Majątek trwały i obrotowy

MAJĄTEK TRWAŁY

1. Skład majątku trwałego przedsiębiorstwa:

1. środki trwałe,

nabyte lub wytworzone we własnym zakresie nieruchomości, w tym grunty i prawo użytkowania wieczystego gruntów, budowle i budynki, lokale będące odrębną własnością, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego i spółdzielcze prawo do lokalu własnościowego, inwestycje w obcych obiektach, maszyny, urządzenia, środki transportu, a także inwentarz żywy, ulepszenia w obcych środkach trwałych, środki trwałe w budowie (montażu) lub ulepszenia własnych środków trwałych, obiekty obce (używane na podstawie umów najmu, dzierżawy lub innej o podobnym charakterze), środki produkcji (biorące udział w wielu cyklach produkcyjnych przy zachowaniu pierwotnej postaci naturalnej, stopniowo się zużywające i przenoszące swoją wartość na wytworzone produkty w toku produkcji)

2. wartości niematerialne i prawne,

Stosujemy podział na dwie grupy:

W skład grupy I wchodzą:

• autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje

• prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych i wzorów użytkowych oraz zdobniczych

• know-how

W skład grupy II wchodzą:

• koszty prac rozwojowych- do których zalicza się koszty badań (lub wiedzę uzyskaną w inny sposób), których wynik może być zastosowany do produkcji nowych (lub ulepszonych) wyrobów lub technologii

• nabyta wartość firmy- przez którą rozumie się różnicę między ceną nabycia określonej jednostki lub zorganizowanej jej części, a niższą od niej wartością godziwą (rynkową) zakupionych aktywów netto.

Podlegają amortyzacji.

1. finansowy majątek trwały

zalicza się do nich długoterminowe udziały w innych jednostkach, wniesione w formie wkładów pieniężnych lub aportów rzeczowych oraz papiery wartościowe, tj. akcje i obligacje, pożyczki udzielane innym podmiotom gospodarczym na podstawie umów cywilnoprawnych, długoterminowe lokaty na rachunkach bankowych.

Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne świadczące o zakresie i strukturze portfela inwestycji finansowych.

Czynniki wewnętrzne:

• sytuacja finansowa przedsiębiorstwa oraz skłonność do ryzyka przedsiębiorcy, współwłaścicieli lub personelu podejmującego decyzje co do wyboru formy inwestycji finansowych;

• strategię rozwoju przedsiębiorstwa- inwestora;

• elastyczność przedsiębiorstwa w reakcjach na zmiany w jego otoczeniu;

• wiedzę fachową personelu odpowiedzialnego za wybór formy inwestycji

Czynniki zewnętrzne:

• czynniki polityczne;

• koniunktura gospodarcza zarówno w kraju, jak i na świecie;

• stopa inflacji przewidywana w dość odległej perspektywie czasu;

• oprocentowanie długoterminowych lokat na rachunkach bankowych oraz długoterminowych pożyczek udzielanych innym podmiotom gospodarczym.

Portfel inwestycji finansowych przedsiębiorstwa należy dywersyfikować, co oznacza, że powinny się w nim znaleźć zarówno inwestycje obciążone minimalnym ryzykiem (np. Obligacje Skarbu Państwa i lokaty bankowe), jak również inwestycje o wysokim ryzyku, którymi najczęściej są akcje.

Nie podlegają amortyzacji.

1. należności długoterminowe

są to wierzytelności, których termin zapłaty jest dłuższy niż rok.

2. Ustalenie wartości środków trwałych

Wartość początkowa- stanowi sumę nakładów inwestycyjnych faktycznie poniesionych na wytworzenie lub nabycie określonego środka, łącznie z kosztami zakupu, opłat ubezpieczeniowych w trakcie transportu, opłat notarialnych i skarbowych oraz kosztów montażu i zainstalowania w miejscu eksploatacji.

Wartość początkowa brutto- (według cen bieżących) odzwierciedla pełne nakłady związane z oddaniem środka trwałego do eksploatacji.

