Szczegółowy program zajęć
IMMUNOLOGIA dla Wydziału Lekarskiego (IV rok II semestr) |
|||||
|
Poniedziałek |
Wtorek |
Środa |
Czwartek |
Piątek |
8.15 - 9.00 |
Pracownia Diagnostyki Odpowiedzi Typu Humoralnego i Alergii (mgr Barbara Tarasiewicz, mgr Marcelina Bisewska) „Diagnostyka humoralna”
|
Pracownia Cytometrii (mgr Maciej Zieliński) „Diagnostyka komórkowa” |
Pracownia Diagnostyki Chorób Autoimmunologicznych (dr Julia Kulczycka) „ Badania immunologiczne a diagnostyka różnicowa” |
Pracownia molekularna (mgr Anna Wardowska) „Techniki molekularne w diagnostyce immunologicznej”
|
Pracownia Immunogenetyki (dr Grażyna Moszkowska, mgr Hanna Zielińska) „Zasady doboru dawcy i biorcy przeszczepu” |
9.00-12.30 |
„Mechanizmy obronne w infekcjach”
„Niedobory odporności”
|
„Choroby systemowe - ch. tk. łącznej”
„Choroby systemowe - ch. stawów” |
„Choroby swoiste narządowo”
„Immunoterapia - szczepienia ochronne”
|
„Alergie”
„Immunoterapia - immunomodulacja”
|
„Układ odpornościowy po przeszczepie”
„Immunoterapia - immunosupresja”
|
Prowadzący zajęcia 9.00 - 12.30: dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska |
|||||
Uprzejmie proszę o powtórzenie materiału z „Podstaw Immunologii” przed rozpoczęciem bloku
Zajęcia z Immunologii odbywają się w Sali Seminaryjnej Zakładu Immunologii Klinicznej i Transplantologii [dawniej Zakład Immunopatologii] (II piętro)
IMMUNOLOGIA dla Wydziału Lekarskiego
(IV rok II semestr)
PONIEDZIAŁEK
Ćwiczenie: „Diagnostyka humoralna” Pracownia Diagnostyki Odpowiedzi Typu Humoralnego i Alergii (mgr Barbara Tarasiewicz, mgr Marcelina Bisewska)
Cel: Zapoznanie się z podstawowymi badaniami laboratoryjnymi z zakresu odporności typu humoralnego
Materiał badany (warunki pobierania i transportu materiału biologicznego)
Metody badania wykładników odporności humoralnej
- pomiary jakościowe i ilościowe stężenia przeciwciał
- ocena aktywności dopełniacza
Ćwiczenie: „ Niedobory odporności” (dr Barbara Zamorska)
Skojarzone niedobory odporności - rola limfocyta T
Wady rozwojowe a niedobory odporności
Odporność jako kompleksowe oddziaływanie:
- komórka
- substancje aktywne biologicznie
Zaburzenia odporności:
- ilościowe, jakościowe, czynnościowe
- pierwotne, wtórne
Skutki niedoborów odporności
Zespoły niedoborów odporności:
- skojarzone niedobory odporności (SCID): brak MHCII, dezaminazy adenozyny (ADA), fosforylazy puryny (PNP), mutacje genu TAP, RAG, białkowej kinazy zależnej od DNA, innych kinaz reagujących na uszkodzenie DNA w komórce - Ataxia teleangiektazja (AT). Brak łańcucha CD3γ, CD3ε, kinazy tyrozynowej ZAP-70, mutacje genów dla IL2 lub receptora IL2Rγ, defekt genu was (Zespół Wiskotta-Aldricha)
Limfocyty T:
- zaburzenia rozwoju i funkcji, aktywacji antygenowo swoistych limfocytów, uwalniania cytokin i aktywacji receptorów
Niedobór odporności spowodowany brakiem IFNγ, IL12 i ich receptorów
Zespoły immunoproliferacyjne i zakażenie EBV
Limfocyty T:
- zaburzenia rozwoju i funkcji, aktywacji antygenowo swoistych limfocytów, uwalniania cytokin i aktywacji receptorów
Zaburzenie funkcji komórek fagocytujących:
- taksji, adhezji, transmigracji do miejsca reakcji zapalnej (CD18), zdolności do zabijania wewnątrzkomórkowego
Dysfunkcja poszczególnych składowych układu odpornościowego a obraz kliniczny
