Współczesne systemy polityczne
Dr Bożena Dziemidok
Zasady prawno - konstytucyjne państw demokratycznych.
System polityczny,
Ogół organów władzy publicznej, a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa, jak również ich wzajemne stosunki tworzące funkcjonalną całość z punktu widzenia bezpośredniego lub pośredniego kreowania organów i decyzji państwowych.
Podsystemy:
Instrumentalny,
Funkcjonalny,
Regulacyjny, normatywny,
Komunikacyjny,
Klasyfikacja systemów politycznych:
a) charakter reżimu politycznego, środki i metody działania używane przez aparat państwowy w stosunku do ludzi (państwo demokratyczne, państwo totalitarne, państwo autorytarne);
b) zasady organizacji aparatu państwowego (monarchia i republika, systemy prezydialne i parlamentarne oraz systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno-komitetowy;
c) strukturę terytorialno - administracyjną państwa (państwo unitarne, państwo złożone - federacyjne, państwo autonomiczne).
Demokracja jako system polityczny.
a) demokracje skonsolidowane, czyli system rządów, który spełnia wszystkie proceduralne kryteria demokracji i w którym wszystkie znaczące siły polityczne akceptują istniejące polityczne oraz demokratyczne reguły gry;
b) demokracje nie skonsolidowane, istniejące tam, gdzie występują instytucje proceduralnej demokracji, ale gdzie brak jest rzeczywistego konsensusu elit odnośnie do demokratycznego porządku w polityce;
c) demokracje ograniczone, istniejące tam, gdzie elity podzielają demokratyczny konsensus i są strukturalnie zintegrowane, ale ze względu na różne cenzusy wyborcze uczestnictwo polityczne obywateli jest ograniczone;
d) pseudo demokracje, czyli systemy, gdzie pomimo demokratycznej fasady nie występuje rywalizacja polityczna.
Zasady państw demokratycznych:
Zasada suwerenności narodu, fundamentalna zasada ustrojowa państwa demokratycznego, rozumiana i interpretowana obecnie jako suwerenność społeczeństwa obywatelskiego, wynika stąd, iż społeczeństwo, jako ogół obywateli, jest źródłem władzy państwowej, a jedyną racjonalną legitymacją władzy jest fakt wyłonienia jej poprzez ujawnioną wolę suwerena.
Przedstawicielstwo, określa pozycję i obowiązki wybranych reprezentantów, oraz powiązań między nimi a społeczeństwem.
Obywatele sprawują władze:
Pośrednio, przez wybór reprezentantów, rodzaje mandatów:
Imperatywny, uzależniony od wyborców, można odwołać
Wolny, reprezentant narodu, nieodwołalny, głosuje jak chce
Bezpośrednio, samodzielnie podejmują decyzje:
Referendum, głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia, może być:
Konstytucyjne
Ustawowe
Stanowiące lub wiążące, muszą być brane pod uwagę
Opiniodawcze,
Inicjatywa ludowa, prawo konstytucyjne określonej grupy obywateli do przedłożenia parlamentowi własnego projektu ustawy (ludowa inicjatywa ustawodawcza) lub konstytucji
Plebiscyt
Konstytucjonalizm, podstawą jest konstytucja szczególny akt prawny, zawierający prawa i obowiązki obywateli, dotyczący ustroju państwa, rodzaje ustawy zasadniczej:
Pełne i niepełne (mała konstytucja)
Elastyczne (GB) i sztywne (zmieniane w szczególny sposób)
Jednolite (jeden akt prawny) i złożone (Szwajcaria)
Sens materialny, treść konstytucji,
Sens formalny, akt w postaci artykułów
gwarancja praw i wolności obywatelskich, wyznaczenie praw jednostki i granic działalności państwa, przez prawo cywilne(gwarancja wolności i równości) zawarte w konstytucji i innych aktach i ustawach
Podział władzy,
Ustawodawcza, parlament
Wykonawcza, król, prezydent, ministrowie, premier
Sądownicza, niezawisłe sądy
Pluralizm polityczny, jest to dopuszczenie do legalnej walki o zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej ugrupowań zróżnicowanych pod względem ideologiczno-programowym,
Państwo prawa, państwo, w którym rządzi prawo
Związanie państwa prawem, organy władzy opierają swoje istnienie i funkcjonują zgodnie z prawem
W państwie prawa przyjmowana jest koncepcja prawno naturalna zakładająca, że państwo jest fenomenem społecznym obecnym w naturze
W państwie prawa ustanowione są instytucjonalne i proceduralne gwarancje praw podmiotowych obywateli
Kontrola konstytucyjności ustaw:
Ombutsmen, rzecznik praw obywatelskich czuwający nad przestrzeganiem ustaw,
Skarga konstytucyjna, odwołanie, zażalenie.
