Metoda jest to sposób stosowany systematycznie i świadomie.

Metoda tym różni się od sposobu, że przez metodę rozumie się zwykle z góry obmyślany sposób dla zastosowania go w licznych i podobnych przypadkach.

Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania zmian w osobowości uczniów.

Klasyfikacja metod kształcenia

W literaturze można spotkać wiele klasyfikacji metod kształcenia zaproponowanych przez polskich dydaktyków.

KLASYFIKACJA METOD KSZTAŁCENIA
K. Sośnicki	W. Okoń	Cz. Kupisiewicz	Z. Zborowski	W. Okoń
podające poszukujące	słowne oglądowe praktyczne	oparte na obserwacji oparte na słowie oparte na działalności praktycznej	podające poszukujące samodzielnej pracy ucznia	podające problemowe eksponujące praktyczne

Do metod kształcenia należy także nauczanie programowane oraz komputerowe wspomaganie kształcenia, które dzięki bogactwu swych cech nie może być jednoznacznie zakwalifikowane do jednej z wyżej wymienionych grup metod.

Interesujący podział metod kształcenia zaproponował F. Berezowski. Jeżeli uwzględni się funkcje dydaktyczne spełniane przez poszczególne metody kształcenia w procesie kształcenia, to można dokonać podziału metod na:

• metody służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem (a wśród nich metody podające, problemowe, eksponujące i praktyczne),

• metody utrwalania,

• metody sprawdzania osiągnięć szkolnych.

METODY SŁUŻĄCE ZAZNAJAMIANIU UCZNIÓW Z NOWYM MATERIAŁEM

Metody podające (metody asymilacji wiedzy)

Charakteryzują się łatwością w stosowaniu. Istotą tych metod jest:

• odpowiedni dobór treści,

• właściwy sposób jej przekazania przy ewentualnym zastosowaniu środków poglądowych.

Do metod podających należy: opowiadanie, opis, pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką, pokaz, pomiar.

Pogadanka - należy do metod dialogowych. Istota pogadanki polega na stopniowym przeprowadzaniu, za pomocą pytań i odpowiedzi ze stanu niewiedzy w określonym zakresie w stan wiedzy.

Ze względu na funkcje dydaktyczne spełniane przez pogadankę w procesie kształcenia, wyróżnić można:

• pogadankę wstępną,

• pogadankę heurystyczną (wprowadzającą nowe wiadomości),

• pogadankę utrwalającą.

Pogadanka wstępna ma przygotować uczniów do pracy na lekcji i wytworzyć odpowiednią motywację do pracy nad nowym tematem. Może ona spełniać różne zadania:

• aktualizacja doświadczeń,

• ustalenie tematu i celu lekcji,

• przypomnienie znanych wiadomości odnośnie nowego tematu lekcji,

• ustalenie zadań dla uczniów,

• omówienie metody pracy itp.

Pogadanka heurystyczna, służąca opracowaniu nowego materiału polega zazwyczaj na rozwiązywaniu przez uczniów różnych zagadnień. Nauczyciel w dialogu z uczniami wysuwa problem, hipotezy, a uczniowie gromadzą wiedzę potrzebną do ich uzasadnienia. Heureza może być stosowana wówczas, gdy uczniowie posiadają już pewną wiedzę, ale niepełną. Jest to przy tym metoda pochłaniająca więcej czasu niż opowiadanie czy wykład.

Pogadanka utrwalająca występuje prawie na każdej lekcji, jak również na lekcjach syntetyzujących i poświęconych kontroli wyników kształcenia.

Dyskusja - jest to wymiana poglądów na jakiś temat, wspólne rozstrząsanie sprawy, dysputa.

Podstawowe warunki nieodzowne do skutecznego wykorzystania metody dyskusji w procesie kształcenia to:

• określony problem budzący kontrowersje,

• określona trudność wymagająca do jej rozwiązania skoordynowanego wysiłku intelektualnego zespołu uczniów (rozwiązywanie problemów w kształceniu problemowym).