Seminarium: „Mechanizmy obronne w infekcjach”
(dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska)
Cel: Poznanie mechanizmów odpowiedzi odpornościowej w infekcjach wirusowych, bakteryjnych, grzybiczych i pasożytniczych
Rola barier nieswoistych
Komórki prezentujące antygen (rola PAMP)
Koncepcja „danger signal”
Miejsce odporności nieswoistej w odpowiedzi przeciwzakaźnej
Rola limfocytów T
Rola limfocytów B
Odrębności odpowiedzi odpornościowej w infekcjach bakteriami zewnątrzkomórkowymi
Odrębności odpowiedzi odpornościowej w infekcjach bakteriami wewnątrzkomórkowymi
Odrębności odpowiedzi odpornościowej w infekcjach wirusowych
Odrębności odpowiedzi odpornościowej w infekcjach pasożytniczych
WTOREK
Ćwiczenie: Pracownia Cytometrii „Diagnostyka komórkowa” (mgr Maciej Zieliński)
Cel: Zapoznanie się z podstawowymi badaniami laboratoryjnymi z zakresu odporności typu komórkowego
Metody typowania leukocytów
Budowa i zasada działania cytofotometru przepływowego
Parametry mierzone
Ocena immunofenotypu
- materiał badany (warunki transportu materiału biologicznego)
- ocena aktywacji limfocytów
- ocena fenotypowa limfocytów krwi obwodowej
- analiza składu ilościowego i jakościowego limfocytów krwi obwodowej
Seminarium: „Choroby układowe - choroby tkanki łącznej”
(dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska)
Cel: Zapoznanie się z patogenezą, możliwościami diagnostycznymi i terapeutycznymi w chorobach tkanki łącznej
Etapy rozwoju zjawisk autoimmunologicznych
- wrażliwość/ mechanizmy rozwoju i utrzymania tolerancji immunologicznej [delecja klonalna (centralna), immunoregulacja (komórki regulatorowe), anergia, „wyczerpanie” klonalne, ignorancja]
- inicjacja: epitopy dominujące i ukryte, modyfikacje prezentowanych autoantygenów, mimikra molekularna, supernatygeny
- propagacja: pętla przyspieszenia zwrotnego w odpowiedzi odpornościowej, cechy autoantygenu
Toczeń rumieniowaty trzewny
- zaburzenia dojrzewania limfocytów B/ autoprzeciwciała
- zaburzenia apoptozy limfocytów
- niedobory w układzie dopełniacza
- milieu cytokinowe i hormonalne - implikacje dla leczenia anty-TNF
- możliwości terapii
Zespół Sjögrena
- patogeneza i możliwości terapii
Twardzina układowa
- cechy zapalenia w twardzinie
- mechanizm włóknienia
- autoprzeciwciała - rola w chorobie i diagnozowaniu
- możliwości terapii
Zespół antyfosfolipidowy
- interakcje układ odpornościowy/ układ krzepnięcia i fibrynolizy w patomechanizmie zespołu
- przyczyny poronień samoistnych w zespole
- możliwości leczenia
Zapalenia naczyń
Ch. dużych naczyń:
- Olbrzymiokomórkowe zap. tętnic
- Ch. Takayasu
Ch. średnich naczyń:
- Guzkowe zap. tętnic
- Ch. Kawasaki
- Pierwotne zapalenie naczyń centralnego układu nerwowego
Ch. małych naczyń:
- zapalenia w mechanizmie ANCA [ziarniniak Wegenera (PR-3), mikroskopowe zapalenie naczyń (MPO), zespół Churg-Straussa (MPO), indukowane lekami]
- zapalenia związane z kompleksami immunologicznymi [z nadwrażliwością, z krioglobulinemią, z pokrzywką, zespół Goodpasture'a, indukowane infekcją, w przebiegu kolagenoz, zespoły paraneoplastyczne, w przebiegu niespecyficznych zap. jelit]
Seminarium: „Choroby układowe - choroby stawów, zapalenia mięśni”
(dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska)
Cel: Zapoznanie się z patogenezą, możliwościami diagnostycznymi i terapeutycznymi w chorobach stawów