Większość, to zasada proceduralna, stosowana przy wyłanianiu władzy i podejmowaniu decyzji (bezwzględna, względna, ważona, kwalifikowana)
Systemy rządów:
a) system prezydencki, czyli zespół zasad prawno ustrojowych, określających w szczególny sposób stosunki pomiędzy parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa i zarazem szefem rządu (administracji) oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego polityki, a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów administracyjnych;
b) system pół prezydencki, czyli zespół zasad prawno ustrojowych, według których prezydent posiadając szerokie uprawnienia osobiste jest powoływany niezależnie od parlamentu w wyborach powszechnych, powołuje następnie rząd, odpowiedzialny zarówno przed nim, jak i przed parlamentem;
c) system parlamentarno-gabinetowy,
czyli zespół zasad prawno ustrojowych charakteryzujący się szczególnym stosunkiem do siebie trzech naczelnych organów państwa: parlamentu, prezydenta i rządu, przy czym prezydent, będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie, powołuje rząd (początkowo jedynie premiera, a następnie, na wniosek premiera, innych członków rządu), licząc się przy tym z układem sił politycznych w parlamencie, a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada przed parlamentem za swoją działalność i za działalność prezydenta;
d) system parlamentarno-komitetowy
(rządów zgromadzenia), czyli zespół zasad prawno ustrojowych, które w szczególny sposób określają stosunki pomiędzy trzema naczelnymi organami państwowymi, tj. parlamentem, głową państwa i rządem, że parlament jako najwyższy organ państwowy bezpośrednio powołuje głowę państwa i rząd.
2. Ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych.
Konstytucja USA (1789) i jej zasady naczelne
O elastyczności konstytucji decyduje interpretacja tej konstytucji złożona z 7 artykułów i 27 poprawek, artykuły:
Władza ustawodawcza
Władza wykonawcza
Władza sądownicza
Federalizm
Tryb zmiany konstytucji
System źródeł prawa
Wejście w życie konstytucji
Pierwsze 10 poprawek 1789 dotyczące deklaracji praw obywateli:
Zasady suwerenności narodu, podziału władzy, federalizmu. Poprawki do konstytucji proponuje Kongres na wniosek 2/3 obu izb lub na wniosek 2/3 stanów, które to zwołują konwencję konstytucyjną, poprawka musi być zatwierdzona przez ¾ stanów
Prezydent,
Tryb wyboru: 35 lat, 14 lat mieszka i urodzony w USA, nominowany przez partię lub sam zgłasza swoją kandydaturę:
Prawybory, instytucja wewnątrz partyjna, co 4 lata wiosną
Nominacje partii politycznej, dokonywana na konwencji krajowej latem, Demokraci VII, Republikanie VIII, platforma wyborcza wypadkowa między programem a hasłem
Kampania właściwa, IX - X, jeździ i pokazuje się
Wybory powszechne, XI głosowanie w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku, sposób głosowania:
Zwykły, obywatele głosują na elektorów, wysuwanych przez komitety wyborcze kandydatów,
Skrócony, najpierw głosują na kandydata na prezydenta, później gromadzeni są elektorzy
Wybór przez kolegium elektorów:
Każdy stan ma tyle mandatów elektorskich ile ma miejsc w Kongresie
Elektorzy z danego stanu głosują na kandydata, który wygrał i ma najwięcej elektorów
Prezydentem zostaje kandydat, który zdobył bezwzględną większość 270 głosów.
