Sposoby badania rzeczywistości politycznej
Metoda normatywna (instytucjonalno-prawna) - polega na badaniu wzorców działań politycznych zawartych w konstytucjach czy też aktach prawnych niższego rzędu . Obraz, jaki uzyskamy badając model normatywny instytucji i relacji politycznych (zawarty np. w konstytucjach) może daleko odbiegać od rzeczywistości. Niekiedy mamy do czynienia ze świadomym zabiegiem ustawodawcy, który ową rzeczywistość stara się maskować.
Metoda ta dotyczy pierwszej fazy badań politologicznych, czyli prymat konstytucjonalizmu, co oznacza, że głównym przedmiotem analizy są normy konstytucyjne i tworzone na ich podstawie instytucje polityczne, składające się
na wyodrębnione przez Monteskiusza gałęzie władzy państwowej (parlamenty, rządy, sądy). Ten nurt badawczy ma swoją wielowiekową tradycję; od Arystotelesa wywodzi się bowiem hołubiony przez prawników termin ustrój polityczny, oznaczający ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich wszystkich to jest rządu . W myśl tego poglądu głównymi elementami systemu politycznego są instytucje władzy państwowej (których cechą jest możność posłużenia się zalegalizowaną przemocą fizyczną) i normy, które wyznaczają ich wzajemne stosunki.
Metody behawioralne. Są niekiedy określane jako socjologiczne, z racji szerokiego stosowania ich w socjologii. Możemy je zdefiniować jako metody analizowania zjawisk społecznych (a w metodach behawioralnych w nauce o polityce - zjawisk politycznych) poprzez obserwację zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzi. Kluczem do zrozumienia tej metody jest, zatem kategoria zachowania politycznego (ang., behaviour 'zachowanie, postępowanie'), poprzez którą rozumie się wszelkie działania jednostki, odnoszące się do jej roli jako członka pewnej zbiorowości politycznej.
Stosowanie metod behawioralnych w nauce o polityce opiera się na przeświadczeniu, że polityka jako zjawisko społeczne ma przede wszystkim wymiar jednostkowy, a wszelkie grupowe formy działań dadzą się wyprowadzić właśnie z analizy zachowania jednostek złączonych więzią społeczną. Przy tego rodzaju podejściu przyjmuje się, że decydującym motywem uczestnictwa w polityce jest orientacja natury psychicznej u człowieka. Ludzie, bowiem w określony sposób angażują swoje stany psychiczne, emocję, wolę na rzecz zjawisk i procesów politycznych, mających dla nich z różnych względów jakąś wartość. Poprzez swoje uczestnictwo w polityce ludzie nadają jej psychiczny wyraz, swoiste piętno, które uwidacznia się we wszystkich procesach realizacji.
Praktyczne zastosowanie metody behawioralnej w politologii sprowadza się obecnie do stosowania czterech najpowszechniejszych technik badawczych:
statystycznych badań aktywności politycznej (zmierzają one do wykrycia prawidłowości występujących w zachowaniach wyborczych lub związków pomiędzy zachowaniem a cechami społecznymi środowiska);
badań ankietowych i wywiadów (obecnie opierają się one przede wszystkim na kwestionariuszach zawierających pytania otwarte i skategoryzowane);
eksperymentów laboratoryjnych (polegających na stymulowaniu pewnych sytuacji politycznych, aby ustalić najbardziej prawdopodobny scenariusz przyszłych wydarzeń);
teorii gier i ich zastosowania w badaniach nad podejmowaniem decyzji politycznych.
Metoda systemowa- polega na konstruowaniu modelu pojęciowego zjawisk politologicznych. Metoda analizy systemowej rozwinęła się zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Jej prekursorem był D. Easton. Duży wpływ na tę metodę wywarły także prace K. W. Deutscha i T. Parsonsa.
Analiza systemowa charakteryzuje się:
ujmowaniem systemu jako całości złożonej z elementów zależnych od siebie wzajemnie, jak i od tej całości;
uwzględnianiem ogółu warunków, w jakich owa całość (system) działa;
szukaniem źródła przekształceń systemu w samym systemie, w jego zdolności samosterowania własnym działaniem i oddziaływaniem na otoczenie.
