5987


  1. Przedmiot nauki o finansach.

Przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest przede wszystkim ruch pieniądza; jego kreacja w systemie bankowym, cyrkulacja (krążenie) między różnymi jednostkami gospodarującymi i ich grupami, „osiadanie” w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych.

  1. Finanse a pieniądz.

Finanse wiążą się z:
• Gromadzeniem pieniądza:
- Wzrost liczby pieniądza na rachunku bankowym
- Transakcje związane ze sprzedażą jakiegoś dobra
- Uzyskanie praw związanych z nabywaniem dóbr
• Wydatkowaniem pieniądza
- Realizacja uprawnień związanych z nabycie dóbr
• Kreowaniem pieniądza
• Cyrkulacją jednostek pieniężnych pomiędzy jednostkami gospodarczymi
• Posiadaniem pieniądza (oszczędności, rezerwy)

  1. Pojęcie finansów i ich funkcje.

Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:

FUNKCJA ALOKACYJNA - polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka jest dostarczanie towarów i usług całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z rodzajem zadania stawianego przed państwem.

Zadania te są realizowane przez państwo w chwili, gdy nie mogą być one wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.

Zadania publiczne państwa to obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, służba dyplomatyczna, administracja państwowa.

Zadania społeczne to zaspokajanie indywidualnych potrzeb człowieka.

Dostarczanie dóbr społecznych lub proces, w którym wykorzystanie całości zasobów jest dzielone między prywatne i społeczne dobra w którym ustala się strukturę dóbr społecznych.

FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA - tzw. rozdzielcza - polega na dokonywaniu za pomocą finansów podziału produktu dochodu narodowego poprzez kształtowanie odpowiednich przychodów i wydatków wszystkich uczestników ogniw (podział funduszu nabywczego).

Fundusz nabywczy zależy od:

-przychodu materialnego

-przychodu redystrybucyjnego

-przychodu kredytowego

-wydatków redystrybucyjnych

-wydatków kredytowych

-oszczędności

Są różne metody gromadzenia funduszu nabywczego w różnych ogniwach. Metodami tymi są:

samofinansowanie (przedsiębiorstwa)

budżetowe (państwo)

kredytowe

Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej, dokonywana przez system transferów dochodów. Transfery te mają postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem.

Transfery o charakterze publicznym istotne jest, że przepływ pieniądza ma charakter jednostronny np.: podatki.

Transfery wewnątrz sektora publicznego (z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych)

Transfery o charakterze zwrotnym są to transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo pożyczek. Skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane oraz nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem PKB(dochodu narodowego).

Redystrybucja dochodów zawsze dokonuje się czyimś kosztem i na czyjąś korzyść, ale koszty i korzyści mogą być różne dal poszczególnych obywateli.

Dostosowanie podziału dochodu i bogactwa do zgodności z tym, co społeczeństwo uważa za słuszny czy sprawiedliwy stan podziału (dystrybucji).

FUNKCJA STABILIZACYJNA - wykorzystuje politykę budżetową jako instrumentu utrzymywania wysokiego stanu zatrudnienia, racjonalnego poziomu stabilności cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem efektów bilansu płatniczego.

FUNKCJA KONTROLNA - polega na wykorzystaniu związków zachodzących między ruchem wartości materialnych i usług a ruchem zasobów pieniężnych w celu uzyskania informacji o przebiegu procesów rzeczowych w gospodarce

FUNKCJA STYMULACYJNA - polega na wykorzystaniu przepływu strumieni pieniężnych jako aktywnego narzędzia oddziaływania na podmioty uczestniczące w tych procesach.

  1. Rodzaje i zakres zjawisk finansowych.

Zjawiska finansowe ze względu na to, czy pieniądz znajduje się w ruchu czy bezruchu:
• Zjawiska finansowe w których pieniądz znajduje się w bezruchu to zjawiska związane z występowaniem zasobu pieniądza. Np.: zasoby oszczędności pieniądza, zakumulowane zyski przedsiębiorstw, zasoby środków pieniężnych podmiotów na rachunku bankowym, pieniężny dług publiczny,
• Zjawiska finansowe w których pieniądz znajduje się w ruchu to rozmaite strumienie pieniężne przepływające w czasie między różnymi podmiotami i z różnych tytułów. Np.: dochody wpływające na rachunki rządu z tytułu podatków oraz wydatki tychże rachunków w postaci transferów i dotacji.

Klasyfikacja zjawisk finansowych:
a). podmiotowa- związana z przedsiębiorstwami, bankami i innymi ogniwami systemu finansowego.
b). przedmiotowa- w tego rodzaju zjawiskach występuje ruch pieniądza. Przychody i wydatki które odzwierciedlają strumienie pieniężne i odnoszą się do ekwiwalentu.