Ze względu na cele, formę organizacyjną i zajmowane przez siebie stanowisko uczestników dyskusji, wyróżniamy:

• dyskusję obserwowaną (panelowa - bierze w niej udział tylko część jej uczestników, pozostali obserwują przebieg sporów),

• dyskusja wielokrotna (wszyscy uczestnicy w małych grupach biorą udział 5-8 osób biorą aktywny udział w rozwiązywaniu określonego problemu dydaktycznego. Wyniki określonych grup omawia się w czasie dyskusji zbiorowej,

• dyskusja konferencyjna wymaga przygotowania się wszystkich uczestników i zbiorowego przedyskutowania materiału.

Skuteczność tej metody zależy od:

• przygotowania dyskusji (podstawy merytoryczne - niezbędna wiedza uczniów, podstawy formalne - umiejętność dyskutowania czyli jednoznaczne formułowanie problemów i pytań, prezentowanie własnych poglądów, dobór odpowiednich argumentów uzasadniających wypowiadane poglądy, słuchanie wypowiedzi dyskutantów i umiejętność kontrargumentowania),

• przebiegu (nauczyciel powinien zaznajomić uczniów z podstawowymi cechami dobrze prowadzonej dyskusji oraz konieczności formułowania jasnych, rzeczowych i zwięzłych wypowiedzi),

• podsumowania efektów.

Ważnym czynnikiem jest prawidłowe kierowanie przebiegiem dyskusji.

• dyskusja powinna dotyczyć tematu,

• nauczyciel może stawiać dodatkowe pytania w celu doprowadzenia do jasnego formułowania sądów przez uczniów,

• wypowiedzi uczniów należy traktować życzliwie i taktownie korygować błędne wypowiedzi,

• po zakończeniu dyskusji nauczyciel dokonuje syntetycznego podsumowania, ustosunkowując się do poszczególnych głosów w dyskusji. Można również dokonać oceny wkładu poszczególnych uczniów,

• w podsumowaniu powinno się zebrać nowo zdobyte wiadomości i usystematyzować je według określonych kryteriów oraz wyciągnąć wnioski.

Metoda ta:

• wzbogaca wiedzę uczniów,

• utrwala ją,

• jest ważnym czynnikiem rozwijania ich umiejętności myślenia i ścisłego wypowiadania myśli,

• uczy formułowania dłuższych wypowiedzi, operowania dowodami, przedstawiania argumentów w celu obrony swoich poglądów,

• wdraża do społecznego współżycia.

Opisem nazywa się w dydaktyce charakterystykę przedmiotów, zjawisk, procesów a nawet osób. Znajduje on zastosowanie we wszystkich klasach, wówczas, gdy uczniowie nie znają jakiegoś przedmiotu ani z własnego doświadczenia, ani też z lektury. Czasami opisowi towarzyszy pokaz opisywanego przedmiotu, co podnosi jego walory kształcące. Wówczas opis uściśla obserwacje uczniów, uczy ich obserwować przedmioty i przedstawiać słownie wyniki swoich obserwacji.

Opowiadanie to jeden z najprostszych sposobów zaznajamiania uczniów z określonymi, bliżej im nieznanymi osobami, zdarzeniami, rzeczami lub procesami i formie ich słownego opisu. Opowiadanie, w odróżnieniu od opisu, polega na przedstawianiu za pomocą słów określonej akcji, która rozwija się w czasie. W tym rozumieniu opowiadanie służy do podkreślania dynamizmu akcji, a opis do przedstawiania układów statycznych.

Praca z książką jest źródłem wiedzy, daje możliwość utrwalania, rozszerzania i pogłębiania wiadomości oraz wdraża do opanowania metod technik samokształcenia.