W klasycznym ujęciu Eastona analiza systemowa obejmuje:
"wejście" systemu (poparcie i żądania zmian);
konwersję wewnątrzsystemową (przełożenie języka zewnętrznego - np. żądań - na język właściwy danemu systemowi);
wytwory systemu (dążenia i działania polityczne);
sprzężenia zwrotne między "wejściem" a "wyjściem";
środki służące utrzymaniu systemu wobec napięć pochodzących z otoczenia systemu albo wywołanych wewnątrz systemu;
granice systemu.
W zależności od przedmiotu badań możemy mówić o analizie:
makrosystemowej - gdy dotyczy całości systemu politycznego;
systemowej średniego rzędu - gdy dotyczy określonego podsystemu (np. systemu partyjnego);
mikrosystemowej - gdy dotyczy elementu systemu (np. decyzji politycznej).
Metoda obserwacyjna (empiryczne) - sposób prowadzenia badań, w którym obserwacja odgrywa istotną rolę i którego stosowanie nie pociąga za sobą zmian w środowisku lokalnym (w odróżnieniu od metody eksperymentalnej). Jest celowym poszukiwaniem faktów, celową czynnością poznawania za pomocą zmysłów. Stanowiąca jej część obserwacja naukowa to proces uważnego i celowego spostrzegania; rezultatem obserwacji naukowej są spostrzeżenia naukowe. Wartość poznawcza metody obserwacyjnej polega na opisie zjawisk, od którego często zaczynają się badania naukowe. Jest najstarszą metodą roboczą pracy naukowej, a jej elementy występują w wielu innych metodach. Należyte przygotowanie do obserwacji wymaga określenia punktów widzenia i kwestii, na które odpowiedzieć można przy pomocy obserwacji; tworzą one schemat obserwacyjny lub przewodnik obserwacyjny. Podczas obserwacji znajduje się potwierdzenie lub zaprzeczenie hipotez postawionych w przewodniku
Proces obserwacji składa się z kilku elementów: określenie celu, ustalenie przedmioty, określenie rodzaju (wybór technik), ustalenie sposobu, użycie narzędzi, ustalenie formy zapisu (gromadzenia danych), ustalenie zachowań obserwatora, zasada opracowania danych i ustalenie zasad interpretacji danych.
Cechy obserwacji to:
•premedytacja,
•planowość, obserwator postrzega zjawisko, proces według planu odpowiadającego celowi,
•celowość, obserwator skupia się tylko na cechach elementarnych interesujących go z punktu widzenia potrzeb poznania zjawiska,
•aktywność lub selektywność, obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń jakie docierają do niego od przedmiotu poznania, lecz dokonuje ich selekcji,
•systematyczność, obserwacja nie może być postrzeganiem przypadkowym, dokonującym się jednorazowo, ale powinna być prowadzona według określonego systemu pozwalającego postrzegać obiekt wielokrotnie i w różnorodnych warunkach jego istnienia.
Plan obserwacji:
•cel obserwacji, czyli na co mamy zwrócić uwagę i co stanowi główny cel naszego zainteresowania, zaobserwować fakty ważne dla nas,
•obserwacja wielokrotna lub jednorazowa,
•obserwacja uczestnicząca czy nie.
Zasadą obserwacji jest przeprowadzenie jej bez własnej oceny. Nie poddajemy analizie oceniającej zaobserwowanych faktów, nie odnosimy do własnych wzorów czy poglądów. Występuje tu zasada obiektywności.
Metoda ankiety- Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnieniu specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji. Ankieta i cechy jej pytań:
•rzeczywiste, to pytania tworzone na podstawie dobrej znajomości zagadnienia,
•wiarygodne
•nie sugestywne
•orientacyjne, dzięki którym pozwalają otrzymanie danych porównawczych, obiektywnych i sprawdzających,
Rodzaje pytań w ankiecie: zamknięte, półotwarte, otwarte i filtrujące.
