1. Budowa gąbek. Jak odżywiają się gąbki?

2. Typy morfologiczne gąbek. Do którego typu należy nadecznik?

Gąbki (Spongiaria lub Porifera • porowce) - typ prymitywnych, beztkankowych zwierząt wyłącznie wodnych, najczęściej morskich. Wszystkie prowadzą osiadły tryb życia - zwykle tworzą kolonie.

Gąbki mają trzy typy budowy morfologicznej ciała:

• ascon - jedna obszerna jama paragastralna (nie jest to właściwa jama trawienna) wyłożona choanocytami.

• sycon - choanocyty wyścielają ścianki kanałów wodnych; nie ma ich w jamie paragastralnej

• leucon - układ wodny tw. sieć, w której znajdują się kuliste komory z choanocytami

• ciało pokryte jedną warstwą płaskich komórek nabłonkowych

• układ wodny • sieć kanałów wodnych wraz z kanałem wyciekowym (osculum)

• umożliwia oddychanie i pobieranie pokarmu

• choanocyty (kom. kołnieżykowate) - ruch biczyków wciąga mikroorganizmy i szczątki org. do wnętrza choanocytów, gdzie zostają strawione bądź przekazane do trofocytów

• dwie warstwy komórek; między nimi galaretowata mezoglea

• w mezoglei - trofocyty (kom. odżywcze) i archeocyty - możliwość zastępowania innych komórek (char. embrionalny; totipotencjalny);

• szkielet złożony z igiełek różnego kształtu; powstających w mezoglei ze sklerocytów

• nie wszystkie gat. tworzą igiełki; szkielet gąbki greckiej zbud. wyłącznie z włókien sponginy

Nadecznik stawowy (Spongilla lacustris) zbudowany jest wg typu leucon.

3. Jak odżywiają się parzydełkowce? Stułbia, chełbia modra i koralowce.

TYP: Jamochłony - Coelenterata

Podtyp: Parzydełkowce - Cnidaria

• brak otworu odbytowego

Jamochłony występują w dwu różniących się od siebie postaciach:

• polipa; prowadzącego życie osiadłe

• meduzy, swobodnie pływającej w wodzie.

Gromada: Stułbiopławy - hydrozoa

Stułbia płowa - Hydra vulgaris:

• wnętrze ciała stanowi jama gastralna (chłonąco-trawiąca) do której prowadzi otwór gębowy, spełniający też rolę otworu odbytowego.

• pokarm (drobne organizmy wodne) chwytany i paraliżowany komórkami parzydełkowymi, a następnie wkładany do jamy chłonąco-trawiącej

• w wyniku działania soków trawiennych wydzielanych przez kom. gruczołowe endodermy pokarm jest trawiony już w jamie gastralnej (trawienie pozakomórkowe!).

• strawiony pokarm wchłaniany przez komórki endodermy na drodze endocytoz

- w kom. ostateczne rozłożenie związków złożonych na prostsze, przyswajalne przez org.

• niestrawione resztki usuwane przez otwór gastralny

Gromada: Krążkopławy - Scyphozoa

Chełbia modra - Aurelia aurita

• otwor gębowy ==> jama gastralna tworzona przez 4 uwypuklenia, na dnie których są nici mezodermalne o char. gruczołów

• z jamy żołądkowej biegnie 16 kanałów promienistych, z których cz. jest rozgałęziona

- kanały wysłane nabłonkiem rzęskowym powodującym przesuwanie pokarmu

• wszystkie kanały promieniste wpadają do kanału okrężnego, otaczającego ciało

Gromada: Koralowce - Anthozoa

• Jama pokarmowa podzielona przegrodami; ich liczba jest cechą systematyczną

- wew. przegród są mezoglea i wałeczkowate mięśnie

- w górnej cz. ciała zrastają się z gardzielą

• nici mezenterialne - faliste zgrubienia utworzone przez zwisające wolno przegrody wew.; posiadają liczne gruczoły i komórki parzydełkowe.

