„Stosunki międzynarodowe”	W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz
„Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych”

Egzamin pisemny - pytania problemowe

Problematyka przedmiotu i jego geneza

Stosunki międzynarodowe - definicja (podejście dychotomiczne)

1. stosunki międzyludzkie - pojawiły się w momencie powstania państw, miały charakter handlowy, militarny np.: pokój, rozejm, wypowiedzenie wojny. 280 r. p.n.e. traktat egipsko-hetycki. Współpraca między państwami rozwijała się na bardzo szerokich terytoriach np.: Grecja czy państwo Azteków. W średniowieczu nastąpił rozwój procesu integracyjnego - wspólnota = rodzina narodów chrześcijańskich

2. nauka badająca dziedzinę stosunków międzyludzkich

Termin międzynarodowy - wywodzi się z łaciny gdzie wywodzi się z etymologicznie z terminu „ius inter gentes”. Termin ten upowszechnił się w XVII w. w Wielkiej Brytanii, XVIII w. J. Bentham używa słowa international jako określenia prawa narodów => ius inter gentes

Stosunki międzynarodowe to nie stosunki międzypaństwowe

Kryteria określenia narodu:

1. obiektywne - wytworzona historycznie trwała wspólnota ludzi, wspólnota terytorium, języka, życia ekonomicznego, układu psychicznego (kultura)

2. subiektywne - poczucie narodowe, wg Rosseau naród to dogmat duchowy, który stanowi wypadkową głębokich powikłań dziejowych, wspólnotę duchową; wg Webbera naród to wspólnota uczucia

Naród jako wspólnota terytorialna - rozgraniczenia miedzy państwami regulowane traktatami. Występuje tu kwestia diaspory (Żydzi)

Naród jako wspólnota języka - są narody wielojęzyczne np.: Szwajcaria, Finlandia (część ludności szwedzkojęzycznej). Jest to decydujący czynnik subiektywny

Państwo <-> naród. Sformułowanie to w niektórych językach jest używane zamiennie np.: w hiszpańskim, angielskim czy włoskim

1. zbiorowość - wspólnota historyczna, mająca świadomość odrębności narodowej

2. utożsamianie narodu z państwem

Każdy naród dąży do tego aby pozyskać własne państwo tworząc różne formy organizacyjne

Naród stanowi synonim państwa

Stosunki międzynarodowe to nie tylko stosunki miedzy państwami, są to również stosunki miedzy obywatelami czy też organizacjami pozarządowymi, relacje miedzy siłami np.: Grupa Wyszechradzka nie działa na podstawie żadnego traktatu. Główne dążenie stanowi zbiorowa legitymizacja państwa. Wzrasta także poziom współzależności międzynarodowej np.: USA ma 44 obustronne traktaty sojusznicze.

Ośrodki badawcze zajmujące się tematyką międzynarodową. Pierwsze powstały po I wojnie światowej Królewski Instytut Spraw Międzynarodowy w Londynie, Rada Stosunków Międzynarodowych w Nowym Jorku, Ośrodek Studiów Polityki Zagranicznej powołany w Paryżu w 1935 r., Sztokholmski Instytut Badań nad Pokojem, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych założony w 1947 r. przekształcony w 1997 r. w Polską Fundację Spraw Międzynarodowych przy MSZ. Organizacją światową na którą składają się stowarzyszenia krajowe jest Międzynarodowe Stowarzyszenie Nauk Politycznych

Naród jako podmiot prawa międzynarodowego lub uczestnik stosunków międzynarodowych - wyrażenia te stosowane są zamiennie

Podmioty stosunków międzynarodowych:

1. zdolność podmiotu do tego unieść prawa i obowiązki

2. zdolność do samodzielnego wykonywania określonych czynności

Naród jako uczestnik stosunków międzynarodowych - jest głównym nosicielem wydarzeń na arenie międzynarodowej, podmiotowość posiadają tylko:

1. państwa - najważniejszy uczestnik stosunków międzynarodowych, składają się na nie ludność, terytorium i władza najwyższa (zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami). Jest to także najwyżej zorganizowana grupa społeczna kontrolująca wszystkie klasy i warstwy społeczne; posiada cech konstytucyjne w porównaniu z innymi organizacjami; ma nadrzędna rolę w stosunkach międzynarodowych. Państwa cechuje zróżnicowanie terytorialne, różnica w potencjale ludnościowym (np.: Chiny 1,2 mld, Tubalu 2,5 tys.) a także efektownie sprawowanie władzy politycznej (kwestia rządów na uchodźstwie)

2. organizacje międzynarodowe - międzyrządowe

3. ruchy międzynarodowe - uczestnictwo

4. korporacje transnarodowe

5. związki wyznaniowe, kościoły

6. jednostki fizyczne działające na zewnątrz

Suwerenność narodu

Wg Ekrlicha jest to samowładność czyli prawna niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych oraz całowładność czyli kompetencje do normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa. Występuje tu kwestia protektoratu. W układzie tym występuje protektor - ochrona protegowanego, odpowiada za politykę zagraniczną i obronną - i protegowany np.: Francja - Monako czy Szwajcaria - Lichtenstein. Obecnie np.: na mocy traktatu z 1949 r. protektorat nad Butanem oficjalnie sprawują Indie

Organizacje międzynarodowe to trwałe stowarzyszenia państw. Pierwsze organizacje międzynarodowe powstały w XIX w. Powstawanie organizacji ma:

• skutki techniczne (likwidacja polityki samoizolacji)

• załamanie systemu wersalskiego (dwubiegunowość)

• proces demokratyzacji

Organizacje międzynarodowe dzielą się na:

1. rządowe czyli takie w skład których wchodzą państwa

2. pozarządowe w skład których wchodzą osoby prawne i fizyczne

Ze względu na kryterium przestrzenne organizacje międzynarodowe dzielą się na:

1. organizacje uniwersalne np.: Ligę Narodów, ONZ, organizacje wyspecjalizowane przy ONZ -> FAO, WHO, UNESCO

2. organizacje regionalne (rozdział VIII karty NZ) Liga Państw Arabskich, OJA

3. organizacje mieszane np.: OPEC

Organizacje o charakterze ogólnym to wyspecjalizowane organizacje mające szeroki zakres działania. Związki administracyjne powstały przed utworzeniem ONZ np.: Międzynarodowe Biuro Miar i Wag. Taką organizacją jest także ANZUS - pakt obronny Pacyfiku (Australia, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone)

Organizacje pozarządowe nie podlegają normom prawa międzynarodowego.

Podział organizacji pozarządowych wg kryterium specjalistycznego:

1. religijne - 1864 r. I Międzynarodówka Robotnicza. Istnieją organizacje komunistyczne i takie, które mają na celu hasła pacyfistyczne1946 r. Światowa Rada Syjonistyczna, Światowa Rada Kościołów -> organizacja łącząca cele religijne i polityczne

2. naukowe - Międzynarodowe Stowarzyszenie Ekonomiczne

3. zawodowe - Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA) - organizacja sportowa

Korporacje ponadnarodowe - organizacje stające ponad kontrolą władz państwowych czy też władz organizacji międzynarodowych „podporządkowane wspólnemu dobru ludzkości”. Przykładem korporacji ponadnarodowej jest Międzynarodowy Czerwony Krzyż, który dzieli się na:

• Stowarzyszenie Międzynarodowego Czerwonego Krzyża

• Komitet Międzynarodowy - powstał w 1863 r. w jego skład wchodzą jednostki fizyczne (przede wszystkim obywatele Szwajcarii)

• Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża

PCK działa za zgodą państwa polskiego.

