Hałas infradźwiękowy

Zgodnie z konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 148 z 1977 r. − dotyczącą ochrony pracowników przed zagrożeniami zawodowymi w miejscu pracy spowodowanymi zanieczyszczeniem powietrza, hałasem i wibracją − określenie “hałas” oznacza każdy dźwięk, który może doprowadzić do utraty słuchu albo może być szkodliwy dla zdrowia lub niebezpieczny z innych względów. Ujemne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka w warunkach narażenia zawodowego obejmuje:

− wpływ hałasu na narząd słuchu

− pozasłuchowe działanie hałasu na organizm (układy, narządy i zmysły człowieka).

Szkodliwy wpływ hałasu na narząd słuchu wiąże się z następującymi jego cechami i okolicznościami narażenia:

• równoważny poziom dźwięku A przekraczający 80 dB (słabsze bodźce nie uszkadzają narządu słuchu nawet przy długotrwałym, nieprzerwanym działaniu)

• długi czas działania hałasu (skutki działania hałasu na narząd słuchu kumulują się w czasie; zależą od dawki energii akustycznej przekazanej do organizmu w określonym przedziale czasu)

• ciągła ekspozycja na hałas (bardziej szkodliwa niż ekspozycja przerywana − nawet krótkotrwałe przerwy umożliwiają procesy regeneracyjne słuchu)

• hałas impulsowy (szczególnie szkodliwy − mechanizmy obronne narządu słuchu zapobiegające wnikaniu energii akustycznej do ucha nie zdołają zadziałać)

• hałas o widmie z przewagą składowych o częstotliwościach średnich i wysokich (bardziej niebezpieczny niż hałas o widmie, w którym maksymalna energia zawarta jest w zakresie niskich częstotliwości, ponieważ czułość ucha ludzkiego jest największa w zakresie częstotliwości 3-5 kHz)

• szczególna, osobnicza podatność na uszkadzający wpływ hałasu (zależy od cech dziedzicznych oraz nabytych, np. w wyniku przebytych chorób).

Skutki działania hałasu na organ słuchu dzieli się na:

• uszkodzenia struktur anatomicznych narządu słuchu (perforacje i ubytki błony bębenkowej), będące zwykle wynikiem jednorazowych i krótkotrwałych ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego powyżej 130−140 dB

• upośledzenie sprawności słuchu w postaci podwyższenia progu słyszenia w wyniku długotrwałego narażenia na hałas o równoważnym poziomie dźwięku A przekraczającym 80 dB.

Podwyższenie progu słyszenia może być odwracalne (tzw. czasowe przesunięcie progu) lub trwałe (trwały ubytek słuchu). Rozwój trwałego ubytku słuchu ujawniają badania audiometryczne. Średni trwały ubytek słuchu, wynoszący 30 dB przy częstotliwości 1000, 2000 i 4000 Hz po stronie ucha lepszego, po uwzględnieniu fizjologicznego ubytku związanego z wiekiem, stanowi tzw. ubytek krytyczny, będący kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodzenia słuchu jako choroby zawodowej.

Zawodowe uszkodzenie słuchu (w konsekwencji utrata zdolności odbioru i rozumienia mowy, czyli społecznej wydolności słuchu), trwałe, nie dające się rehabilitować inwalidztwo znajduje się od lat na czołowym miejscu na liście chorób zawodowych. Wnosi ono do krajowej statystyki chorób zawodowych ok. 3 tys. nowych przypadków rocznie, co stanowi ok. 1/3 wszystkich rejestrowanych przypadków.

Pozasłuchowe skutki działania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Anatomiczne połączenie nerwowej drogi słuchowej z korą mózgową umożliwia bodźcom słuchowym oddziaływanie na inne ośrodki w mózgowiu (zwłaszcza ośrodkowy układ nerwowy i układ gruczołów wydzielania wewnętrznego), a w konsekwencji na stan i funkcje wielu narządów wewnętrznych.

Doświadczalnie wykazano, że wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu mogą występować po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego równego 75 dB. Słabsze bodźce akustyczne (o poziomie 55−75 dB) mogą powodować rozproszenie uwagi, utrudniać pracę i zmniejszać jej wydajność.