- dolny koniec nici (akoncja), może być wyrzucana przez otwór gębowy lub specjalne otworki w bocznych ścianach ciała; posiadają liczne kom. parzydełkowe

4. Budowa układu pokarmowego wypławka białego.

TYP: Płazińce - platyhelminthes

Gromada: Wirki - Turbellaria

Wypławek biały • Dendrocoelum lacteum

• otwór gębowy ==> jama okołogardzielowa - tu znajduje się silnie umięśniona gardziel, która może być wyrzucana na zew. oraz ujścia przewodów jadowych i ślinowych (za jej pomocą wypławek podciąga się do obezwładnionej uprzednio rabditami zdobyczy i zabija ją wydzieliną gruczołów jadowych).

• wydzielina gruczołów ślinowych rozpuszcza tkanki ofiary, a płynna masa pokarmu zostaje wessana do wnętrza jelita.

• jelito z 3 głównych gałęzi (jedna ku przodowi, dwie ku tyłowi) - wypławek jest wirkiem trójjelitowym!

- jelita rozgałęziają się na coraz to mniejsze odcinki, dochodzących do wszystkich cz. ciała

• pokryte są jednowarstwowym nabłonkiem, w którym odbywa się trawienie cząstek pokarmu

(trawienie wewnątrzkomórkowe)

• 2 funkcje jelita: trawi i rozprowadza pokarm po całym ciele (charakter gastralno-waskularny)

• jelito środkowe zawsze zakończone ślepo

• brak otworu odbytowego; niestrawione resztki pokarmu usuwane przez otwór gębowy

5. Czy wszystkie wirki mają jelito

Istnieją gatunki prymitywnych wirków tzw. bezjelitowych, u których brak jelita środkowego. Gardziel tych gatunków otwiera się do pustych przestrzeni w parenchymie, która spełnia także funkcje trawienne.

6. Budowa układu pokarmowego u motylicy wątrobowej i motyliczki - różnice

Gromada: Przywry - Trematoda

Motylica wątrobowa—fasciola hepatica

Jest pasożytem dróg żółciowych ssaków roślinożernych

• otoczony przyssawką gębową otwór gębowy ==> silnie umięśniona gardziel ==> krótki przełyk ==> jelito złożone z dwóch gałęzi bocznych, z których każda daje liczne, skierowane na zewnątrz odnogi. Otworu odbytowego brak

Motyliczka - Dicrocoelium dendriticum

• Jelito motyliczki składa się z dwóch ślepo zakończonych ramion BEZ bocznych odgałęzień. Pozostałe narządy również nie dają bocznych odgałęzień, charakterystycznych dla motylicy wątrobowej.

7. Jak odżywiają się tasiemce?

• brak układu pokarmowego; tasiemiec chłonie mleczko jelitowe całą powierzchnią ciała (endoosmoza)

8. Układ pokarmowy u wstężnic. Budowa. Z których listków zarodkowych pochodzą poszczególne odcinki?

• otwór gębowy wyposażony w sztylecikowate radbity

• U wstężnic (Nemertea) pojawia się pierwszy DROŻNY układ pokarmowy; składa się z jelita przedniego (z ektodermy), środkowego (z endodermy) i tylnego, tj. b. krótkiej prostnicy (ektoderma) zakończonej otworem odbytowym(!).

• przełyk jest pofałdowany i przechodzi w żołądek (bardziej lub mniej rozszerzony); nabłonek przełyku i żołądka urzęsiony; u niektórych gat. przełyk i żołądek mogą wytwarzać przednie i tyle ślepe uchyłki

• wstężnice odżywiają się pierścienicami, skorupiakami, mięczakami, a nawet drobniejszymi rybami

9. Budowa układu pokarmowego u glisty ludzkiej.

Typ: Obleńce • Nemathelminthes

Gromada: Nicienie - Nematoda

Glista ludzka - Ascaris lumbricoides

• otwór gębowy otoczony 3 wargami (jedna grzbietowa, dwie przybrzuszne) wyposażone w brodawki wargowe (narząd czepny)

• umięśniona gardziel prowadzi do jelita środkowego

• otwór wydalniczy znajduje się ok. 2mm od przedniego końca ciała (str. brzuszna)

• otwór odbytowy znajduje się ok. 2mm od tylnego końca ciała

- u samca spełnia rolę otworu płciowego, dlatego nazywany jest otworem stekowym (kloaka)

- układ płciowy samicy uchodzi na zewnątrz odrębnym otworem płciowym zwanym szparą sromową, na końcu przedniej cz. ciała (str. brzuszna)

10. Jak odżywiają się kolcogłowy?

Wobec braku przewodu pokarmowego należy przypuszcza, że pobieranie

pokarmu odbywa się na drodze osmotycznej, co jest ułatwione przez cienki oskórek oraz liczne naczynia i zatoki w warstwie podoskórkowej, przez które odbywa się krążenie cieczy.