MCK działa w oparciu o zasadę humanitaryzmu. Jest to organizacja charytatywna. Odpowiedniki MCK:

• kraje muzułmańskie - Czerwony Półksiężyc

• Iran - Czerwony Lew

• Izrael - Czerwona Gwiazda

Związki wyznaniowe

Kościół jako instytucja może być uczestnikiem stosunków międzynarodowych np.: Kościół Katolicki -> Stolica Apostolska jest podmiotem prawa międzynarodowego a Watykan to centrum działania. 11 II 1929 r. traktat loterańaski - Watykan znajduje się „pod” Stolicą Apostolską; ta zaś zostaje uznana za równoprawnego członka i uczestnika stosunków międzynarodowych

Naród jako podmiot prawa międzynarodowego

Każdy naród ma prawo samostanowienia. Cel ten może być osiągnięty drogą pokojową lub na ścieżce wojennej. Jeżeli kraj ma już zalążki władzy i armię to mówimy, że jest to państwo w trakcie tworzenia czyli in statu nascendi. Takim przykładem jest IWP, które jako organizacja terrorystyczna została uznana w 1974 r. przez ONZ po wyrzeczeniu się przez Arafata działań terrorystycznych. W chwili obecnej mamy doczynienia z autonomią palestyńską ale być może powstanie niepodległe państwo palestyńskie.

Naród może występować jako podmiot stosunków międzynarodowych gdy nie ma organizacji państwowej

1968-70 sprawa secesji od Nigerii próbuje odłączyć się Biatra, która proklamuje odstępstwo od Federacji Republiki Nigerii, powstaje nowe państwo które zostaje stłumione przez Nigerię

1947 powstają Indie (buddyjskie) i Pakistan (muzułmański). Na skutek różnic od Pakistanu odłącza się muzułmańska zachodnia prowincja Bangladesz. Pakistan podejmuje akcję zbrojną jednak na skutek interwencji Indii Pakistan zostaje zmuszony do odwrotu i powstaje nowe państwo Bangladesz

1999 Kosowo - Albańczycy mieszkający w Kosowie próbują odłączyć się od Serbii. Na skutek mordów na ludności cywilnej dochodzi do interwencji NATO. Serbowie proponują autonomię jednak Albańczycy chcą oderwania Kosowa i przyłączenia do Albanii (Wielka Albania)

Grupy ludzi i jednostki

Grupy ludzi np.: związki zawodowe mogą wpływać na decyzję państwa taką grupą jest także korpus oficerski. Wpływ wywiera także kompleks wojskowo-przemysłowy (USA - ZSRR), który wywierał wpływ na rozwój przemysłu i na politykę zagraniczną. Na politykę zagraniczną duży wpływ wywierają służby specjalne (wywiad np.: CIA). Na rząd wpływ wywierają grupy lobbingowe (np.: lobbing żydowski w USA)

Każda z tych grup ma prawo do petycji czyli zwrócenie się do władzy państwowej

Czynniki kształtujące stosunki międzynarodowe - kryteria:

• kryterium czasu

• kryterium przestrzeni

• kryterium struktur

• kryterium dynamiki

• kryterium intensywności oddziaływań

Występują także:

• czynniki warunkujące (uwarunkowania geograficzne)

• czynniki oddziaływań realizowanych (uwarunkowania militarne i geograficzne)

Tempo oddziaływań na stosunki międzynarodowe jest dynamiczne w przypadku czynników realizujących a odwrotnie w przypadku czynników warunkujących

Czynniki:

1. czynniki geopolityczne

• położenie geograficzne

• przebieg granic

• klimat => determinizm geopolityczny

Geopolityka - to sytuacja państwa na globie (np.: Wielka Brytania dzięki położeniu jest mocarstwem). Rosja położona z kolei w centrum Europy jednak jej wielkość i dostęp do surowców powoduje, że może przeciwstawić się USA. W wyniku tej rywalizacji powstała tzw. Obszar próżni czyli punkt centralny sporu, który doprowadził do zimnej wojny

2. czynniki demograficzne

• technologiczne

• militarne

• narodowe

• prawo międzynarodowe publiczne

• proces decyzyjny

• jednostka fizyczna

Im większy potencjał ludzki, tym większe zagrożenie dla państwa. Presja demograficzna wynika z problemu przeludnienia np.: Chiny gdzie atak Japonii spowodował migrację ludności, która spowodowana być może bezrobociem (przeludnienie) Eksplozja demograficzna w krajach 3 świata może stać się zarzewiem perturbacji miedzy narodowych.

1858 - 1 mld ludności

1925 - 2 mld ludności

1965 - 3 mld ludności

1978 - 4 mld ludności

1995 - 5 mld 70 mln ludności

1999 - 6 mld ludności (2/3 ludności żyje w państwach zacofanych a tylko 0,7% żyje w krajach rozwijających się). W 2000 r. głoduje 800 mln ludzi (dane wg Systemu Bezpieczeństwa Żywnościowego)

Nowy międzynarodowy Ład Ekonomiczny - przeniesienie przemysłu przydatnego państwom zacofanym. Istnieje także problem niewłaściwego magazynowania żywności, który występuje przypadku takich krajów jak Chiny Indie lub Bangladesz

3. czynniki ekonomiczne

• czynnik realizujący

• tendencje wyolbrzymiania tego czynnika jako głównego sprawcy zjawisk i procesów w stosunkach międzynarodowych

• radykalna zmiana w prawie międzynarodowym „ius ad bellum” jest niedopuszczalna. Zmiana doboru form nacisku czy przymusu ekonomicznego na zewnątrz państwa

• wojna ekonomiczna:

• embargo - Embargo USA nałożone na Kubę zostało złagodzone 20 III 1998 przez Clintona. Podczas wojny ZSRR z Afganistanem USA wprowadziło embargo na handel radzieckim zbożem oraz wprowadziło zakaz sprzedaży zaawansowanych technologii do ZSRR

• taryfy celne, manipulacja - Opłaty wyrównawcze (poza cłem) cena towaru jest wyższa niż cena tego towaru sprowadzonego z zagranicy np.: EWG nakłada opłaty na towary sprowadzane z Polski

• wycofanie klauzuli najwyższego uprzywilejowania - Klauzula największego uprzywilejowania - państwo ma taki sam status na arenie międzynarodowych jak reszta. USA podczas zimnej wojny wycofało tą klauzulę Polsce i innym krajom demokracji ludowej. Wycofanie pomocy ekonomicznej Egipt uznaje Izrael co spowodowało odebranie subsydiów arabskich dla Egiptu.

• zrywanie umów handlowych - kraje zachodnie zerwały umowy z Polską w czasie stanu wojennego co spowodowało straty w wysokości 12-15 mln dolarów. W 1947 r. polska odmawia przystąpienia do planu Marshalla na skutek czego FAO odmawia dostaw zboża, pożyczek, urządzeń do produkcji penicyliny oraz wymiany informacji naukowych. W odpowiedzi na te fakty Polska występuje z FAO, UNESCO i WHO.

W 1967 r. USA odmawia pomocy ekonomicznej Indiom gdyż popierały one państwa arabskie w czasie wojny z Izraelem. Po raz pierwszy w historii w tym samym roku USA udzieliły pomocy ekonomicznej Indonezji (Sumatra)

4. czynnik technologiczny

• realizujący - historia ludzkiej cywilizacji

• kształtowanie stosunków międzynarodowych i wpływ na politykę zagraniczną

• rola tego czynnika wzrasta po II wojnie światowej

• energia atomowa

• udoskonalenie form komunikacji międzynarodowej:

• komunikacja powietrzna

• radiofonia

• telekomunikacja

• nowe gałęzie gospodarcze. W 1957 r. ZSRR wystrzeliwuje Sputnik - satelitę i rozpoczyna się kwestia przestrzeni kosmicznej -> prawo kosmiczne

• prawo ochrony środowiska naturalnego (degeneracja przyrody, pierwszy z inicjatywą wystąpił Kennedy) deklaracja sztokholmska. W 1970 r Rada Morza - kwestia Bałtyku i współpraca międzynarodowa w tej dziedzinie

• nowe środki komunikowania np.: gorąca linia utworzona w związku z kryzysem kubańskim (groźba wybuchu III wojny światowej z użyciem broni atomowej). Gorąca linia Moskwa - Waszyngton składa się z 4 terminali. Udoskonalenie tego środka komunikacji pozwala na przekazywanie nie tylko tekstu ale również obrazów, map itp. System ten jest uniwersalny

• masowa komunikacja - wzrost świadomości życia politycznego

• zmiany jakościowe w działalności wywiadowczej (satelity, elektronika, samoloty, fotografie)

Rozwój technologii jest dyfuzyjny. Zarówno wiedza jak i postęp szybko przemieszczają się poza państwa wysoko zaawansowane czemu te państwa starają się przeciwdziałać. (np.: wywiad gospodarczy) USA, UE, azjatyckie tygrysy (Tajwan, Singapur, Korea Południowa Hongkong )Japonia w epoce reform Meidżi w czasach panowania cesarza Mutsohito cesarza Japonii w XIX w. Państwo o wpływach globalnych w 1958 r. plan wyprzedzenia kolejnych państw wysokorozwiniętych przez Japonię

5. czynnik militarny

• potencjał siły wojskowej i wszystkie elementy potencjału gospodarczego - demografia, łączność, przemysł zbrojeniowy, chemiczny itp.

