funkcjonowanie kart płatniczych w Polsce(1), Bankowość i Finanse

Funkcjonowanie kart płatniczych w Polsce

Spis treści

1. Wstęp 3

2. Rynek kart płatniczych 4

2.1. Opłaty i prowizje 6

2.2. Limity dotyczące kart bankowych 8

2.3. Geneza kart bankowych 9

2.4. Zabezpieczenia kart bankowych 16

3. Wnioski 19

4. Spis literatury 20

1. Wstęp

Rynek kart płatniczych w Polsce należy do najszybciej rozwijających się segmentów usług bankowo-finansowych w Polsce. Polskie banki oferują swoim klientom karty dopiero od kilku lat, dlatego rynek ten ma przed sobą jeszcze olbrzymią perspektywę rozwoju. Kiedyś karty płatnicze były wyznacznikiem pewnego statusu materialnego, rekwizytem ludzi zamożnych, dziś stają się one czymś codziennym, normalną rzeczą w portfelach Polaków.

Kartę płatniczą (często utożsamianą z kartą kredytową) definiuje się w różny sposób. Najczęściej mówi się jednak o karcie jako rodzaju krótkoterminowego kredytu udzielanego posiadaczom kont osobistych typu a'vista. Uprawnia ona do zakupu dóbr i usług w różnego rodzaju firmach, mających podpisane umowy o akceptacji kart kredytowych z ich emitentami, którymi najczęściej są banki i firmy konsumenckie [1].

2. Rynek kart płatniczych

Karta jest tylko zewnętrznym atrybutem rozbudowanego produktu bankowego. Składają się na niego:

rachunek bankowy;
powiązana z rachunkiem karta;
tzw. program karty.

Zdaniem D. Begga [2] (...) zwiększony zakres stosowania kart kredytowych obniży zapotrzebowanie na gotówkę. Karty kredytowe są tymczasowym środkiem płatności, czymś w rodzaju substytutu pieniądza, a nie pieniądzem samym w sobie. Kiedy podpisujesz dowód zapłaty kartą kredytową, nie może on być wykorzystany do dokonania dalszych zakupów.” Należy ponadto zwrócić uwagę, iż “ (...) do polskiego systemu rozliczeniowego instytucjonalnie wprowadzono kartę kredytową od 1993 roku, (...) nazwę “karta kredytowa” należy rozumieć szerzej, czyli w znaczeniu karty płatniczej.”

Wśród bankowych kart magnetycznych można wyróżnić [3]:

karty debetowe (karty te wymagają pokrycia w saldzie rachunku bankowego),
karty kredytowe (posiadacz korzysta z kredytu do ustalonej kwoty przy dokonywaniu zakupów),
karty typu charge (zwana także kartą obciążeniową: posiadacz korzysta z kredytu, ale bank obciąża jego rachunek raz w miesiącu),
karty do bankomatów (natychmiastowa wypłata pieniędzy w bankomacie).
karty gwarantowane (kredyt jest zabezpieczony oprocentowanym depozytem, kiedy klient nie wywiązuje się z umowy, w ramach postępowania windykacyjnego obciąża się jego rachunek gwarancyjny),
karty gwarancyjne (wydawane razem z czekami gwarantowanymi, najczęściej z “euroczekami”, uwiarygodniają one transakcje dokonywane przez ich posiadacza),
karty wielofunkcyjne (powiązane z kilkoma rachunkami klienta, mające funkcje karty debetowej i kredytowej, przykładem takiej karty jest tzw. elektroniczna portmonetka).

Istnieją już również karty wirtualne (tzn. niematerialne, składające się wyłącznie z numeru, daty ważności oraz kodu). Karty takie pozwalają na dokonywanie zakupów internetowych i przez telefon. Już sześć banków w Europie wydaje takie karty, w Polsce jest to Invest-Bank.

