, potem spadek) i zgonach (ciągły wzrost do 2020r liczby zgonów) wydają się prawidłowe choć liczby bezwzględne są zbyt optymistyczne jeśli chodzi o urodzenia, a zbyt pesymistyczne przy zgonach.

Jeśli chodzi o trwanie życia prognoza wykazuje prawidłową tendencję, tzn. wydłużanie się trwania życia, prognoza przewiduje również wzrost współczynnika dzietności teoretycznej do 1,92.

Ruch wędrówkowy ludności.

Migracje - są to zmiany miejsca stałego zamieszkania, oraz miejsca tymczasowego pobytu.

W badaniach ruchu wędrówkowego bierze się pod uwagę:

• obszar na terenie którego przemieszcza się ludność

• czas pobytu w nowym lub czas nieobecności w poprzednim miejscu

• cel zmiany miejsca zamieszkania.

Ruch zewnętrzny to:

• Imigracja

• Emigracja

Kryterium podziału stanowi przekroczenie granic administracyjnych państwa.

Reemigranci - emigranci powracający do ojczystego kraju.

Repatriacja - powroty ludności do kraju w ramach zorganizowanej akcji.

Migracje wewnętrzne - przemieszczenia ludności na terenie kraju.

Dla osób przemieszczających się wewnątrz kraju stosowane są terminy: odpływ i napływ.

Ruch wewnętrzny dzieli się na :

• wędrówki między jednostkami tego samego stopnia administracyjnego, np. międzywojewódzki

• ruch wewnątrz danej jednostki administracyjnej, np. wewnątrzwojewódzki

Kierunki ruchu:

wieś - wieś

wieś - miasto

miasto - miasto

miasto - wieś.

Migracje są częstsze ze wsi do miasta i częściej migrują kobiety, czego skutkiem jest zmiana struktury na wsi i w miastach (więcej kobiet w miastach) oraz niższa rozrodczość.

Migracje ze względu na czas:

• stałe

• czasowe

• wahadłowe - codzienne dojazdy do pracy, czy szkół w innej miejscowości.

Źródła danych:

• pośrednio - spis ludności

• Biura ewidencji ludności

Mierniki:

Współczynnik napływu na dany obszar

Wn= Nt / Lt * 1000

Współczynnik odpływu z danego terenu

Wo= Ot / Lt *1000

Współczynnik przyrostu wędrówkowego

Wpw= Wn - Wo

Współczynnik efektywności migracji

We= [(N - O) / (N + O)] * 1000

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

M

K

---