• nakaz pokojowej regulacji sporów

• można ofierze napaści udzielić pomocy zbrojnej np.: Irak napada na Kuwejt i anektuje to terytorium. NZ chcą przywrócić status quo ante Kuwejtowi dlatego zimą 1991 r. sytuacja powraca do stanu pierwotnego

• rozwój technologii zbrojeniowej, nowa myśl wojskowa, taktyka. Nastąpił podział na siły konwencjonalne i nuklearne. Własnej armii nie posiada Islandia i Kostaryka

• Japonia ma siły samoobrony gdyż po II wojnie światowej nie ma prawa do innych sił zbrojnych. W 1978 r. Japonia i USA zawierają porozumienie na mocy którego w promieniu 1600 km od wysp Japonia ma prawo użyć swoich sił zbrojnych

• Państwa dysponujące bronią jądrową: USA, Rosja, Klub Atomowy stałych członków Rady Bezpieczeństwa, Wielka Brytania, Francja i Chiny. W 1992 r. taktyczna broń jądrowa znajduje się na terytorium Kazachstanu i Białorusi lecz w chwili obecnej na terenie tych krajów nie ma broni nuklearnej gdyż w 1995 r. Kazachstan a w 1996 r. Ukraina i Białoruś oddają ją Rosji.

• Państwa progowe - mogące taką broń wyprodukować - Indie, Pakistan, od 1998 r. należą do klubu atomowego, Izrael (pustynia Neger), Argentyna, Brazylia - program badań nad bronią jądrową lecz obecnie nie są zainteresowane posiadaniem takiego rodzaju bronią. RPA 1978/79 prowadzi próby na Pacyfiku, Libia

• Postanowienie o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej nie do końca jest przestrzegane

• Nowoczesność techniki, kwalifikacje kadry wojskowej składają się na silny potencjał wojskowy. Po zimnej wojnie ChRL posiada 3 mln żołnierzy, Rosja 2,7 mln, USA 2 mln 178 tys, Indie 1 mln 200 tys, Korea Pn 1 mln, Irak przy pełnej mobilizacji 1 mln 250 tys, Turcja 640 tys, Brazylia 550 tys. Niemcy 500 tys a po redukcji 340 tys, Francja 460 tys, Polska obecnie 197 tys, Izrael 170 ­­tys + kobiety, Szwajcaria pomimo statusu neutralności w pełnej mobilizacji 600 tys.

• Wydatki na utrzymanie sił zbrojnych - „wyścig zbrojeń” - stale rosły wydatki na zbrojenia. W 1979 r. Instytut Badań nad Pokojem szacuje, że wydatki na zbrojenia w latach 80 tych wyniosą 1 bilion dolarów. W 1986 r. zbrojenia uzyskują maksymalny poziom. 90% wydatków światowych przeznaczonych jest na broń konwencjonalną

• Arsenały światowe na początku lat 90 tych miały siłę 55-60 tys ładunków nuklearnych. Po II wojnie światowej toczyło się ponad 150 wojen

• Doktryny wojenne związane są z rozwojem techniki zbrojeniowej. „Doktryna ograniczonej wojny nuklearnej” i „Doktryna elastycznego reagowania”. Te doktryny w praktyce nigdy nie zostały zrealizowane oprócz „doktryny eskalacji”, która została zastosowana podczas wojny w Wietnamie gdzie stopniowo stosowano coraz to bardziej rozwiniętą broń, od doradców wojskowych do floty wojennej i planów użycia broni jądrowej

W historii ludzkości toczyło się około 145 tys wojen i konfliktów podczas których zginęło ok. 2-4 mld ludzi. Całość środków wydanych na zbrojenia, prowadzenie wojen i utrzymanie armii wyniosło 500,000,000,000,000,000,000 dolarów

• w grudniu 1987 r. układ o likwidacji rakiet krótkiego i dłuższego zasięgu USA-ZSRR

• lata 90-te ok. 10 traktatów o rozbrojeniu środki budowy zaufania i bezpieczeństwa

Na przestrzeni całej ludzkości żyła w pokoju 300 lat (tydzień pokoju na 100 lat). Rok 1988 był rokiem, w którym nie wybuchła żadna wojna ani konflikt natomiast wiek XX dominuje w konflikty wewnętrzne

6. czynnik narodowy

• kryterium narodowe bardzo ważne, okres feudalny i później

• Baskowie - Hiszpania - chcą całkowitej niepodległości

Francja pn część Bretończycy (Celtowie), pd część silne tendencje odśrodkowe, Korsyka chce się odłączyć od Francji

Wielka Brytania - Walijczycy, Szkoci, Irlandia

• proces narodowy w chwili obecnej widzimy rozwój państw pokolonialnych głównie w Afryce

• naród dzieli się na:

• polityczny

• etnograficzny

• na bazie samostanowienia może tworzyć dwa lub więcej państw np.: Niemcy - NRD i RFN po II wojnie światowej czy po pokoju westfalskim w 1648 r. gdzie Niemcy są bardzo rozdrobnione, naród arabski, Korea Pn i Pd, Chiny

• Europa - kryterium językowe istnieją narody, państwa wielojęzyczne, wieloplemienne np.: Nigeria (250 plemion dialektów). Występuje ono często w państwach postkolonialnych językiem urzędowych jest język kolonizatorów, np.: język Hiszpański w Ameryce Pd

• Procesy narodotwórcze rozłożone są na setki lat (historia narodu polskiego -> inicjatorem plemię polan, później na skutek podbojów inne plemiona, odrębności regionalne są pozostałością struktury plemiennej). Niektórzy przywódcy dążą do przyspieszenia tego procesu np.: Zair (obecnie Kongo)prezydent Mobutu „doktryna autentyzmu (zairyzmu) mobutyzmu” trzeba uniezależnić kraj od kapitału zachodniego (głównie belgijskiego), państwo powinno mieć wyłączne prawo do eksploatacji zasobów, zmiana nazw na rdzennie afrykańskie gdyż do tej pory miały one pochodzenie europejskie (Kongo -> Zair), dekret prezydencki zakładał, że osoba, która nie zmieniła swojego imienia miała być pozbawiona wolności, konflikt władzy politycznej z Kościołem (kompromis nazwisko i imię europejskie a dzieci afrykańskie), preferowanie kultury i wartości afrykańskich, afirmacja zairskiego człowieka (nacjonalizm, autoświadomość i szacunek dla dziedzictwa narodowego), prezydent jako jeden z pierwszych zmienił swoje imiona. Barierę stanowił język. Oficjalny był francuski jednak większość społeczeństwa operowała miejscowymi dialektami., próba przełamania tych trudności przez partię Ludowy Ruch Rewolucyjny, każdy obywatel od chwili narodzenia należał do tej partii. Innym zjawiskiem był automatyzm czyli próba przekształcenia społeczeństwa ze struktury plemiennej w państwową a prezydent jest wodzem wszystkich plemion. Biuro polityczne nosiło nazwę Rady starszych, a gubernatorzy prowincji byli wodzami plemion. Doktryna ta przeniknęła do świadomości narodu (walka Ali - Foreman po wygranej Aliego odśpiewano hymn po francusku).