Wykorzystując jako kryterium segmentację klientów banku można wyróżnić następujące rodzaje kart płatniczych [3]:

karty popularne: oferowane klientom o przeciętnych dochodach i wydatkach, bez usług dodatkowych;
karty uprzywilejowane: skierowane do klientów o wysokich dochodach, z usługami dodatkowymi, z wysokimi limitami, ubezpieczeniem w podróży itp.;
karty firmowe: skierowane do określonych grup konsumentów, wydawane najczęściej we współpracy z wybranymi punktami handlowo-usługowymi. Mogą być wykorzystane tylko w określonych placówkach, ale oferują bardzo dogodne warunki spłaty zadłużenia;
karty stowarzyszeń: adresowane do osób należących do jakiejś organizacji lub do osób o jednakowych zainteresowaniach. Ich posiadanie wiąże się z bardzo wysokimi opłatami, ale są wyrazem prestiżu;
karty służbowe: przeznaczone tylko dla osób prawnych, a właściwie upoważnionych pracowników (kadry kierowniczej) tych firm, pozwalające na korzystanie z nich w celach służbowych.

Ze względu na zasięg, karty dzielimy na: międzynarodowe i krajowe.

Płatnicze karty międzynarodowe — to karty ważne na całym świecie, bez względu na to, gdzie zostały wydane.
Płatnicze karty krajowe — wydane w systemie mającym zasięg jedynie na terytorium danego kraju.

Istnieje jeszcze tzw. płatnicza karta lokalna. Karta tego typu wydawana jest w systemie międzynarodowym, ale ma zasięg tylko na terytorium danego kraju.

2.1. Opłaty i prowizje

Za wydanie pierwszej do rachunku karty część banków (np. PKO BP S.A., WBK S.A. w Poznaniu, Pekao S.A.) nie pobiera opłaty, jednak są takie, u których się to zdarza (np. w CITIBANKU za wydanie pierwszej karty nie pobiera się prowizji, jednak opłata roczna (a raczej coroczna) za samo użytkowanie takiej karty jest równa 75 zł). Przykładowe prowizje za wydanie pierwszej do rachunku karty przedstawia tabela 1 [2]:

Tabela 1. Opłaty za wydanie pierwszej karty płatniczej

Nazwa banku	Opłata
Bank Pocztowy	10 PLN
Bank Przemysłowo - Handlowy S.A. w Krakowie	8 PLN
Bank Śląski S.A. w Katowicach	30 PLN
Bank Zachodni S.A. we Wrocławiu	15 PLN
BIG Bank Gdański S.A.	10 PLN
Górnośląski Bank Gospodarczy S.A. w Katowicach	10 PLN
Handlobank (Bank Handlowy S.A.) (opłata kwartalna)	6 PLN
Kredyt Bank S.A.	7 PLN
Lukas Bank (Lukas Bank Świętokrzyski S.A.)	15 PLN
Millenium (BIG Bank S.A.) (opłata roczna)	15 PLN

Za kolejne wydawane karty (zazwyczaj po utracie ważności) opłata już jest pobierana (lecz również nie wszędzie, np. Pekao S.A.). Zwykle jest ona jednak równa od 7 - 45 zł. (karty wydawane „bankowym VIP'om” są oczywiście droższe).

Jeżeli chodzi o prowizje związane z użytkowaniem kart bankowych to są one zgodne z Taryfą prowizji i opłat banku, w którym prowadzony jest rachunek. Zwykle nie pobiera się żadnej prowizji ani opłat przy wypłacie gotówki w bankomatach macierzystego banku, ani przy transakcjach płatniczych na terenie całego kraju. Natomiast wypłaty gotówki w bankomatach obcych banków w kraju i zagranicą wiążą się z naliczaniem prowizji zgodnie z Taryfą prowizji i opłat poszczególnych banków (zazwyczaj 3% kwoty operacji, ale nie mniej niż np. 3 - 7 zł). Jako ciekawostkę powiem, iż w niektórych bankach można zapłacić prowizję za skorzystanie z bankomatu nawet wtedy, gdy bankomat nie wypłaci nam pieniędzy. Klienci takich banków na swoich wyciągach mogą zobaczyć pozycje typu "opłata za nieudaną transakcję".