Wykład służy do słownego przekazywania określonych treści kształcenia w postaci wypowiedzi ciągłej, w przystępnej formie oraz w porządku chronologicznym i logicznym. Systematyczność i logiczna konsekwencja wykładu ułatwiająca słuchanie i zrozumienie wymaga od uczniów wysiłku, umiejętności skupienia uwagi oraz znacznej dojrzałości umysłowej.

Wykład aktywizuje myślenie abstrakcyjne, ujmuje zachodzące związki i zależności między rzeczami, zjawiskami i procesami, głównie przyczynowo-skutkowe.

W literaturze pedagogicznej spotyka się najczęściej następującą klasyfikację wykładów:

• kursowe - ogólny przegląd danej dyscypliny w ujęciu syntetycznym,

• monograficzne - przedstawienie wybranych problemów badawczych.

Biorąc za podstawę aktywność uczniów i sposób przekazu treści wyróżnia się wykład:

• konwencjonalny (tradycyjny) - treść jest bezpośrednio przedstawiona przez wykładowcę w gotowej do zapamiętania postaci, ma charakter teoretyczno - informacyjny,

• problemowy - oparty na postawieniu jakiegoś zagadnienia i ukazaniu dróg prowadzących do jego rozwiązania,

• konwersatoryjny - stopień aktywności uczniów jest największy, polega na swoistej przeplatance słów nauczyciela i uczniów, wykonujących odpowiednie zadania lub ćwiczenia dla zdobycia sprawności w stosowaniu przekazywanej wiedzy.

METODY OGLĄDOWE

Pokaz to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów i czynności, przy jednoczesnym umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.

Pomiar to czynności wykonane przez nauczyciela w postaci pokazu lub bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.

Pokaz i pomiar to metody oglądowe mające dużą wartość dydaktyczną:

• uczeń poznaje istotne zewnętrzne właściwości demonstrowanych im rzeczy, zjawisk i procesów,

• zgromadzony materiał poglądowy umożliwia uczniom, poprzez analizę myślową, słowne sformułowanie uogólnień,

• uczniowie wykrywają przyczyny określonych zjawisk, tworzą konkretne wyobrażenia, poznają ilościowe cechy analizowanych zjawisk i procesów, wysuwają określone wnioski.

Pokaz stosuje się zazwyczaj w trzech przypadkach:

• w celu oparcia poznania na obserwacji fragmentów rzeczywistości,

• wzbogacenie poznania dokonanego za pośrednictwem innych metod oraz wzmocnienie walorów emocjonalnych poznania,

• zebranie w całość i usystematyzowanie informacji.

METODY PROBLEMOWE

Klasyczna metoda problemowa - jej cechą jest dominacja uczenia się nad nauczaniem.

Proces kształcenia opiera się na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy, zarówno tej która jest samym rozwiązaniem problemu, jak i zdobywanej w toku formułowania problemu, wytwarzania pomysłów i ich weryfikacji.

Problem w znaczeniu dydaktycznym można definiować w sensie:

• psychologicznym - jest to trudność praktyczna lub teoretyczna, której samodzielne rozwiązanie uczeń zawdzięcza własnej aktywności poznawczej,

• strukturalnym - struktura o niepełnych danych; rozwiązanie problemu wymaga objęcia myślą całej struktury, tj. uchwycenie wszystkich związków między elementami struktury co pozwala na stwierdzenie braku niektórych elementów lub związków między elementami potrzebnych do uzyskania rozwiązania.

W praktyce szkolnej najczęściej spotkać można dwa rodzaje problemów:

• problemy typu „odkryć”,

• problemy typu „wynaleźć”, „skonstruować”.

Problem typu „odkryć”:

• Pobudza przede wszystkim czynności umysłowe.

• Proces myślowy przebiega tutaj na drodze od praktyki do teorii.

• Problemy te prowadzą z reguły do jednego rozwiązania, którym najczęściej jest odkrycie przyczyny lub skutku jakiegoś zjawiska, odkrycie nie znanego uczniowi jeszcze pojęcia, stosunku czy zależności występującej w poznawanej rzeczywistości.