Enzymy proteolityczne i amylazy, stwierdzone w płynie jamy ciała, wskazują na możliwość dalszej przeróbki materiału pokarmowego już w jamie ciała.

11. Budowa układu pokarmowego Nereidy

Typ: Pierścienice - Annelida

Gromada: Wieloszczety - Polychaeta

Nereida - Nereis diversicolor

• układ pokarmowy ma postać prostej cewki przebiegającej od otworu gębowego do odbytowego

- wyróżniamy w nim ektodermalny odcinek przedni i tylny oraz endodermalny odcinek środkowy

• owór gębowy prowadzi do jamy gębowej, gdzie znajdujemy ząbki chitynowe

• za jamą gębową umięśniona i wyposażona w 2 szczęki gardziel

- jama gębowa i gardziel są wysuwane - stanowią tzw. ryjek (proboscis) zakończona szczękami

• gardziel przechodzi w jelito (trawienie, wchłanianie) ==> odbytnica (rectum) ==> otwór odbytowy.

12. udowa układu pokarmowego Dżdżownicy

14. Gdzie występują i jaka jest funkcja gruczołów Morena?

15. Czym jest tyflosolis, gdzie występuje i jaką pełni funkcję?

16. Jaka jest funkcja komórek chloragogenowych?

Gromada: Skąposzczety - Oligochaeta

Dżdżownica ziemna - Lumbricus terrestris

• otwór gębowy ==> umięśniona gardziel ==> przełyk przebiegający przez 7 odcinków; odchodzą do niego gruczoły wydzielające węglan wapnia

- gruczoły Morena (gruczoły wapienne) - Gruczoły te wydzielają substancję, która jak wcześniej sądzono służy do zobojętniania kwasów humusowych, w które obfituje pożywienie dżdżownicy, ale obecnie naukowcy skłaniają się do roli regulatora składu jonowego środowiska wewnętrznego, a zobojętnianie środowiska następuje w dalszych częściach jelita.

• przełyk przechodzi w wole ==> żołądek - rozdrobnienie pokarmu ==> jelito, biegnące przez pozostałe odcinki i kończące się odbytem; po grzbietowej stronie ciągnie się fałd zwany tyflosolisem, który wypuklając się do światła jelita powiększa jego powierzchnię chłonną (wyst. u skąposzczetów)

- w jelicie znajdują się gruczoły wydzielające enzymy trawienne

- nabłonek jelita pokrywają mięśnie, które przykrywa nabłonek otrzewnowy

• powierzchnia jelita pokryta kom. chloragogenowymi, pełniące funkcje wydalnicze (gromadzą nierozpuszczalne prod. przem. mat - guanina, sole kw. moczowego) i magazynujące - po napełnieniu zamierają i dostają się do jamy ciała skąd odprowadzane są przez nefrydia

• końcowa część jelita pozbawiona tyflosolisu nosi nazwę odbytnicy (rectum)

13. Co oznaczają terminy: cefalizacja, prostomium, peristomium, pygidium?

CEFALIZACJA - proces powstawania głowy (począwszy od wieloszczetów) polegający na skupianiu się otworu gębowego, narządów zmysłów i węzła mózgowego w przednim odcinku ciała.