Pozasłuchowe skutki działania hałasu są uogólnioną odpowiedzią organizmu na działanie hałasu jako stresora przyczyniającego się do rozwoju różnego typu chorób (np. choroby ciśnieniowej, choroby wrzodowej, nerwic).

Wśród pozasłuchowych skutków działania hałasu należy również wymienić jego wpływ na zrozumiałość i maskowanie mowy oraz dźwiękowych sygnałów bezpieczeństwa. Utrudnione porozumiewanie się ustne w hałasie (o poziomie 80−90 dB) i maskowanie sygnałów ostrzegawczych nie tylko zwiększa uciążliwość warunków pracy i zmniejsza jej wydajność, lecz może być również przyczyną wypadków przy pracy.

Wartości dopuszczalne

Wartości NDN hałasu zawarto w załączniku nr 2 do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Zgodnie z tym rozporządzeniem hałas w środowisku pracy jest charakteryzowany przez:

• poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy i odpowiadającą mu ekspozycję dzienną lub poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy i odpowiadającą mu ekspozycję tygodniową (wyjątkowo w przypadku hałasu oddziałującego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu)

• maksymalny poziom dźwięku A

• szczytowy poziom dźwięku C.

Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (L_EX,8h) lub tygodnia pracy (L_EX,w) jest wielkością stosowaną do scharakteryzowania hałasu zmieniającego się w czasie lub zmiennej ekspozycji na hałas. Definiowany jest jako równoważny (uśredniony energetycznie) poziom dźwięku A, w dB, wyznaczony dla czasu ekspozycji na hałas równego znormalizowanemu czasowi pracy (tj. dla 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy) i określony wzorem:

gdzie:

L_{Aeq, Te} − równoważny poziom dźwięku A wyznaczony dla czasu ekspozycji T_e, w dB

T_o − czas odniesienia = 8 h = 480 min = 28800 s

i − kolejny dzień roboczy w rozważanym tygodniu

n − liczba dni roboczych w rozważanym tygodniu (może być różna od 5).

Odpowiednikiem poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do dnia lub tygodnia pracy jest wielkość zwana dzienną lub tygodniową ekspozycją na hałas E_A,Te, , tzw. “dawka hałasu”, wyrażana w Pa²⋅s. Między ekspozycją na hałas a poziomem ekspozycji istnieje następujący związek:

E_A,Te = 1,15⋅10 ^-5⋅10

Maksymalny poziom dźwięku A (L_Amax) oznacza maksymalną wartość skuteczną poziomu dźwięku A, a szczytowy poziom dźwięku C (L_Cpeak) maksymalną wartość chwilową poziomu dźwięku C. Wielkości te służą do oceny hałasów krótkotrwałych i impulsowych o dużych poziomach.

Dopuszczalne ze względu na ochronę słuchu (kryterium szkodliwości) wartości poziomu ekspozycji na hałas: odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy, maksymalnego poziomu dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C, podane w tabeli 1, obowiązują jednocześnie.

Tabela 1. Wartości hałasu dopuszczalne ze względu na ochronę słuchu

Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy LEX,8h	Ekspozycja dzienna EA,d	Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy LEX,w	Ekspozycja tygodniowa EA,w	Maksymalny poziom dźwięku A	Szczytowy poziom dźwięku C
(dB)	(Pa^2⋅s)	(dB)	(Pa^2⋅s)	(dB)	(dB)
85	3,64⋅10^3	85	18,2⋅10^3	115	135

Należy zdawać sobie sprawę, że przestrzeganie tych wartości nie zabezpiecza wszystkich pracowników przed szkodliwym wpływem hałasu. Można przyjąć, że nieprzekraczanie NDN powinno chronić średnią populację pracowników przed ubytkami słuchu przekraczającymi 2 dB po 40 latach zawodowej ekspozycji na hałas.

Zgodnie z dokumentem ISO 1999, przy narażeniu na hałas o równoważnym poziomie dźwięku A wynoszącym 85 dB dziennie w ciągu 40 lat pracy w tym środowisku, ryzyko utraty słuchu wynosi 10%, co oznacza, że 10% narażonych może doznać uszkodzeń słuchu. W grupie tej znajdują się głównie osoby o szczególnej osobniczej podatności na szkodliwy wpływ działania hałasu.