2.2. Limity dotyczące kart bankowych

Dla zapewnienia bezpieczeństwa (zarówno swojego, jak i klienta) banki wraz z posiadaczami karty ustalają limity (najczęściej dzienne) dotyczące wypłat za pomocą karty (chodzi o transakcje gotówkowe, jak i bezgotówkowe). Dla każdej karty ustala się indywidualny limit i jest on związany zazwyczaj z wysokością wpływów na rachunek. Limity dzienne określają sumę pieniędzy, jaką można wydać w sklepach lub wypłacić z bankomatu w ciągu jednego dnia, natomiast limity miesięczne (dotyczą zazwyczaj kart do kont młodzieżowych) określają kwot, jaką można wypłacić (gotówkowo, jak i bezgotówkowo) w ciągu całego miesiąca.

2.3. Geneza kart bankowych

Karty płatnicze najwcześniej zostały wprowadzone w Stanach Zjednoczonych (1917 rok), lecz szybko rozpowszechniły się w krajach Europy Zachodniej. Nazywa się je często “pieniądzem plastikowym”, ponieważ są sporządzone z plastiku w formie małego prostokąta o wymiarach 85,7 na 54,0 mm, ze znakiem wydającego je banku. Obecnie na świecie największym systemem rozliczeń międzynarodowych przy pomocy kart płatniczych jest organizacja VISA International (dominuje na rynku europejskim), a obok niej działają American Express i Eurocard/Mastercard (emitent Europay International).

Rys. 1. Loga systemów rozliczeń

W Polsce pierwsze karty płatnicze emitowane w systemie VISA pojawiły się w 1991 roku. Pierwszą taką kartę wydał Bank Inicjatyw Gospodarczych (obecnie BIG Bank Gdański S.A.). W 1993 roku pojawiła się pierwsza karta debetowa dla osób fizycznych, wydana przez Bank Pekao S.A.

Powołana w styczniu 1991 roku przez BIG S.A. i Orbis spółka PolCard funkcjonująca jako jedyne na terenie Polski centrum autoryzacyjno-rozliczeniowe skoncentrowało się na stworzeniu jak najkorzystniejszych warunków współpracy z istniejącymi kontrahentami oraz na dynamicznym rozwoju sieci akceptantów (obecnie kilkadziesiąt tysięcy!).

PolCard zapewnia kompleksową obsługę kart VISA, POLCARD, Eurocard/Mastercard, ACCESS, Diners Club i JCB i zatrudnia około 350 osób w całej Polsce.

Rys. 2. Logo PolCard

Obecnie karty dla swoich klientów oferują praktycznie wszystkie banki w Polsce. Do największych emitentów należy 16 banków zrzeszonych w Forum VISA Polska. Są to m. in.:

Bank PeKaO S.A.,

Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy Spółka Akcyjna (PKO BP S.A.),

Wielkopolski Bank Kredytowy (WBK),

BIG - Bank Gdański,

Kredyt Bank PBI S.A..

Na świecie wydanych zostało już ponad 1 mld kart płatniczych. Wartość transakcji dokonywanych za ich pomocą szacuje się na ponad 2 bln USD rocznie. Już na początku 1995 roku szacowano, iż w Polsce funkcjonuje około 115-120 tysięcy różnego rodzaju kart płatniczych, z tego aż 2/3 służyło do pobierania gotówki z bankomatów. Obecnie liczba kart płatniczych w Polsce wynosi na pewno ponad 8 mln sztuk! Liderami pod względem ilości wyemitowanych kart płatniczych w Polsce są PKO BP S.A. i PeKaO S.A [4]

Nie każda karta płatnicza ma taki sam charakter, ale też nie każdy klient banku ma takie same potrzeby i gotów jest ponosić takie same opłaty za kartę. Niektóre karty płatnicze dają szczególnie dużo przywilejów (włącznie np. z bezpłatnym ubezpieczeniem na życie!), ale przeznaczone są dla najlepszych, zamożnych klientów banku (lecz z ubezpieczeniem tym nie do końca wszystko jest prawdziwe: klienci cieszą się z niego, dopóki nie zwrócą się po odszkodowanie do firmy ubezpieczeniowej; Wtedy najczęściej dowiadują się, że ubezpieczenie obowiązuje tylko podczas pobytu za granicą; Tak naprawdę jest to najczęściej bardzo ograniczona oferta ubezpieczeniowa, która ma być tylko magnesem przyciągającym klienta do banku i oferowanych przez bank kart płatniczych, zwykle tych droższych; Przecież rzadko który klient czyta dokładnie regulaminy, wydrukowane zwykle bardzo małą czcionką.)