Pozycja ustrojowa: funkcje:
Reprezentuje państwo wewnątrz i na zewnątrz
Szef administracji państwowej
Powołuje i odwołuje pracowników administracji federalnej, sędziów federalnych i sądu najwyższego
Powołuje wyższych urzędników państwowych (13 sekretarzy, dyrektorów centralnych agencji) i sędziów po zasięgnięciu rady i otrzymaniu zgody senatu
Przysługuje mu prawo łaski
Wykonawca ustaw,
Promotor ustaw, nie posiada formalnego prawa inicjatywy ustawodawczej mimo to 80% pochodzi od niego, przez coroczne orędzie informuje kongres o projektach, układa się z kongresmanami ze swojej partii i oni występuję z projektami, podpisuje ustawy w ciągu 10 dni, posiada:
Biura zarządzania i budżetu
Radę ekonomiczną i radę bezpieczeństwa
Rodzaje weta:
zwykłe,
regularne (obalane większością 2/3 głosów),
kieszonkowe, otrzymuje do podpisu w ciągu ostatnich 10 dni pracy kongresu, zablokowanie wejścia projektu w życie
nieformalne, może nie przyznać funduszy na realizację lub nie wydać rozporządzeń wykonawczych
Wydaje rozporządzenia wykonawcze
Szef dyplomacji, zawiera umowy międzynarodowe za radą i zgodą 2/3 głosów senatu
Dowódca sił zbrojnych, ale wojnę wypowiada Kongres, w praktyce prezydent dysponuje siłami zbrojnymi w wypadku zagrożenia życia, zdrowia i mienia amerykanów
Kongres,
Skład: izba reprezentantów 435, wiek 25 lat, 7 lat obywatel, na 2 lata, kadencja senatorów 100, wiek 30 lat, 9 lat obywatel, 6 lat. Wybory do kongresu większościowe względnie wybory powszechne do obu izb.
Organizacja, przewodniczącym obu izb reprezentantów jest speaker
Organy wewnętrzne:
Komisje,
Stałe, przygotowują projekty ustaw
Specjalne, ułatwiają określone sprawy
Wspólne, podjęcie wspólnej dla obu izb rezolucji
Uzgadniające, przełamanie sprzeczności pomiędzy izbami w kwestii ustawodawczej.
Frakcje parlamentarne, kluby partyjne, 2 Kongres, 2 Senat, pierwszoplanową rolę pełni przewodniczący komisji stałych
Funkcje:
Ustrojodawcza, wprowadzanie poprawek do konstytucji
Ustawodawcza,
Prawo inicjatywy ustawodawczej, członkowie kongresy i komisje
Kierowanie i praca w komisji
Przedstawianie projektu na posiedzeniu plenarnym izb
Trzy czytania ustawy większość zwykła względnie połowa członków
Kreacyjna, wybiera prezydenta w jednym wypadku
Kontrolna,
Władza nad sakiewką
Kontrola komisyjna
Instytucja impeachment, powołanie w stan oskarżenia i skazanie wyższych funkcjonariuszy federalnych w tym prezydenta i sędziów federalnych. Oskarżenie za:
Zdradę, każde działanie przeciwko USA
Przestępstwo, przekroczenie swoich kompetencji
Ciężkie wykroczenie, przewinienie
Uprawnienia w dziedzinie m/n
Senat ratyfikuje traktaty
Kongres wypowiada wojnę, przyznaje fundusze na pomoc m/n
Uprawnienia kadrowe, powoływanie i znoszenie urzędów centralnych zatwierdzanie prezydenckich nominacji
Władza sądownicza.