Pierścienice: Podział ciała na część głowową i tułowiową; tułów podzielony na segmenty za wyjątkiem wyodrębnionych członów: gębowego (peristomium), przedgębowego (prostomium - przedsegmentalny) oraz odbytowego - pygydium (wyst. również u owadów, chrząszczy)

17. Budowa układu pokarmowego u pijawki lekarskiej.

18. Gdzie występują gruczoły hirudynowe?

Gromada: Pijawki - Hirudinea

Pijawka lekarska - Hirudo medicinalis

• otwór gębowy ==> jama gębowa (3 szczęki) ==> umięśniona gardziel (od 4 do 8 odcinka ciała) - rola aparatu ssącego; otoczona jednokom. gruczołami uchodzącymi do jamy gębowej (gruczoły hirudynowe - hirudyna działanie przeciwzakrzepowe)

• gardziel ==> wole (8-18 odc.) - magazynuje wessaną krew, lecz nie pełni funkcji trawiennych; strawienie całej zawartości trwa kilka miesięcy (trawienie w żołądku)

• żołądek ==> jelito cienkie ==> odbytnica (rectum) ==> otwór odbytowy

19. Budowa układu pokarmowego u pająka krzyżaka, oczlika, rozwielitki, raka, karaczana wschodniego, muchy domowej (lub pszczoły).

20. U jakich stawonogów występuje gruczoł wątrobowo•trzustkowy i jaką pełni funkcję?

Typ: Stawonogi - Arthropoda

Skorupiaki	Pajęczaki	Owady
odnóża gębowe (6 par) • żuwaczki • szczęki (I i II pary) • szczękonóża (I, II i III pary)	odnóża gębowe (2 pary) • szczękoczułki • nogogłaszczki	odnóża gębowe (3 pary) • żuwaczki • szczęki (I i II pary)

Wiki

• jelito przednie i tylne schitynizowane

• żołądek podzielony na część żującą, gdzie chitynowe blaszki rozcierają pokarm i pyloryczną - w niej znajdują się delikatne wyrostki filtracyjne, które do jelita śr. przepuszczają tylko pokarm silnie rozdrobniony

Gromada: Pajęczaki - Arachnida

Pająk krzyżak - Araneus diadematus

• przewód pokarmowy złożony z 3 części

1. jelito przednie - wyłożone oskórkiem chitynowym; dzieli się na dwie części: gardziel o żołądek ssący (oskórek chitynowy w żołądku ssącym wytwarza 4 połączone ze sobą blaszki, do których przyczepione są mięśnie - ich skurcz powoduje wessanie pokarmu)

2. jelito środkowe - odchodzą od niego liczne ślepe odgałęzienia zwiększające pow. wchłaniania (w głowotułowiu wnikają aż do odnóży); w przedniej cz. jelita śr. znajdujemy 4 rozgałęzione wypukliny (gruczoł wątrobowy - jego wydzielina wyrzucana na zew.)

3. jelito tylne - zakończone otworem odbytowym, położonym na brodawce analnej

Podtyp: Skorupiaki - Crustacea

Rak Rzeczny - Potamobius astacus

• za położonym na spodniej stronie głowy otworem gębowym znajdują się żuwaczki i dwie pary szczęk; pierwsze 3 pary odnóży tułowiowych przekształciły się w narządy aparatu gębowego - szczękonóża

• jelito przednie: otwór gębowy ==> przełyk ==> workowaty żołądek

• żołądek podzielony na dwie części:

a) żołądek żujący - wyścielony chitynową błoną nasyconą węglanem wapnia, a jej wew. cz. pokryta jest różnokształtnymi wyrostkami (ząbki, listewki etc.) poruszającymi odrębnymi mięśniami, umożliwiając rozdrabnianie pokarmu;

b) żołądek cedzący - pofałdowany i pokryty włoskami, odfiltrowującymi nierozdrobnione cząsteczki pokarmu.

• jelito środkowe: krótkie; uchodzą do niego dwa przewody silnie rozwiniętych gruczołów trawiennych (wątrobotrzustka); spełnia przede wszystkim funkcje wydzielnicze

• jelito tylne: długie, zakończone otworem odbytowym na spodniej stronie telsonu

Gruczoł wątrobowo-trzustkowy ( gruczoł jelita środkowego, wątrobotrzustka) • gruczoł trawienny przewodu pokarmowego niektórych bezkręgowców (skorupiaków, pajęczaków, mięczaków), w formie rozgałęzionych uchyłków i uwypukleń jelita środkowego, wysłanych nabłonkiem gruczołowym, wydzielającym enzymy trawienne. W gruczole tym są trawione (zewnątrz- i wewnątrzkomórkowo) składniki pokarmu oraz wchłaniane produkty trawienia; komórki gruczołu w-t mają zdolność magazynowania zapasowych węglowodanów, tłuszczy i białek. (słownik terminów biologicznych)