Niektóre banki, jak np. Citibank, uzależniają wydanie karty od gwarancji odpowiednich wpływów na konto. Banki wydają też prestiżowe karty złote (często dochód powyżej 5.000 - 8.000 zł). Jednak coraz więcej banków wydaje karty płatnicze wszystkim, którzy prowadzą w nich rachunek bankowy, niezależnie od wielkości dochodów.

Niektóre banki oferują tyle kart płatniczych i bankomatowych, że trudno byłoby je wszystkie upchnąć w jednym portfelu. Dzięki takiej ofercie bank stara się jak najlepiej dopasować kartę do potrzeb i wymagań określonego klienta. Przykładową ofertę banków: Pekao S.A., PKO BP S.A. i WBK przedstawia tabela 2 [5].

Tabela 2. Typy kart oferowanych przez banki

Nazwa banku	Oferowane karty
Pekao SA	Karta Maestro Eurokarta Złota Eurokarta Karta Visa Concerto Karta Złota Visa Concerto Karta Visa Classic złotowa Karta Visa Classic dolarowa Karta Partner Karta Visa Platinum Karta Visa Business Karta Pekao / Lot Voyager
PKO BP S.A.	Karta bankomatowa PKO Ekspres (już nie wydawana) Karta PKO Visa Electron Karta PKO Visa Classic Karta Maestro Karta PKO EC/MC Karty PKO EC/MC Business Karta PKO EC/MC złota Karta PKO EC/MC srebrna Karty PKO Graffiti (konto młodych)
WBK SA	Karta WBK Maestro Karta Euro<26 WBK Karta WBK Visa Classic Karta WBK Visa Electron Karta WBK Visa Electron Young Karta Visa Electron Smart Karta WBK Visa Business Karta WBK Visa Business Gold Karta WBK Visa Business z limitem kredytowym Karta kredytowa Visa Classic Karta kredytowa Visa Gold

Według specjalistów (ranking "Rzeczypospolitej" z marca 2000r.) najkorzystniejsze warunki wydawania oraz najlepszą ofertę kart bankowych dla swoich klientów mają Pekao S.A., Bank Zachodni (!), Handlobank i Kredyt Bank. W czołówce znalazły się także WBK, Bank Śląski i Citibank (dopiero 7 lokata!). PKO BP S.A. zajął 9 miejsce, BPH 11 a BGŻ 12.

Wyniki badań (pierwsze 10 banków z 31 zamieszczonych w "Rzeczpospolitej") przedstawia tabela 3 [9]:

Tabela 3. Ranking banków z najlepszą ofertą kart płatniczych

Lp	Bank	Punkty
1	Pekao S.A.	126,0
2	Bank Zachodni	122,5
3	Handlobank - Bank Handlowy	122,0
4	Kredyt Bank	122,0
5	Wielkopolski Bank Kredytowy	118,0
6	Bank Śląski	117,0
7	Citibank	116,5
8	Millenium BIG Bank Gdański	115,0
9	PKO BP S.A.	109,0
10	BIG Bank Gdański	108,5

Szczególnie ostra konkurencja banków dotyczy kart bankomatowych. Obecnie w samych tylko Stanach Zjednoczonych działa około 175 tysięcy bankomatów obsługujących prawie 1 mld transakcji miesięcznie. W Polsce funkcjonuje około 4.900 bankomatów (stan na marzec 2000r.), a niektóre z nich dokonują nawet 4.000 transakcji na miesiąc. Liczba punktów stale rośnie i obejmuje niemalże wszystkie możliwe rodzaje ich działalności handlowej, produkcyjnej czy usługowej oraz również obejmuje akceptację kart płatniczych przez sieć internet.