Rodzaje sądów:
Stanowe
Federalne
Dystryktowe, najniższe 100 sztuk
Apelacyjne, 11 sztuk
Sąd Najwyższy, 9 sędziów dożywotnio
Funkcje sądownictwa:
Kreacyjna, tworzenie precedensów, orzekanie sądu jest wiążące w orzekaniu spraw podobnego rodzaju
Interpretacyjna, sądy dokonują wykładni ustaw kongresu
Ustrojodawcza,
Badanie zgodności aktów prawnych zgodnie z instytucją
Sąd najwyższy dokonuje interpretacji konstytucji
3. Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii
Ewolucja ustroju politycznego Wielkiej Brytanii.
1688-1689, chwalebna rewolucja, przejście w konstytucjonalizm
od XII-XVI wieku przewagę posiadał król
XVII wiek walka króla z parlamentem
XVIII-XIX wiek umocnienie i przewaga parlamentu
XIX-XX wiek umocnienie się pozycji egzekutywy
Konstytucja brytyjska.
Jest to konstytucja elastyczna, opiera się na różnego rodzaju konwenansach, precedensach, zwyczajach
System źródeł brytyjskiego prawa konstytucyjnego.
Prawo zwyczajowe, common low, nie ma charakteru pisanego, informuje o istnieniu parlamentu, tajnej rady(rządu), proregatyw królewskich, zasady suwerenności parlamentu, zasady politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności króla
Prawo precedensowe, proregatywy królewskie
Konwenanse konstytucyjne, trwały i powszechnie uznawany sposób postępowania w określonych sytuacjach ustrojowych, uważany za prawną regułę działania
Prawo pisane stanowione, ustawy uchwalane przez parlament dotyczące prawa ustrojowego,
Dzieła i traktaty prawnicze, Bagehot - „Konstytucja angielska”, Disey - „Wstęp do nauki konstytucyjnej”1885,
Izba Gmin-
Prawo wyborcze,
Czynne prawo 18, bierne prawo 21
651 jedno mandatowych okręgów wyborczych, mandat otrzymuje ten co ma większą liczbę głosów, podział:
pewne 520, wygrywa kandydat partii kilka lat
marginalne 130, rotacja wygranych
Organizacja,
651 posłów, kadencja 5 lat, quorum 40 posłów,
roczne sesje X-VI, sesję rozpoczyna mowa tronowa monarchy a kończy prerogacja - zgoda króla na uchwalenie ustawy
przewodniczący izby speaker, wiele lat ten sam, bezstronny, pośrednik między izbą a monarchą, uprawnienia:
czuwanie nad procedurą obrad
decyduje o kolejności zabierania głosu
decyduje czy projekt ma charakter ustawy finansowej
dokonuje wykładni zasad procedury parlamentarnej
decyduje czy przypadek stanowi naruszenie przywilejów poselskich
WHIP, rzecznik dyscypliny partyjnej, utrzymuje komunikacje między kierownictwem a szeregowymi posłami, instytucja dobierania w pary,
Komisje:
Całej izby, na wniosek jednego członka izby, debata budżetowa, Ustrojodawcza, przewodniczy szef komisji budżetowej
Stała, rozpatruje projekty ustaw,
Wyspecjalizowana, resortowe, problemowe,
Wspólna,
Projektów prawnych
Funkcje
Ustawodawcza, inicjatywę posiadają parlamentarzyści
Kontrolna, pociągnięcie członka rządu do odpowiedzialności politycznej - wotum nieufności lub konstytucyjny impeachment
Izba Lordów,
Lordowie duchowni, 26 biskupów kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego,
Lordowie prawa, 21 prawników dożywotnio,
Lordowie dożywotnio mianowani przez królową za zasługi
Przewodniczy Lord Kanclerz, reprezentuje rząd
Funkcje:
Ustawodawcza, bezwzględna zgoda do odwołania izby gmin, weto zawieszające - opóźnienie prac ustawodawczych o 1 rok, przygotowywanie projektów ustaw, poprawianie projektów ustaw
Sądownicza, tworzą ja lordowie prawa, Najwyższy Sąd Prawa Administracyjno Karnego bez Szkocji