Reumatoidalne zapalenie stawów
- genetyczne i środowiskowe czynniki ryzyka - koncepcja wspólnego epitopu i rola cytrulinacji białek w zapaleniu
- etap T-zależny (III-rzędowe struktury układu chłonnego w rzs)
- etap T-niezależny - rola cytokin prozapalnych i mechanizmy przebudowy i erozji chrząstki stawowej
- możliwości diagnostyczne rzs w świetle patogenezy choroby (autoprzeciwciała, markery stanu zapalnego, angiogenezy, metabolizmu chrząstki i kości)
- możliwości terapeutyczne w rzs
Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów
- postacie i patogeneza
Spondyloartropatie - seronegatywne zapalenia stawów z antygenem HLA B27
- rola antygenu B27 w etiopatogenezie zapalenia
Zapalenia mięśni
- podział zapaleń
- różnice w etiopatogenezie zapalenia skórno-mięśniowego i zapalenia wielomięśniowego i wtrętowego (IBM)
- możliwości diagnostyczne (autoprzeciwciała)
- możliwości terapeutyczne
ŚRODA
Ćwiczenie: „Badania immunologiczne a diagnostyka różnicowa” Pracownia Diagnostyki Chorób Autoimmunologicznych (dr Julia Kulczycka)
Cel: Nabycie przez przyszłych lekarzy umiejętności prawidłowego doboru i interpretacji badań immunologicznych oraz poznanie zasad współpracy z laboratorium immunologii klinicznej
Pobieranie, przechowywanie i transport materiału biologicznego
Skierowanie na badania - najczęściej popełniane błędy
Zasady wyboru metody diagnostycznej:
- Badania przesiewowe
- Testy potwierdzenia pierwszego i drugiego rzutu
Interpretacja wyników badań:
- Wartości referencyjne
- Miano graniczne i znamienne
Znaczenie badań immunologicznych w diagnostyce podstawowej:
- Omówienie przypadków klinicznych
- Najczęstsze problemy diagnostyczne
Zalecane algorytmy postępowania diagnostycznego w przypadku podejrzenia choroby immunologicznie uwarunkowanej:
- Wrodzone zaburzenia odporności
- Nabyte zaburzenia odporności
- Choroby autoimmunologiczne
Rozpoznanie - choroba o podłożu immunologicznym - co dalej?
Seminarium: „Choroby swoiste narządowo”
(dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska)
Cel: Zapoznanie się z patogenezą, możliwościami diagnostycznymi i terapeutycznymi w chorobach narządowych
Pojęcie choroby autoimmunologicznej swoistej narządowo
Choroby nerek
- kłębuszkowe zapalenie nerek jako choroba kompleksów immunologicznych
- obraz zmian w nerce i nasilenie procesu w zależności od mechanizmu powstawania kompleksów immunologicznych:
o Zmiany minimalne (submikroskopowe kzn, MCNS)
o Mezangio-kapilarne kzn (MPGN)
o Ogniskowe i/lub segmentalne szkliwienie kłębuszków (FSGS)
o Rozplemowe mezangialne kzn Nefropatia IgA (Ch. Bergera)
o Ostre rozplemowe kzn
o Nefropatia błoniasta (MGN)
o Podostre kzn (Rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kzn)
Ch. neurologiczne
- stwardnienie rozsiane: etiopatogeneza - zmiany immunologiczne a przebieg choroby (remisja-wznowa), rola naturalnej immunosupresji w ograniczaniu procesu chorobowego
- stwardnienie rozsiane: możliwości terapeutyczne
- miastenia gravis: etiopatogeneza - zmiany immunologiczne a przebieg choroby, rola autoprzeciwciał i prezentacji autoantygenów w grasicy
- miastenia gravis: możliwości terapeutyczne
Nieswoiste zapalenia jelita (IBD)
- odrębności w obrazie wrzodziejącego zapalenia jelita i choroby Leśniowskiego-Crohna