Rząd: Liścionogi - Phyllopoda

Rozwielitka - Daphnia

• aparat gębowy zredukowany

• warga

Rząd: Widłonogi - Copepoda

Oczlik - Cyclops

Gromada: Owady - Insecta

• występują różne APARATY GĘBOWE: gryzące (np. karaczan, modliszka), gryząco-liżące (np. u pszczoły), kłująco-sące (np. u komarów), ssące (np. u motyli), liżąco-sące (np. u muchy)

Karaluch • Blatta Orientalis

• na spodniej stronie głowy umieszczony jest aparat gębowy, złożony z żuwaczek (mandibulae) i dwóch par szczęk (maxillae I i II) - aparat gryzący

• szczęki II pary przekszt. się w wargę dolną (labium);

• UP podzielony na 3 części: jelito przednie, środkowe i tylne.

a) jelito przednie - złoż. z 5 odcinków

- umięśniona gardziel do wsysania pokarmu, rozdrobnionego przez aparat gębowy i zwilżony śliną ==> przełyk ==> wole (wstępne trawienie i wessanie pokarmu) ==> żołądek mięśniowy (przednia cz. rozdrobnienie, dalsza odcedzenie pokarmu) ==> lejkowata zastawka

b) jelito środkowe - kształt skręconej rurki; wyst. gruczoły wydzielające soki trawienne; w przedniej części duże ślepe wypukliny (zwiększ. powierzchnia czynna)

c) jelito tylne zakończone otworem odbytowym

21. Budowa układu pokarmowego u szczeżui, mątwy zwyczajnej, ślimaka winniczka.

Typ: Mięczaki - Mollusca

Gromada: Ślimaki - Gastropoda

Ślimak winniczek - Helix pomatia

• otwór gębowy ==> gardziel ze szczęką i tarką (radula) - narządy służące do odgryzania i ścierania cząstek roślinnych ==> krótki przełyk rozszerzający się w żołądek; nad żołądkiem dwa duże płaty gruczołów ślinowych uchodzących do gardzieli (wydzielina zwilża pokarm i rozkłada skrobię); do oddzielnej części żołądka (tzw. wyrostka ślepego) uchodzą przewody wątrobotrzustki

• wątrobotrzustka (2 płaty), wydziela fermenty trawiące białko i węglowodany; równocześnie odkładają się w niej substancje zapasowe (glikogen, kropelki tłuszczu, zapasy fosforanu wapnia); pełni również funkcję narządu wchłaniającego

• żołądek ==> poskręcane jelito, otwierające się na brzegu płaszcza otworem odbytowym

Gromada: Małże - Bivalvia

Szczeżuja - Anodonta

• otwór gębowy ograniczony po bokach trójkątnymi płatami gębowymi ==> przełyk ==> żołądek (otoczony przez wątrobę, która może wchłaniać strawiony pokarm)

• na dnie żołądka znajduje się pałeczkowaty twór zwany pręcikiem krystalicznym (wydziela amylazę, która trawi skrobię i glikogen)

• za żołądkiem w górnej części nogi widzimy poskręcane jelito, które przebija komorę serca i uchodzi do jamy płaszczowej otworem odbytowym w pobliżu syfonu wyciekowego

22. Gdzie występuje tzw. gruczoł czernidłowy?

Gromada: Głowonogi - Cephalopoda

Mątwa - Sepia officinalis

• otwór gębowy ==> jama gębowa - w górnej części dwie rogowe szczęki, przypominające dziób papugi; u dołu jamy gębowej jest język uzbrojony w tarkę do rozdrabniania pokarmu; do jamy gębowej uchodzą też gruczoły, których wydzielina paraliżuje lub zabija zdobycz

• jama gębowa ==> przełyk ==> żołądek, do którego wpadają przewody parzystej wątroby

• do końcowego odcinka jelita uchodzi przewód gruczołu czernidłowego, wytwarzającego czarną wydzielinę; w razie podrażnienia mątwa wyrzuca tę wydzielinę przez otwór odbytowy.