Bankomaty, często nazywane w skrócie ATM (z ang. Automatic Teller Machine) są dziś niezbędnym wyposażeniem nowoczesnego banku. Zastępują prace kasjerów, a klient za ich pośrednictwem może pobierać określone kwoty pieniężne w gotówce, a często także sprawdzać saldo rachunków, dokonywać przelewów oraz składać depozyty (bankomaty wielofunkcyjne). „Zainstalowanie bankomatów podnosi konkurencyjność banku, ponieważ klienci cenią szybkość, prostotę i dostępność usługi. Z kolei banki - przykładając wagę do obniżki kosztów - instalują bankomaty w celu zmniejszenia zatrudnienia. [7] Porównanie średniego kosztu operacji finansowej oraz średniego czasu dokonywania zapłaty przedstawiają tabele 3 i 4 [8]

Tabela 4. Koszty dokonania operacji

Sposób dokonania operacji	Koszt w USD
Kasjer	1,07
Poczta	0,73
Czek	0,68
Inteligentny telefon	0,35
ATM (bankomat)	0,27
Polecenie zapłaty	0,14

Tabela 5. Czas dokonania operacji

Sposób dokonania zapłaty	Czas (s)
Płatność gotówką	25
Płatność czekiem	50
Płatność kartą przez imprinter	90
Płatność kartą zautomatyzowaną z podpisem	60
Płatność kartą zautomatyzowaną z PIN-em	23

Banki w Polsce prześcigają się w liczbie instalowanych bankomatów. ATM-y (głównie Pekao S.A., PKO BP S.A., WBK, Kredyt Banku PBI S.A., BGŻ) można spotkać na ulicach, dworcach, przed bankami i w supermarketach. Najbardziej rozwiniętymi sieciami bankomatów w Polsce dysponują PKO BP S.A. (ponad 1.000 urządzeń), PKO S.A. (około 700 bankomatów) i Kredyt Bank S.A. (440). Niezależna sieć bankomatów Euronet liczy obecnie około 650 urządzeń.

Banki walczą o klienta proponując szczególnie atrakcyjne warunki uzyskania karty (nawet bez żadnych opłat za wydanie lub użytkowanie), a który bank spóźnił się z emisją kart lub ma niepełną ich ofertę, ten już dziś traci klientów.

Do niedawna najbardziej aktywnie na rynku kart bankomatowych działał bank PKO BP S.A. Jako największy polski bank detaliczny wyemitował najwięcej kart bankomatowych w Polsce. Emitowana karta PKO-Ekspres umożliwiała jednak tylko wypłatę z bankomatu, pozbawiona była bowiem funkcji karty płatniczej. Obecnie bank prowadzi akcję wymiany kart PKO-Ekspres na karty VISA Electron - funkcjonującą w środowisku elektronicznym nowoczesną kartę z funkcją karty płatniczej. Coraz więcej bankomatów PKO BP S.A. uruchamianych jest w trybie on-line, pozwalającym na wykonywanie rozliczeń w czasie rzeczywistym i łączenie się na bieżąco z centralnym komputerem. Bank PKO BP S.A. oferuje także kartę bankomatową z funkcją karty płatniczej w systemie Maestro.

Pieniądz elektroniczny jest przyjazny i naprawdę łatwy w obsłudze. Wystarczy tylko zapoznać się z zasadami obsługi bankomatów. Nawet dzieci dobrze radzą sobie z kartami bankomatowymi, dlatego niektóre banki (np. Pekao SA, PKO BP S.A., WBK czy KB PBI SA) wydają karty także dzieciom (powyżej 13 roku życia), licząc, że w ten sposób zdobędą nowych i lojalnych klientów w przyszłości.

Rynek kart płatniczych to nie tylko rynek dynamiczny i z perspektywą, ale także miejsce pojawiania się wielu nowinek technicznych. Niektóre karty płatnicze umożliwiają korzystanie z telefonów (np. usługa VISA-Phone). Po wybraniu numeru operatora i wprowadzeniu numeru karty możemy połączyć się z dowolnym numerem telefonicznym na świecie, a kosztami rozmowy obciążyć automatycznie nasz rachunek bankowy. Stopniowo (np. w USA) wchodzą do użytku karty z własną pamięcią elektroniczną, zwane kartami procesorowymi. Stosowany w nich chip (procesor) sumuje wypłaty i transakcje, pozwalając kontrolować saldo rachunku. Karty takie nazywane są “elektronicznymi portmonetkami” (gdyż zasilane są niewielkimi kwotami i realizuje się nimi małe płatności) lub “elektronicznymi porfelami” (gdy służą do regulowania większych kwot).