Wartość początkowa netto- stanowi różnicę między wartością początkową brutto a wartością dotychczasowego umorzenia.

Wartość odtworzeniowa brutto- określonego środka wyraża nakłady, jakie należałoby ponieść na odtworzenie jego cech użytkowych w momencie wyceny według obowiązujących wtedy cen i norm.

Wartość odtworzeniowa netto- środków trwałych różni się od wartości brutto tym, że uwzględnia zużycie środków trwałych

Stopień zużycia fizycznego- wyraża utratę właściwości techniczno-produkcyjnych, jakie wyrażał określony środek trwały w momencie oddania go do eksploatacji

Stopień zużycia moralnego- to zużycie ekonomiczne środków trwałych, ma najczęściej charakter niematerialny i polega na utracie ich wartości wymiennej. Następuje ono przede wsyztskim pod wpływem postępu technicznego.

3. Gospodarowanie środkami trwałymi

Gospodarka środkami trwałymi obejmuje całość zagadnień techniczno- organizacyjno-ewidencyjnych i ekonomicznych związanych z ich pozyskiwaniem, wykorzystaniem, likwidacją i odtwarzaniem. Celem gospodarowania środkami trwałymi w przedsiębiorstwie jest takie działanie, które przy najmniejszym ich zużyciu pozwala osiągnąć określony efekt w postaci zwiększenia produkcji i obniżenia kosztów własnych (regulowanie stanu zasobów środków trwałych)

Źródła pozyskania środków trwałych :

• zakup gotowych środków trwałych (przede wszystkim maszyn, urządzeń, aparatów, środków transportowych itp.)

• działalność inwestycyjna (w tym roboty budowlano-montażowe, w których wyniku powstają nowe lub modernizowane stare budynki i budowle lub inne obiekty)

• wydzierżawienie lub wynajem od innych jednostek gospodarczych lub użytkowanie w ramach umowy leasingowej.

Leasing- jest umową prawa cywilnego, na podstawie której finansujący (leasingodawca) oddaje do wykorzystania lesingobiorcy na czas ustalony w umowie określone dobro za opłatą wynagrodzenia (czynszu, raty leasingowej) zwykle rozłożonego w czasie. Z leasingu jako sposobu powiększenia zasobów środków trwałych mogą korzystać firmy, m.in. w przypadkach: nieposiadania wystarczających własnych środków finansowych pozwalających na zakup określonego dobra, uznania, iż leasing jest tańszą (korzystniejszą) od kredytu finansowego formą pozyskania tego dobra, lub też w przypadku braku zdolności kredytowej albo też wtedy, gdy istnieje potrzeba krótkotrwałego użytkowania określonego dobra.

Leasing operacyjny- jest umową krótkoterminową, zawieraną na czas krótszy niż wynosi moralne zużycie przedmiotu leasingu. Leasingodawca wskazuje to dobro w swojej ewidencji bilansowej i dokonuje odpisów amortyzacyjnych. Rata płatności leasingowej jest zaliczana do kosztów uzyskania przychodu korzystającego (leasingobiorcy). Korzystający w tej odmianie leasingu przyjmuje na siebie obowiązek utrzymania przedmiotu leasingu w należytym stanie technicznym i pokrywa wszystkie opłaty i koszty związane z jego wykorzystaniem. W leasingu operacyjnym najczęściej nie przewiduje się możliwości zakupu przedmiotu leasingu.

Leasing finansowy- korzystający (leasingobiorca) wykorzystuje przedmiot leasingu przez czas zbliżony do okresu jego normatywnej używalności. Zawarcie umowy wiąże się zawsze z opcją zakupu, tj. z przeniesieniem prawa własności przedmiotu leasingu- w momencie uiszczenia przez korzystającego ostatniej raty, kończącej spłatę należności- z leasingodawcy na lesingobiorcę. Finansujący w momencie rozpoczęcia leasingu finansowego wyksięgowuje przedmiot leasingu z ewidencji bilansowej i nie dokonuje od niego odpisów amortyzacyjnych. Korzystający wprowadza dane dobro do swojej ewidencji bilansowej i amortyzuje użytkowany przez siebie obiekt, ponosząc wszelkie koszty związane z jego eksploatacją, w tym koszty konserwacji, napraw, remontów, ubezpieczenia itp.