23. Budowa układu pokarmowego u szkarłupni (rozgwiazdy - wyrzucany żołądek, jeżowca - latarnia Arystotelesa, strzykwy—podwójna spirala jelit, wężowidła - brak odbytu o odgałęzień do ramion)

24. Gdzie występuje i jaką pełni rolę tzw. latarnia Arystotelesa?

Typ: Szkarłupnie - Echinodermata

Gromada: Rozgwiazdy - Asteroidea

• układ pokarmowy ma budowę pięciopromienistą

• okrągły otwór gębowy ==> duży cienkościenny żołądek (może być wyrzucany na zewnątrz dla objęcia schwytanej zdobyczy lub też wyrzucenia niestrawionych resztek)

• od żołądka biegną do każdego ramienia parzyste odgałęzienia wątroby, które wydzielają do żołądka soki trawienne

• jelito tylnie ku górze ==> otwór odbytowy po stronie aboralnej ( grzbietowej )

Gromada: Wężowidła - Ophiuroidea

• budowa b. przypomina budowę rozgwiazd, od których różnią się brakiem otworu odbytowego.

Gromada: Jeżowce - Echinoidea

• otwór gębowy po stronie oralnej, na polu nie przykrytym płytkami pancerza ==> przełyk ==> latarnia Arystotelesa ==> długie zapętlone koliście jelito ==> otwór odbytowy na polu analnym

Latarnia Arystotelesa - aparat żujący występujący wyłącznie u jeżowców, położony w otworze gębowym, zbudowany z kilkudziesięciu elementów, w tym wapiennych szczęk, płytek i pięciu zębów, poruszanych za pomocą mięśni. Zęby służą do zdrapywania glonów lub osiadłych zwierząt ze skał, a układ płytek - do rozdrabniania pokarmu.

Gromada: Strzykwy - Holothuroidea

• otwór gębowy leży w wieńcu czułków ==> przełyk ==> długie zataczające pętle jelito rozszerzone na końcu w kloakę, zakończoną otworem odbytowym

• możliwość wyrzucania przewodu pokarmowego wraz z płucami wodnymi i gruczołami Cuvriera, do obrony przed napastnikami (zjawisko autotomii); utracone części regenerują się całkowicie

25. Budowa układu pokarmowego żachwy.

26. Budowa układu pokarmowego lancetnika.

27. Budowa gardzieli lancetnika.

28. Czym jest wyrostek wątrobowy lancetnika i czy jest homologiczny z wątrobą kręgowców?

29. Funkcja endostylu i bruzdy nadskrzelowej.

TYP: Strunowce - Chordata

Podtyp: Osłonice - Urochordata

Gromada: Żachwy - Ascidae

ENDOSTYL - wgłębienie w dolnej części gardzieli strunowców niższych (osłonic i bezczaszkowców) oraz larw minogów. Endostyl ma kształt rynienki i jest wyścielony orzęsionym nabłonkiem wydzielającym śluz. Służy przesuwaniu zlepionego śluzem pokarmu z gardzieli do jelita. U minogów w czasie przeobrażenia z postaci larwalnej endostyl przekształca się w gruczoł tarczycy. Jest uważany za homologiczny z tarczycą kręgowców.

• UP rozpoczyna się otworem wpustowym, otoczonym wieńcem czułków ==> obszerna gardziel z endostylem łączącym się dwoma pasmami rzęskowymi z podobną listewką grzbietową

• gardziel przez krótki przełyk prowadzi do żołądka opatrzonego wyrostkami wątrobowymi ==> jelito zginające się ku górze i uchodzące do kloaki (steku).

• pokarm dostaje się do gardzieli, dzięki rzęskom umieszczonym na brzegach otworów skrzelowych ==> za pomocą migawek endostylu przesuwany do przewodu pokarmowego

Podtyp: Bezczaszkowce • Acrania

Lancetnik • Branchiostoma lanceolatum

• otwór przedgębowy ==> lejek przedgębowy, na dnie którego jest otwór homologiczny do otworu gębowego i obramowany jest błoną zwaną żagielkiem (velum), która pełni rolę zwieracza ==> gardziel, na dnie którego jest endostyl, wysłany po bokach komórkami rzęskowymi

• wzdłóż części grzbietowej gardzieli leży podobna bruzda nadskrzelowa (epibranchialna) - obie bruzdy są połączone

• endostyl zlepia pokarm i przesuwa go do przodu, skąd odbiera go bruzda nadskrzelowa i poprzez ruch migawek przesuwa go do dalszych cz. przewodu pokarmowego

• z przedniej części jelita, po brzusznej stronie, odchodzi wyrostek wątrobowy - homologiczny z wątrobą kręgowców.