- rola lokalnego mechanizmu tolerancji wobec bakterii saprofitycznych i ich produktów: wewnątrzkomórkowe i zewnątrzkomórkowe mechanizmy rozpoznawania i hamowania reakcji odpornościowych
- koncepcja higieny
- czynniki pro- i antyzapalne w rozwoju IBD
- możliwości terapeutyczne w IBD
Celiakia (choroba trzewna)
- rola predyspozycji genetycznej i diety
- odpowiedź lokalna jako główna przyczyna uszkodzenia jelita
- przeciwciała w diagnostyce celiakii
Etiopatogeneza anemii złośliwej (Ch. Addisona-Biermera)
Zapalne choroby wątroby i dróg żółciowych
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AIH): kryteria rozpoznania procesu autoimmunologicznego, etiopatogeneza, rola autoprzeciwciał w diagnostyce, możliwości terapeutyczne
- przewlekła marskość żółciowa (PBC): etiopatogeneza, rola mimikry molekularnej między dehydrogenazą 2-oksokwasów i antygenami Novosphingobium, rola autoprzeciwciał w diagnostyce, możliwości terapeutyczne
- pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (PSC): sugerowana etipatogeneza
- wirusowe zapalenie wątroby typu B i C: rola oznaczania przeciwciał, materiału genetycznego i antygenów wirusowych w diagnostyce zakażenia
Cukrzyca
- immunologiczne tło cukrzycy typu I: predyspozycja genetyczna i czynniki środowiskowe
- modele rozwoju uszkodzenia wysp trzustkowych przez układ odpornościowy
- rola autoprzeciwciał w diagnostyce cukrzycy
- perspektywy immunomodulacji w terapii cukrzycy
Endokrynopatie
- genetyczne i środowiskowe czynniki ryzyka rozwoju choroby Graves-Basedowa
- immunopatogeneza choroby Graves-Basedowa z uwzględnieniem oftalmopatii, epitopy TSHR
- genetyczne i środowiskowe czynniki ryzyka rozwoju choroby Hashimoto
- immunopatogeneza choroby Hashimoto - wpływ procesu odpornościowego na etapy rozwoju choroby
- etiopatogeneza choroby Addisona
Cytopenie autoimmunologiczne
- niedokrwistości autoimmunologiczne: związane z obecnością przeciwciał ciepłych, zimnych, nocna napadowa hemoglobinuria, idiopatyczne, wtórne do innych schorzeń,
- mechanizmy immunologiczne w rozwoju niedokrwistości polekowych
- konflikt serologiczny: etiopatogeneza, diagnostyka i zapobieganie
- neutropenie autoimmunologiczne: idiopatyczne, wtórne do innych schorzeń (Z. Felty'ego), polekowe,
- małopłytkowości autoimmunologiczne: pierwotne, wtórne
- mechanizmy immunologiczne w rozwoju małopłytkowości polekowych (mechanizm powstawania zakrzepicy po podaniu heparyny)
- przeciwciała przeciw osoczowym czynnikom krzepnięcia [Lupus AntiCoagulant (LAC), przeciwciała przeciw czynnikowi VIII]
Płytka miażdżycowa
- nieklasyczne czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy
- rola zapalenia w rozwoju miażdżycy
- etapy rozwoju płytki miażdżycowej
- rola układu odpornościowego w powikłaniach miażdżycy
- immunomodulacja w miażdżycy
Seminarium: „Immunoterapia - szczepienia ochronne”
(dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska)
Cel: Poznanie mechanizmów odpowiedzi immunologicznej po szczepieniu
Idea szczepień ochronnych
Możliwości i wyzwania w wakcynologii
Strategia szczepień ochronnych na przykładzie szczepienia przeciw wirusowi grypy
CZWARTEK
Ćwiczenie: „Techniki molekularne w diagnostyce immunologicznej” Pracownia molekularna (mgr Anna Wardowska)
Cel: Zapoznanie się z badaniami laboratoryjnymi z zakresu biologii molekularnej