Wpływ wykorzystania majątku trwałego na wyniki finansowe przedsiębiorstwa jest tym intensywniejszy, im wyższe jest techniczne uzbrojenie pracy, które wyraża się stosunkiem środków trwałych (M) do wielkości zatrudnienia (Z) i jest relacją obrazującą substytucję pracy żywej pracą uprzedmiotowioną. Lepsze wykorzystanie posiadanych zasobów środków trwałych daje przedsiębiorstwu możliwość bezinwestycyjnego zwiększania rozmiarów produkcji.

Wyróżnia się pojęcia intensywnego oraz ekstensywnego wykorzystania środków trwałych.

Ekstensywność- mierzy się czasem ich pracy. Im więcej godzin dziennie pracuje określona maszyna lub urządzenie, tym wyższe jest jej ekstensywne wykorzystanie.

Intensywność- jej miara jest liczba produktów (lub ich elementów) wykonywanych przez maszynę lub urządzenie w jednostce czasu.

Zasoby środków trwałych ulegają zmniejszeniu w wyniku ich likwidacji. Najczęściej podlegają jej środki trwałe całkowicie zużyte fizycznie i moralnie. Tempo i skala likwidacji w dużej mierze decydują o strukturze i wieku środków trwałych i ogólnym poziomie technicznym parku maszynowego przedsiębiorstwa. Obiekty zbędne przedsiębiorstwo powinno wydzierżawić lub oddać w leasing.

Należy podkreślić, iż przedsiębiorstwa ponoszą koszty wynikające z samego faktu posiadania środków trwałych. Należą do nich przede wszystkim koszty: amortyzacji, konserwacji i przeglądów okresowych, utrzymania służby konserwacyjno-remontowej, opłat ubezpieczeniowych i rejestracyjnych i in. Koszty te mają charakter stały, występują bowiem nawet wówczas, gdy przedsiębiorstwo nie wykonuje żadnej działalności.

Zmniejszenie liczby środków trwałych wymaga podjęcia działań, których celem byłoby ich odtworzenie w razie konieczności zachowania (powrotu do) poprzedniego poziomu zdolności produkcyjnej. Czynności polegające na odnowieniu całkowicie zużytych obiektów majątku trwałego poprzez ich wymianą na nowe określa się mianem reprodukcji całkowitej (restytucji). Drugą podstawową formą odnowy zużytych środków trwałych są remonty. W ich wyniku następuje częściowa reprodukcja środków trwałych.

Gospodarka konserwacyjno- remontowa

Głównym zadaniem gospodarki konserwacyjno- remontowej jest utrzymanie środków trwałych w stałej gotowości technicznej poprzez zapobieganie procesom przedwczesnego zużywania się poszczególnych obiektów i przywracanie im ich pierwotnych możliwości wytwórczych.

Podmioty odpowiedzialne za gospodarkę konserwacyjno- remontową:

Remonty mogą być przeprowadzone przez własne służby remontowe przedsiębiorstwa lub też ich wykonanie może być zlecane wyspecjalizowanym jednostkom remontowym.

1). Przedsiębiorstwa duże (państwowe)

W wyniku spadku wykorzystania zdolności produkcyjnej wielu przedsiębiorstw oraz postępu technicznego (na skutek transformacji systemu gospodarczego) następuje spadek częstotliwości i zakresu wykonywanych remontów.

Służby remontowe w tych przedsiębiorstwach zostały wydzielone i funkcjonują jako spółki świadczące usługi zarówno na rzecz przedsiębiorstw macierzystych jak i innych podmiotów gospodarczych, co pozwala na pełniejsze wykorzystanie mocy przerobowych tych spółek.