Problem typu „wynaleźć”, „skonstruować”:

• Pobudza zazwyczaj czynności praktyczne.

• Proces myślowy przebiega od teorii do praktyki.

• Uczeń wytwarza nieznane lub wykorzystuje znane mu metody zastosowania teorii w praktyce.

• Ten rodzaj problemów stwarza możliwość znalezienia wielu poprawnych rozwiązań.

Proces rozwiązywania problemu przez uczniów realizuje się w trzech fazach:

• tworzenie sytuacji problemowej - wywołuje emocjonalną i intelektualną potrzebę rozwiązania problemu; etapy powstawania sytuacji problemowej to: niepokój - ciekawość, świadomość niewiedzy - wola wiedzy;

• wytworzenie pomysłu rozwiązania - poszukiwanie rozwiązania i jego konkretyzacja w postaci pomysłu (hipotezy), który jest przypuszczalnym rozwiązaniem problemu; w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikacji doniosłą rolę spełniają rozumowania zwane wnioskowaniami, jak dowodzenie, sprawdzanie i tłumaczenie,

• weryfikacja pomysłów rozwiązania - sprowadza się do oceny i wyboru pomysłów rozwiązania, które są zależne od charakteru problemu i możliwości uczniów.

Nauczanie problemowe to czynności nauczyciela, które polegają na organizowaniu i kierowaniu procesem rozwiązywania przez uczniów zagadnień praktycznych lub teoretycznych.

Należy do nich:

• organizowanie sytuacji problemowej,

• kierowanie procesami formułowania problemów i dochodzenia do pomysłów ich rozwiązania,

• kierowanie procesem poszukiwania sposobów weryfikacji tych pomysłów i sprawdzania ich rozwiązań,

• organizowanie pracy nad systematyzowaniem, utrwalaniem i stosowaniem wiedzy zdobytej przez uczniów samodzielnie, bądź uzupełnianej z różnych źródeł w trakcie rozwiązywania problemu.

Uczenie się problemowe to proces, w czasie którego uczeń pod wpływem aktywności wewnętrznej wywołanej na tle danej sytuacji i badanej struktury dostrzega określony problem oraz w wyniku świadomego wysiłku umysłowego formułuje go i samodzielnie rozwiązuje za pomocą różnych operacji myślowych, sprawdza poprawność i słuszność rozwiązania.

Etapy rozwiązywania problemów:

• przeżycie trudności oraz wykrycie i określenie trudności, czyli sformułowanie problemu,

• poszukiwanie i formułowanie pomysłów rozwiązań (hipotez),

• formułowanie wniosków oraz weryfikacji i ocena pomysłów (hipotez) rozwiązań,

• usystematyzowanie i utrwalenie zdobytej wiedzy i stosowanie jej w teorii i praktyce.

W tym procesie poszukiwania uczeń wykonuje dwa zadania:

• wytwarzanie pomysłów rozwiązania (giętkość myślenia, wyobraźnia i pomysłowość),

• znalezienie pomysłów weryfikacji tych pomysłów (zdolność rozumowania i oceny).

Metoda przypadków polega ona na rozpatrywaniu prostych sytuacji, które zdarzyły się lub mogą wystąpić w rzeczywistości. Treść i tematy przypadków mają zazwyczaj aspekty ekonomiczne, prawne, organizacyjne lub personalne. Przedstawione do rozwiązania problemy dotyczą najczęściej zdarzeń o złożonym lub nietypowym przebiegu wymagającym rozwikłania.

Aby brać udział w grze uczestnicy muszą posiadać niezbędną wiedzę teoretyczną związaną z rozpatrywanym przypadkiem dotyczącą często wielu dyscyplin. Rozwiązanie powstaje w toku odgrywania roli, stąd uczestnicy powinni posiadać umiejętność analizowania danych, wysuwania wniosków, formułowania myśli, dyskutowania, oceny wysuniętych poglądów.