Monarcha, organ władzy wykonawczej, dualizm rząd król,
Funkcje: reprezentacyjna, centralizująca, ceremonialna, integrująca, symboliczna
prawo udzielania rady-ostrzeganie lub zachęcanie,
każdy akt końcowy jest kontr asygnowany, prócz mianowania premiera to bez kontrasygnaty,
Proregatywy, uprawnienia władcy
Dowództwo nad armią
Mianuje sędziów, lordów, biskupów,
Zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu
Mowa tronowa, prawo łaski,
Promulgacja ustaw, prawo weta ostatecznego,
Powoływanie i odwoływanie premiera i członków rządu
Nadawanie orderów i odznaczeń, reprezentacja państwa na zewnątrz
Władza wykonawcza:
Rząd, suma stanowisk politycznych w administracji państwowej, 100 osób w tym 95 z izby gmin, nie obraduje, nie spotyka się cały
Gabinet, organ kolegialny 20 osób, ministrowie najważniejszych resortów, lord kanclerz jest ministrem sprawiedliwości
Ustawodawstwo delegowane, prawo rządu do wydawania aktu prawnego z mocą ustawy(dekrety, rozporządzenia) na podstawie ustawy parlamentu upoważniającej ten organ do wydania tego rodzaju aktów
Uprawnienia rządu:
Wyznaczenie kierunków polityki państwa i realizacja jej
Koordynacja i kontrola poszczególnych resortów
Przygotowywanie projektów ustaw i rozporządzeń
Realizowanie polityki zagranicznej i spraw bezpieczeństwa
Premier, pierwszoplanowa rola: (Tony Bler)
Szef rządu i władzy wykonawczej, kazus przywódcy
Lider partii rządzącej, izby gmin, narodu,
Patronaż nad stanowiskami administracji państwowej
Szef służby cywilnej (wszystkich urzędników)
Praktyczne prawo rozwiązywania parlamentu
Władczo kieruje pracami egzekutywy
4. Ustrój polityczny RFN
Powstanie RFN, 1949 konstytucja, 16 landów
Konstytucja RFN,
Zasada państwa socjalnego, prawnego(nadrzędność zasad prawa)
Zasada demokracji przedstawicielskich(brak referendum i inicjatywy)
Zasada federalizmu
Aby zmienić potrzeba 2/3 głosów obu izb
Parlament federalny, Bundestag:
sposób wyboru,
system mieszany większościowo-proporcjonalny, połowa wybierana w jedno mandatowych okręgach 328, przy większości względnej,
druga rozdysponowana na 16 landów proporcjonalnie do obszaru i ludności a następnie podział na listy
każdy ma dwa głosy jeden na krajową listę drugi na mandat jednoosobowy, klauzula zaporowa 4% dla partii
organizacja,
656 posłów, obraduje permanentnie - ciągle co 2 tyg. przez 4 lata.
Przewodniczący + zastępcy = konwent seniorów
Rada seniorów reprezentuje frakcje parlamentu
Komisje,
Frakcje: CDU-chadecja, SPD- socjaldemokraci, FPD- demokraci
funkcje,
Ustrojodawcza
Ustawodawcza:
Uchwala budżet,
Inicjatywa ustawodawcza, 5% członków ok. 30 osób
Kontrolna,
Możliwość pociągnięcia kanclerza do odpowiedzialności, wotum konstruktywne,
Prawo żądania od kanclerza i ministrów ich obecności na posiedzeniu izby, prawo zajmowania stanowiska w określonych sprawach
Debaty nad wystąpieniem kanclerza i projektami budżetu
Komisja dochodzeniowo śledcza,
Kreacyjna, wybiera kanclerza i prezydenta
uchwalanie ustaw federalnych
Rada Związkowa, Bundesrad:
68 członków, od 3 do 7 przedstawicieli z landu, nie jest organem kadencyjnym, mandat imperatywny, nie połączalność stanowisk, przedstawiciele landu głosują tak samo
organizacja: przewodniczący co roku inny land starszeństwo, 3 wice, stała rada doradcza,
Uchwały bezwzględna większość krajów, ograniczony udział w ust.