• Granice państwowe nie pokrywają się całkowicie z granicami plemiennymi np.: afrykańskie plemię Mandingo zamieszkuje 7 państw. Mniejszości narodowe, uwarunkowania gospodarcze, cesja (cedent - cesjonariusz) -> prawo opcji ludności. Ludzie mogą się opowiedzieć za dowolnym obywatelstwem cedenta lub cesjonariusza. Irredenta - dążenie terenów zamieszkałych przez mniejszość narodową do oderwania od danego państwa np.:

• Sudety zamieszkałe przez ludność niemiecką zostałe wcielone do III Rzeszy.

• Ulster - Irlandia - przyłączenie się do macierzy

• Kosowo (Albańczycy) - kiedyś autonomiczne (Milosevic odbiera tę autonomię) Albańczycy maja dwa cele: minimalny to utworzenie autonomicznej republiki takiej jak Serbia i Czarnogóra związanych federacyjnie i plan maksymalny oderwanie się prowincji i przyłączenie do Albanii.

• Górny Karabach (Azerbejdżan) zamieszkały przez Ormian, którzy dążą do oderwania od Azerbejdżanu i przyłączenia do Armenii

• Mołdowa - dawne terytorium Rumunii

• Społeczność międzynarodowa a konflikty mniejszościowe np.: mniejszość polska na Litwie.

Istnieją 3 sposoby regulacji tego problemu:

• zapewnienie mniejszościom narodowym ochrony pod nadzorem organizacji międzynarodowych - po I wojnie światowej tzw. traktaty mniejszościowe narzucone wielonarodowym państwom europejskim. Miało to tworzyć system ochrony (Polska, Rumunia, Czechosłowacja, Jugosławia). System ten nie był powszechny a niektóre mniejszości były wykorzystywane dla celów własnych państw (np. prowokacja bydgoska Niemców podczas II wojny światowej). Polska często oskarżana była o nieprzestrzeganie norm tego traktatu (praw człowieka). W 1934 r. polska wypowiada traktat. Mniejszości narodowych pozbawiła Polskę konferencja w Jałcie

• przesiedlanie lub wymiana mniejszości narodowych.

PRZESIEDLENIA
PRZYMUSOWE	DOBROWOLNE
Są to przesiedlenia normowane traktatem (np.: umowa poczdamska ludności niemieckiej ok. 12 mln ludzi)	Ludność przemieszczana np.: Turcy i Grecy po I wojnie światowej czy Polacy z kresów wschodnich po II wojnie światowej

• autonomia - sytuacja w Hiszpanii po śmierci Franco -> Juan Carlos z Burbonów decyduje o nadaniu autonomii wszystkim prowincjom w Hiszpanii (problem Basków, którzy dążą do całkowitej niepodległości). Tyrol Południowy (góra Adyga) wcielony do Włoch przedtem był austriacki. Na mocy umowy miano nadać autonomie ludności niemieckojęzycznej lecz do realizacji tego postanowienia nie doszło. W latach 90-tych Austria formalnie uznała iż Włochy nadały autonomię Adydze

ONZ - podkomisja ds. mniejszości narodowych (praw człowieka), publicznie spory nie są rozstrzygane gdyż państwa preferują załatwianie tych spraw wewnętrznie

Ameryka - zasada asymilacji afroamerykanie i Indianie skarżą USA o nieprzestrzeganie podstawowych praw człowieka

Japonia - nacjonalizm nasycony czynnikami ekonomicznymi

Kurdowie - ciągłe konflikty, długi rodowód historyczny (Medowie) ich ziemie zostały wcielone do Turcji, Iranu, Syrii i Persji ponadto są bardzo rozczłonkowani i występują ciągłe konflikty wewnętrzne. (20 - 29 mln ludzi pozbawionych jest własnego państwa)

Turcy - Kurdowie część składowa z racji wyznawanej wspólnej religii (9-10 mln Kurdów)

Iran - (4 - 5 mln). Na terenie Iranu 21 I 1946 r udało się Kurdom utworzyć Demokratyczną Republikę Kurdyjską lecz na skutek interwencji Irańskiej republika została obalona

Romowie

• państwa na których ta społeczność przebywa same nie są jednorodne pod względem narodowym np.: dawny blok wschodni. W ostatnich latach nastąpiła tam eskalacja nacjonalizmu. (Czechy i mur). W Polsce występuje bardzo negatywny obraz Roma - stereotypy etniczne. Pozytywne wyobrażenie sprowadza się do porównania życia Romów do rajskiego i beztroskiego. Szacuje się że ludności Romańskiej jest ponad 10 mln. Brakuje wielu publikacji na tematy społeczne i polityczne Romów. Polityka osiedlania i produktywizacji ludności cygańskiej:

• droga przymusu (Polska) - dekret 1952

• 1964 próby wdrożenia dekretu w życie

• 1969 realizacja dekretu - tania siła robocza (Jerzy Ficowski - cyganolog - upowszechnienie wiedzy o Cyganach, uświadamia ich cechy)

• przymusowa migracja z Rumunii (RFN 60%)

Najlepszym rozwiązaniem problemu Romów byłoby utworzenie ich własnego państwa (Pendżab). Romowie próbowali utworzyć 2 razy państwo jednak te próby nie udały się

• 1980 deklaracja polityczna - Romistan może być utworzony gdziekolwiek na świecie np.: przy ujściu rzeki Pfryna, gdzie żyją potomkowie osadników Romango. W grę wchodzi także kontynent australijski lub obwód kaliningradzki

• idea fix

• trzy6 centra ideowe Romów: wewnętrzne konflikty i rozproszenie nie sprzyjają zjednoczeniu

• potrzebne działania dwutorowe:

• sami Romowie twierdzą, że są podzieleni i trzeba dążyć do przezwyciężenia animozji i sporów. Organizacje ponadpaństwowe „Romanion Union”, którego celem jest nadanie Romom obywatelstwa w państwach pobytu, praw mniejszości narodowej, zapobieganie zjawisku ksenofobii, dyskryminacji rasowej itp. Ponadto żądają odszkodowań za szkody wymierzone wobec ludności Romańskiej np.: dla najzdolniejszych na adaptację wśród społeczeństwa, utworzenie funduszu pod egidą UNESCO na edukację dzieci i młodzieży a ponadto unormowanie języka Romów. Przyjęcie do Rady Gospodarczo - Społecznej ONZ w 1979 r. jako członka konsultatywnego (nie ma prawa głosu); akceptacja kultury i barw narodowych Romów, uznanie symboliki narodowej. Organizacja „Romanion Union” spotyka się na corocznych zjazdach (pierwszy w Londynie w 1971 r.) gdzie nastąpił wybór prezydenta organizacji. W 1991 r. ambasador Indii przywozi na zjazd notę (od Judiry Ghandi) deklarującą pilną potrzebę uznania Romów za mniejszość narodową pochodzenia hinduskiego.

• działania w ramach kompleksowej regulacji traktatowej na arenie międzynarodowej. Problem mniejszości narodowej -> system odnowy praw człowieka (brak konwencji regulującej te kwestie jedynie projekty deklaracji przyjęte w 1992 r. etniczne, religijne, kulturowe mniejszości, prawa i obowiązki obu stron). Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 r. art. 27 zapewnia prawa mniejszościom narodowym (Polska jest sygnatariuszem, ratyfikacja w 1977 r. zasada „pacta sumi servanda”). Prawo konstytucyjne (wewnętrzne) -> równość praw w dziedzinie życia politycznego, gospodarczego kulturalnego bez względu na rasę, religię itd. To prawo nie może być sprzeczne z regulacjami międzynarodowymi. Negatywne stereotypy etniczne stanowią barierę dla eliminowania problemów związanych z mniejszościami narodowymi (świadoma infrastruktura międzynarodowa dotycząca mniejszości na podstawie tolerancji). Stosunek do mniejszości jest miarą kultury większości.

Wzorzec kulturowy społeczeństwa wyzbytego z wszelkich ksenofobii, dyskryminacji i nietolerancji - wyzwanie cywilizacyjne.