30. Budowa układu pokarmowego minoga. Znaczenie fałdu spiralnego jelita.

Gromada: Kręgouste - Cyclostomata

Minog rzeczny - Lamperta fluviatilis

• owór gębowy na dnie lejka przedgębowego

• na dnie jamy gębowej mamy język, a z tylnego jej końca odchodzą dwa kanały: górny - przełyk i dolny - przewód skrzelowy

• przełyk ==> proste jelito rozszerzającego się w żołądek

- jelito zaopatrzone w wewnętrzny fałd tworzący zastawkę spiralną (zwiększa powierzchnię chłonną)

• pod żołądkiem duża wątroba, a trzustka rozsiana jest w ściankach jelita, które kończy się otworem odbytowym

31. Budowa układu pokarmowego rekinka psiego. Gdzie występuje zastawka spiralna i jaką pełni funkcję?

Gromada: Ryby - Pisces

• szeroka szpara gębowa opatrzona zębami

• jama gębowa ==> gardziel przebita sześcioma parami otworów - tryskawką i szczelinami skrzelowymi

• gardziel ==> przełyk ==> żołądek w kształcie „U” ==> krótkie jelito cienkie, do którego otwierają się przewody gruczołów trawiennych: wątroby (hepar) posiadającej woreczek żółciowty, gruczołów podżołądkowych i trzystki (pancreas) leżącej w krezce

• jelito cienkie ==> jelito grube ze spiralną zastawką, zwiększającą powierzchnię chłonną i powodującą zwolnienie przesuwania się mas pokramowych

• jelito proste ==> kloaka

32. Budowa układu pokarmowego u okonia.

• jama gębowa związana z gardzielą; wyst. liczne małe zęby służące do przytrzymywania zdobyczy

- gardziel przebita pięcioma szczelinami skrzelowymi

• przełyk ==> żołądek ==> jelito, którego przednia część to dwunastnica - uchodzą do niej przewody trzustki, przewód żółcionośny z woreczka żółciowego położonego w płatach wielkiej wątroby

• dwunastnica tworzy pętlę, w której leży śledziona ==> proste jelito otwierające się otworem odbytowym

33. Budowa układu pokarmowego u żaby wodnej.

Gromada: Płazy - Amphibia

• jama gębowo-gardzielowa z zębami (brak w szczęce dolnej); wielki język służący do chwytania zdobyczy (jest lepki); gruczoły ślinowe

• nad tchawicą przełyk wiodący do żołądka ==> dwunastnica, do której otwierają się przewody żółciowe woreczka żółciowego leżącego w dużej wątrobie i przewody trzustki leżącej w pętli jelita

• długie poskręcane jelito cienkie ==> jelito proste ==> kloaka

34. Budowa układu pokarmowego u jaszczurki zwinki.

Gromada: Gady - Reptilia

• jama gębowa z rozwidlonym językiem (narząd dotyku i gra rolę przy odbieraniu bodźców zapachowych); ostre ząbki do przytrzymywania zdobyczy

• gardziel ==> przełyk ==> żołądek ==> dwunastnica - do niej uchodzą przewody wątroby zaopatrzonej w woreczek żółciowy oraz przewód trzustki

• jelito cienkie ==> jelito grube ==> kloaka

- na granicy jelit cienkiego i grubego leży niewielkie jelito ślepe

35. Charakterystyczne cechy układu pokarmowego żółwi, węży.

Rząd: Żółwie - Chelonia

• brak uzębienia; występuje rogowy dziób i zrogowaciałe podniebienie

• ślina nie zawiera enzymów, jedynie zwilża pokarm

Podrząd: Węże - Serpentes/Ophidia

• UP charakteryzuje się długim i silnie umięśnionym żołądkiem i krótkim jelitem

• możliwość połykania ogromnych kęsów pokarmu dzięki ruchomym połączeniom kości szczęk i kości podniebiennych; prawa i lewa cz. żuchwy nie jest zrośnięta