Podane wyżej wartości NDN hałasu obowiązują dla ogółu pracowników, jeśli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niższych.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym wzbronione jest zatrudnianie młodocianych na stanowiskach pracy, na których poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 dB.

Zatrudnianie młodocianych w czasie nauki zawodu w środowisku pracy, w którym poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego czasu pracy jest większy od podanej wyżej wartości, jest dozwolone pod warunkiem ograniczenia czasu ekspozycji na hałas zgodnie ze wzorem:

gdzie:

L_zm − zmierzony poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy

L_d − dopuszczalny poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (80 dB), lub na podstawie danych zawartych w tabeli 2.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom , nie wolno zatrudniać kobiet w ciąży w środowisku, w którym poziom ekspozycji na hałas, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy, przekracza wartość 65 dB.

Jak wynika z obowiązującej normy polskiej PN-N-01307:1994, wartości dopuszczalne hałasu ze względu na możliwość realizacji przez pracownika jego podstawowych zadań (a więc po uwzględnieniu pozasłuchowych skutków działania hałasu − kryterium uciążliwości) nie powinny przekraczać wartości podanych w tabeli 3.

Tabela 2. Dopuszczalny czas ekspozycji na hałas w zależności od przekroczenia dopuszczalnej wartości poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (stanowisko młodocianego)

Przekroczenie dopuszczalnej wartości poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy, dB	Dopuszczalny czas ekspozycji na hałas, td min na dobę
1	382
2	303
3	240
4	191
5	152
6	120
7	96
8	76
9	60
10	48
11	38
12	30
13	24
14	19
15	15
16	12
17	10
18	8
19	6
20	5

1.2. Metody pomiaru

Metody pomiaru wielkości charakteryzujących hałas w środowisku pracy są określone w polskiej normie: PN-N-01307:1994 Hałas. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy. Wymagania dotyczące wykonywania pomiarów.

Do pomiaru wielkości wszystkich rodzajów hałasu (ustalonego, nieustalonego i impulsowego) powinny być stosowane dozymetry hałasu lub całkujące mierniki poziomu dźwięku o klasie dokładności 2 lub lepszej, o zakresie impulsowym wynoszącym co najmniej 53 dB (spełniające wymagania IEC 804: 1985 i IEC 1252: 1993). W przypadku hałasu ustalonego można stosować zwykłe mierniki poziomu dźwięku (IEC 651: 1979).

Pomiary wielkości określających hałas na stanowiskach pracy przeprowadza się dwoma metodami: bezpośrednią i pośrednią.

Tabela 3. Równoważny poziom dźwięku A w czasie pobytu pracownika na stanowisku pra- cy, L_{A eq,Te}, (zgodnie z PN-N-01307:1994)

Lp.	Stanowisko pracy	Równoważny poziom dźwięku A LA eq, Te, dB
1. 2. 3.	W kabinach bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej, w laboratoriach ze źródłami hałasu, w pomieszczeniach z maszynami i urządzeniami liczącymi, maszynami do pisania, dalekopisami i w innych pomieszczeniach o podobnym przeznaczeniu W kabinach dyspozytorskich, obserwacyjnych i zdalnego sterowania z łącznością telefoniczną używaną w procesie sterowania, w pomieszczeniach do wykonywania prac precyzyjnych i w innych pomieszczeniach o podobnym przeznaczeniu W pomieszczeniach: administracyjnych, biur projektowych, do prac teoretycznych, opracowania danych i innych, o podobnym przeznaczeniu	75 65 55

Uwaga: wartości w tab. 3 nie należy odnosić do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy. Dotyczą dowolnego czasu T_e, w jakim pracownik przebywa na danym stanowisku pracy.

Metoda bezpośrednia polega na ciągłym pomiarze, przez cały czas narażenia pracownika na hałas, i odczycie określanych wielkości bezpośrednio z mierników, np. dozymetru hałasu lub całkującego miernika poziomu dźwięku. Otrzymane wyniki dokładnie oddają narażenie pracownika na hałas.

Metoda pośrednia polega na pomiarze hałasu w czasie krótszym niż podlegający ocenie oraz zastosowaniu odpowiednich zależności matematycznych do wyznaczenia wymienionych wielkości.

Tryb i częstotliwość wykonywania pomiarów, sposób rejestrowania i przechowywania wyników oraz sposób ich udostępniania pracownikom określa rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej.