EKWIWALENT- np. praca za którą otrzymamy wynagrodzenie. Transakcje o charakterze ekwiwalentnym to np. osiągane wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia (ekwiwalent-praca, przychody z pracy to strumień pieniężny). Transakcjo o charakterze nieekwiwalentym to: otrzymane ubezpieczenie, subwencje, zasiłki ponieważ brak tutaj jest wzajemnego świadczenia.

Klasyfikacja zjawisk finansowych- przedmiotowa:
• Zjawiska przychodowe- przychody ze sprzedaży towarów, usług, majątku, przychody o charakterze transferowym, przychody z tytułu zaciągniętych pożyczek i inne.
• Zjawiska rozchodowe- rozdysponowanie pieniądza związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą i pozostałą działalnością.
• Zjawiska dochodowe- związane z wytworzeniem, realizacją i wykorzystaniem dochodów:
- W sensie finansowym źródłem dochodu są zjawiska przychodowe
- W sensie ekonomicznym źródłem dochodu jest działalność gospodarcza, dochody z kapitału (renty), dochody z praw majątkowych (czynsze, tantiemy) i inne.
• Zjawiska wydatkowe- środki pieniężne są przeznaczone na zakup towarów i usług które prowadzą do produktu krajowego na wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne i inne
• Zjawiska kosztowe- związane z powstawaniem i pokrywaniem kosztów prowadzonej działalności np. koszty rodzajowe
• Zjawiska kredytowe- związane z zasilaniem podmiotów w środki finansowe np. kredyt produkcyjny, konsumpcyjny i inne.
• Zjawiska pożyczkowe- odnoszą się do zjawisk finansowych, nie są związane z kreacją pieniądza
• Zjawiska gotówkowe- transakcje związane z gotówką
• Zjawiska bezgotówkowe- pieniądz w postaci idealnej
• Zjawiska transferowe- dotyczą przepływu pieniądza którego skutkiem nie jest ruch towarów. Typowe zjawiska redystrybucyjne
• Zjawiska oszczędnościowe- dotyczą gromadzenia i wykorzystania oszczędności. Mogą mieć formę gotówkową, bezgotówkową, lokat w papierach wartościowych i inne

• Zjawiska ubezpieczeniowe- związane z różnego rodzaju ryzykiem, przedmiotem jest ochrona przed skutkiem różnych działań losowych. Ceną za ochronę ubezpieczeniową jest składka a kontrświadczeniem pieniężnym w przypadku zaistnienia zdarzenia losowego jest odszkodowanie lub świadczenie (renta, emerytura)

  1. Polityka finansowa a system finansowy.

Polit. finansowa to działalność podmiotu, który dąży do osiągnięcia określonych celów za pomocą narzędzi pieniężnych (finansowych). Polit. finans. jest domeną państwa gdyż inne podmioty nie mają pełnej suwerenności w odniesieniu do kwestii finansowych tj: tworzenie pieniądza, ustalanie stóp %, stawek podatkowych i celnych. Polityka finans. państwa może być prowadzona w ramach systemu finansowego, który jest strukturą złożoną (banki, budżet, przedsiębiorstwa). Złożoność ta utrudnia państwu prowadzenie spójnej polityki finans. Podmioty prowadzące polit. finans. powinny dążyć do osiągnięcia tych samych celów tzw. Uniwersalnych, występujących w systemach finans: wzrost gosp.(przyrost PKB), walka z bezrobociem, stabilizacja gosp., wspieranie konkurencyjności gosp., walka z inflacją, bezpieczeństwo wewn. i zewn. systemu finans. System finansowy w gospodarce rynkowej to mechanizm funkcjonujący pomiędzy podmiotami gospodarczymi składający się z: instrumentów, rynków, instytucji finansowych, zasad na jakich one działają.

System ten służy do przenoszenia siły nabywczej pieniądza od podmiotów dysponujących nadwyżkami finansowymi do podmiotów deficytowych.

System finansowy państwa może być uporządkowany według trzech kryteriów podziału:

-Podmiotowego

-Prawnego

-Instytucjonalnego

  1. Gospodarka finansowa - jej zakres i cechy.

Pojęciem szerszym od finansów jest pojęcie gospodarki finansowej. Obejmuje ono wszystkie trzy formy działania w dziedzinie zjawisk pieniężnych tzn.

- przygotowanie prowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych w tym ich planowanie,

- faktyczną realizację tych operacji pieniężnych,

- ewidencję i analizę przebiegu operacji pieniężnych w przyszłości.