Przyczyny złego wizerunku Romów:

• brak bezpieczeństwa ekonomicznego

• samorozproszenie w krajach Europy wschodniej

• przesądy

Uniemożliwiają one korzystania z 2 fundamentów do innych praw: prawo do bycia innym (zachowanie odrębności), prawo do bycia takimi samymi jak inni (pełne uczestnictwo w życiu społecznym). Istnieje obiektywna potrzeba regulacji tego problemu. Rezolucja Rady Ministrów Europy o edukacji dzieci Romów, instytucjonalne rozwiązania -> Europejski Mediator ds. Romów od 1994 r. Popieranie mniejszości narodowych leży w interesie państwa. Stowarzyszenie obszaru bezpieczeństwa demokratycznego, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. pakty z 1966 r. Uniwersalni jak i regionalny charakter dokumentów dotyczących kwestii mniejszości narodowych.

7) czynnik religijny

• może kształtować stosunki międzynarodowe (szczególnie dawniej), konflikty chrześcijańsko-muzułmańskie, wyprawy krzyżowe (1187 r. upadek Jerozolimy) Zakony templariuszy, joannitów, krzyżaków i kawalerów maltańskich

• obecnie wyznacza poczucie i odrębność narodową np.: nacjonalizm Irlandczyków czy syjonizm

• 1989 r. Dalajlama - laureat nagrody Nobla (policzek wymierzony Chinom)

• często nadużywa się znaczenia tego czynnika: Irlandia Północna - porozumienie wielkopiątkowe (Irlandia podbijana przez Duńczyków , Normanów, mieszkańców Wysp Brytyjskich - kolonizacja, Wilhelm Orański podbija Irlandię całkowicie, osiedlenie landlordów szkockich, dyskryminacja rdzennej celtyckiej ludności) W USA istnieje silny lobbing na rzecz Ulsteru. Powstał pomysł na autonomię a próby zmian oparte były na terrorze.

1. unioniści - stałe związki z koroną brytyjską

2. sami dla siebie - opowiadają się za pełną niepodległością

IRA (Michael Collins)

Po I wojnie światowej pogromy ludności w Irlandii. W 1921 r. utworzona zostaje Republika Irlandzka ze stolicą w Dublinie bez Irlandii północnej, która została pod rządami korony brytyjskiej. II wojna światowa i szukanie szansy na poprawę sytuacji. Październik 1968 r. pokojowe manifestacje w Ulsterze zostały krwawo stłumione. Te wydarzenia poniosły za sobą olbrzymie straty i zaostrzenie konfliktu. 1979 r. Anglia kieruje do Ulsteru 14 tys. żołnierzy działania terrorystyczne mające skierować uwagę opinii publicznej na problem Ulsteru. 1981 r. więźniowie z IRA dokonują w Anglii strajku głodowego aż do śmierci (10 więźniów zmarło z głodu) -> podczas strajku Margaret Tatcher „Żelazna Lady” nie ugięła się.

Protestanci a Celtowie

1969 r. stosunki te premier Anglii ocenił je jako wczesne waśnie religijne. Czynniki:

• narodowy - odrębność kultury

• dążenie do separacji

• kultura

• ekonomia - słaba pozycja ludności irlandzkiej

• religia - nie jest jedynym czynnikiem

Liban - wojna domowa (3 mln mieszkańców) historia: Fenicjanie -> Egipt -> Asyria -> Persja -> Rzymianie -> od VII w. n. e. Arabowie -> od XVI w Turcja -> po I wojnie światowej pieczę nad Libanem sprawuje Francja -> 1926 niepodległość

Ludność Maronici i Muzułmanie

W stosunku do Libanu występuje sprzeczność interesów różnych państw:

• chęć odtworzenia dawnej Syrii - obecność wojsk syryjskich

• Izrael chce utworzyć strefę buforową

• Irak popiera chrześcijan chcąc osłabić pozycję Syrii

• Francja traktuje ten teren jako domenę swoich wpływów

• USA

• Worek palestyński - 1970 r. - siedziba w Jordanii król Husajn obawiał się Palestyńczyków gdyż chcieli oni utworzyć państwo w Palestynie zaczął rugować Palestyńczyków. „czarny wrzesień” - upamiętnienie tragedii Palestyńczyków w wojnie w Jordanii

Filipiny - jedyne państwo azjatyckie gdzie najwięcej jest katolików (ok. 63%). Ruch muzułmanów - Front Wyzwolenia Moro - walczy o niepodległość dla 13 prowincji. W 1888 r. Hiszpania wygrywa z USA i wycofują się one na Filipiny

Porozumienie między FWM a władzami filipińskimi, południe ma być autonomiczne z własnymi władzami od 1996 r. występują w tym rejonie walki zbrojne.

Irak - Iran

1980 atak Iraku na Iran - wojna religijna pomiędzy 2 odłamami Islamu (szyici w Iranie, sumici w Iraku). Szyici opierają się na Koranie nie uznają władzy Kalifów. 1979 r. rewolucja islamska w Iranie w wyniku czego powstaje państwo teokratyczne. Przyczyny historyczne:

• antagonizmy miedzy Persami a Arabami

• czynnik ekonomiczny - zlewisko Eufratu i Tygrysu - ujście do Zatoki Perskiej - kontrola szlaku daje przewagę

• przyczyny polityczne - chęć osłabienia Iranu

Istnieje możliwość narodzenia się nowego konfliktu światowego o podłożu religijnym

Czynniki sprzyjające niestabilności - fundamentalizm a liberalizm/demokracja

• rozpad ZSRR - tendencje islamskie, fale nacjonalizmu, tworzenie homogenicznych jednostek terytorialnych

• napór islamu na Europę (mld osób w tym 60 mln osób w Azji środkowej)

• Egipt, turcja, Arabia Saudyjska, Iran, Pakistan mają największy wpływ na kraje islamskie

• rywalizacja wiodących państw muzułmańskich - wizja państwa teokratycznego

• broń jądrowa - transfer części (państwa progowe), 1998 Pakistan jako pierwsze państwo muzułmańskie na świecie posiadające broń jądrową

• prawo koraniczne (SZARI`AT) jako prawo państwowe

• utożsamianie religii z fundamentalizmem

Islam to jedna z najbardziej fundamentalistycznych religii; dążenie do podporządkowania regułą religii wszystkich sfer życia w państwie, państwo czuwa nad realizacją tych założeń.

FUND -> gotowość ludzi do wyboru drogi, która nie może istnieć z innymi otwartymi instytucjami (wg Redendorffa)

• szok modernizacji

• wyzwanie Izraela

• kryzys gospodarczy państw islamskich

Fundamentalizm islamski - jego źródła:

• religia (główna przyczyna)

• wydarzenia po II wojnie światowej

• kryzys tożsamości narodowej (doprowadziła do tego modernizacja)

• szok modernistyczny, zmiany zmusiły islam do życia w podwójnej moralności

• rewolucja naukowo-techniczna obrażą życie religijne muzułmanów

• eksplozja demograficzna, rozwarstwienie majątkowe

W związku z tym rozpoczęły się „marzenia” głównie o idealistycznej wizji złotej ery świata islamskiego:

• utworzenie w 1948 r. państwa Izrael doprowadziło do upokorzenia muzułmanów (przewaga Izraela w sferze ekonomicznej i militarnej)

• zadłużenie 1 bilion 500 mld dolarów państw trzeciego świata wobec państw zachodnich

• wg fundamentalistów islamskich demokracja to dzieło szatana

• walka z tym co zachód chciałby zaszczepić krajom muzułmańskim

• doktryna islamu wprowadza prawo koraniczne SZARI`AT charakteryzującego się represyjnością: kary cielesne, kary śmierci podczas publicznych egzekucji. W Afganistanie SZARI`AT wprowadzono w 1992 r. przykłady:

• apostazja (odstąpienie od wiary) - kara śmierci

• odmowa spełnienia modlitwy - kara śmierci

• cudzołóstwo - kara śmierci przez ukamienowanie

• stosunki homoseksualne - kara śmierci

• kradzież - odcięcie prawej ręki

• napad rabunkowy - odcięcie stopy i nogi

• spożycie alkoholu - 40-80 batów

PATNA - klątwa, pozwala na zabicie przez muzułmanina osoby, na którą jest ona nałożona (np.: Salman Rasudi „Diabelskie wersety”). Celem nadrzędnym fundamentalistów islamskich jest ustanowienie we wszystkich państwach ich charakteru jako teokratycznych, atak na Egipt, Tunezję, Algierię, Maroko,. Muzułmanin nie może uznać Izraela za podmiot prawa międzynarodowego. Islamiści uznają Egipt za bezbożny gdyż jego rząd zezwala na turystykę.