Nie jest to po prostu konwersacja, lecz taka rozmowa, poprzez którą badający chce uzyskać od respondenta dane określone celem badań.
Metoda wywiadu- Wywiad, jest rozmową kierowaną, w której biorą udział co najmniej dwie osoby: prowadzący wywiad i respondent. Nie jest to po prostu konwersacja, lecz taka rozmowa, poprzez którą badający chce uzyskać od respondenta dane określone celem badań. Umożliwia poznanie zjawisk występujących właśnie w świadomości badanych. Jest to swoista metoda badań, w której zakłada się ścisłe współdziałanie ze sobą badającego i respondenta. Wywiad jest pewnym procesem, w którym badający stara się oddziaływać na badanego stawianymi pytaniami i skłonić go do udzielenia wypowiedzi na temat będący przedmiotem badań. Jest to jedna z metod badawczych, jaka umożliwia równoległe stosowanie innej - mianowicie obserwacji.
Standardowy wywiad obejmuje 3 fazy: aranżację sytuacji wywiadu, realizację wywiadu i aranżację końcową.
Warunki określające poprawne przeprowadzenie wywiadu:
Poprawne przeprowadzenie wywiadu zależy od wielu różnych czynników, np. od przygotowania wywiadu, od umiejętności nawiązywania rozmowy przez badającego i umiejętności stawiania pytań, od atmosfery wywiadu, miejsca, w jakim się wywiad prowadzi, nastroju respondentów i wielu różnych czynników.
Do podstawowych uchybień popełnianych przy przeprowadzaniu wywiadów naliczyć można następujące:
■uchybienia w organizacji wywiadu,
■uchybienia w stawianiu pytań,
■uchybienia w rejestrowaniu wypowiedzi,
■uchybienia w interpretacji wypowiedzi,
Poza tematem
Metoda symulacyjna - polega na tworzeniu kompleksowych modeli rzeczywistości politycznej, a zwłaszcza zachowań psychologicznych, socjologicznych, decyzyjnych na poszukiwaniu danych drogą gier i zabaw, dyskusji, a następnie przetwarzaniu ich
Metoda decyzyjna - Metoda decyzyjna
Metoda ta znajduje najbardziej wszechstronne zastosowanie w nauce o polityce i nauce o stosunkach międzynarodowych. Polega ona na kompleksowym traktowaniu zjawisk politycznych.
Najważniejsze w tej metodzie są następujące kategorie:
1.ośrodek decyzyjny - podmiot działania politycznego;
2.proces decyzyjny - zespół powiązań przyczynowo-skutkowych występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia, strukturą ośrodka i celami decydentów;
3.decyzja polityczna - akt nielosowego wyboru działania lub zaniechania politycznego;
4.implementacja polityczna - proces urzeczywistnienia decyzji za pomocą odpowiednio dobranych metod i środków.
Metoda historyczna - bada genezę zjawisk polityczno-historycznych, funkcje poszczególnych instytucji, prowadzi studia politologiczne
Metoda porównawcza- celem badań porównawczych jest ustalenie cech podobnych bądź tożsamych oraz cech odróżniających porównywanych instytucji, procesów lub całych układów politycznych.
Badania te mają szczególne znaczenie, gdyż dostarczają informacji niezbędnych do podejmowania optymalnych decyzji politycznych, a także odgrywają ważną rolę w kształtowaniu świadomości politycznej obywateli
Metody ilościowe (statystyczne)
Szczególnie rozpowszechnione są w naukach ekonomicznych i w politologii. Polegają na zbieraniu i przetwarzaniu masowych informacji o zjawiskach politycznych, społecznych i ekonomicznych, a następnie na analizie ilościowej tych danych.
Można w ten sposób otrzymać:
1.syntetyczne charakterystyki za pomocą średniej (ujmowanej nie formalnie, lecz jako typowe warunki występowania danego zjawiska);
2.analizę zależności i współzależności, które określają natężenie jednej zmiennej poprzez natężenie innych zmiennych (np. wpływ inflacji na wzrost wynagrodzeń).