  1. Rodzaje strumieni pieniężnych.

-RYNKOWE

Przychody i wydatki pieniężne zwane ekwiwalentnymi (rynkowymi) charakteryzują się powiązaniem wydawania pieniędzy jednego podmiotu ze wzajemnym świadczeniem ze strony drugiego podmiotu realizującego wydatek pieniężny. Chodzi o rodzaj świadczenia tzn. sprzedaż towarów i usług oraz świadczenia pracy.

-REDYSTRYBUCYJNE

Drugą grupę strumieni pieniężnych wyróżnionych w oparciu o kryteria podmiotowe stanowią przychody i wydatki redystrybucyjne (transfery obejmujące płatności dokonywane z różnych tytułów). Ich wspólną cechą jest występowanie materialnego ekwiwalentu za przekazywany pieniądz.

Strumienie redystrybucyjne obejmują:

- podatki i opłaty,

- renty i zasiłki,

- subwencje i dotacje,

- odsetki.

Charakteryzują się tym, że są regulowane przez mechanizm rynkowy.

-KREDYTOWE

Przychody i wydatki kredytowe (III grupa strumieni wyodrębnionych w oparciu o kryterium przedmiotowe obejmuje przychody i wydatki, które są związane z operacjami kredytowymi banków. Wszystkie pozostałe operacje pożyczkowe np. prywatne pożyczki pieniężne udzielane przez osoby fizyczne traktowane są jako transfery).

Przychody kredytowe - przychody pieniężne osiągane przez niebankowe jednostki gospodarujące, które zadłużają się w bankach.

Wydatki kredytowe - to wydatki tych jednostek, które są związane z zapłatą poprzednio wykorzystanych kredytów bankowych.

  1. Oszczędności rzeczowe, pieniężne, dochody kredytowe.

Oszczędności to ta część zarobionej kwoty, która nie została od razu spożytkowana na zakup produktów lub usług. Oszczędności reprezentują niezrealizowane wydatki na rzeczywiste (istniejące) dobra lub usługi. Istnieje szereg czynników, które mają istotny wpływ na poziom oszczędności w gospodarce. Są to między innymi: bieżące stopy procentowe banku centralnego; oczekiwania odnośnie zmian stóp procentowych w przyszłości; bieżący poziom zadłużenia (im wyższy, tym bardziej ogranicza oszczędności); polityka podatkowa państwa; stabilizacja polityczna i gospodarcza oraz oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji w przyszłości; poziom dochodu gospodarstw domowych; stopień pewności odnośnie zatrudnienia w przyszłości; preferencje konsumentów, w tym skłonność do oszczędzania; bieżący popyt na dobra i usługi, zgłaszany przez gospodarstwa domowe (jako że oszczędności są przeciwstawiane konsumpcji).

  1. Zjawiska inflacji i deflacji.

Inflacja to wzrost poziomu cen w gospodarce, w danym okresie czasu, połączony ze spadkiem wartości pieniądza. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyróżniająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę. Ze względu na tempo inflacji rozróżniamy:

- Inflację pełzającą - (3-5%), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gosp.

- Inflację kroczącą - (5-9%), ma tendencje do wymykania się spod kontroli.

- Inflację galopującą - (20% i więcej), państwo traci nad nią kontrolę.

- hiperinflacja - natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia prowadzenie procesów gospodarowania, prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gosp.

Ze względu na przyczyny powstania rozróżniamy inflację popytową (zagregowany popyt na towary przewyższa możliwości jego zaspokojenia) oraz inflację kosztową (przyczyną jest wzrost kosztów produkcji niezależny od zagregowanego popytu na towary).

Wysoka inflacja jest zjawiskiem niepożądanym, więc państwo powinno prowadzić tzw. politykę antyinflacyjną, której celem jest zmniejszenie inflacji. Powinna ona dążyć do zdrowego ekonomicznie kształtowania się czynników powodujących inflację a w szczególności do:

a) zrównoważenia budżetu państwa,

b) ograniczenia nadmiernego wzrostu płac,

restrukturyzacji, prywatyzacji i demonopolizacji gospodarki

Deflacja to zjawisko odwrotne do inflacji. Objawia się obniżką ogólnego poziomu cen dóbr i usług a także produkcji i zatrudnienia w wyniku ograniczenia dopływu pieniądza do gospodarki.