Algieria - 1962 r. niepodległość Algierii - chęć zmiany władzy. 1991 r. do wyborów stają dwie konkurencyjne partie Front Wyzwolenia Narodowego i Islamski Front Ocalenia. Brak poparcia i niedopuszczenie fundamentalistów do władzy doprowadziła do wojny domowej.

Turcja - jedyne na świecie demokratyczne państwo muzułmańskie. III 1944 powstaje Repa - Partia dobrobytu - fundamentaliści tureccy. W 1995 r. osiągnęła sukces ale nie przyjęła władzy gdyż armia do tego nie dopuściła

Europa - siedlisko wojujących fundamentalistów. 1991 r. Belgia - Francja zjazd fundamentalistów islamskich. Główne cele:

• walka z ateizmem (ludzie nie wyznający religii lub ci, którzy nie wyznają islamu tylko inne religie)

• walka z wartościami zachodu - fundamentaliści dążą do stworzenia sobie „przystani” na terenie Jugosławii, jako stałej bazy wypadowej (1993 r. konfederacja państw islamskich domagała się dostaw broni dla Bośni)

Do islamizacji przystąpiła Albania (3 mln), Turcja (60 mln), Bośnia i Hercegowina (4,5 mln)

Zachód nie jest przygotowany na odpieranie ataków muzułmanów, był jednak dostatecznie przygotowany do walki z socjalizmem, którą wygrał tzw. „doktryną powstrzymywania”

1991 r. rozpad ZSRR, do tego roku w/w doktryna miała duże znaczenie. Zachód nie miał przygotowanej nowej doktryny do walki z fundamentalizmem a „doktryna powstrzymywania” dobiegła końca. ZSRR nie podejmie żadnych kroków militarnych.

Zasady prakseologii (badania dotyczące działań celowych):

1. pomoc powinna byś skierowana dla państw, które rozwijają demokrację, wolną konkurencję na rynku. Turcja stanowi tamę oddzielającą od terroryzmu, niestety nie ma ona wiodącej roli na Bliskim Wschodzie (istnieje przypuszczenie iż może się ona stać gospodarczym magnesem). Na bliskim wschodzie jak na razie prym wiedzie Egipt, który niestety ma poważne problemy gospodarcze

2. państwa podatne na wpływy fundamentalistów powinny otrzymać pomoc z zewnątrz, która mogłaby zapobiec tworzeniu broni jądrowej (masowego rażenia)

• republiki radzieckie - powstanie nowych państw świeckich tworzyło by pewien wzorzec dla państw teokratycznych

Rola opinii publicznej w kształtowaniu się stosunków międzynarodowych

Opinia publiczna jest zmienna i zagadkowa. Nawet dyktatorzy muszą się liczyć z jej oddziaływaniem:

• polityka zagraniczna nie musi (a czasami nie może) być prowadzona jawnie

• polityk nie może polegać na opinii publicznej

• twierdzi się, że nie ma opinii tylko sprecyzowane poglądy przekazywane ludziom przez media, chłoną je ludzie, którzy sami nie mają własnych poglądów

• opinia publiczna jest przedmiotem badań 1935 r. w USA powstaje Instytut George`a Gallupa - instytut badający opinie publiczną

Rola jednostki w stosunkach międzynarodowych

Jeden polityk może odgrywać ważną role w polityce międzynarodowej np.: Gorbaczow, Regan dokonali załamania systemu „zimnej wojny”

CHARYZMA (z gr. dar boży) na tej podstawie dzieli się polityków na:

• doktrynerów

• oportunistów

• idealistów

• cyników

Jednostka może (a często musi) stać na czele „stada”. Zmiany w stosunkach społecznych nie czynią jednocześnie zmian w procesie politycznym. Polityk musi uwzględnić sytuacje wewnętrzną i międzynarodową. Polityk nie odgrywa jednak dużej roli gdy ma małe poparcie społeczeństwa

Francja - 1968 r. rewolucja studentów przeciw polityce de Gaulle`a, w 1969 r. de Gaulle odsunięty od władzy

Nixon 1960 r. kandydat w wyborach przegrywa z Kennedy`m jako pierwszy prezydent wybrał się do ZSRR, w 1973 r. podpisał porozumienie o wycofaniu się wojsk amerykańskich z Indochin

Decyzje polityczne jako czynnik kształtujący stosunki międzynarodowe

Niezbędna jest właściwa analiza faktów i procesów gdyż niewłaściwa analiza prowadzi do złego rządzenia. Działalność polityczna jest podobna do działalności wojskowej:

1. zapoznanie

2. wywiad

3. działanie

Są to elementy kierowania

Cele polityki zagranicznej:

• racja stanu

• utrzymanie bezpieczeństwa kraju, wolność od czynników zewnętrznych

• działanie w interesie narodu

Nie można działać w interesie obcego państwa. Polityki zagranicznej nie można zaplanować

W procesie decyzyjnym :

• strategia -> cel

• taktyka -> środki wykonywania realizacji celów

Cel można zaplanować, taktyki nie gdyż pozostaje ona zmienna w zależności od okoliczności np.: strategia i taktyka Hitlera („Mein Kampf”) kamuflowanie celów poprzez sympatyczny język przemówień, należy podjąć odpowiedni moment do podjęcia decyzji lub Japonia, która w stosunkach międzynarodowych należy do państw pragmatycznych jest mało aktywna w w polityce ale dynamiczna pod względem gospodarczym (po II wojnie światowej mundur zamieniono na garnitur biznesmena)

1968 praska wiosna Dupcaka - socjalizm z ludzką twarzą - wprowadzenie elementów gospodarki rynkowej w okresie doktryny Breżniewa (interwencja wojsk Układu Warszawskiego)

1956 premier Węgier ogłasza po Austrii podczas zimnej wojny decyzję o wieczystej neutralności (interwencja wojsk radzieckich)

Sama instytucja i charakter polityków wpływa na decyzje przez nich podejmowane

1978 Carter wysyła do prezydenta Nikaragui pismo chwalące respektowanie przez niego praw człowieka (Samoza ich nie przestrzegał)

Problem wojny i pokoju

14,5 tys wojen i konfliktów zbrojnych. Jakie są przyczyny i źródła wojen? Idee komunistyczne np.: dążyły do wyeliminowania wojny jako narzędzia polityki .

Teorie teistyczne (w doktrynach judejskiej, muzułmańskiej i chrześcijańskiej):

• wojna jako efekt sił nadprzyrodzonych

• koncepcje wczesnochrześcijańskiej - pacyfizm, nie ma żadnych okoliczności zmuszających chrześcijanina do użycia broni nawet w obronie. W późniejszych czasach dopuszczono wojnę sprawiedliwą, o której decydował Kościół np.: św. Tomasz rozróżniał wojny niesprawiedliwe (bez aprobaty papieża) i sprawiedliwe (zaakceptowane).

• Wg św. Augustyna wojna jest realizacją sił nadprzyrodzonych na ziemi

• Paweł Włodkowic -> wojna jest sprawiedliwa w przypadku walki o wiarę

Obecnie wojna jako element ładu nuklearnego nie zasługuje na usprawiedliwienie. Kościół potępia „wyścig zbrojeń”, który zagraża ludzkiej egzystencji, chrześcijanie winni dbać o pokój. W 1993 r. Jan Paweł II „Dialog na rzecz pokoju” - wyzwanie naszych czasów, przezwyciężenie problemów społecznych możliwe stanie się za sprawą wiary w siłę dialogu - korespondencja - zasadą „ius cogeus”

Teorie biologiczne

Uzasadnienie wojny czynnikiem biologicznym - ludzkim instynktem. Sofiści uważali, że wojny są wynikiem nienasyconej żądzy ludzkości. Człowiek z natury jest agresywny co prowadzi do walk zbrojnych. Wg Hobbesa do wojny prowadzi egoizm i popęd do zachowania życia a wg Russela naturalne jest pozostawanie człowieka z drugą jednostką w konflikcie

Teorie socjaldarwinizmu

Koncepcje darwinizmu społecznego: poglądy przyjęte przez nazistów i walka gatunków - rasa panów i niewolników. Wojna jest nieunikalna , czynnik demograficzny prowadzi do wybuchu konfliktu -> szybki przyrost naturalny (przeludnienie). Zmniejszenie przyrostu naturalnego spowoduje spadek ilosci wojen

Teoria Maltusa

Brak proporcji miedzy rosnącą ilością ludzi a rosnącą ilością żywności. Należy zmniejszyć przyrost naturalny, zmniejszy to jednocześnie ryzyko wybuchu wojny.