2). Przedsiębiorstwa średnie i małe

Nastąpiło tutaj całkowite zlikwidowanie służb konserwacyjno- remontowych, bądź tez poważna ich redukcja. Najczęściej pozostawiono w nich personel zarządzający gospodarką konserwacyjno- remontową, którego zadaniem jest wyszukiwanie usługodawców, uzgadnianie z nimi zakresu i kosztów remontów, kontrola ich przeprowadzania oraz dokonanie rozliczeń za wykonane prace. Ze służb wykonawczych pozostawiono jedynie stanowiska mechaników zmianowych, wykonujących drobne naprawy.

Rodzaje remontów:

1). bieżące

Charakteryzuje się najmniejszym zakresem prac. Obejmuje wymianę elementów, które szybko się zużywają. Jednocześnie jeden z ważniejszych zespołów może być poddany gruntownej naprawie. Koszt remontu bieżącego może dochodzić do 10% wartości nowej maszyny.

2). średnie

Polega na naprawie kilku zespołów (mechanizmów) i przeglądzie pozostałych. Koszt remontu średniego nie powinien przekroczyć 30% wartości nowej maszyny.

3). kapitalne

Charakteryzują się największym zakresem prac. Obejmuje on naprawę wszystkich zespołów. Remont kapitalny powinien przywrócić maszynie pełną sprawność i użyteczność produkcyjną, a nawet doprowadzić do wzrostu jakości jej pracy. Koszt remontu kapitalnego wynosi od 30-70% kosztów nabycia nowej maszyny. Remonty kapitalne szczególnie w kolejnych cyklach remontowych, powinny być połączone z modernizacją. Należy przy tym pamiętać, że każdy kolejny remont kapitalny jest coraz droższy a cykle remontowe coraz krótsze. Pojawia się tutaj problem wyboru pomiędzy wykonaniem remontu kapitalnego a zamianą środka trwałego na nowy.

Dodatkowo możemy wyróżnić obsługę międzyokresową, czyli konserwację zmniejszającą tempo zużycia poszczególnych części maszyn i zapewniające normalną pracę maszyn, oraz przeglądy- są to profilaktyczne czynności wykonywane na podstawie harmonogramów, mające na celu usunięcie usterek oraz ustalenie stopnia zużycia części maszyn.

Metody badania opłacalności remontu (wybór pomiędzy remontem a restytucją):

Stosowane w większości przypadków w ocenie remontów kapitalnych, rzadziej średnich.

1). Rachunek ekonomiczny

stanowi podstawę podjęcia decyzji co do formy odtworzenie środka trwałego. Z zasady przyjmuje się, iż jeżeli remont przekracza 70% ceny nowego środka trwałego jest on nieekonomiczny.

2). Nierówność,

której spełnienie potwierdza opłacalność remontu kapitalnego.

C - K > P_n * t_r (K_r - K_n)

C- cena nowej maszyny,

K- planowany koszt remontu kapitalnego,

P_n- produkcja uzyskana za pomocą nowej maszyny w ciągu roku,

t_r- długość cyklu remontowego wyremontowanej maszyny,

K_r- koszty eksploatacji na jednostkę produktu przy zastosowaniu wyremontowanego środka trwałego,

K_n- koszty eksploatacji przypadające na jednostkę produktu wytworzonego przy zastosowaniu nowego środka trwałego.