  1. Popyt na pieniądz i podaż pieniądza.

Podaż pieniądza to wartość występujących w obiegu rodzajów pieniądza, będąca w dyspozycji przedsięb. i ludności. Podaż tworzą: pieniądz gotówkowy i p. bezgotówkowy banków komercyjnych na rach. w banku centralnym (może on być zamieniony w każdej chwili na gotówkę). Wielkość podaży pieniądza jest mierzona agregatami pieniężnymi. M1 - gotówka w obiegu oraz depozyty płatne na żądanie, M2 - M1 + wkłady oszczędnościowe M3 - M2 + depozyty terminowe. Podaż pieniądza kształtuje obecnie bank centralny. Podaż ta powinna mieć takie rozmiary aby: w gosp. nie było nadmiaru pieniądza prowadzi to do inflacji i deprecjacji; w gosp. nie było niedoboru pieniądza co utrudnia rozwój gosp. przez utrudniony dostęp przedsiębiorców i inwestorów do pieniądza oraz powoduje zakłócenia w rozliczeniach pieniężnych. Na podaż pieniądza wpływają:

-ludność-decyduje o podziale posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty

-banki-określają stosunek swoich rezerw do posiadanych pieniędzy

-bank centralny-decyduje o wielkości bazy monetarnej, skład. się z gotówki oraz rezerw banków komercyjnych trzymanych w banku centralnym.

Popyt na pieniądz to zapotrzebowanie podmiotów gosp. spoza sektora bankowego na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który można natychmiast zamienić na gotówkę. Zaspokojenie popytu na pieniądz następuje przez utrzymywanie części dochodów w formie rezerw pieniężnych (gotówka, wkłady a`vista), co nadaje im cechę płynności. Cecha ta umożliwia szybkie regulowanie zobowiązań bez ponoszenia kosztów związ. z utratą % wkładów terminowych, zaciąganiem kredytów, niekorzystną sprzedażą pap. wart. itp. Czynniki wpływające na popyt na pieniądz: dochód (bogactwo); stopy procentowe od różnych aktywów; oczekiwania co do zmiany stóp procentowych w przyszłości; stopień ryzyka różnej liczby aktywów; ceny; oczekiwania co do zmiany cen w przyszłości (inflacja).

  1. Wpływ pieniądza na realne procesy gospodarcze.

  1. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych.

Podmiotowa klasyfikacja zjawisk pieniężnych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania podmiotów gospodarczych, które dokonują operacji pieniężnych tzn. realizują przychody i wydatki pieniężne oraz dokonują gromadzenia zasobów pieniężnych.

Podmiotowa klasyfikacja obejmuje:

- finanse publiczne,

Finanse publiczne - finanse państwa oraz samorządów terytorialnych stanowiących związki publiczno-prawne. Dla tego sektora charakterystyczne są przychody transferowe, które obejmują:

- podatki, opłaty, grzywny,

- wpłaty z zysku przedsiębiorstw oraz dywidendy,

- wpłaty z zysku Banku Centralnego,

- pożyczki państwowe lokowane w bankach oraz na rynku kapitałowym w formie obligacji państwowych i bonów skarbowych.

- finanse przedsiębiorstw,

Pierwsza grupa klasyfikacyjna obejmuje finanse (przychody i wydatki) przedsiębiorstw. W teorii ekonomii i finansów przedsiębiorstwo zalicza się do sektora zarobkowego, w którym jest wytwarzany PKB i w którym dokonuje się w ujęciu pieniężnym jego podział pierwotny. Dla gospodarki pieniężnej przedsiębiorstw najbardziej charakterystyczne jest gromadzenie przychodów ekwiwalentnych (z tytułu sprzedaży towaru i usług) ale również przychodów kredytowych w postaci pożyczek bankowych, jak również transferów z budżetu oraz z rynku kapitałowego. Dla przedsiębiorstw najbardziej charakterystyczne są wydatki związane z zakupem rzeczowych czynników wytwórczych jak również siły roboczej, czyli wydatki ekwiwalentu. Ważną pozycją wydatków przedsiębiorstw są wydatki transferowe. Przedsiębiorstwa ponoszą ponad to wydatki kredytowe związane ze spłatą zaciągniętych kredytów.

- finanse gospodarstw domowych,

Finanse gospodarstw domowych obejmują przychody i wydatki tego podmiotu. Dla gospodarstw domowych typowymi są przychody z tytułu wynagrodzenia za pracę (przychody ekwiwalentne), a także przychody redystrybucyjne, czyli transfery.

Transfery - emerytury, renty, zasiłki dodatkowe, ubezpieczenia osobowe, ubezpieczenia obligacji i depozytów bankowych oraz dywidendy.

Gospodarstwa domowe osiągają też przychody kredytowe. Kierunki wydatków gosp. dom. - wydatki związane z zakupem dóbr, usług konsumpcyjnych oraz wydatki transferowe, podatki, opłaty, składki ubezpieczeniowe.