Nośnikiem informacji w kartach płatniczych jest pasek magnetyczny lub mikroprocesor niosący ukryte, zakodowane dane o kliencie i karcie. W Polsce dziewięć banków wraz ze spółką PolCard S9].A. oraz VISA International wdraża Polski Program VISA Smart Debet/Credit. Projekt polega na wprowadzeniu na szeroką skalę karty z mikroprocesorem. Na razie najbardziej aktywnie na tym polu działa bank PKO BP S.A., który wydał już ponad 10 tysięcy kart z chipem. Docelowo karty z mikroprocesorem mają zastąpić karty z tradycyjnym paskiem magnetycznym. Przez pewien czas będą na pewno wydawane tzw. karty hybrydowe, wyposażone i w pasek magnetyczny i w mikroprocesor.

Aby ułatwić jeszcze bardziej korzystanie z bankomatów na świecie testuje się nowe typy tych urządzeń, niewymagające podawania numeru PIN. Kamera zainstalowana nad bankomatem porównuje obraz tęczówki oka i na tej podstawie identyfikuje właściciela karty. Tożsamość można też sprawdzać porównując optycznie zdjęcie lub linie papilarne palców czy też analizując dłoń klienta.

„Do rozwoju systemu kart płatniczych w Polsce przyczynia się także szybki rozwój w naszym kraju sieci komputerowej Internet. Tylko bowiem za pomocą karty można dokonać, poprzez sieć, zakupów korzystając z oferty któregoś ze sklepów internetowych [9].

„Bardzo poważnym problemem dla polskiego systemu bankowego jest dostosowanie systemu kart płatniczych do standardów rynku finansowego w Unii Europejskiej. Tylko wtedy program rozwoju polskiej międzybankowej karty płatniczej, jako podstawowego instrumentu współczesnego obrotu bezgotówkowego, będzie posiadał podstawy ekonomiczne, techniczne i organizacyjne zgodne z kierunkami rozwoju i zasadami funkcjonowania systemu kart płatniczych w krajach UE. Umożliwi to współdziałanie międzynarodowe w tworzeniu nowych typów kart, produkcji sprzętu, oprogramowania i serwisu w procesach obrotu pieniężnego [10].

2.4. Zabezpieczenia kart bankowych

Karty bankomatowe, jak również inne rodzaje kart płatniczych, zabezpieczają właścicieli przed utratą pieniędzy z powodu kradzieży czy zgubienia. Każda karta posiada bowiem swego rodzaju “elektroniczny podpis” zwany PIN'em (Poufny Numer Identyfikacyjny). Tylko prawidłowe podanie numeru PIN umożliwia dostęp do naszych pieniędzy. Najczęściej po trzykrotnym, nieprawidłowym wybraniu PIN'u bankomat zatrzymuje kartę. Specjaliści twierdzą jednak, iż mimo licznych zabezpieczeń każda karta jest do podrobienia. Na razie w Polsce nie ma z tym jeszcze większych problemów, gdyż karty płatnicze nie są u nas tak bardzo popularne jak na Zachodzie. Ale za kilka lat większość Polaków będzie się już posługiwała kartami i wtedy może to już stanowić poważny problem.

Stosowane zabezpieczenia kart mające utrudnić ich podrobienie zostały przedstawione poniżej:

Każda karta płatnicza posiada wytłoczony w dolnej części awersu numer, który powinien być zgodny z odpowiednim dla określonego systemu układem cyfr.
Wszystkie karty płatnicze mają określony termin ważności.
Kartą może posługiwać się tylko osoba, której imię i nazwisko jest na niej wytłoczone (osoby, które obsługują klienta mają obowiązek to sprawdzić!).
Na karcie powinien znajdować się podpis właściciela karty, a karty nie podpisane uważa się za nieważne (karty typu “biznes” mają wytłoczoną nazwę firmy).
Na każdej karcie płatniczej powinno znajdować się logo systemu (VISA, MasterCard, AmEx itp.) natomiast dodatkowym oznaczeniem jest hologram na awersie karty, niezwykle trudny do podrobienia, jednak nie znajduje się on na wszystkich kartach.
Niektóre karty płatnicze posiadają ograniczenia realizacji tylko do określonego terenu (np. napis VALID ONLY IN POLAND oznacza, iż karta ważna jest tylko na terytorium Polski).