3). Badanie przepływów pieniężnych

ISTOTA GOSPODAROWANIA ŚRODKAMI TRWAŁYMI

Wyniki produkcyjne i ekonomiczne zależą w znacznej mierze od całokształtu gospodarowania środkami trwałymi. Dobór odpowiednich środków trwałych, w tym szczególnie ich części aktywnej, tj. maszyn, aparatów, urządzeń i ich harmonizacja, prawidłowe rozmieszczenie i wzajemne dopasowanie pod względem możliwości technicznych w poszczególnych fazach procesu produkcyjnego (likwidacja tzw. „wąskich gardeł” oraz właściwe wykorzystanie- decydują w sposób istotny o rozmiarach produkcji, jej pracochłonności, jakości, strukturze asortymentowej, poziomie pracy żywej, długości cyklu produkcyjnego i kosztach wytwarzania. Podniesienie racjonalności gospodarowania środkami trwałymi wywołuje najczęściej zwiększenie efektów produkcyjnych zarówno pod względem liczby wykonanych wyrobów, jak i ich jakości, oraz obniżenie jednostkowych kosztów wytwarzania, co przekłada się na zysk przedsiębiorstwa. Na zysk przedsiębiorstwa ma również wpływ zmniejszenie kosztów eksploatacji środków trwałych i zmniejszenie kosztów na działalność konserwacyjno- remontową. Gospodarowanie zasobami środków trwałych tworzy mechanizm oparty na sprzężeniu zwrotnym, ponieważ zysk może być przeznaczony na restytucję środków trwałych, modernizację, remonty, a także na nagrody i premie, które mobilizują do racjonalizacji produkcji.

MAJĄTEK OBROTOWY

1. Majątek obrotowy dzieli się na: rzeczowy i finansowy

M. O. RZECZOWY

2. Skład rzeczowego majątku obrotowego:

• 
  
  
  zapasy materiałowe,

• zapasy produkcji nie zakończonej,

• zapasy wyrobów gotowych i towarów.

Podstawowym warunkiem racjonalizacji majątku obrotowego jest optymalizacja poziomu i struktury zapasów, których utrzymanie jest dość wysokie. Ważnym warunkiem jest też optymalne stosowanie, zużycie i wykorzystanie zapasów.

3. Podstawy ekonomiki zużycia materiałów.

Zużycie materiałów stanowi główny czynnik kosztotwórczy. Odpowiedni dobór materiałów polega na opracowaniu kompozycji surowcowych i materiałowych, wariantów wsadów, projektów zmian w stosowanych przedmiotach pracy oraz na wdrażaniu tych projektów do produkcji. Podstawę ekonomiki wykorzystania materiałów jest minimalizacja nakładów materiałowych i energetycznych w fazie produkcji i eksploatacji wyrobu.

4. Mierniki materiałochłonności

Rachunek produktywności- mierzy stopień efektywności ekonomicznej wykorzystania materiałów. Wskaźniki oparte na tej relacji noszą nazwę mierników materiałochłonności. Wyróżnia się:

- Materiałochłonność całkowitą produkcji- jest to relacja wartości zużytych materiałów do ogólnych rozmiarów produkcji przedsiębiorstwa w danym okresie;

- Materiałochłonność jednostkowa- jest to wielkość nakładów materiałowych niezbędnych do wytworzenia jednostki wyrobu o danych parametrach jakościowych.

Do głównych czynników obniżenia materiałochłonności wyrobu zalicza się:

- postęp konstrukcyjny,

- normalizację i unifikację,

- postęp technologiczny,

- dobór materiałów.

5. Normowanie zużycia nakładów materiałowych w produkcji

Normowanie zużycia- jest to ustalenie optymalnego poziomu nakładów materiałowych w produkcji. Efekt tego procesu- norma zużycia określa najbardziej ekonomicznie uzasadniony poziom nakładu materiałowego na jednostkę wyrobu. Oznacza to, że norma musi spełniać warunek minimalizacji łącznych nakładów wszystkich czynników produkcji wyrobu.

Kontrola zużycia materiałów jest realizowana w formie:

1. kontroli wstępnej, która polega na dysponowaniu materiałami do produkcji na podstawie limitów ustalonych według norm zużycia i zadań produkcyjnych, a dodatkowe ich pobranie wymaga akceptacji przez komórkę organizacyjną, nadzorującą dyspozycję materiałową;

2. kontroli bieżącej, polegającej na sprawdzeniu przestrzegania reżimu technologicznego przez wykonawców, zasad postępowania z odpadami, transportu, magazynowania materiałów i półfabrykatów itd.;

3. kontroli wynikowej, której zadaniem jest rozliczenie zużycia materiałów i określenie faktycznego zużycia jednostkowego oraz odchyleń od normy i ich przyczyn.