- finanse banków i instytucji kredytowych,

Finanse banków dotyczą również pozostałych instytucji kredytowych. Dla banków typowe są operacje kredytowe związane z kreacją pieniądza oraz wycofaniem jego z cyrkulacji. Emisją pieniądza żyrowego (depozytowego) zajmują się wszystkie banki natomiast emisją biletów bankowych oraz bilonu zajmują się banki centralne niekiedy skarb państwa. Przychodami banków są jedynie odsetki pobierane z tytułu oprocentowania kredytów oraz prowizje (są to więc przychody transferowe). Wydatki związane z oprocentowaniem depozytów mają charakter wydatków transferowych, ponadto banki i instytucje kredytowe ponoszą wydatki ekwiwalentne opłacają również różnego rodzaju podatki oraz opłaty.

- finanse ubezpieczeń.

Finanse ubezpieczeń obejmują gromadzenie oraz podział zasobów pieniężnych przez instytucje ubezpieczeń majątkowych i osobowych z wyjątkiem zakładów ubezpieczeń społecznych, które z uwagi na niezarobkowy charakter działalności są zaliczane do sektora publicznego. Firmy ubezpieczeniowe gromadzą przychody pieniężne w formie składek, które zalicza się do transferów, pomimo rynkowej regulacji ich wysokości. Wydatki firm ubezpieczeniowych związane z zatrudnieniem pracowników i zakupem dóbr konsumpcyjnych mają charakter rynkowy. Płacone przez te instytucje podatki oraz opłaty są wydatkami transferowymi.

  1. Charakterystyka strumieni pieniężnych, ich struktury i wzajemnych powiązań.

Przychody i wydatki (strumienie pieniężne):

a)Strumienie materialne i osobowe - często nazywane ekwiwalentne lub rynkowe. Ruchowi środków pieniężnych towarzyszy równoczesny ruch wartości materialnej; Są one regulowane przez mechanizm rynkowy, gł. zgodnie z relacjami popytu i podaży; mogą być regulowane wobec innych zasad np. ustawowe określenie płacy min. lub opodatkowanie niektórych towarów.

b)Strumienie redystrybucyjne - transferowe nie podlegają regułom rynkowym lecz są regulowane przez prawo finansowe, charakteryzuje je brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu gospodarczego, otrzymują najczęściej środki pieniężne od innego podmiotu (zasiłki podatki dotacje)

c)Strumienie kredytowe - przychody i wydatki, związane z działalnością gospod banków, funkcje kredytowe spełniają przede wszystkim banki komercyjne, poza kredytem bankowym występuje kredyt towarowy

d)Strumienie i wydatki ubezpieczeniowe - zaliczane do kategorii usług finansowych, rozpatruje się je w kategorii ubezpieczeń społecznych i gospodarczych. Ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe i powszechne; mają chronić przed niedostatkiem, obciążają ubezpieczenia na koszt pracodawcy, państwa.

Ubezpieczenia gosp. mają charakter osobowy (zawierane są często na koszt pracownika) lub majątkowy (suma ubezpieczeń oraz inne elementy ustalane są na wniosek ubezpieczającego

14. Teoria kredytu

Kredyt towarowy (zwany również kupieckim lub handlowym) to postawienie do dyspozycji towarów będących przedmiotem wymiany rynkowej. Występuje on wówczas, gdy normalna transakcja kupna-sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty. Kredyt umożliwia prowadzenie działalności handlowej w sytuacji, gdy potencjalni nabywcy nie mają wystarczających środków finansowych, aby kupić towar w momencie oferowania go do sprzedaży, a równocześnie sprzedawcy nie mogą znaleźć nabywców, którzy mogliby natychmiast zapłacić im gotówką. Kredyt towarowy jest kredytem krótkoterminowym.

Szczególną formą kredytu towarowego udzielanego przez bank konsumentowi końcowemu za pośrednictwem instytucji finansowej i sprzedawcy jest sprzedaż ratalna.

Kredyt bankowy - umowa pomiędzy bankiem a kredytobiorcą zawierana w formie pisemnej. Bank zobowiązuje się udostępnić określoną kwotę na określony cel oraz czas a kredytobiorca zobowiązuje się wykorzystać kredyt zgodnie z jego przeznaczeniem oraz zwrócić pobraną kwotę wraz z należnym bankowi wynagrodzeniem w postaci prowizji i odsetek. Na podstawie tej definicji kredyt postrzegany jest jako specyficzny rodzaj stosunków zobowiązaniowych, którego wyróżniającymi cechami są: zwrotność, terminowość i oprocentowanie.