Wybrane karty mogą mieć też zdjęcie właściciela. Przykładem takich kart w Polsce są karty kredytowe wydawane przez Citibank. Jednak co do tego, czy zdjęcie na karcie jest dobrym zabezpieczeniem istnieją poważne wątpliwości (pomimo, iż przy transakcjach płatniczych wydawałoby się najlepszym). Niedawno przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych eksperyment. Polegał on na tym, że ludzie dokonywali zakupów płacąc kartami, na których były zdjęcia innych osób - lub wręcz wizerunki zwierząt. Praktycznie żaden kasjer nie zwrócił na to uwagi!

Karty płatnicze mogą zachęcać ludzi obsługujących klientów posługujących się nimi do nadużyć. Należy więc uczulić ich posiadaczy na to, by ich karta nigdy nie znikała np. na zapleczu sklepu czy restauracji, ale była używana przy nich, choćby w przenośnym terminalu. Obsługa nie może w ten sposób spisać numeru naszej karty płatniczej, aby później wystawić fałszywe rachunki i obciążyć nas fikcyjnymi kosztami.

Klient powinien cały czas mieć swoją kartę na oku. Ostatnio policja zatrzymała kilku kelnerów w jednej z amerykańskich restauracji. Okazało się, że po wyjściu klienta który płacił kartą, wystawiali oni fikcyjne rachunki. Skąd mieli numery kart? Gdy klient wręczał swoją kartę i kelner szedł z nią do terminalu ustawionego przy barze, dodatkowo niepostrzeżenie dla klienta przesuwał kartą po kieszonkowym terminalu. Wspólnicy przechwytywali dane z karty i opracowywali dodatkowy, fikcyjny rachunek!

Jeszcze dalej posunęła się pewna grupa przestępców - także w USA. Ustawili oni w jednym z centrów handlowych fałszywy bankomat!!! Gdy ktoś chciał wypłacić z niego gotówkę, po wsunięciu karty do bankomatu i wpisaniu kwoty, bankomat informował, że transakcja nie może zostać zrealizowana i odsyłał klienta do jednego z bankomatów stojących obok. Klient zgodnie ze wskazówkami wypłacał pieniądze w innym urządzeniu. Przestępcy wchodzili tym samym w posiadanie informacji o karcie i realizowali fałszywe transakcje na drobne kwoty. W ciągu miesiąca naciągnęli ludzi na ponad 100.000 USD!

„Coraz bliżej nam do czasów, gdy karty i posługiwanie się nimi będzie bardziej bezpieczne. Aby korzystanie z bankomatów i jednocześnie zwiększyć bezpieczeństwo na świecie testuje się nowe typy tych urządzeń, niewymagające podawania numeru PIN, o których wspomniałam już wcześniej, np. kamera zainstalowana nad bankomatem porównuje obraz tęczówki oka i na tej podstawie identyfikuje właściciela karty [3]. Tożsamość można też sprawdzać porównując optycznie zdjęcie właściciela karty z zapisem komputerowym lub linie papilarne palców czy też analizując dłoń klienta.

„Szacunki dla Polski jeśli chodzi o przestępstwa związane z kartami płatniczymi nie są optymistyczne. Coraz częściej notuje się w Polsce transakcji dokonywanych przy użyciu kart skradzionych na Zachodzie. Przestępcy są już tak dobrze zorganizowani, że skradziona za granicą karta już kilka godzin później jest wykorzystywana w polskich sklepach. Eksperci są zdania, że nasz kraj może niedługo stać się wielką pralnią "lewych" kart płatniczych.” [11]

Ostatnio prasa doniosła, że w Polsce została zatrzymana bardzo dobrze zorganizowana grupa przestępców zajmujących się "przerabianiem" kart płatniczych. Skradziona przez nich karta, a często po prostu odkupiona od kieszonkowców, którzy weszli w jej posiadanie niejako "przez przypadek", otrzymywała "nową tożsamość".
Z grupą współpracował pracownik jednego z centrów autoryzacyjno-rozliczeniowych. On dostarczał danych fałszerzom. Dzięki specjalistycznym urządzeniom przestępcy przerabiali kartę płatniczą, zmieniając numer karty, nazwisko jej posiadacza oraz dane w pasku magnetycznym na dane innego posiadacza karty. W ten sposób powstawała karta-bliźniak, przy pomocy której w miarę bezpiecznie można było realizować transakcje.