Materiał badany (warunki pobierania i transportu materiału biologicznego)
Reakcja PCR i jej modyfikacje w diagnostyce chorób immunologicznie uwarunkowanych
Metody białkowe
Postępy w diagnostyce immunologicznej
Seminarium: „Choroby alergiczne”
(dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska)
Cel: Zapoznanie się z patogenezą, możliwościami diagnostycznymi i terapeutycznymi w chorobach alergicznych
Pojęcie nadwrażliwości, alergii, alergenu, reakcji alergicznej, pseudoalergii, idiosynkrazji,
Typy nadwrażliwości wg Gella Coombsa
Atopia
- predyspozycja genetyczna i czynniki środowiskowe
- teoria higieny, torowanie przez środowisko
- elementy reakcji atopowej: IgE, mastocyt, eozynofil, limfocyt T
Astma atopowa:
- genetyczne i środowiskowe czynniki ryzyka (czynniki inicjujące i zaostrzające, rola infekcji)
- patogeneza: reakcja natychmiastowa (inicjacja, faza wczesna, faza późna), zapalenie przewlekłe
- zmiany w budowie i reaktywności oskrzeli związane z reakcją układu odpornościowego
- rola układu nerwowego w patogenezie astmy atopowej
- rola laboratorium immunologii klinicznej w diagnostyce astmy atopowej
- zasady terapii w astmie atopowej
Alergiczny nieżyt nosa:
- immunopatogeneza alergicznego nieżytu nosa
- „marsz alergiczny”
- testy immunologiczne w diagnostyce alergicznego nieżytu nosa
- terapia
Anafilaksja/ Pokrzywka/ Obrzęk naczynioruchowy
- pojęcie anafilaksji i reakcji anafilaktoidalnej
- mechanizm reakcji anafilaktycznej
- mechanizm reakcji anafilaktoidalnej (metabolizm eikozanoidów, anafilatoksyny, bezpośrednia degranulacja komórek tucznych bez udziału IgE)
- mechanizm a objawy anafilaksji, rodzaje anafilaksji
- testy immunologiczne w diagnostyce anafilaksji
- zasady leczenia, profilaktyka
- immunoterapia w chorobach alergicznych
- etiopatogeneza pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy
Alergie pokarmowe/ Alergiczne choroby przewodu pokarmowego
- nadwrażliwość na pokarm
- cechy pokarmu decydujące o rozpoczęciu i nasileniu reakcji alergicznych
- cechy lokalnej tkanki limfatycznej decydujące o tolerancji lub nadwrażliwości na pokarm
- testy immunologiczne w diagnostyce alergii pokarmowych
- zasady leczenia i profilaktyki
Eozynofilowe zapalenie przewodu pokarmowego (EGID
Choroby płuc o podłożu immunologicznym
- Choroby alergiczne zawiązane ze szkodliwym działaniem środowiska: Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (porównanie astma atopowa/ astma zawodowa)
- Choroby immunotoksyczne zawiązane ze szkodliwym działaniem środowiska: Zespół toksyczny wywołany pyłem organicznym
- Alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna
Alergia na leki
- mechanizmy immunologiczne odpowiedzialne za rozpoznanie leku jako alergenu
- przykłady reakcji według Gell-Coombsa (ze szczególnym uwzględnieniem rumieni pęcherzowych: zespołu Stevens-Johnsona (rumień wielopostaciowy) i zespołu Leyella (toksyczna nekroliza naskórka)
Seminarium: „Immunoterapia - immunomodulacja”
(dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska)
Cel: Zapoznanie się z immunomodulacyjnym działaniem leków stosowanych w rutynowej terapii chorób o podłożu immunologiczny
Pojęcie immunomodulacji
Wpływ leków na układ odpornościowy:
- immunoglobuliny dożylne (IVIG)
- niesterydowe leki przeciwzapalne (NSAID)