Sposoby ujmowania kredytu:

formalno-prawne ujecie kredytu - zgodnie z nim, istotą kredytu jest wykorzystanie czasowo wolnych środków pieniężnych, a nie tworzenie nowych. Bank sprawuje tutaj rolę pośrednika w przekazywaniu potrzebującym podmiotom czasowo ulokowanych w nim, przez inne osoby, środków pieniężnych. W wyniku tej operacji, powstaje wierzytelność u kredytodawcy, oraz proporcjonalne kwotowo zobowiązanie u kredytobiorcy,

ekonomiczne ujęcie kredytu - wg tak rozumianego ujęcia, bank umożliwia dokonywanie wydatków pieniężnych w rozmiarach przekraczających aktualnie posiadane przez kredytobiorcę środków pieniężnych, poprzez tworzenie nowych dochodów i środków z równoczesnym ich udostępnieniem kredytobiorcy, na warunkach przewidzianych w umowie.
Standardowa umowa kredytowa zawiera:

Stroną dominującą w stosunku kredytowym wobec kredytobiorcy jest bank, który określa warunki kredytu i jest uprawniony do kontroli jego wykorzystania oraz uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej, przy czym nie jest zobowiązany do udzielenia kredytu, nawet jeżeli osoba ubiegająca się o kredyt ją posiada. Kredyt występuje jedynie w formie bezgotówkowej, pod postacią zapisu na rachunku.

Prawo udzielania kredytów mają wyłącznie banki, a środki na ten cel pochodzą z depozytów powierzonych bankowi przez ich klientów, dlatego umowy kredytowe reguluje prawo bankowe.

W zależności od okresu kredytowania wyróżniamy kredyty krótkoterminowe (do 1 roku), średnioterminowe (od 1 roku do 3 lat) i długoterminowe (powyżej 3 lat).

15. Weksel

  1. WEKSEL - jest to papier wartościowy o określonej przez prawo wekslowe formie charakteryzujący się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego. Jako papier wartościowy jest dokumentem potwierdzającym istnienie zobowiązania osób, które go podpisały, a jedyną osobą uprawnioną do realizacji praw majątkowych wskazanych na wekslu jest prawny posiadacz weksla.

Prawo wekslowe rozróżnia dwa rodzaje weksli :

Różnica pomiędzy powyższymi wekslami polega na tym, że w wekslu własnym wystawca sam zobowiązuje się do zapłacenia wskazanej w wekslu sumy pieniężnej, natomiast w wekslu trasowanym wystawca poleca zapłacenie tej sumy wskazanej przez siebie osobie .

  1. Funkcje weksla :

  1. Charakter zobowiązania wekslowego :

17. Funkcje kredytu

-emisyjna - wprowadzenie pieniądza do obiegu,

-dochodowa - tworzenie korzyści ekonomicznych i finansowych dzięki powiększeniu skali produkcji, zwiększeniu siły nabywczej firmy,

-rozdzielcza - kredyt wpływa na wzrost dochodu w danym regionie, branży oraz zwiększa popyt w określonym segmencie rynku,

-interwencyjna - kredyt jest wykorzystywany jako instrument polityki ekonomicznej,

element rynku kapitałowego.

18. Mechanizm kreacji pieniądza

KREACJA PIERWOTNA przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym.

We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to aktywa finansowe banku centralnego. Najważniejszymi składnikami bazy monetarnej są:

  1. Aktywa zagraniczne banku centralnego - są to najbardziej płynne składniki majątku na rynkach zagranicznych.

  2. Obligacje skarbowe - papiery dłużne rządu. Są emitowane w celu zredukowania deficytu budżetowego.

Emisja obligacji ma charakter inflacyjny jeżeli kredytodawcą jest bank centralny (powiększa się baza monetarna). Taką emisję nazywamy emisją fiducjarną - emisja banknotów pod zastaw obligacji.

  1. Przyjęte do redyskonta weksle.

  2. Kredyty w rachunku otwartym (kredyty refinansowe) - kredyt pozostawiony do dyspozycji innych banków.

Jednym słowem są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych (wielkość emisji); stanowią łącznie pieniądz banku centralnego.

Bank centralny udzielając kredytu tworzy nowy pieniądz - nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla niego udzielenie kredytu nie jest wydatkiem. Dlatego jest to kreacja pierwotna. Inna formą pierwotnej kreacji pieniądza jest wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej. Ta forma kreacji pieniądza polega na emisji pieniądza gotówkowego. Również w przypadku skupu przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz następuje pierwotna kreacja pieniądza.

Mówiąc o pierwotnej kreacji pieniądza należy wspomnieć o rodzajach rachunków bankowych. Wyróżniamy następujące rodzaje rachunków bankowych:

  1. Rachunki rozliczeniowe:

a) rachunki bieżące - mają podstawowe znaczenie dla podmiotów  gospodarczych. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców itp.

b) Rachunki pomocnicze - służą do przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem innych banków niż bank prowadzący rachunek bieżący lub do dokonywania operacji w ściśle określonym celu,

  1. Rachunki lokat terminowych - służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Korzystają z nich przedsiębiorstwa obywające się bez kredytów, lokując na nich wolne środki. Zachęca je do tego oprocentowanie wyższe niż na rachunkach bieżących.