Jako dodatkowe zabezpieczenie przed nieuczciwymi użytkownikami kart funkcjonuje tzw. STOP LISTA. Otóż jest ona listą zgubionych, skradzionych lub zastrzeżonych kart płatniczych, która rozsyłana jest do akceptantów kart przez obsługujące ich centra autoryzacyjno-rozliczeniowe. Dzięki tej liście sprzedawca może porównać numer karty klienta z wykazem. W przypadku znalezienia numeru karty na liście kartę należy zatrzymać.W praktyce jednak sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Lista z numerami kart zastrzeżonych dociera zbyt późno do punktów akceptujących karty. Przestępcy są o wiele szybsi i karty znajdujące się na 'STOPIE' nie są już przez nich używane.

Jeszcze jednym minusem kart płatniczych jest to, że nie można jeszcze wszędzie nimi płacić. Polska jest pod tym względem jeszcze daleko w tyle za krajami Europy Zachodniej (choć i tam nie brakuje z tym problemów!).

W Polsce klientom szczególnie zależałoby na płaceniu kartami płatniczymi w kasach PKP. Także większość serwisów samochodowych i biur podróży nie oferuje jeszcze takiej możliwości. Bez problemu kartami płatniczymi można już płacić w hotelach, super- i hipermarketach, restauracjach oraz na stacjach benzynowych. Ale przecież podobne problemy mieli kilka lat temu posiadacze książeczek czekowych.

3. Wnioski

„Według prognoz w Polsce do końca 2005 roku może zostać wyemitowanych nawet 10 milionów kart płatniczych, a liczba operacji może dojść do 20 milionów miesięcznie. Potencjał polskiego rynku kart płatniczych daje podstawę do przewidywania dalszego szybkiego rozwoju także w kolejnych latach XXI wieku. W okresie przypuszczalnego wejścia Polski do Unii Europejskiej może w naszym kraju funkcjonować około 25-30 milionów kart płatniczych i około 6-8 tysięcy ATM-ów.” [7]

Wielu Polaków już teraz śmiało może powiedzieć, iż z kartą płatniczą żyje się po prostu znacznie łatwiej, bowiem pozwala ona lepiej gospodarować pieniędzmi. Już niedługo karta płatnicza stanie się dla nas równie niezbędna, jak klucze do mieszkania. Porównanie to nie jest przypadkowe: tak jak klucze chronią nasz dobytek, ale jednocześnie umożliwiają do niego wejście, tak i karta płatnicza chroni pieniądze, ale jej właścicielowi ułatwia do nich dostęp. Ale czy karta będzie w stanie zastąpić nam dzisiejsze pieniądze - wszak nazywana jest często “pieniądzem elektronicznym”?

Rys. 3. Przykładowe karty bankowe

4. Spis literatury

Flejterski S., Świecka B., Rynek kart płatniczych, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu, Szczecin 1996 r.
Wojakowski A., Kocham plastik, Gazeta Wyborcza nr 15/2001
Zdzisławski J., Karty płatnicze, Dom wydawniczy ABC, Warszawa 1997 r.
Marski Z.J., Pieniądz gotówkowy (historia-obieg-perspektywa). Materiały i studia, Zeszyt nr 64, Warszawa 1997 r.
Kwiatkowski J.W., Bankowe karty płatnicze, Wydawnictwo Bankowe, Kraków 2000 r.
Myczkowska A., Karty płatnicze, DW Krąg, Warszawa 1998 r.
Fedorowicz Z., Polskie Banki w drodze do UE, Poltex, Warszawa 1997 r.
Krzyszkiewicz Z., Innowacje Bankowe, Wyższa Szkoła Bankowa, Warszawa 1996 r.
Czyżewski P., Ranking kart płatniczych, Rzeczpospolita, 154/2000 .
Smaga M., Karty płatnicze, Wydawnictwo Pomorskie, Gdańsk 2001 r.
Sławiński A., Studium bankowości, Warszawski Instytut Bankowości, Warszawa 2001 r.