6. Gospodarka zapasami i ekonomika zaopatrzenia

Podstawę ekonomiki zapasów stanowią następujące zasady:

• minimalizacja nakładów na zakup, sprowadzanie i utrzymanie zapasów,

• zapewnienie ciągłości produkcji i rytmiczności obsługi odbiorców przy najniższych kosztach zapasów,

• niedopuszczanie do powstawania zapasów nadmiernych i zbędnych oraz optymalne ich zagospodarowanie w razie ich wystąpienia,

• przeciwdziałanie stratom ilościowym i jakościowym oraz moralnemu zużyciu zapasów.

Metody sterowania zapasami służą do optymalizacji regulacji przepływu dóbr. Ustalone za ich pomocą parametry normy zapasów, optymalny poziom dostawy i zapasu rezerwowego, itd. wpływają na płynność produkcji, utrzymanie ekonomicznie uzasadnionego poziomu zapasów oraz ich kontrolowanie. Wyróżnia się trzy grupy sterowania zapasami:

a) statystyczne- normy zapasów ustala się na podstawie danych z ubiegłych okresów;

b) optymalizacyjne- ustala się na podstawie kosztów całkowitych (kosztów tworzenia, utrzymania i wyczerpania zapasów);

c) klasycznych metod sterowania dynamicznego- zalicza się tutaj dwa modele:

- model poziomu wyznaczającego moment zmawiania (re-order level policy);

- model stałego cyklu zamawiania (re- order level policy)

Działania związane z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa w materiały:

1. ustalenie właściwej struktury i poziomu zakupów,

2. wyszukanie optymalnych źródeł dostawy,

3. złożenie ofert i przeprowadzenie negocjacji handlowych,

4. wybór rodzaju transportu,

5. złożenie zamówień,

6. opracowanie harmonogramów dostaw,

7. ewidencja i kontrola realizacji zamówień oraz ich aktualizacja,

8. przyjmowanie i rozliczanie dostaw.

M.O. FINANSOWY

7. Skład obrotowego majątku finansowego

W skład obrotowego majątku finansowego wchodzą:

- należności i roszczenia,

- środki pieniężne.

Należności- są to środki pieniężne, które dany podmiot gospodarczy ma nam zwrócić w zamian za przekazane mu dobra lub wyświadczone usługi lub środki przekazane danemu podmiotowi na poczet wykonania dla nas usługi, dobra itd.

Należności obejmują:

Należności od odbiorców za dostarczone wyroby, towary, usługi i wykonane roboty, zaliczki dla dostawców, należności z tytułu zwrotu podatków, składek ubezpieczeń społecznych, subwencji, należności z tytułu rozliczeń z pracownikami (np. pożyczek, zaliczek delegacyjnych itp.), należności związane z działalnością inwestycyjną (np. kaucji leasingowych), przedpłaty na budowę, dostawę urządzeń i instalacji oraz roszczenia sporne.

Środki pieniężne- stanowią rezerwę niezbędną do regulowania bieżących zobowiązań finansowych. Są one niezbędne do utrzymania płynności finansowej w przedsiębiorstwie.

Środki pieniężne mogą występować w postaci: gotówki w kasie, środków na rachunku rozliczeniowym, rachunkach krajowych w walutach obcych, rachunkach lokat terminowych, innych środków pieniężnych (np. środki pieniężne w drodze). Do tej grupy zalicza się także krótkookresowe papiery wartościowe.

Literatura:

[1] Lichtarski J. (red.), Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, AE Wrocław 2007

[2] Duraj J., Podstawy ekonomiki przedsiębiorstw, PWE Warszawa 2004

11

zapasy materialne

zapasy produkcyjne

odtwarzanie

finansowy

rzeczowy

Majątek obrotowy

likwidacja

wykorzystanie

pozyskanie

odtwarzanie

likwidacja

wykorzystanie

pozyskanie

Gospodarka środkami trwałymi

---