Metoda przypadków nie jest nastawiona na wzbogacenie wiedzy teoretycznej, lecz rozwijanie umiejętności uczących się w zakresie:

• rozpoznawania problemu i określania jego głównych czynników,

• analizy sytuacji o wielu zmiennych,

• umiejętności samodzielnego wyszukiwania brakujących informacji z różnych dyscyplin, a także określania i wiązania głównych czynników przypadku,

• formułowania projektów rozwiązań i ich analizy pod względem skutków społecznych, ekonomicznych i technicznych,

• rozpoznawania zależności między czynnikami.

Na rozwiązanie przypadku składa się wiele umiejętności biorących udział w powstawaniu ostatecznej decyzji. Zależności te można przedstawić w postaci następującego schematu:

Schemat rozwiązywania przypadku

Metoda przypadków służy do:

• twórczych poszukiwań optymalnych decyzji,

• dociekliwości i postaw badawczych,

• umiejętności podejmowania decyzji,

• myślenia kategoriami ekonomicznymi poprzez rozważenie korzyści, jakie niosą poszczególne rozwiązania.

Odmianą metody przypadków jest metoda projektów stosowana głównie w kształceniu technicznym oraz metoda sytuacyjna (zaliczana również do gier dydaktycznych) polegająca na przedstawieniu uczniom sytuacji wymagającej jej rozwiązania.

Przebieg zajęć prowadzonych metodą sytuacyjną

1. pogadanka wstępna, zawierająca informacje o temacie i celu zajęć oraz komentarz do opisu sytuacyjnego,

2. prezentacja opisu sytuacyjnego oraz sformułowanie problemu do rozwiązania,

3. analiza sytuacji dydaktycznej i dyskusja nad jej treścią, rozpatrzenie wszystkich „za” i „przeciw”,

4. wyjaśnianie i ocenianie sytuacji podanej w opisie i formułowanie odpowiedzi na pytania,

5. ocena zaproponowanych rozwiązań i podsumowanie wyników zajęć, podjęcie optymalnej decyzji dla danej sytuacji, która jest symulowana.

Najczęściej decyzje podejmowane są na podstawie interpretacji faktów zawartych w opisie sytuacji. Wymaga to ich zrozumienia i umiejętności wyciągania wniosków przyczynowo-skutkowych.

Burza mózgów zwana też giełdą pomysłów polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania. Po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu, stąd nazwa „metoda odroczonej oceny”. Faza zgłoszenia pomysłów jest oddzielona od fazy wartościowania.

Tok zajęć prowadzonych „burzą mózgów”:

1. sformułowanie w miarę konkretnego problemu technicznego, społecznego lub innego,

2. zgłaszanie przez uczniów pomysłów,

3. notowanie pomysłów,

4. analiza, ocena i krytyka pomysłów oraz przyjęcie ostatecznego rozwiązania.

Mikronauczanie jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych. Stosuje się ją w małych kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu. Po czym kolejny członek grupy przeprowadza lekcję już w wersji poprawionej. W ten sposób metoda ta umożliwia względnie szybkie i precyzyjne opanowanie czynności nauczycielskich.

Gry dydaktyczne

Metoda gier dydaktycznych ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, którą sprawia, stanowi więc przez to czynnik szczególnie pożądany w toku uczenia się. Gra jest taką odmianą zabawy, która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł.

Przyzwyczajając do respektowania reguł gra spełnia ważne funkcje kształcąco-wychowujące:

• służy procesowi poznania,

• uczy poszanowania przyjętych norm,

• umożliwia współdziałanie,

• sprzyja uspołecznieniu,

• uczy wygrywać i przegrywać.

Do najczęściej stosowanych gier dydaktycznych należą:

• gry inscenizacyjne,

• gry symulacyjne.

• Metoda inscenizacji polega na odgrywaniu inscenizacji (ról) i może przybierać różne formy w zależności od uczestnictwa wszystkich lub tylko części uczniów.

Metoda inscenizacji jako metoda nauczania pozwala osiągnąć cele, które trudno jest osiągnąć za pomocą innych metod. Uczy ona obserwowania wzajemnych stosunków między ludźmi, krytycznie oceniać ich postępowanie, wczuwania się w motywy zachowania się innych i wyciągania wniosków z ich postępowania.

Metoda symulacyjna pozwala wdrożyć uczniów do wszechstronnej analizy różnych problemów, które były dla kogoś problemami rzeczywistymi, przy czym wyniki uzyskane przez uczniów porównuje się z wynikami faktycznymi. Przez symulacje rozumie się na ogół uproszczone przedstawienie określonego fragmentu rzeczywistości, ułatwiającego jej obserwowanie.

METODY EKSPONUJĄCE (waloryzujące)

Dokonana charakterystyka metod podających i problemowych sprzyja kształtowaniu tych stron osobowości, których funkcja koncentruje się na poznawaniu rzeczywistości oraz na rozwijaniu zdolności poznawczych.

Jednak człowiek nie tylko poznaje rzeczywistość lecz także ją przeżywa emocjonalnie i ocenia. Te przeżycia i oceny są integralnie związane z doznaniami intelektualnymi, lecz nie są z nimi tożsame. Ich waga polega na tym, że to one decydują o tym, jakie cele i ideały życiowe ktoś sobie wyznacza i dąży do ich realizacji.

Grupę metod eksponujących cechuje wielkie bogactwo odmian, zależnie bowiem od rodzaju i charakteru wartości różny jest sposób ich eksponowania i oddziaływania na uczucia, postawy, przekonania, system wartości i charakter.

Metody eksponujące dzieli się na:

• impresyjne,

• ekspresyjne.

Metody impresyjne polegają na zorganizowaniu udziału uczniów w odpowiednio eksponowanych wartościach społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych i innych.

Metoda ta polega na wywoływaniu takich czynności uczniów jak:

• uzyskanie informacji o eksponowanym dziele i jego twórcy,

• pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła,

• odpowiednia forma aktywności własnej uczniów, wyrażająca główną ideę dzieła,

• konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzanie wniosków praktycznych.

Wartość tej metody zależy od takiego sposobu ekspozycji dzieła, wartości, dzięki któremu udało się wywołać u uczniów głębokie przeżycia, chęć dyskusji, a także chęć zmieniania siebie pod jakimś względem.

Metody ekspresyjne polegają na stwarzaniu takich sytuacji, w których uczniowie sami wytwarzają bądź odtwarzają określone wartości wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywając.

METODY PRAKTYCZNE

Metody podające i problemowe - mają za zadanie umożliwienie uczniom poznania, zaś ściśle z nimi związane metody eksponujące mają na celu wyposażyć młodzież w system wartości, ułatwiające jej określenie sensu i celu życia, rozwoju własnej aktywności twórczej.

Metody praktyczne pełnią ważną funkcję dydaktyczną, służą nie tylko wszechstronnemu poznaniu rzeczywistości, ale również nabywaniu umiejętności jej przekształcania.

Zmieniając rzeczywistość w sposób rozumny, korzysta się ze zdobytej wiedzy i kierując się określonym systemem wartości doskonali się własną osobowość.

Wśród metod opartych na działalności praktycznej uczniów wyróżnia się:

• metody ćwiczebne,

• metody realizacji zadań wytwórczych (zajęć praktycznych).

Metody ćwiczebne mają na celu kształtowanie umiejętności i nawyków, niezbędnych przy wykonywaniu różnych zadań wytwórczych. Podstawą tych metod jest ćwiczenie.

Każda czynność winna być zrozumiana i przemyślana poprzez uświadomienie sobie przez ucznia celu, jakiemu ma służyć ćwiczenie oraz modelu działania, które ma być zrealizowane.

Nie mniej ważne jest także uświadomienie sobie reguł działania, które mają swoje podłoże teoretyczne, jak też zdobycie wiadomości dotyczące sposobów wykonania działań.

Zajęcia laboratoryjne polegają na tym, że uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty w celu zbadania przyczyn występowania jakiegoś zjawiska, jego przebiegu i skutków, dokonania określonych pomiarów.

Metoda zajęć praktycznych polega na wykonywaniu przez uczniów różnorodnych zadań o charakterze praktycznym.

Wykonując takie prace uczniowie powinni stopniowo wdrażać się do samodzielnego:

• planowania pracy,

• wykonywania pracy,

• sprawdzania wykonanej pracy.

Podstawowe ogniwa toku zajęć praktycznych:

• uświadomienie sobie przez uczniów celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania,

• opracowanie modeli (rysunków) prac, które mają być wykonane,

• przygotowanie materiałów i narzędzi,

• wykonanie prac,

• samokontrola, kontrola i ocena wykonanych prac.

Ten tok ulega zmianie w przypadku rozwiązywania problemów praktycznych w toku wykonywania pracy. Wówczas występuje sytuacja problemowa i wytwarzanie pomysłów rozwiązania.

SPECYFIKA METOD NAUCZANIA ELEMENTÓW INFORMATYKI

Metoda nauczania to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy oraz umiejętności stosowania jej w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych.

Metoda uczenia się to systematycznie stosowany sposób zdobywania wiadomości i umiejętności, indywidualnie i zespołowo, w zasadzie bez bezpośredniego udziału nauczyciela.

Podstawowe grupy metod uczenia się:

• przez naśladownictwo,

• przez zastosowanie gotowych algorytmów,

• przez próby i błędy,

• przez rozwiązywanie problemów.

W nauczania przedmiotów informatycznych zaleca się:

• pracę uczniów przy komputerze a nie przy tablicy,

• stosowanie takich metod kształcenia informatycznego, aby znajdować się w konwencji rewolucji komputerowej,

• poszerzenia możliwości umysłu,

• rozwiązywania za pomocą technik komputerowych różnych problemów teoretycznych i praktycznych,

• nabywania i utrwalania umiejętności ciągłego uczenia się za pomocą komputera jako narzędzia pracy współczesnego człowieka.

Uczenie się przez działanie

Metodzie uczenia się przez działanie przypisano w praktyce edukacji komputerowej wiodącą rolę. Metody oparte na praktycznym działaniu uczniów (metody zajęć praktycznych) mają interaktywny i zarazem pojęciowo-projektowy charakter i ze względu na to zajmują ważne miejsce wśród stosowanych metod kształcenia.

Metoda zajęć praktycznych polega na wykonywaniu przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela różnorodnych zadań o charakterze praktycznym w celu opanowania wiadomości i umiejętności posługiwania się technikami komputerowymi, dlatego też proponuje się uczniom wybrane przykłady konkretnych zastosowań.

W nauczaniu przedmiotów informatycznych metoda ta ma zastosowanie w realizacji tych treści, których głównym celem jest wyrabianie umiejętności merytorycznych.

Przy stosowaniu metod uczenia się opartych na działaniu chodzi o powiązanie praktycznego działania ucznia ze względnie równoległym opanowaniem odpowiedniej wiedzy informatycznej.

Uczenie się przez przyswajanie

Metody podające, służące zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem, mogą znaleźć właściwe zastosowanie w nauczaniu i uczeniu się elementów informatyki.

Podstawowym warunkiem w trakcie stosowania na zajęciach informatycznych metod podających jest to, że nie mogą one zajmować zbyt dużej części lekcji.

W związku z tym proponuje się, aby czas przeznaczony na stosowanie metod podających, nie przekraczał siedmiu minut.

Uczenie się przez odkrywanie i przeżywanie

Metody uczenia się przedmiotów informatycznych przez odkrywanie na ogół mogą być potraktowane jako metody problemowe, a uczenie się przez przeżywanie mogą być uważane jako metody eksponujące.

Łączenie obu tych sposobów nabywania wiadomości i umiejętności przy komputerze ma głębokie uzasadnienie.

Wynika ono stąd, że uczeń, uczestnik zajęć komputerowych:

• zdobywa nową wiedzę i staje się powoli kompetentny w rozwiązywaniu określonych problemów teoretycznych i praktycznych,

• dostrzega nowe funkcje i zależności,

• zbliża się do stanu, w którym na coraz wyższym poziomie abstrakcji poprawnie formułuje i rozwiązuje różne problemy oraz sprawdza wartość uzyskanych rozwiązań,

• jednocześnie odkrywa nowe możliwości zastosowania komputera a także własny potencjał intelektualny

• oraz przeżywa rezultaty dialogu z komputerem zarówno w sferze powodzeń jak i przejściowych niepowodzeń.

Rozwiązywanie problemu przy zastosowaniu komputera wraz z odpowiednim oprogramowaniem wymaga od uczącego się postawy badawczej, wyzwala aktywność poznawczą.

Wiązanie różnych metod nauczania i uczenia się

W edukacji pojawił się postulat wiązania różnych metod nauczania i uczenia się technik komputerowych oraz nabywanie pożądanych wiadomości informatycznych.

Dobór różnych metod kształcenia oraz ich kolejność i zakresy czasowe ma dowolny wymiar.

Wszystko zależy od:

• nauczyciela, jego kompetencji merytorycznych i metodycznych,

• warunków pracy w laboratorium komputerowym,

• jakości sprzętu informatycznego,

• od samych uczniów, którzy są bardzo zróżnicowani.

Elastyczny sposób doboru metod kształcenia związany jest z podmiotowym charakterem pracy z uczniem. Komputer spełnia tylko rolę środka-metody wspomagającej nauczyciela prowadzącego zajęcia informatyczne lub lekcje z innego przedmiotu.

Podsumowanie

Podsumowując tok rozważań nad metodyką kształcenia przedmiotów informatycznych należy sformułować kilka wniosków dotyczących dydaktyki informatyki.

• W nauczaniu i uczeniu się informatyki występuje odmienność w porównaniu do kształcenia w zakresie innych przedmiotów, jednak najbliższe są metodyki nauczania techniki i matematyki.

• Wiodąca rolę w nauczaniu technik komputerowych oraz towarzyszących im treści informatycznych odgrywa działanie, ponieważ w trakcie dialogu ucznia z komputerem zachodzi na ogół intelektualny transfer, kiedy wzrok i odczytywane polecenia wpływają na wykonywanie czynności manualnych.

• Zdobywanie wiedzy o komputerze i jego działaniu najczęściej odbywa się przez ich przyswajanie, co ujawnia się w postaci wzbogacenia języka ucznia o odpowiednie słownictwo informatyczne, zrozumienia struktur, funkcji i procedur działania technik komputerowych.

• Ważną rolę w uczeniu się informatyki i opanowywaniu technik komputerowych odgrywają intelektualno-emocjonalne procesy zachodzące w trakcie odkrywania tego co nieznane i tego co można zrobić korzystając z narzędziowych możliwości komputera oraz przeżywania sukcesów lub niepowodzeń.

• Sukcesu dydaktycznego nauczyciela technik informatycznych można oczekiwać wówczas, gdy dostosuje on sposoby prowadzenia zajęć do możliwości i predyspozycji intelektualnych oraz sprawnościowo-manualnych poszczególnych uczniów.

1

18

wymagania dotyczące przypadku

powstawanie optymalnych decyzji

wiedza teoretyczna i doświadczenie

umiejętność wyszukiwania informacji

umiejętność operowania wiedzą

z różnych dziedzin

umiejętność formułowania

twórczych rozwiązań

---