Może postawić prezydenta w stan oskarżenia
Prawo zatwierdzania rozporządzeń wykonawczych
Prezydent Federalny, (Johans Rau)
Urząd reprezentacyjny, na 5 lat z reelekcją,
Zgromadzenie federalne, Bundestag, 356 reprezentantów landów proporcjonalnie do liczby ludności, wygrywa bezwzględną większością, 2 tury, w trzeciej większość kwalifikowana
Akty bez kontrasygnaty, mianowanie i odwołanie kanclerza, rozwiązanie parlamentu,
Rząd Związkowy i Kanclerz (Gerchard Shreder)
I- kanclerza wybiera Bundestag na wniosek prezydenta bezwzględną większością, II- Bundestag z własnej inicjatywy 14 dni bezwzględna większość, III- Bundestag z własnej inicjatywy względna większość
Kompetencje: prawo określenia składu rządu, kieruje pracami, mianuje ministrów, odpowiedzialny za politykę
Skład: 20 osób, ministrowie, kanclerz, wice z MSZ
Wygaśnięcie funkcji: z chwilą zebrania się nowego parlamentu, przez wybór nowego kanclerza, śmierć lub rezygnację.
Wzmocniona pozycja: jako jedyny ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, wytycza linię polityki państwa,
Trybunał Konstytucyjny.
6 sędziów na 12 lat, 2 składy orzekające, połowę wyższa drugą niższa izba parlamentu powołuje.
Kompetencje: badanie zgodności ustaw z konstytucją, badanie sporów kompetencyjnych, badanie konstytucyjności działania niektórych organów działania, rozpatrywanie skarg konstytucyjnych,
5. Ustrój polityczny Włoch.
Konstytucja Włoch.
XII 1947 konstytucja, charakter unitarny, szerokie kompetencje władz lokalnych
Instytucje demokracji bezpośredniej.
Referendum
Konstytucyjne
Ustawodawcze,
Ludowa inicjatywa ustawodawcza, 500 tys. obywateli z projektem
Parlament
Wybory większościowo proporcjonalne, ¾ deputowanych wybiera się w jedno mandatowych okręgach, pozostali w proporcjonalnych wyborach klauzula zaporowa 4%, senatorowie wyłącznie w jedno mandatowych okręgach, wybory są obowiązkowe,
Organizacja,
izba deputowanych 630, senat 315, kadencje 5 lat, przewodniczący,
prezydium, kwestorzy, komisje,
obraduje permanentnie w dwóch sesjach
Funkcje,
Ustawodawcza,
Prawo inicjatywy(deputowani i senatorowie, rząd, Rady regionalne, 500 tys. obywateli, Narodowa Rada Gospodarki i Pracy),
Tryby ustawodawcze, normalne, skrócone, uchwalanie ustaw przez komisje parlamentarne
Kontrolna, możliwość pociągania rządy do odpowiedzialności
Kreacyjna, wspólnie wybór prezydenta, oskarżenie prezydenta lub członków rządu, powołanie 1/3 Trybunału i 1/3 Sądu Najwyższego
Rząd, kieruje i koordynuje politykę państwa, akty prawne rządu:
Dekrety ustawodawcze ( dekreti legislativi) akty prawne z mocą ustawy wydane na mocy upoważnienia parlamentu
Dekrety z mocą ustawy(dekreti legle) bez zgody parlamentu
Rozporządzenia wykonawcze do ustaw
Prezydent (Amato Juliani)
7 lat, wiek od 50 lat, bez ograniczeń kadencji, głowa państwa, reprezentant, 4 władza, neutralny, wybory pośrednie, przez zgromadzenie i przedst. regionów po 3 z 19 i 1 z Vale de Osta, tajne, kwalifikowana większość 2/3, po 3 głosowaniu bezwzględna większość
Uprawnienia w stosunku do parlamentu:
Zarządza wybory, kieruje orędzie do izb, rozwiązuje izby,
Podpisuje ustawy, veto ustawodawcze do rządu,
Powołuje premiera, 5 członków trybunału, prawo łaski,
Przewodniczy Najwyższej Radzie Sądowej
Zarządza referendum, mediator, koordynator, arbiter,
Trybunał Konstytucyjny.