1.3. Ocena narażenia zawodowego

Ocena narażenia zawodowego na hałas polega przede wszystkim na porównaniu zmierzonych lub wyznaczonych wartości hałasu z wartościami dopuszczalnymi (poziomu ekspozycji na hałas, maksymalnego poziomu dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C), obowiązującymi jednocześnie. Wystarczy przekroczenie jednej z tych wartości, aby uznać przekroczenie wartości NDN.

Do oceny narażenia zawodowego na hałas i ryzyka powstania negatywnych skutków działania hałasu w postaci uszkodzeń słuchu (kryterium szkodliwości) można przyjąć następującą zasadę (z uwzględnieniem krotności NDN):

	Lzm < 0,5 NDN − ryzyko małe (M), pomijalne (pomiary raz na dwa lata)
0,5 NDN <	Lzm ≤ 1,0 NDN − ryzyko średnie (Ś), akceptowalne (pomiary raz w roku)
	Lzm > 1,0 NDN − ryzyko duże (D), nieakceptowalne (pomiary minimum co 6 mies.)

gdzie:

L_zm − zmierzone lub obliczone wielkości charakteryzujące hałas

NDN − wartości dopuszczalne określone w wykazie NDN.

Przykład oceny ryzyka wynikającego z narażenia na hałas, po przyjęciu kryterium jego szkodliwości dla narządu słuchu, przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Przykład oceny ryzyka wynikającego z narażenia na hałas (kryterium szkodliwości dla narządu słuchu)

Ekspozycja na hałas	Krotność ^*)	Ryzyko
LEX,8h < 82 dB LAmax < 109 dB LCpeak < 129 dB	k < 0,5	Małe (pomijalne)
LEX,8h = 82-85 dB LAmax = 109-115 dB LCpeak = 129-135 dB	k = 0,5-1	Średnie (akceptowalne)
LEX,8h * 85 dB LAmax * 115 dB LCpeak * 135 dB	k > 1	Duże (nieakceptowalne)

^*) obliczenie krotności − patrz załącznik

Jeśli przyjmie się kryterium uciążliwości hałasu (np. wartości dopuszczalne podane w tabeli 3), ocenę ryzyka wynikającego z narażenia na hałas można oprzeć na następującej zasadzie:

L_zm ≤ L_d − ryzyko akceptowalne

L_zm > L_d − ryzyko nieakceptowalne,

gdzie:

L_zm − zmierzone wielkości charakteryzujące hałas

L_d − wartości dopuszczalne.

1.4. Profilaktyka

W myśl rozporządzenia MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawca jest zobowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie:

− procesów technologicznych nie powodujących nadmiernego hałasu

− maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nie przekraczający dopuszczalnych wartości

− rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.

Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić:

− ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opracowanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas

− zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do indywidualnych cech pracowników, oraz ich stosowanie

− ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy

− oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref przez ich odgrodzenie.

Pracownikom zatrudnionym na wymienionych stanowiskach pracy należy zapewnić informację na temat:

− wyników pomiarów hałasu i zagrożenia dla zdrowia wynikającego z narażenia na hałas

− działań podjętych w związku z przekroczeniem dopuszczalnych wartości hałasu na określonych stanowiskach

− właściwego doboru i sposobu używania indywidualnych ochron słuchu.

Gdy na stanowiskach pracy poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, zgodnie z art. 229 * 2 Kodeksu pracy, w ramach profilaktyki pracownicy podlegają okresowym badaniom lekarskim. Tryb i zakres oraz częstotliwość badań określa rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 30 maja 1996 r.. W przypadku narażenia na hałas badania ogólne wykonuje się co 4 lata, a badania otolaryngologiczne i audiometryczne przez pierwsze trzy lata pracy w hałasie − co rok, następnie co 3 lata. W razie ujawnienia w okresowym badaniu audiometrycznym ubytków słuchu charakteryzujących się znaczną dynamiką rozwoju, częstotliwość badań audiometrycznych należy zwiększyć, skracając przerwę między kolejnymi testami do roku lub 6 miesięcy. W razie narażenia na hałas impulsowy albo na hałas, którego równoważny poziom dźwięku A przekracza stale lub często 110 dB, badanie audiometryczne należy przeprowadzać nie rzadziej niż raz na rok.

1

---