Wykład IX

Zaburzenia osobowości

1. DEFINICJE, KRYTERIA, TRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNE

ICD-10:

głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań, przejawiające się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne

DSM-IV (oś II):

trwały wzorzec doświadczeń wewnętrznych i zachowanie znacznie odbiegające od jednostkowych norm kulturowych (kryteria)

A. Wzorzec musi ujawniać się przynajmniej w dwóch z następujących dziedzin:

• Poznanie

• Emocjonalność

• Relacje międzyludzkie

• Kontrola odruchów

B. Wzorzec musi być niezmienny i obejmować szeroki zakres sytuacji osobistych i społecznych

C. Wzorzec prowadzi do stanu rozpaczy wymagającego interwencji klinicznej

D. Wzorzec jest stabilny i długotrwały

E. Wzorca nie można wyjaśnić objawami innego zaburzenia psychicznego

Trudności diagnostyczne:

• Kryteria mało precyzyjne i trudne do zastosowania w praktyce, np.

• pacjent „posuwa się zbyt daleko w celu uzyskania opieki i wsparcia innych”

• pacjent „ma trudności w podejmowaniu codziennych decyzji bez wyraźnych zapewnień o ich słuszności i rad osób trzecich”

• Kryteria nie wykluczają się nawzajem: diagnozowanie więcej niż jednego zaburzenia osobowości

• Cechy osobowości mają charakter wielowymiarowy, tzn. mogą występować w formie od łagodnej do patologicznie nasilonej (=także u ludzi normalnych)

2. SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI (F60):

1. O. paranoiczna (F60.0 wg ICD-10)

• brak tolerancji na niepowodzenia i brak akceptacji ze strony otoczenia

• tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości

• sensytywność

• podejrzliwość i skłonność do zniekształconego spostrzegania rzeczywistości

• niewspółmierne do potrzeb, natarczywe domaganie się własnych praw

• nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności partnera

• nadmierne poczucie własnej wartości

• realizacja celów bez uwzględnienia kosztów społecznych swoich działań

• „spiskowe” wyjaśnianie wydarzeń

DSM-IV	Osobowość paranoiczna
STRATEGIE ჩ	Czujność, nieufność
STRATEGIE ც	Spokój, zaufanie
A INNE ZP	Schizofrenia paranoidalna
UWAGI	Rzadko objawy psychotyczne

1. O. schizoidalna (F60.1)

• unikanie bliższych kontaktów emocjonalnych i społecznych, połączone z wyraźną tendencją do samotnictwa i izolacji

• brak syntonii

• ograniczenie zdolności do wyrażania uczuć i odczuwania przyjemności

• rezerwa i dystans do otoczenia (niewrażliwość na normy społeczne)

• skłonność do fantazjowania

• reakcje lękowe lub ksobne w relacjach międzyosobowych

DSM-IV	Osobowość schizoidalna
STRATEGIE ჩ	Niezależność, izolacja
STRATEGIE ც	Intymność, wzajemność
A INNE ZO	Zaburzenia schizotypowe (DSM-IV)
A INNE ZP	Negatywne objawy schizofrenii, psychoza poronna
UWAGI	Brak przyjemności z seksu

2. O. dyssocjalna (F60.2)

• trwała niezdolność do związków uczuciowych

• bezosobowy stosunek do życia seksualnego

• brak poczucia winy i wstydu

• postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm społecznych

• nieumiejętność odraczania satysfakcji

• utrwalone zachowania antyspołeczne

• autodestrukcyjny wzorzec życia

• nieumiejętność planowania odległych celów

• niezdolność przewidywania skutków własnego postępowania

• zmienność i nietrwałość dążeń

• brak wglądu

• sprawna ogólna inteligencja

• nie rozróżnianie granicy między rzeczywistością a fikcją (kłamstwo patologiczne)

• brak lęku

• nietypowa reakcja na alkohol

• częste szantażowanie otoczenia samobójstwem

• tendencja do samouszkodzeń

DSM-IV	Antyspołeczne zaburzenie osobowości - po 15 r.ż. przynajmniej 3 zach. antyspołeczne - przed 15 r.ż. przynajmniej 3 zach. dewiacyjne - zachowanie nie jest przejawem innego ZP
EPIDEMIOLOGIA	M>K
STRATEGIE ჩ	Bojowość, wykorzystywanie innych, drapieżność
STRATEGIE ც	Empatia, wzajemność, wrażliwość społ.
A INNE ZO	O. narcystyczna
A INNE ZP	Schizofrenia, epizod manii, nerwice, upośledzenie umysłowe
UWAGI	Nie psychopatia!

3. O. chwiejna emocjonalnie (F60.3)

• niestabilność emocjonalna

• nadmierna drażliwość

• skłonność do wybuchów złości, gniewu, nienawiści, agresji, rozpaczy, czasem uwielbienia

• zachowania gwałtowne, zagrażające bez przewidywania ich konsekwencji

• tendencja do podtrzymywania tych zachowań, gdy są krytykowane lub kończą się niepowodzeniem

• niezdolność do kontrolowania zachowań emocjonalnych

• skłonność do działań gwałtownych

• niezrównoważenie emocjonalne

• intensywne, ale nietrwałe związki

• impulsywne zachowania autodestrukcyjne

• powtarzające się samouszkodzenia lub próby samobójcze

• stałe uczucie pustki wewnętrznej

• zaburzenie obrazu własnego „ja”, zwłaszcza poczucia tożsamości

• pozornie dobre przystosowanie społeczne

DSM-IV	Osobowość typu borderline
EPIDEMIOLOGIA	8% (l. ambulatoryjne); 15% (hospitalizacja) K (75%)>M. (25%)
STRATEGIE ჩ	Manipulacja (rozczarowanie)
A INNE ZO	Histrioniczne, antyspołeczne i schizotypowe
A INNE ZP	Zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania, uzależnienie od narkotyków
UWAGI	Depresja odporna na większość leków Zachowania ryzykowne

4. O. histrioniczna (F60.4)

• płytkość, chwiejność i nieautentyczność demonstrowanych uczuć

• egocentryzm, nieuwzględnianie potrzeb innych osób

• zmienna, żywa i przesadna emocjonalność

• teatralność zachowań i skłonność do dramatyzowania

• sugestywność, łatwość ulegania wpływowi innych osób lub okoliczności

• zależność od otoczenia

• rozległy świat marzeń i fantazji

• dążenie do skupiania uwagi na sobie, zyskiwania uznania, podziwu i aprobaty

• brak tolerancji na frustrację i krytykę

• postawa żądań, wymagań i pretensji wobec ludzi

• tendencja do manipulowania otoczeniem dla osiągnięcia własnych celów

• nieprawidłowości sfery seksualnej

DSM-IV	Osobowość histrioniczna
EPIDEMIOLOGIA	K>M
STRATEGIE ჩ	Ekshibicjonizm, ekspresywność, wywieranie wrażenia
STRATEGIE ც	Refleksyjność, kontrola, uporządkowanie
A INNE ZO	Osobowość borderline
UWAGI	Nastawienie badającego a diagnoza!

5. O. anankastyczna (F60.5)

• sztywność zasad moralnych

• przesadne poczucie odpowiedzialności i obowiązku

• nadmierna sumienność, skrupulatność i skupienie się na działaniach produktywnych z zaniedbaniem przyjemności oraz kosztem związków międzyludzkich

• dążenie do perfekcjonizmu

• zamiłowanie do porządku, ładu i czystości

• pochłonięcie przez szczegóły

• pedanteria i uległość wobec konwencji społecznych

• poczucie niepewności i stale nawracające wątpliwości

• pojawianie się natarczywych, a niechcianych i niepożądanych myśli lub impulsów

DSM-IV	Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości
EPIDEMIOLOGIA	30% pacjentów
STRATEGIE ჩ	Kontrola, odpowiedzialność
STRATEGIE ც	Spontaniczność, poczucie humoru
A INNE ZO	Osobowość narcystyczna, dyssocjalna, schizoidalna
A INNE ZP	Nerwica natręctw
UWAGI	Samokrytycyzm!

6. O. lękowa / unikająca (F60.6)

• uporczywe i wszechogarniające uczucie napięcia, niepokoju i lęku

• poczucie niepewności, nieśmiałości, nieprzystosowania, nieatrakcyjności i małej wartości

• silne pragnienie akceptacji i uznania

• styl życia uwarunkowany potrzebą poczucia bezpieczeństwa

• ciągła samokontrola i przesadne analizowanie własnego zachowania

DSM-IV	Osobowość unikająca
STRATEGIE ჩ	Podatność na wpływ otoczenia, zahamowanie
STRATEGIE ც	Pewność siebie, towarzyskość
A INNE ZO	Osobowość zależna
A INNE ZP	Zespół lękowy
UWAGI	Reakcja na krytykę!

7. O. zależna (F60.7)

• bierne podporządkowanie się otoczeniu

• bezwolne opieranie się na innych w podejmowaniu decyzji ze skłonnością do przenoszenia na nich odpowiedzialności

• nadmierna obawa przed porzuceniem przez osoby bliskie i osamotnieniem

• poczucie niepewności, bezradności, bezsilności i niekompetencji

• uległość wobec życzeń i wymagań innych ludzi, zwłaszcza osób starszych lub posiadających autorytet

• unikanie trudności oraz wycofywanie się z podjętych decyzji i działań

• nadwrażliwość na stresy psychiczne i somatyczne

• niedostateczne wypełnianie codziennych zadań

DSM-IV	Osobowość zależna
STRATEGIE ჩ	Poszukiwanie pomocy, uczepienie się kogoś
STRATEGIE ც	Samowystarczalność, mobilność
A INNE ZO	Borderline, histrioniczna, unikająca
A INNE ZP	Napady paniki, zespół uogólnionego lęku, zaburzenia odżywiania
UWAGI	Często wzywanie lekarza bez potrzeby

3. KATEGORIE ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI

• GRUPA A - zachowania ekscentryczne, nieufność, podejrzliwość, wyobcowanie
  (zaburzenia paranoiczne, schizoidalne i schizotypowe)

• GRUPA B - tendencja do dramatyzowania, emocjonalność i niekonsekwencja
  (zaburzenia histrioniczne, narcystyczne, antyspołeczne i z pogranicza)

• GRUPA C - dominacja lęku
  (zaburzenia unikające, zależne i obsesyjno-kompulsyjne)

OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA
EMOCJONALNIE
zachowania impulsywne,

brak samokontroli emocji

TYP
IMPULSYWNY

(F60.30)

TYP
BORDERLINE

(F60.31)

---