15 członków, 1/3 prezydent, 1/3 parlament, 1/3 NSA,
Bada zgodność z konstytucją
Rozstrzyga spory konstytucyjne między organami
Sądzi prezydenta i członków rządu
6. Ustrój polityczny Francji.
Ewolucja ustroju - III i IV Republika
III 1871-1940, powstała po klęsce w wojnie z Prusami II Cesarstwa, w której cesarz Napoleon III dostał się do niewoli, powstał wtedy Rząd Obrony Narodowej, zakończona powstaniem Francji Vichy w 1940
IV 1946-1958, powstała po II wojnie po Rządzie Tymczasowym na emigracji w Londynie i rezygnacji Degola zniechęconego sporami
Powstanie V Republiki i jej konstytucja
V 1958 - dziś, na skutek nieumiejętnych procesów dekolonizacyjnych parlament przekazał władzę Degolowi i pełnomocnictwa do sformułowania konstytucji
Cechy konstytucji: priorytet władzy wykonawczej, najwyższa rola prezydenta, ograniczenie roli parlamentu, ogólność i nieprecyzyjność, system rządów pół prezydenckich lub prezydencko premierowskich.
Prezydent
7 lat, wybory powszechne od 62, wcześniej przez zgromadzenie
Kandydaci zgłaszani przez 500 podpisów popierających, co najmniej z 30 departamentów, kandydat wpłaca kaucję, wygrywa ten co ma 50%, dwa tygodnie później druga tura,
Silna pozycja przez legitymację narodu, odpowiedzialność konstytucyjna, a politycznej nie ponosi, zwyczaje konstytucyjne
Supremacja, zgodność orientacji politycznej prezydenta z większością parlamentarna i rządem
Hegemonia, stan gdy prezydent i parlament to ta sama partia, wtedy jest szefem egzekutywy i premierem
Cohabitacja, prezydent sprawuje władzę konkurencyjnie do premiera gdyż ten pochodzi z innej orientacji politycznej parlamentu
Uprawnienia osobiste bez kontrasygnaty:
Nominowanie premiera,
Rozwiązanie zgromadzenia narodowego
Zarządzanie referendum
Kierowanie orędzia do parlamentu
Mianowanie 3 członków rady konstytucyjnej w tym przewodniczącego oraz zwoływanie posiedzeń tej rady
Nadzwyczajne uprawnienia z art. 16, w przypadku zagrożenia państwa lub przerwaniu funkcjonowania władzy państwowej, może stosować wszystkie możliwe działania z wyjątkiem rozwiązania parlamentu i ma za zadanie przywrócić prawidłowe funkcjonowanie usprawiedliwione okolicznościami
Uprawnienia wymagające kontrasygnaty
Nominowanie i dymisjonowanie ministrów
Podpisywanie ustaw, prawo veta, prawo łaski
Nominacje prezydenckie, zwoływanie i zamykanie sesji parlamentu
Sprawy zagraniczne i obrony, reprezentacja na zewnątrz
Podpisywanie aktów prawnych rządu, dekretów i ordonansów
Przewodniczy cotygodniowym posiedzeniom rządu
Dysponuje bronią nuklearną
Rząd,
Ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, ale nie przed prezydentem, nie połączalność stanowisk rząd parlament
Uprawnienia premiera: kieruje działalnością rządu, prawo inicjatywy, powołuje komisję mieszaną przy niezgodzie w izbach, kieruje działalność reglamentacyjną
Rząd może zwrócić się do parlamentu o wydanie ustawy upoważniającej i wydać z mocą ustawy ordonansów
Parlament
Zgromadzenie narodowe 577 deputowanych, 5lat, dwie tury I bezwzględna, II względna, okręgi jedno mandatowe
Senat 323 senatorów, 9 lat, co 3 lata w 1/3 odnawiany, wybory w departamentach, sesje X-VI,
Porządek obrad narzuca parlamentowi rząd, do 6 komisji w izbie
Rada Konstytucyjna.