- leki przeciwhistaminowe
- metotreksat
- sulfasalazyna
- cyklofosfamid
- talidomid
PIĄTEK
Ćwiczenie: „Zasady doboru dawcy i biorcy przeszczepu” Pracownia Immunogenetyki
(dr Grażyna Moszkowska, mgr Hanna Zielińska)
Cel: Zapoznanie się z podstawowymi badaniami w diagnostyce transplantologicznej
Materiał badany (czas, warunki pobierania i transportu materiału biologicznego)
Metody identyfikacji HLA
Metody oceny allosensytyzacji biorców: PRA (panel reactive antibodies) - metody serologiczne i bead-array
Cross-match
Ćwiczenie: „Układ odpornościowy po przeszczepie”
(dr Grażyna Moszkowska, mgr Hanna Zielińska)
Mapa genetyczna MHC u człowieka
Antygeny HLA - polimorfizm układu
Metody typowania tkankowego
Algorytm doboru dawca-biorca do przeszczepu allogenicznego
Wstęp. Historia odkrycia antygenów zgodności tkankowej
Lokalizacja i organizacja genetyczna MHC
Klasy antygenów HLA, ich budowa, występowanie
Mianownictwo, polimorfizm układu, zjawisko niezrównoważenia sprzężeń
Funkcja cząsteczek HLA w procesie prezentacji antygenów endo- i egzogennych
Dziedziczenie genów HLA. Poszukiwanie dawcy w rodzinie
Uzasadnienie strategii doboru dawca-biorca w zakresie HLA w zależności od rodzaju przeszczepu:
- szpik - dobór dawcy do biorcy
- nerka - dobór dawcy do biorcy
Metody identyfikacji HLA:
- serologiczna
- analiza DNA (PCR SSP, PCR SSO)
Dobór do przeszczepu szpiku/komórek hematopoetycznych:
- przeszczep allogeniczny od dawcy rodzinnego
- przeszczep allogeniczny od dawcy z Rejestru Dawców
Strategia „zagęszczających sit” przy typowaniu HLA (antygeny-splity-allele)
Przeszczepy narządów unaczynionych. Dobór dawca-biorca w zależności od przeszczepianego narządu (nerka, trzustka, wątroba, serce, płuco-serce)
Nerka jako narząd uprzywilejowany przy doborze tkankowym
- przeszczepy od dawców żywych
- Centralna Lista Biorców
- Algorytm postępowania przy wyborze biorcy przy przeszczepie nerki pobranej ze zwłok
Seminarium: „Immunoterapia - immunosupresja, nowe formy terapii zorientowane na układ odpornościowy”
(dr hab. Piotr Trzonkowski, dr Michał Pikuła, mgr Anna Wardowska)
Cel: Zapoznanie się z mechanizmami działania leków stosowanych w hamowaniu aktywności układu immunologicznego; Perspektywy nowych terapii opartych o interakcje w układzie odpornościowym
Glikokortykosteroidy
- działanie genomowe i pozagenomowe
- efekt działania na układ odpornościowy
- dawki i oporność
- Efekty uboczne w terapii sterydami
Leki immunosupresyjne po przeszczepach
- koncepcja hamowania trzech sygnałów
- leki drobnocząsteczkowe
- białka
Antagoniści kinaz białkowych
- idea użycia inhibitorów kinaz w immunosupresji
- indywidualizacja leczenia (nowotwory)
Leczenie cytokinami
- interferony typu I (alfa i beta)
- interferony typu II (gamma)
- interleukina 2
- G-CSF
Leczenie białkami monoklonalnymi i fuzyjnymi
- Czynniki hamujące lub aktywujące cytokiny prozapalne (inhibitory TNF, rekombinowane IFNy)
- Czynniki hamujące funkcje limfocytów T
- Czynniki hamujące funkcje limfocytów B
- Czynniki hamujące migrację i adhezję leukocytów
- Czynniki hamujące funkcje immunoglobulin
- Czynniki stosowane w kardiologii (głownie manipulacja hemostazą)
- Czynniki stosowane w onkologii (redukcja guzów pierwotnych i przerzutów)
Terapia genowa w immunologii - teraźniejszość i perspektywy