  2. Rachunki oszczędnościowe(wkłady oszczędnościowe) - są prowadzone dla osób fizycznych, dla szkolnych kas oszczędności i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. dowodem zawarcia umowy takiego rachunku jest książeczka oszczędnościowa lub inny dokument imienny. Rachunków tych nie wolno wykorzystywać do rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą.

  3. Rachunki powiernicze - prowadzone są na podstawie odrębnej umowy. Środki pochodzą wyłącznie od osób trzecich, które powierzają je posiadaczowi rachunki (powiernikowi) na podstawie zawartej z nim odrębnej umowy (umowy powierniczej).

Inne rodzaje rachunków bankowych wymienia jeszcze ustawa o Narodowym Banku Polskim w art. 51, są to rachunki prowadzone przez NBP:

  1. rachunki banków

  2. rachunki budżetu państwa

  3. rachunki Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

  4. rachunki Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej

  5. rachunki innych osób prawnych, dla których wymagana jest zgoda Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Wtórna kreacja pieniądza

KREACJA WTÓRNA realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom. W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić:

-wkład pierwotny - załóżmy że klient wpłaca do banku gotówkę np. 1000zł. Bank otwiera mu rachunek na tę kwotę, którym ten klient może dysponować. Dokonany wkład jest to właśnie wkład pierwotny. W wyniku tej operacji następuje przekształcenie pieniądza gotówkowego (banknotów) w pieniądz bezgotówkowy, jakim jest wkład klienta na rachunku bankowym. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza. Wkład ten ma pełne pokrycie w rezerwie gotówkowej banku.

- wkład pochodny - w wyniku uzyskanego przez bankowców doświadczenia okazało się że tylko niewielka część zdeponowanych w bankach wkładów jest podejmowana w gotówce. Pozostała część służy do rozliczeń bezgotówkowych albo przez długi czas nie jest podejmowana. Uznano zatem, że nie ma potrzeby utrzymywania 100% - go pokrycia wkładu pierwotnego w postaci gotówki w banku. Wystarczy utrzymanie jedynie określonej części wkładu w postaci rezerwy gotówkowej. Pozostałą część można wykorzystać na udzielenie pożyczki innemu klientowi w postaci otwarcia na jego rzecz rachunku bieżącego z wkładem, którym ten klient może swobodnie dysponować. Taką transakcję polegającą na udzieleniu pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego a sam wkład-wkładem pochodnym.

     Z wtórną kreacją pieniądza mamy do czynienia wówczas, gdy banki komercyjne udzielają kredytów swoim klientom. Ta kreacja wyznacza wielkość podaży pieniądza. W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu. Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje. Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji. Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki, i tak dalej, i tak dalej. W ten sposób z pewnej kwoty przyjętych na początku depozytów powstała znacznie większa suma pieniądza bankowego w postaci kredytów. Banki zazwyczaj starają się udzielić jak najwięcej kredytów, aby powiększyć swoje zyski. Bank komercyjny tylko do pewnej wielkości może udzielać kredytów. Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu tworzenia wkładów pochodnych przez banki tzn. do momentu kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę poniżej której nie może zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej.

     Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu.

     Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymywania płynności. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też przekazana na rachunek innym bankom tzn. że tylko część środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeń z innymi bankami.

19. Polityka pieniężna

Polityka pieniężna, polityka monetarna - systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe.

Politykę monetarną dzieli się na:

W polityce pieniężnej pieniądz spełnia trzy podstawowe funkcje:

W zestawieniu z innymi składnikami aktywów pieniądz posiada trzy wyróżniki:

Formy występowania pieniądza:

Instytucje polityki pieniężnej w Polsce

Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej

20. Budżet państwa - podstawowe wiadomości

Najbardziej popularne określenie budżetu to plan przyszłych dochodów i wydatków państwa. Budżet jest planem dyrektywnym, tj nakłada na organy finansowe i innych wykonawców obowiązek zrealizowania dochodów w zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków określonych w planie czyniąc jednocześnie te organy odpowiedzialnymi za wykonanie zadania.

Budżet państwa spełnia dwie podstawowe funkcje:

-Funkcja ekonomiczna

-redystrybucyjna,

-stabilizacyjna,

-alokacyjna

-Funkcja polityczna

Cechy instytucji budżetu państwa

*Budżet jest scentralizowanym funduszem redystrybucyjnym,

służącym realizacji zadań albo funkcji państwa.

*Gromadzenie środków w budżecie z pewnymi wyjątkami ma

charakter przymusowy i bezzwrotny.

*Ma charakter ustawy.

*Proces gromadzenia i wydatkowania ma charakter ekonomiczny i

społeczny.