Sąd konstytucyjny, 9 członków, 9 lat, po 1/3 wyznaczają: prezydent, senat , przewodniczący zgromadzenia narodowego
Uprawnienia: rozstrzyganie z konstytucją aktów prawnych, działania w sferze spraw wyborczych, możliwości opiniodawcze
7. Ustrój polityczny Szwajcarii
Określenie ustroju
6 ml, 20 kantonów, 6 pół kantonów, państwo związkowe, konstytucja 1874 rok, konfederacja szwajcarska, posiada jednak federalna strukturę,
System rządów zgromadzenia, parlamentarno komitetowy z dyrektoriatem, nadrzędność parlamentu
Dyrektoriat, powierzenie organowi kolegialnemu całości władzy wykonawczej przyjęcie zasady nie połączalności członkostwa w rządzie i parlamencie, odpowiedzialność rządu przed parlamentem
Instytucje demokracji bezpośredniej.
Obligatoryjne referendum konstytucyjne
Fakultatywne referendum ustawodawcze
Ludowa inicjatywa konstytucyjna
Referendum fakultatywne w sprawie umów m/n
Obligatoryjne referendum w sprawie uchwał parlamentu niezgodnych z konstytucją
Referendum fakultatywne w sprawie ustaw pilnych
Parlament
Struktura,
Rada Narodowa, 200 deputowanych przedstawicieli narodu, 4 lata
Rada Kantonów, 46 członków, po 2 z kantonu i po 1 z pół kantonu
Sposób wyboru
Wybory powszechne większość względna, jednakowe uprawnienia
Wyborca ma 4 głosy: kumuluje swój głos lub zestawia swoją listę, tworzy nową listę,
Mandaty rozdzielane w okręgach proporcjonalnie do zdobytych
Funkcje:
Kreacyjna, wybiera rząd (reprezentant kantonów, grup językowych, partii politycznych, prezydenta i wice na 1 rok, członków Trybunału i generała głównodowodzącego armii,
Prawodawcza, udział w zmianach w konstytucji i stanowieniu ustaw, inicjatywa (członkowie parlamentu, rząd, kantony)
Kontrolna, w formie dyskusji, interpelacji i zapytań, komisji,
Zarządzająca, uchwalanie budżetu, ratyfikacja traktatów, wypowiadanie wojny powołanie pokoju, zapewnienie bezpieczeństwa, nadzór nad administracją i wymiarem sprawiedliwości, uchwala wytyczne dla rządu,
Sprawiedliwości, prawo łaski, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami związkowymi, rozpatrywanie skarg na orzeczenia rządu w sprawach administracji,
Rząd,
Rada federalna, 7 członków, organ kadencyjny, ministrami są ci sami ludzie, rząd wielopartyjny ale nie koalicyjny, forum koordynacji m/p
Organ kolegialny a obecnie resortowy
Uprawnienia:
Realizują bezpieczeństwo państwa, sprawy zagraniczne, zarządzanie i nadzór nad administracją,
Realizacja aktów prawnych parlamentu, delegacja ustawodawcza,
Tworzą akty w sferze porządku publicznego, inicjatywa i postępowanie przed parlamentarne
Prezydent
Członek rady federalnej, nie jest głową państwa, nie ma premiera a prezydent nie pełni tej roli, funkcja reprezentacyjna, kieruje pracami rządu, co roku inny wg starszeństwa
Kanclerz federalny, stoi na czele kancelarii parlamentu federalnego
System partyjny.
System współdziałania i kooperacji, konkurencja partii w wyborach a w rządach współpraca,
Partie:
Radykałowie 20%, 2 stanowiska
Chadecy 20%, 2 stanowiska
Socjaliści 20%, 2 stanowiska
Ludowcy 10%, 1 stanowisko
Trybunał Federalny
Jedyny organ sądownictwa federalnego reszta to organy kantonalne
Funkcje:
Instancja apelacyjna,
Orzeka w sprawach cywilnych gdy stroną jest kanton
Orzeka w sprawach konstytucyjnych i federalnych:
Spory kompetencyjne federacja - kantony
Skargi kompetencyjne obywateli
Akty prawne parlamentu są wiążące