• zęby jadowe w kształcie rynienki lub rurki (1, rzadziej 2 pary), którą spływa jad z gruczołu jadowego (przekształcony gruczoł ślinowy)

36. Budowa układu pokarmowego gołębia. Czy występuje woreczek żółciowy?

37. Wyjaśnij pojęcia: Kloaka, coprodeum, urodeum, proctodeum.

Gromada: Ptaki - Aves

• jama gębowa ograniczona bezzębnymi szczękami, otoczonymi rogowym dziobem (ukształtowany różnie w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu)

• na dnie jamy gębowej mięsisty język (przedni koniec zwykle zrogowaciały) - ma różną budowę w zależności od pobieranego pokarmu, np. koliber w kształcie rurki, dzięcioł - długi

• gardziel ==> dł. przełyk ==> wole - służą do rozmiękczania i przechowywania pokarmu; wole gołębia (tylko gołębia) w czasie karmienia młodych wydzielają swoistą ciecz o serowatej konsystencji, która nazywa się „mleczkiem” - jego skład chemiczny jest podobny do mleka ssaków

• wole ==> żołądek z dwóch części: cienkościenny żołądek gruczołowy (wydziela enzymy trawienne) i grubościenny żołądek mięsisty lub trący - jego ściany pokryte twardą błoną rogową; często znajdują się tu połknięte przez ptaki kamyki - służy do rozcierania pokarmu

• żołądek mięśniowy ==> dwunastnica - tu uchodzą przewody trzustkowe i wątrobowe (u gołębi brak woreczka żółciowego; występuje jednak u większości ptaków) ==> wielokrotnie poskręcane jelito cienkie ==> jelito grube ==> kloaka

• z prawej str. żołądka leży mała, czerwona śledziona

Kloaka (stek) podzielony jest fałdami mięśniowymi na trzy odcinki: coprodeum, urodeum, proctodeum

- coprodeum - formowanie kału i odciąganie wody

- urodeum - tu uchodzą parzyste moczowody; u samców nasieniowody; u samic jajowód

- proctodeum - połączony z kieszonką bursa Fabricii - tworzą się w niej limfocyty i leukocyty - bliższa rola nie została poznana

38. Enzymy przewodu pokarmowego ssaków.

• w ślinie amylazy powodują wstępny rozkład wielocukrów do dwucukrów

• Żołądek przedstawia rozszerzoną część przewodu pokarmowego, w której pokarm zalega dłuższy czas podlegając trawieniu. Może być onjednokomorowy (np. drapieżne ssaki, koń, świnia, człowiek) lub wielokomorowy (u przeżuwaczy). Środowisko żołądka (miazga pokarmowa) jest kwaśne (pH 2-4) dzięki obecności kwasu solnego HCl. Rola jego polega na wyjaławianiu pokarmu, częściowej denaturacji białka i uaktywnianiu enzymów. Oprócz HCl w soku żołądkowym znajdują się enzymy trawienne:

—pepsyna rozkładająca białka do wielkocząsteczkowych peptydów,

—podpuszczka powodująca ścinanie się kazeiny-białka mleka,

— lipazy żołądkowe rozkładające tłuszcze

• Trzustka jest gruczołem wytwarzającym enzymy trawienne, a zarazem gruczołem dokrewnym. Obie czynności wydzielnicze zachodzą oczywiście w różnych komórkach. Enzymy trawienne soku trzustkowego (pH > 7) to:

- trawiące białka to: trypsyna i chymotrypsyna;

- trawiące tłuszcze to: lipaza trzustkowa;

- trawiące cukry to: amylaza trzustkowa

• Wątroba jest największym z gruczołów ustrojowych, spełniających funkcje wydzielnicze, metaboliczne i krążeniowe. Jako producent żółci bierze udział w trawieniu. Dzięki zawartym w tym soku kwasom żółciowym zachodzi proces emulgacji tłuszczów ( rozbicie dużych cząstek tłuszczu na małe kuleczki tworzące zawiesinę)

• w dwunastnicy dodatkowo: elastaza, karboksypeptydaza, laktaza, sacharaza, maltaza deoksyrybonukleaza, rybonukleaza

I kto wie co jeszcze!

1

---