Teorie ekonomiczne

Lukrecjusz - po i fazie rozwoju ludzkości (przyjaźni) pojawia się II faza (strona prawna) pojawia się własność prywatna, większość bogata wymusza na mniejszości biednej poddaństwo co prowadzi do konfliktu. Swobodny handel to źródło pokoju a rywalizacja to wojna ekonomiczna

Monteskiusz - prawo rzeczowe to zarzewie wojny (rynki surowcowe, rynki zbytu, szlaki komunikacyjne)

Teorie marksistowsko-leniniowskie

XIX w. sprzeczność w społeczeństwie podzielonym na warstwy społeczne czy klasy. To jest zarzewie wojen

Lenin - wojny są uwarunkowane sferą produkcji, walka klas wewnątrz i na zewnątrz, wojna to ciąg dalszy polityki prowadzonej innymi środkami

POLEMOLOGIA - nauka badająca zjawiska wojny i pokoju, dyrektywa badawcza może najpierw zbadać anatomie wojny by później przejść do badania istoty pokoju

PACE RESEARCH - najpierw bada się anatomie pokoju a dopiero później naturę wojny, jej źródła i mechanizmy

1945 r. w Paryżu powstaje pierwszy instytut polemologiczny

Dążenie do ustalenia warunków pokoju. Problem utrzymywania bezpieczeństwa narodowego w społeczeństwie międzynarodowym to główne zagadnienie

Wieloznaczność definicji -> można odwołać się do doktryny prawa międzynarodowego

BEZPIECZEŃSTWO - pewien stan lub warunki, w których nie istnieje groźba napaści zewnętrznej, a jeśli ma miejsce to istnieją możliwości odparcia napaści i nie ma obaw przed agresją

ZAGROŻENIE - presja ekonomiczna i polityczna

Fundamentalne znaczenie dla bezpieczeństwa mają:

• nietykalność terytorialna

• suwerenność, nietykalność polityczna, integralność

Dzisiaj o kwestii bezpieczeństwa nie decyduje tylko zapewnienie obrony państwa czyli czynnik wojskowy. Bardzo ważne są również czynniki polityczne, ekonomiczne, technologiczne, zagadnienia dotyczące surowców, polityka demograficzna, ochrona środowiska, zagadnienia humanitarne oraz uczestnictwo w rozwoju cywilizacyjnym.

Zmiany te są uwarunkowane rozwojem współpracy międzynarodowej. Jednym z nowych wymiarów bezpieczeństwa jest poszanowanie praw i swobód obywatelskich. Znane jest obecnie zjawisko globalizacji i internacjonalizacji stosunków międzynarodowych np.: wojna w Kosowie o przestrzeganie praw człowieka.

Każde państwo dąży do utrzymania swojego bezpieczeństwa z wykorzystaniem różnych środków. Radovan Vokadinovic - państwa mają 5 możliwości aby zapewnić sobie bezpieczeństwo:

1. utrzymywanie sił zbrojnych z wykluczeniem sojuszy z innymi państwami - czynnik militarny, niektóre państwa dominują atomowo itp.

2. uczestnictwo w sojuszach (prowadzi to do utworzenia równowagi sił, państwa szukają sprzymierzeńców w myśl zasady w jedności siła) - państwa szukają partnera, który byłby w stanie zapewnić im bezpieczeństwo

3. utworzenie systemu bezpieczeństwa zbiorowego

4. utrzymanie bezpieczeństwa w ramach szerszego imperium światowego np.: antyczny Rzym (pax romanum)

5. dążenie do utworzenia państwa światowego

System równowagi sił

Konstrukcja i technika posługiwania się siłą by utrzymać bezpieczeństwo. Nie dopuszcza się do dominacji militarnej jednego z państw bloku - dążenie do równowagi poprzez wykluczenie wyjątków

1648 traktat westfalski - zasada suwerenności państw i sprawiedliwego podziału sił

1789 po rewolucji nowy system równowagi sił

1815 kongres wiedeński - nowy ład, zapewniający pokój na ok. 100 lat

Równowaga osiągana jest przez wprowadzenie stref zneutralizowanych lub zdemilitaryzowanych, sojusz wojskowy

1949 NATO - równowaga sił - 1955 Układ Warszawski

wzrasta rola czynnika gospodarczego i ideologicznego. System - odbicie podziału (wschód - zachód). Równowaga po II wojnie światowej to równowaga strat. System bezpieczeństwa zbiorowego - dojrzała koncepcja która tworzy lepsze warunki dla procesu rozbrojeniowego.

Po I wojnie światowej amfiktionia - akcja w obronie państwa napadniętego przez państwo z zewnątrz lub przez jednego z członków danego systemu, zasada solidarności w celu likwidowania zagrożenia.

Państwa tworzą struktury prawno-administracyjne. Trzeba wprowadzić system, który ułatwi podejmowania decyzji. Wspólny interes sygnatariuszy porozumienia, obrona zbiorowa - zagrożenie stanowi zagrożenie dla wszystkich.

Zobowiązania systemu bezpieczeństwa, procedura:

1. wstępna zgoda, podstawą traktat korespondujący z ideą bezpieczeństwa zbiorowego

• zakaz wojny napastniczej - pomoc dla państwa napadniętego

• pokojowa regulacja sporów

• wyrzeczenie siły i przemocy

Celem jest utworzenie organizacji, redukcja potencjału wojskowego, wycofanie obcych wojsk, likwidacja baz wojskowych. Rozwiązanie agresywnych ugrupowań militarnych - I grupa zobowiązań

2. II grupa uczestników systemu związana z konkretną sytuacją groźby napaści, konfliktu

• wzajemna konsultacja, odmowa pomocy agresorowi

• wzajemna pomoc na wypadek agresji - pomoc państwu napadniętemu łącznie z użyciem siły czyli wszystkimi dostępnymi środkami

System globalny, uniwersalny, obejmujący całą społeczność międzynarodową. System regionalny obejmuje wszystkie państwa regionu i wraz z systemami subregionalnymi tworzą całość.

Po I wojnie światowej Liga narodów wprowadza:

• zakaz wojny

• regulacja konfliktów środkami pokojowymi

• pomoc dla ofiary

• inne środki m.in. siła zbrojna

• sankcje wobec agresora były niejasne

Włochy napadają na Abisynię i w 1936 r. i oba te kraje zostają potraktowane przez Ligę Narodów jednakowo. W 1939 r. ZSRR napada na Finlandię i w rezultacie zostaje wykluczony z Ligi Narodów

Pakt Brianda - Kelloga: zakaz stosowania wojny jako instrumentu polityki międzynarodowej, pokojowa regulacja (1928), G2 państwa podpisały ten dokument

Karta Narodów Zjednoczonych

Art. 51 siła w przypadku napaści

Art. 2 pkt 4 zakaz stosowania siły

Mechanizm systemu bezpieczeństwa zbiorowego nie spełnia swoich funkcji ze względu na sytuacje polityczną związaną z „zimną wojną”:

• wyścig zbrojeń

• akty agresji

• inne układy np.: NATO czy Układ Warszawski

Główny organ ONZ - Rada Bezpieczeństwa miała posiadać własne siły zbrojne złożone z części wojsk państw członkowskich. NIGDY do tego nie doszło ze względu na zimną wojnę. Porozumienia rozbrojeniowe również nigdy nie zostały podpisane. Wojskowy Komitet Sztabowy - zawiesza swoją działalność „ad anfinitum” (w nieskończoność)