*Jest urządzeniem planistycznym w zakresie kształtowania dochodów

i wydatków w określonym z góry czasie. Rok budżetowy i handlowy

pokrywają się (w Polsce)

*Budżet określają strumienie dochodów i wydatków Państwa.

*Budżet nie odzwierciedla całokształtów finansowych operacji

państwa, wobec tego nie może być jedynym kryterium oceny

działalności państwa.

Budżet został ściśle powiązany z trzema sferami życia społeczeństwa:

Zasady budżetowe

Zasady budżetowe - to pewne postulaty które mają zapewnić najbardziej prawidłowe tworzenie budżetu oraz działanie gospodarki budżetowej.

Najistotniejsze zasady dotyczące konstruowania budżetu:

              1. Zasada jedności budżetu (zasada jedności formalnej i materialnej)

Jest to postulat obejmowania całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym akcie prawnym. Naruszeniem tej zasady jest występowanie budżetów nadzwyczajnych oraz funduszów pozabudżetowych. Zasada ta jest ciągle naruszana.

              1. Zasada zupełności (powszechności)

W klasycznym ujęciu, jest to postulat aby wszystkie jednostki powiązane z budżetem wchodziły do niego całością swoich dochodów i wydatków; współcześnie występuje często budżetowanie netto,

              1. Zasada równowagi budżetowej

Postuluje wyrównanie dochodów z wydatkami budżetowymi. Zdecydowana większość ustalanych budżetów - to z założenia budżety deficytowe.

              1. Zasada roczności budżetu

Postuluje uchwalenie przez Sejm budżetu przed rozpoczęciem roku w jakim ma on być wykonywany. Budżet powinien być ustalony w połowie listopada/na początku grudnia. Później można wprowadzać ew. zmiany do tego budżetu, po ustaleniach komisji sejmowych.

              1. Zasada jasności i przejrzystości

Budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środowisku masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.

21. Wydatki i dochody budżetu

Klasyfikacja wydatków budżetowych

            Wydatki sektora publicznego klasyfikowane są według :

W budżecie państwa wydatki są ponadto klasyfikowane według części budżetowych, odpowiadającym poszczególnym naczelnym organom państwa, resortom i województwom oraz instytucjom i jednostkom, którym przyznano prawo do dysponowania środkami budżetowymi otrzymywanymi bezpośrednio z podstawowego rachunku budżetowego.
Generalnie biorąc wydatki budżetowe można podzielić na dwie kategorie:

Opierając się na kryterium przeznaczenia wydatki możemy podzielić na te, które są przeznaczone na:

Przyczyny wzrostu wydatków:

Zmiana charakteru wydatków

Ze wzgl. na kryterium rodzajowe dochody budżetowe dzieli się na dwie zasadnicze grupy.

  1. Dochody bezzwrotne:

    1. podatki - jest to pieniężne świadczenie przymusowe i nieodpłatne, bez zwrotne i ogólnie pobierane na podstawie przepisów prawa, przez państwo bądź związki publicznoprawne. Ogół podatków obowiązujących w danym państwie stanowi system podatkowy;

    2. cła - są to przymusowe świadczenia pieniężne ponoszone na rzecz budżetu w związku z przewozem i wywozem towarów do kraju albo z kraju. Pobieranie ceł ma dwa zadania: fiskalne i ochronne. Fiskalne polega na dostarczeniu budżetowi określonych kwot środków pieniężnych. Natomiast ochronne wynikają z określonej polityki państwa, które zabezpiecza je przed niepożądanym wywozem, czy wwozem towarów. Podstawę ustalenia poziomu opłaty celnej są stawki celne. Stawki celne mają dwojakiego rodzaju postać:

      • od wartości ? ustala się % wartości faktury,

      • od jednostki miary ? np. kilogramy, sztuki;

  2. opłaty - są to świadczenia przymusowe i odpłatne pobierane przez państwo za czynności urzędowe i usługi jednostek państwowych. Opłaty różnią się tym od podatków że są odpłatne. Opłaty dzielą się na:

  • Dochody zwrotne:

    1. pożyczki zagraniczne - są udzielane przez urzędy obcych państw lub banki tych państw na podstawie odpowiednich porozumień. Te ostatnie mogą być poręczone przez sądy co zobowiązuje je w przypadku kiedy będą nie uregulowane zobowiązanie do spłaty ze środków państwowych. Większość pożyczek zagranicznych jest oprocentowana;

    2. pożyczki wewnętrzne - są to zaciągane przez państwo u osób fizycznych lub prawnych. Pożyczki wew. najczęściej powstają w drodze emisji obligacji lub bonów skarbowych. Przy czym obligacje to są pożyczki długoterminowe, a bony krótkoterminowe. Pożyczki te mogą być:

    W stosunku do pożyczek można zastosować: