To kto mi stawia piwo? xD

Historia geografii politycznej

Geografią Polit. Interesowali się m.in. już ponad 2000 lat temu Herodot, Platon i Strabon.

Elementy geografii Polit: przewidywanie zaćmień słońca oraz wylewów Nilu, o których wiedzieli wyłącznie kapłani umożliwiało naciski na faraona.

Arystoteles tworzył model „państwa” i badał zależności występujące pomiędzy ludnością a klimatem i terytorium przez nią zamieszkanym (był ETNOCENTRYKIEM - wielbił swe państwo, poszukiwał form jego doskonalenia). Strabon - „Geografia” dzieło przeznaczone dla praktyków gł. wojska i administratorów zarządzających imperium rzymskim.

Po upadku Rzymu i wzroście wpływów chrześcijaństwa nastąpił w Europie zastój w rozwoju geografii. Do poglądów Arystotelesa i Strabona powrócono w średniowieczu i renesansie. Rozwinął je J.Bodin. G.Buffon odrzucał determinizm i mówił raczej o wzajemnym wpływie człowieka i środowiska. Epidemie były przedstawiane jako kara za brak poddaństwa (migracje ludności = rozprzestrzenianie się chorób; miasta sytuowana na wybrzeżach, przy rzekach by umożliwić lepszą komunikację). Interior (bliżej środka) - stolice umieszczane w bezpiecznych miejscach, ale z gorszą komunikacją. Położenie niektórych państw na wyspach determinowało rozwój floty.

Termin „geografia polityczna” pojawił się w XVIIIw. m.in. w pracach Turgota oraz I.Kanta, który geografię Polit. Uważał za dyscyplinę zajmującą się badaniem zależności między poszczególnymi jednostkami politycznymi a ich fizycznogeograficznym zapleczem. W PL w książce K. Wyrwicza w 1768r.

Szkoły geogr. Polit: francuska, niemiecka, angielska i amerykańska, polska (K.Wyrwicz, J.Wysocki). Pod koniec XXw wielonarodowe organizmy państwowe rozpadają się (Czechosłowacja, ZSRR, Jugosławia) - reaktywacja państwa narodowego. Konflikty między narodami: Zakaukazie, Azja, Bliski Wschód, mniejszość węgierska w byłej Czechosłowacji, była Jugosławia. Weryfikacje granic - jednoczenie się w konflikcie - powstawanie wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych. Współcześnie geogr. Zajmuje się państwem w otoczeniu międzynarodowym (polityki regionalne itp.). Próby zagospodarowania kosmosu przez korporacje naukowe.

Racjonalizm geogr. - przekonanie, że oba obszary (przestrzeń geogr. i zjaw. polit.) wzajemnie ze sobą oddziałują - SPRZĘŻENIE ZWROTNE.

Determinizm geograficzny - GEOGRAFIZM (XVIIIw. Niemcy) - przestrzeń geograf. Ma wyłączny wpływ na kształtowanie się zjawisk Polit. Czynnik społeczny nie ma żadnego wpływu na kształtowanie się państwa, partii itd.

Nihilizm geograficzny (XVIII/XIXw.) - tylko zjaw.polit mają wpływ na kształtowanie samych siebie.

Geografia Polit. Powstała na przełomie XIXw.

Przedmiot badań oraz kierunki badań

Zjawiska polityczne: państwo, partia Polit., wybory, ustrój, przestrzeń Polit. Itp.

Przedmiot badań: Oddziaływania/relacje występujące pomiędzy przestrzenią geograficzną (środowiskiem nat.) a zjawiskami polit.

Badania prowadzone w geografii Polit. Były dzielone (dziś raczej nie) na 3 kierunki: 1.krajobrazowy - w jaki sposób zmienia się środowisko nat. Pod wpływem człowieka. 2.ekologiczny - w jaki sposób człowiek przystosowuje się do warunków środowiska w którym przyszło mu żyć

3.organiczny - badania wyłącznie nad państwem traktowanym jako stale rozwijający się żywy organizm (przechodzący stadia od narodzin do śmierci). Teoria: małe, słabe państwa zostaną wchłonięte przez większe. Po II W.ŚW zaprzestano tej nauki bo z tej teorii powstały ideologie nazistowskie, faszyzm… Geogr. Polit. To nauka interdyscyplinarna: Geografia, ekonomia, filozofia, demografia, socjologia, historia. Odpowiada na 3 podst. Pyt. CO? GDZIE? DLACZEGO? Ale nie odp. Na pyt. CO ZROBIĆ ŻEBY ZAPOBIEC ZDARZENIOM NEGATYWNYM, BY NIE POWTARZAŁY SIĘ.

Państwo

PAŃSTWO> (Jellinek) to korporacja osiadłego ludu wyposażona w bezpośrednią, samorodną wł. Zwierzchnią. (Kutrzeba) to trwały związek ludzi stale zamieszkujących na pewnym terytorium podlegających jednej wł. Zwierzchniej. (A.Łopatka) to org. Polit. Przymusowa, organizująca całe społeczeństwo wyposażona w aparat przymusu, suwerenna, (Arystoteles) to org. Działająca na rzecz wiecznej szczęśliwości ludzi. (Simonides) to zjawisko przestrzenne, terytorium to istota jego funkcjonowania.

Atrybuty państwa: terytorium, ludność, władza, powszechność, przymusowość, suwerenność. Państwa różnią się między sobą terytorium, ludnością, dostępem do morza.

Prawna istota państwa: możliwość podejmowania działań prawnych poza teryt. Państwa przez jego przedstawicieli; możliwość zawierania umów i traktatów przez głowę państwa również na terytorium innego państwa; obowiązywanie aktów prawnych danego państwa na terytorium innego - globalizacja, unifikacja. Coraz trudniej państwa realizują ideę zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom (broń jądrowa, terroryzm).

Terytorium państwa: 1. teryt. Właściwe: wody wew.(śródlądowe), terytorialne, słup powietrza nad terytorium, przestrzeń podziemna 2.placówki dyplomatyczne(ambasady/konsulaty), pokłady statków i samolotów pływających i latających pod banderą danego państwa.

Podział terytorialno-adm. Zależy od wielkości teryt. państwa i od ustroju terytorialnego.(unitarny-prosty,federacyjny-złożony).

Modele państwa: administracyjny: na każdym szczeblu podziału terytorialno-adm. państwa funkcjonuje adm. rządowa(charakterystyczny dla państw silnie scentralizowanych);samorządowy: na poszczególnych szczeblach podziału teryt-adm. P. funkcjonuje adm. Samorządowa za wyjątkiem szczebla najwyższego; mieszany(dawna PL)adm. Rządowa na szczeblu województwa, od stycznia 1999 na wszystkich szczeblach adm.samorządowa. Sejmik samorządowy do 1998 był ciałem doradczym, konsultacyjnym, instytucja przedstawicieli;od 1998 państwo polskie wyłącznie z adm. Rządową.

W granicach PL 5 historycznych regionów: Śląsk, Wielkop.,Mazowsze,Pomorze,Małopolska. Kwestie które muszą być uzgodnione przy nowych podziałach teryt.: stopień urbanizacji, uprzemysłowienia, istniejące drogi: kolejowe, samoch.,wodne), urwiska, specyfika poszczególnych regionów. Podział dwuszczeblowy-małe państwa. Trójszczeblowy-duże. Historycznie występował czteroszczeblowy - Niemcy XVIII. Duża reforma adm. We FRANCJI. Zmieniono zakres kompetencji, przeprowadzanie wyborów itd., jedynie nie zmieniono liczby gmin, choć była wielka, a gminy malutkie i zależne od pomocy państwa, ale pozostała historyczna struktura.

EKUMENA-stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo, sprzyjające warunki klimat.)

ANEKUMENA-niezamieszkałe,niezagospodarowane)

SUBEKUMENA-czasowo bądź okresowo zamieszkane i wykorzystywane gosp.)

Klasyfikacje państw

Wg terytorium (wg Otoka):

+p.wielkie: ponad 2,5 mln. Km (Rosja, Kanada)

+p.duże: ponad 350tys. Km (Meksyk, FR.)

+p.średnie 150-350 tys.km(PL)

+p.małe:30-150tys.km (Holandia)

+p.b.małe:<30tys.km(Monako)

+mikropaństwa

Wg J.Barbaka:

+duże->3mln.km(Chiny)

+średnie:od100tys.-3mln

+małe: <100tys.km

Wg położenia geogr.(ukształtowanie terenu)

+p.nizinne(Holandia,PL)

+p.górskie(Norwegia,Austria,Chile)

+p.mieszane

Wg Położenia matematycznego(szer i dł. Geogr.)

Wg Ustroju terytorialnego

+p.unitarne(proste):PL,Węgry,R.czeska,

+p.federacyjne(złożone) FederacjaRos.,Niemcy,USA

Wg formy rządów

+monarchie(UK)

+republiki(PL)

Wg teryt. Państwa:

+o kształcie wydłużonym-najtrudniejsze do zarzadzania-ruchy separatystycznenp. Chile,Norwegia

+o kształcie prawie zwartym (prostokąt, okręg) gr.najkrótsza, najłatwiej obronić, ilość km²teryt. Państwa przypadająca na 1km dł. Granicy = tzw. Współczynnik obronności - PL

+o kształcie prawie zwartym, ale z odnogami: półwyspy, korytarze wodne: USA

+o kształcie rozerwanym(też trudne do zarządzania, też ruchy separatystyczne)Indonezja,Malezja

*w PL ok.90km²/1km gr., a w Chile 12km²/1km gr.

Wg dostępu do morza

+p.śródlądowe (bez dostępu)

+p.litoralne (z dostępem) 1.wyspiarskie 2.pomostowe (ich teryt. Jest pomostem łączącym 2 duże teryt wodne np.FR: Atlantyk i M.Śródziemne) 3.oceaniczne(z dostępem do oceanu) 4.śródziemnomorskie(Włochy,Grecja- dostęp do mórz wewnątrzkontynentalnych; państwa basenu morza bałtyckiego)

Wg rozwoju gospodarczego

+p.rozwinięte i rozwijające się - klasyfikacja dwustopniowa

+p.rozwinięte, rozwijające się, słabo rozwinięte(kl.trójstopni.)

KRYTERIUM DYSTANSU ROZWOJOWEGO - wskaźniki wymienne (mierzalne): dochód narodowy brutto państwa, ilośc żywych ur na 100 ur, poziom analfabetyzmu,ilość osób z wyższym wykształceniem na 10tys.os.,itd. Wskaźniki niewymierne (niemierzalne)

Klasyfikacja granic

GRANICA-płaszczyzna prostopadła do pow. Ziemi oddzielająca teryt. Właściwe jednego państwa od drugiego, przestrzeń podziemna pod tym teryt. i słup powietrza nad tym teryt.

Funkcje granic:

1.f.pierwotne: będzie je pełnić póki będzie istniało państwo

-oddzielenie terytorium państwa od teryt.innego

-wytyczenie obszaru państwa ze wszystkich str. Gr.(określenie kształtu)

-wytyczenie wł. i suwerenności danego państwa

2.f.wtórne: pojawiają się wraz z rozwojem państwa

-gr. Jest przeszkodą, barierą w przepływie ludzi, dóbr kultury, środków, itp.

-ochrona przyrody

Funkcje granic ewoluują: np. 3000lat p.n.e: Lagos i Umma (Mezopotamia) - kamienne tablice z zasadami przestrzegania rowu granicznego; po IW.ŚW: wprowadzenie ceł i innych przepisów, umowy dwu- i wielostronne; szlak Orlich Gniazd w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej

Granice państw: lądowe, morskie, powietrzne[strefa powietrzna państwa-obszar do wysokości do której państwo jest w stanie utrzymać suwerenność-80,100,64km..](<umowne, wynikające z traktatów), gr. naturalne(wzięte od przyrody), gr. matematyczne(sztuczne-wzdłuż równoleżników i południków np. gr. na rzece), gr.de jure: usankcjowana zapisami prawnymi, gr. de facto:faktyczna, rzeczywista, kulturowo-zwyczajowa

KONFLIKT GRANICZNY-jedna ze str która podpisała traktatk bądź też porozumienie kwestionuje przebieg linii granicznej

KONFLIKT TERYTORIALNY - jedna ze str. Która traktat/umowę o gr. podpisała zwraca zastrzeżenia co do całego traktatu

KRAJOBRAZ SOCJOKULTUROWY - historia danego obszaru i jego mieszkańców : kultura materialna i niemat., systemy wartości, język obyczaje

1. gr. ambecedentne - określone przed wykształceniem się krajobrazu socjokulturowego; kształtuje się on już w tych gr.

2. gr. subsekwentne - stanowione po wykształceniu się kr.socjok., ale nie naruszają go

3. gr. narzucone - po wykształceniu się kr.socjok., naruszające spójność i całość np.Afryka - gr. wzdłuż połud. I równoleż. (konflikt rwandyjski: Tutsi vs Hutu)

PAS DROGI GRANICZNEJ - od 15 do 100m.

STREFA NADGRANICZNA - szer. 2-6km

Każde państwo reguluje co w pasie i strefie może przebywać i jak długo.

Stolice państwa (funkcje&typy)

STOLICA-ma być wizytówką państwa, siedziba inst.międzyn.,administracji,itp.,ludzie nie chcą by stolica kojarzyła się z wielkim przemysłem.

DEGLOMERACJA - proces, który ma na celu ograniczyć nadmierny rozwój ag,lomeracji

+deglomeracja bierna-powstrzymywanie się dzięki nakazom admin. Od nadmiernego rozwoju aglomeracji

+czynna - przenoszenie zakładów pracy poza gr. Aglomeracji

Typy stolic:

1. stała (historyczna) - rozwijała się wraz z ;powstaniem państwa, tzw. Teren zalążkowy np. Paryż, Ateny, Rzym

2. ustanowiona - s. sytuuje się w drodze decyzji administracyjnej poprzez świadomy wybór pod wzg.racjonalnym miejsca ustanowienia tej stolicy np. Warsaw^^

3. podzielona, np. RPA - najwyższe urzędy w państwie podzielone na 2 miasta

Ludność

LUDNOŚĆ: liczba, zagęszczenie, struktura płci,wieku,wykształcenia,wykonywanego zawodu, śr.dł.życia, poziom migracji wew i zew, przyrost nat. I rzeczywisty(naturalny zbilansowany o migracje)

Regres społeczny/demograficzny = liczba ur.<liczba zgonów

MIGRACJA-przemieszczanie się ludności z przyczyn poli., ekonom., religijnych, społecznych; wewnętrzna(np.ze wsi do miast), zew (emigracja, imigracja, reimigracja, repatriacja - przymusowa: deportacja)

Ruchy migracyjne po W.ŚW: rozpad Austro-Węgier, Rewolucja październikowa itd.

APATRYDZI-bezpaństwowcy. Paszporty nansenowskie(zdobywcy biegunów)-posiadacz uzyskiwał pełne prawa obywatelskie z wyjątkiem wyborczych w państwie w którym chciał zamieszkać, ale nie dostawał obywatelstwa. Szacunkowo można określić liczbę bezpaństwowców. POLSKA USTAWA o obywatelstwie - 15.II.1962.

1954-ONZ, dyskusja o obywatelstwie międzynarodowym-temat zarzucono bo ONZ nie stoi ponad prawem państw.

OBYWATELSTWO-wyrażenie prawnego stosunku, prawnych relacji między jednostką a państwem. Inf. O obywatelstwie - konstytucja, ustawa szczegółowa. 2 formy obywatelstwa: poprzez ur. (obyw. Krwi - jak rodzice); poprzez terytorium (obyw. Ziemi np.USA, Australia)

PL USTAWA O OBYWATELSTWIE:

- poprzez Pol. Małżonka po 3l. małżeństwa

- 5-letnie legalne zamieszkiwanie na ter. PL, znajomość j.pol. = prezydent może wtedy nadać obywatelstwo

- poprzez adopcję

- nie można odebrać obywatelstwa (można się jedynie zrzec)

- obywatel polski będąc na teryt.PL jest tylko Pl. (inne obywatelstwa nieuznawanie choć może je posiadać)

- repatriacja - powrót do ojczyzny; należy udowodnić, że jest się potomkiem Polaków (jakikolwiek dokument ustanowiony przez władze polskie - rozpatrzenie przez konsula)

Atrybuty władzy

-legitymizacja

-aparat przymusu - policja, prokuratura, aparat prewencji czyli więziennictwo i służby z nim związane

Terroryzm (zrobione nie na podstawie notatek)

TERRORYZM -brutalny atak z premedytacją w określony celach Polit. Uderzający w bezbronne ofiary - cywilów, nieuzbrojonych żołnierzy lub nie pełniących służby, personel wojskowy lub ośrodki wojskowe nie będące w stanie gotowości bojowej. MIĘDZYNARODOWY - forma agresji wobec obywateli/terytorium więcej niż jednego państwa.

Podział org. Terrorystycznych:

Ogólny: grupy separatystyczno-nacjonalistyczne, religijne, „czystej ideologii”(np. lewackie), pojedynczych celów (z pogranicza przemocy politycznej, np. ekologiczne, antyaborcyjne), gr. popierane lub sponsorowane przez państwo.

Ze wzg. Na realizowane cele strategiczne: gr. rewolucyjne, subrewolucyjne(zmierzają do uzyskania ustępstw - koncesji - politycznych od wł. państwa lub społeczności międzynarodowej), parapolityczne (z pogranicza przemocy Polit. I bandytyzmu, ukierunkowane na wąski zakres wymuszanych zmian)

IRA (Irlandzka Armia republikańska - powst. W 1919r. jako zbrojne ramię ruchu Sinn Fein. Głosiła konieczność obalenia rządów bryt. W Irlandii N i połączenie jej z Republiką Irlandii. Dodatkowo działalność wymierzona przeciw religii protestanckiej. W 2005r. zawiesiła swoją działalność terrorystyczną i jej mocodawcy próbują realizować swoje cele sposobami Polit. - dzięki protestom katolików i protestantów, edukacja obywatelska przeciwdziałała terroryzmowi.

ETA (Kraj Basków i Wolność) - baskijska org. Założona w 1959r. Cel:stworzenie niepodległej Baskonii. Akcje terrorystyczne wymierzone we wł. Hiszpanii. Największa aktywność: lata 70' XXw. 1973-zamordowała premiera Hiszpanii Carraro Blanco. W l.80' wł. Hiszpanii przystąpiły do bezwzględnej Rozprawy z organizacją, na co ETA odp. Nasileniem terroryzmu. W 2006r. org. Oficjalnie ogłosiła trwałe zawieszenie broni. W zamachach zginęło ponad 800os.

Czerwone Brygady (wł. Brigate Rosse) - najsłynniejsze włoskie ugrupowanie terrorystyczne, utworzone 20 października 1970 przez Renato Curcio, Margherite Cagol, Franco Triano, Giorgio Semeria, Corado Simoni, w związku z brakiem (według nich) skuteczności działania mniej radykalnych organizacji lewicowych.

W 1978 Czerwone Brygady zamordowały byłego premiera Włoch - Aldo Moro. Organizacja dokonała porwania amerykańskiego generała Jamesa Doziera, który został uwolniony przez włoską policję wspólnie z amerykańską jednostką Delta Force. Aktualnie organizacja ta praktycznie nie istnieje.

RAF (Frakcja Czerwonej Armii) - lewackie ugrupowanie terrorystyczne działające na ter. Niemiec od końca lat 60' do końca l.90'XXw. Pierwsi przywódcy: Andreas Baader, Ulrike Meinhof. Cel: banki, przedsiębiorstwa, urzędy, wysocy urzędnicy państwowi. 1975r- zajęcie ambasady RFN w Sztokholmie; zamordowanie prokuratora generalnego RFN S.Bubacka. W l.80' działalnośc osłabła. Ostatni zamach w 1991r, a w następnym ogłoszono zaprzestanie zamachów na ludzi. 98r. ogr. Ogłosiła zakończenie działalności.

Bioterroryzm prowadzenie działań terrorystycznych z wykorzystaniem biologicznych środków masowego rażenia, forma terroryzmu uważana za szczególnie niebezpieczną ze względu na niski koszt wytwarzania broni, możliwość utajnienia jej produkcji i magazynowania, dostępność technologii oraz sposób działania broni biologicznej.

Ekoterroryzm - przestępstwa ekologów

Hezbollah (arab. حزب الله - Hizb-ullah - Partia Boga) jest libańską partią polityczną islamskich szyitów, która została utworzona w roku 1982. Od początku była wspierana i finansowana przez Iran, także przez dotacje ich zwolenników. Hezbollah jest uważany przez niektóre państwa za organizację terrorystyczną, przede wszystkim przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Izrael i Kanadę. Stany Zjednoczone zaczęły określać Hezbollah organizacją terrorystyczną po jego atakach na amerykańskie bazy wojskowe i ambasadę amerykańską w Libanie w czasie wojny między Libanem, Izraelem i USA w latach osiemdziesiątych. Większość krajów, między innymi Unia Europejska i Rosja, nie wpisują Hezbollahu na listę "organizacji terrorystycznych".

Hamas (palestyńska org. Fundamentalistyczna) działająca od l.80'XXw. na obszarach okupowanych przez Izrael. Założyciel i przywódca duchowy: szejk Achmed Jasmin. Cel: zniszczenie państwa Izrael i usunięcie Żydów z Palestyny. Działalność nasiliła się w czasie obu intifiad (powstań palestyńskich przeciw izraelskiej okupacji), wtedy to dokonali zamachów na wojskowych i cywilów izraelskich. Oprócz działalności militarnej, również charytatywna, czym zyskuje sobie poparcie Palestyńczyków. W 2006r ugrupowanie wygrało wybory parlamentarne w Autonomii Palestyńskiej i utworzyło rząd. Przywódcy org. Oświadczyli, że chcą utrzymania rozejmu z Izraelem. Mimo to ponownie doszło do zaostrzenia konfliktu między Autonomią i Izraelem, który nie uznał rządu Hamasu.

Al.-Kaida - symbol terroryzmu muzułmańskiego. Założona w 1988r. przez Osamębin Lagena. Początkowy cel: przeciwstawienie się sowieckiej inwazji na Afganistan. Potem: gł. wróg = świat zachodni i jego sojusznicy w świecie arabskim: Arabia Saudyjska, Jordania, Egipt. Zakwestionowanie porządku światowego. 11.09.2001r WTC w NY = śmierć ok.3tys.os. Ataki w Iraku..

Konflikty

Przyczyny: roszczenia terytorialne, antagonizmy narodowościowe, uwarunkowania społeczno ekonomiczne, historyczne, przyczyny religijne i kulturowe, przyczyny psychiczne, uchodźcy, ambicje polityczne pojedynczych polityków, weryfikacje granic.

Konflikt - zdarzenie, w którym biorą udział co najmniej dwa podmioty (jednostki , państwa, grupy etniczne, religijne, zawodowe, społeczne)
Konglomerat przyczyn - wielość przyczyn
Przyczyny konfliktów
- roszczenia terytorialno - graniczne
spór graniczny: dot. różnicy w interpretacji linii granicznej opisanej w traktacie (pokojowym lub innym określającym przebieg granic), pretensje zgłasza jedna ze stron co do części zapisów
spór terytorialny: jedna ze stron konfliktu całkowicie odrzuca zapisy traktatu
Odwołania historyczne: Wielka Albania, Wielkie Węgry, tereny Jugosławii, byłego ZSRR, między Polską a Ukrainą/Białorusią, sztuczne granice w Afryce
W sporach terytorialno - granicznych często poruszana jest kwestia narodowościowa (byłe ZSRR, poza granicami obecnej Rosji znajduje się ok. 25 mln Rosjan; najwięcej w Kazachstanie - 36% obywateli, na Łotwie - 32,5%, w Estonii - 28,1%)
W UE sytuacja jest unormowana, państwo kandydujące przed akcesją musi wyjaśnić sporne kwestie graniczne i narodowościowe)
-antagonizmy narodowościowe
Dwie formy asymilacji mniejszości narodowych (wg prof. Mojsiewicza)
~naturalna: państwo, na którego terytorium mniejszość się znajduje, nie ingeruje, pozostawia pełną swobodę kształcenia w języku mniejszości, kultywowania tradycji, religii, obyczajów, nie występuje żadna forma dyskryminacji
~administracyjna: dane państwo na drodze stanowionego prawa (często drastyczne środki), próbuje zasymilować mniejszość uniemożliwiając kultywowanie religii, języka, obyczajów, próbując w to miejsce zaszczepić obce dla tej grupy wzorce. Zazwyczaj spotyka się to ze sprzeciwem, co w efekcie może prowadzić do konfliktów (ze względu na dyskryminację)
- uwarunkowania społeczno - ekonomiczne
W Europie przyczynił się do nich okres transformacji (kiedy Blok Wschodni przestaje istnieć) 1989 - grudzień 1991. W bardzo krótkim czasie rozpadają się struktury gospodarcze i militarne, poszukiwania przez nowo powstałe państwa `parasola ochronnego'. W miejsce luki -> Organizacja Państw Nadbałtyckich (obecnie straciła na znaczeniu, zajmuje się ochroną basenu Morza Bałtyckiego). Negatywne efekty transformacji: rozwarstwienie społeczne, próba tworzenia klasy średniej, ubóstwo, bezrobocie, gwałtowny spadek produkcji, inflacja.
-uwarunkowania historyczne
Wg. Prof. Michałowskiej: Tłumione aspiracje, zadawnione spory, utrata poczucia mocarstwowości prowadzi do konfliktów. Przykład: Rosja (utrata poczucia dumy i znaczenia na arenie międzynarodowej)
- religijne i kulturowe
Jeśli przyczyną jest religia, to konflikt jest najbardziej ostry i krwawy.
Kosowo, Serbia, obszar byłego Związku Radzieckiego
Kulturowe: Mickiewicz Polakiem czy Litwinem, Kopernik Polakiem czy Niemcem.
-psychiczne
Kultywowanie mitu wroga, krwi, pochodzenia. Umiejętność zaakceptowania ludzi o innym kolorze skóry, pochodzeniu, itp. Pogłębienie niechęci, dyskryminacji, pojawienie się tendencji nacjonalistycznych
-problemy związane z uchodźcami
Kogo należy uznać za uchodźcę politycznego? Status uchodźcy daje pewne prawa (np.polityczne). Polska etapem pośrednim do państw Europy Zachodniej, Kanady, USA.
-ambicje polityczne
Milosevic, Tito (łagodził konflikty, jego błędem było niewskazanie następcy, co doprowadziło do konfliktów o schedę po nim)

Organizacje międzynarodowe

RZĄDOWE

- porozumienie o tworzeniu organizacji między. Podpisują rządy państw - taka org. tworzy STATUT, czyli najważniejsze rozstrzygnięcia co do struktury, organ.,kompetencji,celu + prawa, obowiązki, członków org.,sposób finansowania wykonywanych zadań, czy org. Zamknięta/otwarta;

- FORMY STOSUNKÓW między ORG. A PAŃSTWAMI: p. członkowskie, stowarzyszone(bez prawa głosowania),p.obserwator(zw.luźne))

- KRYTERIUM ZASIĘGU DZIAŁANIA(terytorialne): ogólnoświatowe, kontynentalne, regionalne

- KRYT. REALIZOWANYCH ZADAŃ I CELÓW: uniwersalne-ONZ, gospodarcze, wojskowo-militarne, sportowe, kulturalne

POZARZĄDOWE (decyzja zapada poza strukturami rządowymi danego państwa - org. Społeczne, związkowe, polityczne, gosp.)

Z jakiegoś opracowania z netu:

1. ONZ to najważniejsza organizacja międzynarodowa, choć różnie obecnie oceniana. ONZ powstało w 1945 roku, jej poprzedniczką była Liga Narodów. Oraganizacja składa się ze 191 państw:

• Afryka: 53 państwa, wszystkie są członkami ONZ,

• Europa: 42 państwa członkowskie ONZ i Stolica Apostolska - państwo honorowane przez ONZ, które pewnie byłoby od razu przyjęte gdyby tylko „chciało”, ale nie chce, chociaż coraz częściej mówi się o takiej możliwości,

• Azja: wszystkie 47 państw członkowskich ONZ, w tym najmłodszy członek ONZ, czyli Timor Wschodni,

• Oceania: wszystkich 14 państw członkowskich ONZ, chociaż ostatnio ONZ zagroziła, że wykluczy niektóre z nich, ponieważ nie płacą składek, niektóre z tych krajów stały się członkami ONZ dopiero w ostatnich latach, np. Vanuatu czy Tuvalu,

• Ameryka Północna: wszystkie 23 państwa członkowskie ONZ,

• Ameryka Połudnowa: wszystkich 12 państw członkowskich ONZ.

Teryoria zależne nie są członkami ONZ. Także państwa samorządowe nie są honorowane przez ONZ, np. Tajwan, Górny Karabach, Czeczenia.

2. Unia Europejska:15 państw, 10 państw „w drodze”, członkowie: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy, Wielka Brytania, Austria, Finlandia, Szwecja.

3. EFTA: 4 państwa członkowskie: Szwajcaria, Norwegia, Islandia i Lichtenstein, organizacja handlowa, nie liczy się dziś specjalnie, główną role w organizacji odgrywają Szwajcaria i Norwegia.

4. Pakt Pólnocnoatlantycki (NATO): główna organizacja militarna, liczy obecnie 19 członków, ostatnie rozszerzenie miało miejsce 12 marca 1999, kiedy przyjęto Czechy, Polskę i Węgry; 7 państw „w drodze”: trzy państwa nadbałtyckie, Słowenia, Słowacja, Rumunia i Bułgaria.

Poza państwami europejskimi do NATO należy Turcja. Jednocześnie nie ma obecnie szans na wejście Turcji do UE. Do NATO przyjęto ją, ponieważ stanowiła bardzo istotne strategiczne miejsce dla wojsk NATO w stosunku do ZSRR. Poza Europą członkami NATO są USA i Kanada.

5. Organizacja Jedności Afrykańskiej (OJA), która od lipca 2002 nosi nazwę Unia Afrykańska, organizacja regionalna jednocząca po 1960 roku państwa afrykańskie.

Dodatkowe:

Czynniki warunkujace rozmieszczenie ludności

Dzielimy je na czynniki:

1. przyrodnicze

2. pozaprzrodnicze

Kraje słabiej rozwinięte pod względem gospodarczym, wykazują silny związek ze środowiskiem przyrodniczym. W krajach małozamożnych, o słabo rozwiniętej gospodarce, ludzie koncentrują się wokół pewnych „akcentów” przyrodniczych, mających duże znaczenie dla ich życia. Najczęściej dotyczy to krajów nowopowstałych, czasami także krajów powstałych w Europie po rozpadzie ZSRR.

CZYNNIKI PRZYRODNICZE

• Klimat

Najważniejszym czynnikiem i motorem dziłania człowieka jest klimat. Generalnie, człowiek preferuje odmiany klimatu łagodnego. Takim klimatem jest klimat morski, gdzie nie ma dużych skoków trmicznych, dużych różnic temperatur. Nawet kraje o bardzo wysokich temperaturach, ale o klimacie morskim, cieszą się dużym powodzeniem, szczególnie, jeżeli chodzi o turystykę wypoczynkową.

Strefa umiarkowana jest najdalej położoną od równika strefą, w której mieszka stosunkowo najwięcej ludzi. Już w strefie umiarkowanej chłodnej mieszka znacząco mniej ludzi. Charakterystycznym przykładem jast Kanada (3os/km²), czy Islandia (2 os/km²). W przypadku Isladii, położonej daleko na północ, duży wpływ na temperatury mają prądy morskie Oceanu Atlantyckiego. Niską gestość zaludnienia w Europie mają także kraje skandynawskie (poniżej 20 os/km²), lub Rosja (8 os/km²).

Na półkuli południowej brak jest takich przykładów, ponieważ tam klimat umiarkowany obejmuje tylko skrawki Ameryki Południowej i nie sięga Afryki i Australii.

Najwięcej ludności mieszka na obszarach o klimacie łagodnym. Tam, gdzie klimat jest skrajnie wilgotny czy skrajnie suchy, tam tej ludności jest bardzo mało. Małą liczbę ludności obserwujemy na przykład w krajach tropikalnych, położonych w strefie okołorównikowej, gdzie przez cały rok jest pod dostatkiem deszczu. W krajach takich jak Gabon czy Republika Środkowo-Afrykańska wskaźnik ludnościw jest najniższy Afryce i jedan z najniższych na świecie. Podony tropikalny klimat panuje w Gujanach, Surinamie, czy w krajach Półwyspu Indochińskiego.

Klimat suchy (pustynny) to np. Botswana (2 os/km²), prawie bezludny kraj położony na pustyni Kalahari; Namibia - kraj polożony w wiekszości na pustyni Namib, kraje saharyjskie np. Czad, Libia. Także niską gęstością zaludnienia odznacza się Związek Australijski. Wnetrze kraju jest w zasadzie suche, poza obszarami nawodnionymi dzięki wodom artezyjskim i staraniom człowieka. Dzieki tym staraniom Związek Australijski ma większy procent użytków rolnych niż Polska - 65% (Polska 59-60%).

Klimat górski także mniej sprzyja koncentracji ludności. Pod tym względem Polska nie nie jest krajem charakterystycznym, ponieważ w górach mieszka dużo ludzi. Dawniej w Karpatach mieszkało ich jeszcze więcej, a ubyło, głównie w wyniku akcji przeprowadzanych po II wojnie światowej (akcja Wisła). Wysiedlenia z Beskidów czy Bieszczadów spowodowały znaczący spadek zaludnienia tych obszarów.

• Woda

Woda (słodka) była i jest powodem koncentracji ludności. Pierwotnie ludzie koncentrowali się w pobliżu rzek i jezior. Z biegiem czasu człowiek doprowadził do tak znacznego zniszczenia i zmian składu chemicznego wód, że wielu przypadkach nie nadaje się ona np. do picia (Wisła). Pierwotnie człowiek koncentrował się nad rzekami, tam zakładał miasta (Kraków, Warszawa). Z czasem rzeki przestały być tak silnym czynnikiem koncentracji ludzi.

Dzisiaj, jeżeli chodzi o wody, bardziej się myśli o wodach oceanicznych, szczególnie ze względu na ich znaczenie transportowe. Wody oceaniczne są oknem na świat, umożliwiają transport, handel. Dla trzech kontynentów wody oceaniczne stały się magnesem, jeżeli chodzi o koncentrację osadnictwa, ze względu na bliskość z kontynentem macierzystym a także elementy obronne. Przykładowo, kiedy Hiszpanie opanowali Amerykę Łacińską, a Holendrzy czy Anglicy wschodnie wybrzeże dzisiejszych Stanów Zjednoczonych to obawiali się Indian, a wiedzieli, że ze strony morza nic im nie grozi. Poza tym można było „szybko wskoczyć na statki i uciec w razie czego”. To było powodem koncentrowania się na wybrzeżu. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Australii i Oceanii, gdzie dodatkowym czynnikiem był suchy klimat we wnętrzu kontynentu.

Na przykladzie obu Amerk można zauważyc, że znakomita część ludności koncentruje się w pasie 200 km od morza. W Związku Australijskim ponad 90% ludności mieszka w pasie do 200 km. W przypadku pozostalych kontynentów jest to połowa lub prawie połowa ludności, nawet w Europie, przy bardzo dobrze rozwiniętej linii brzegowej. Tylko w Afryce wskaźnik ten spada poniżej 50%.

Polska nie ma wielkich związków z morzem. Okazuje się, że gęstość zaludnienia rośnie na południe, od Bałtyku. Wyjatkami są miasta portowe Gdańsk, Szczecin, jednak największę aglomeracją jest aglomeracja górnosląska, na przedpolu gór.

• Rzeźba terenu

Istnieją także związki między rozmieszczeniem ludności a wysokością nad poziomem morza. Trudno coś zaobserwowaćw przypadku Australii, z powodu średniej wysokości 200 m n.p.m. Zupełnie inaczej jest w Azji, gdzie średnia wysokość wynosi 900 m n.p.m. Najwyższa średnia wysokość przypada na Antarktydę, której z oczywistych względów nie bierzemy pod uwagę. W nizinnej Europie, na wysokości poniżej 200 metrów n.p.m. mieszka 70% ludzi. Można wysunąć wnioski, że generalnie ludzie wolą mieszkać na nizinach. Co prawda mamy też wyjatki, na przykład w stolicy Meksyku (drugie pod względem ludności państwo w Ameryce Północnej) na znacznej wysokości mieszka prawie 20 mln ludzi (przeciętna wysokość miasta to ok. 2000 m n.p.m.). W Polsce, zarówno Karpaty jak i Sudety były zawsze gęsto zaludnione a to, że dzisiaj są mniej zamieszkane, jest owocem działań po drugiej wojnie światowej.

• Gleba

Gleby mają dla rozmieszczenia ludności znaczenie pośrednie, ponieważ umożliwiają uprawę roślin do celów konsumpcyjnych. Najważniejsza dla wyżywienia świata roślina zbożowa - pszenica - ma dość duże wymagania glabowe. Pewne wymagania glebowe ma też ryż, ale głównie w zakresie nawadniania. Generalnie mówi się, że tam, gdzie dobre gleby, tam dużo ludnści. A ponieważ na świecie przeważa ludność krajów słabo rozwiniętych, ten związek jest szczególnie wyrazisty.

W Chinach na Nizinie Chińskiej (ryż) czy w Mandżurii (ryż, pszenica) występuje klimat monsunowy. We wnętrzu kraju klimat jest suchy, stąd słabe zaludnienie. Najsłabiej zaludniony jest Tybet (ok. 1 os/km²) gdzie jest i sucho, wysoko, a gleby słade.

Podrecznikowym przykładem jest delta Gangesu. Dobre gleby, tzw. mady rzeczne Gangesu i Brahmaputry przyczyniły się do dużej koncentracji ludności w regionie. Bangladesz charakteryzuje ogromna gestość zaludnienia, prawie 900 os/km².

Podobne znaczenie już w starożytności miała delta Nilu. Wylewy Nilu zapewniały możliwość upraw. Obecnie średnia gestość zaludnienie Egiptu jest niewielka, 50 os/km², ale w delcie Nilu wynosi ona ponad 1000 os/km².

Gleby niekoniecznie muszą powstawać z wylewów rzek. Mogą też być wynikiem występowania popiołów wulkanicznych. W wyniku wybuchu wulkanu popiół opada, ostyga i daje podstawy bardzo dobrym glebom. Mimo niebezpieczeństwa wybuchu wulkanu ludzie decydują się na zamieszkanie na takich terenach ze względu na gleby. Podrecznikowym przykładem jest tu wyspa Jawa w Indonezji. Średnia gęstość zaludnienia w Indonezji wynosi ok. 100 os/km², ale na Jawie przekracza 1000 os/km². Inny przyykład to masyw Ruwenzori w Afryce, gdzie mamy do czynienia z bardzo wysoką koncentracją ludności, mimo wystepowania wulkanów.

Polska nie wykazuje jakichś silnych związków glabowych, np. Żuławy Wiślane nie odznaczają się dużą koncentracją ludności.

Inne pośrednie czynniki to:

• Budowa geologiczna

Budowa geologiczna także tylko pośrednio wpływa na rozmieszczenie ludności, ponieważ człowiek długo nie zdawał sobie sprawy z możliwości, jakie daje np. węgiel. Z biegiem czasu okazało się, że ma on duże znaczenie energetyczne, stał się ważnym surowcem. Ponieważ proces wydobycia węgla był procesem bardzo pracochłonnym i potrzeba było dużo rąk do pracy, stąd w pobliżu złóż koncentrowało się dużo ludności.

• Świat organiczny

Tam gdzie świat organiczny jest bujny, tam istnieje możliwość zastsowania różnorodnych upraw, i analogicznie, tam gdzie ten świat organiczny jest ubogi tych upraw stosować nie można (przykład z nieopłacalnością uprawy pomidorów na Saharze).

CZYNNIKI POZAPRZYRODNICZE

Czynnikami pozaprzyrodnicznymi, które w znacznym stopniu rzutowały na rozmieszczenie ludności na świecie, są:

• Czynniki gospodarcze

Polska ma klasyczny związek z czynnikami pozaprzyrodniczymi. Najwięcej ludności nie mieszka tam, gdzie dobre gleby, czyli na nizinach, ale przede wszystkim w miejscach, gdzie przemawiają za tym jakieś względy polityczno - administracyjne czy gospodarcze. Aglomeracja górnosląka jest przykładem przesłanek gospodarczych, gdzie w wyniku wystepowania węgla zaczęły powstawać kopalnie a potem także inne zakłady. Najlepszym przykładem takiej aktywności gospodarczej na świecie jest wschodnie wybrzeże USA. Tam równolegle szły w parze funkcje administracyjne i gospodarcze. Dzisiaj megalopolis amerykańskie jest przykładem największej koncentracji ludności na świecie. Na niewielkim obszarze, długości ok. 1000 km, szerokości ok. 200 km, obejmujacym 5 największych aglomeracji amerykańskich, mieszka prawie 1/5 ludnosci USA, czyli ok. 50 mln ludzi.

• Czynniki polityczno - administracyjne

Czyniki te wiązały się z powstawaniem miast stołecznych. Wiadaomo, że w miastach stołecznych zawsze żyło się trochę lepiej, można było więcej zarobić, więcej było miejsc pracy. Dlatego stolica stała się magnasem przyciągającym ludność.

Dzisiaj w wielu przypadkach stolica to największe miasto, a czasem metropolia, gdzie koncentruje się większość ludności danego państwa.W stolicy Meksyku mieszka prawie 1/5 ludności państwa, podobnie w obrębie aglomeracji paryskiej. Podobnie w Polsce, gdy przeniesiono stolicę z Krakowa do Warszawy, Kraków zaczał podupadać gospodarczo, liczba ludności zmalała, a Warszawa zaczęła się szybciej rozwijać.

Opracowała ceerka44 ;)

Pkt. o konfliktach podziękowania for nova

---