150 konflikt…ów po II wojnie światowej i oprócz 2 razy ONZ nie zareagowało. Wyjątki:

1. wojna w Korei - pomoc dla Korei Południowej pod flagą ONZ

2. napaść Iraku na Kuwejt, agresor, zbrodnie, ludobójstwo -> 3 przestępstwa. Ultimatum dla Iraku w styczniu (oba supermocarstwa głosują jednakowo !!!), przymierze 37 państw przeciwko Irakowi (w tym udział polskich okrętów wojennych)

Rozdział 8 Karty NZ o układach i organizacjach regionalnych:

LPA 1945

OPA 1948

OJA1963

Brak systemu bezpieczeństwa zbiorowego w Europie, jedynie OBWE od 1 stycznia 1955 r gdy KBWE przekształca się w OBWE

• dokument helsiński

• dokument budapesztański

• dokument z Istambułu

Brak jednego statutu. Organizacja nie ukształtowała systemu działań mimo to odpowiada wymogom8 rozdziałów Karty NZ

NATO - posiada środki egzekucji

WNP - system kooperatywny

Idea państwa/ rządu światowego

• budowa powszechnej struktury organizacyjnej i jednego ośrodka centralnego władzy

• suwerenność jest przeszkodą w realizacji tego planu

• Prawo międzynarodowe uległoby transformacji i stanowiły by podstawę ładu światowego

• Większość państw przystępuje do tego układu (gotowe struktury np.: sekretarz generalny byłby prezydentem państwa światowego)

G. Santayana - przeciwnik państw narodowych gdyż nie potrafią zapewnić trwałego pokoju, zakładał możliwość narzucenia siłą wstąpienia do tego układu niechętnym państwom suwerennym, powoływał się na „pax romana”. Obecnie mamy doczynienia z „pax americana”. USA na czele państwa światowego, wizja federalistyczna. Sprawa ta pozostaje w sferze planów teoretycznych ze względu na swoją nierzeczywistość i niemożliwość realizacji wszystkich postulatów - idea fix

Neutralność (niezaangażowanie, niesprzymierzanie) - stan prawny nie uczestniczenia w wojnie państw nie uczestniczących i uczestniczących w konflikcie, obowiązuje w odniesieniu do konkretnego konfliktu, zobowiązania:

• jednakowe traktowanie stron walczących

• nieudostępnianie terenu

• nie wolno werbować ludności do wojska, wyjątek stanowią ochotnicy np.: błękitna dywizja w Hiszpanii

• wojska wkraczające na teren państwa neutralnego powinny być rozbrojone

• państwo neutralne może się bronić i odrzucić status neutralności (USA podczas I i II wojny światowej)

• zakaz handlu bronią

Państwa walczące powinny uszanować nienaruszalność terytorialna państw neutralnych. Prawa i obowiązki ustają po zakończeniu konfliktu.

Neutralność trwała - nieuczestniczenie w żadnym konflikcie, możliwa wojna obronna, państwa nie mogą zawierać umów sojuszniczych i innych mogących spowodować konflikt. Swoboda stosunków międzynarodowych ograniczona, siły militarne nie mogą się przemieszczać przez państwo wieczyście neutralne. Samodzielnie państwo nie mogą uzyskać wieczystej neutralności jak i jej stracić przez umowę jednostronną. 1918 r. Islandia podjęła tą decyzję samodzielnie i nie została ona uznana na arenie międzynarodowej. Szwajcaria uzyskała neutralność wieczystą w 1815 r. na kongresie wiedeńskim. Neutralność tą potwierdził traktat wersalski 1919 r. 1867 Luksemburg, Malta, Kongo, Albania, Tanger.

Wolne Miasto Kraków jako pierwsze na świecie uzyskało status wieczystej neutralności (jednak nie było to państwo).

15 IV 1955 Austria - memorandum (dokument wewnętrzny) + traktat mocarstw (zewnętrzny - Francja, Wielka Brytania, USA, ZSRR)

Watykan - status wg traktatu loterańskiego z 11 II 1929 r. z Włochami

Konwencja Haska o ochronie dóbr kultury podczas konfliktów zbrojnych z 1954 r. uznała wieczystą neutralność Watykanu

Kraje, które nigdy nie uczestniczyły w wojnach Lichtenstein, Monako, San Marino umownie mają ten status, który jednak nie jest potwierdzony w żadnym dokumencie

Szwecja - polityka wolna od sojuszu w trakcie pokoju. Szwecja deklarowała, że w razie napaści na Litwę, Łotwę i Estonię będzie je wspierała. Szwecja nie jest zainteresowana członkostwem w NATO

Finlandia - sąsiedztwo z ZSRR spowodowało niezaangażowanie się w konflikty, dobre stosunki z ZSRR i państwami skandynawskimi, utrzymuje siły zbrojne. W 1948 r. układ z ZSRR o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej. 1992 Federacja Rosyjska anuluje traktat z 1948 r. i zawiera nowy na 10 lat (nieingerencja w sprawy wewnętrzne, poszanowanie interesów narodowych). Finlandia jest aktywna na scenie międzynarodowej w dziedzinie stref bezatomowych, ograniczenia zbrojeń, zaprzestania „wyścigu zbrojeń”. W Finlandii podpisano porozumienie SALT. Finlandia nadal utrzymuje neutralność

Neutralność państw na Półwyspie Indochińskim 1954 r. konferencja w Genewie, układy zakazały tym państwom zawieranie sojuszów i spraw z tym związanych. W 1975 r. Laos jest za aktywną neutralnością i pokojowym współistnieniem. W 1989 r. parlament Kambodży proklamował wieczystą neutralność, ale żaden kraj tego faktu nie uznał

Mołdowa - brak prawnego uznania międzynarodowego

1995 Rada Krajowa Turkmenistanu ogłasza, że chce wzorować się na Szwajcarii

Demilitaryzacja

• obowiązki państwa

• całkowita - likwidacja całkowitego potencjału

• częściowa np.: zakaz utrzymywania ofensywnej siły zbrojnej (np.: plan Gorbaczowa -> strefa bezatomowa)

Neutralizacja

• nieprowadzenie działań wojennych na określonym terytorium np.: na cieśninie Magellana, kanał sueski, kanał panamski

• traktat pokojowy z Włochami - nakaz trwałej demilitaryzacji wyspy włoskiej, zapobieganie tworzeniu baz wojskowych

• układ w sprawie Antarktyki 1 XII 1959

• strefa Irak - Arabia Saudyjska jest to zneutralizowana strefa nadgraniczna o powierzchni 6,5 tys km²

• układ z 1967 r. o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania kosmosu wraz z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi

• umowa z Rarotonga 1985 r. stworzona strefę zdemilitaryzowaną (bezatomową) w pd. części Pacyfiku

• 1967 r. strefa bezatomowa w Ameryce Łacińskiej

• 1996 r. Kair - cała Afryka jest strefą bezatomową

Neutralizm (niezaangażowanie, niesprzymierzanie się, pozablokowość) - jest to III forma neutralności

Geneza: I połowa lat 50-tych, ruchy emancypacyjne w krajach kolonialnych i zależnych od metropolii europejskich, sprzeczności, antagonizmy, „zimna wojna”

J. Sutor wskazuje 2 warianty:

• 
  prozachodni strony konfliktu

• socjalistyczny

polityka neutralizmu -> niesprzymierzanie się ani z państwami kapitalistycznymi ani socjalistycznymi - dobry wariant dla państw postkomunistycznych

1947 New Deli konferencja 25 państw azjatyckich, współpraca i niezależność państw postkolonialnych - prymat Indii

Przełomowe znaczenie konferencji w Bandungu w 1955 r. Przedstawiciele 29 państw z Azji, Afryki i ruchów wyzwoleńczych, deklaracja o podstawowych zasadach stosunków międzynarodowych. Zasady:

• nowe stosunki międzynarodowe

• wytyczne do działania państw postkolonialnych

Międzynarodowe stosunki polityczne - wykłady prof. dr hab. W. Malendowski

1

1

---