Metoda symulacyjna - polega na tworzeniu kompleksowych modeli rzeczywistości politycznej, a zwłaszcza zachowań psychologicznych, socjologicznych, decyzyjnych na poszukiwaniu danych drogą gier i zabaw, dyskusji, a następnie przetwarzaniu ich
Metoda to konkretny sposób zdobywania środków. To sposób postępowania, oparty zna założeniach teoretycznych, które pozwalają nam rozwiązać pewien problem naukowy od momentu sformułowania pytania badawczego, poprzez gromadzenie pewnych danych które służą jako przesłanki do właściwych odpowiedzi, aż po udzielenie pełnej odpowiedzi na sformułowanie wstępnego pytania.
Politologia to jedna z nauk społecznych, zajmująca się polityką rozumianą jako całokształt działalności związanej z dążeniem do zdobycia, sprawowania i utrzymania władzy, teorią jej organizacji oraz funkcjami i charakterem państwa.
Nauka to społeczna działalność ludzi, mająca na celu obiektywne poznanie rzeczywistości, wyrastające z potrzeb jej opanowania i przekształcenia przez człowieka. Czynności nauki:
•powiązana z poznaniem wybranego fragmentu rzeczywistości tzw. proces poznawczy
•utrwalanie wytworu czynności poznawczych (wiedza naukowa) składają się w zdania które nazywamy twierdzeniami muszą być odpowiednio uporządkowane i uzasadnione
•czynności przekazywania fragmentu wiedzy naukowej, inaczej propedeutyka
•przyswajanie wiedzy naukowej.
Klasyfikacja nauk:
•ze względu na przedmiot badań: nauki przyrodnicze (przyroda nieożywiona i ożywiona wraz z człowiekiem z jego fizjologiczną wrażliwością),
•nauki społeczne (badają świadomą działalność człowieka, czyli kulturę nauki humanistycznej)
•ze względu na uzasadnienie twierdzeń naukowych: nauki formalne, analityczne, dedukcja i nauki empiryczne (syntetyczne)
•ze względu na kryterium celu badań: nauki teoretyczne (obiektywnego poznania i wyjaśnienia rzeczywistości oraz przewidywania zachodzących w niej przemian) nauki praktyczne (określenie sposobów dalszego rozwoju i przekształcania rzeczywistości).
Kryteria naukowości:
•intersubiektywnej komunikowalności twierdzeń naukowych - język nauki powinien być zrozumiały dla obrońców nauki, twierdzenia ogólne, ścisłe, proste, duża ilość informacji
•intersubiektywnej kontrolowności twierdzeń naukowych - umożliwiają potwierdzenie tez naukowych, mają na celu uznanie twierdzeń za prawdziwe lub wysoce prawdopodobne - niesprzeczne usystematyzowanie stwierdzeń.
Typy źródeł:
•źródła naukowe, czyli źródła zastane, udzielenie sensownej odpowiedzi na sensowne pytania oraz źródła wytworzone, wywiad, ankieta, dane obserwacyjne,
•źródła zastane, to publikacje innych autorów na dany temat bądź temat pokrewny, surowe raporty badań różnych ośrodków badawczych,
•dane urzędowe, czyli dane sporządzone przez instytucje, elementy towarzyszące innej działalności,
•akty normatywne, od konstytucji aż po inne ustawy, zapisy z aktów prawnych,
•prasa to źródło naukowe, prasa codzienna, tygodniki,
•materiały biograficzne,
•przekazy telewizyjne,
•prezentacja programów telewizyjnych,
•źródła wytworzone, które stanowią badania ilościowe i o charakterze jakościowym.
Metody badawcze (zasady i sposoby systematycznych dociekań w celu poznania obiektywnej rzeczywistości).
Etapy procesu badawczego:
1. Wstępne sformułowanie problemu - sformułowanie problemu naukowego, źródła problemu, forma pytania problemowego, cele zadań.
2. Uszczegółowienie problematyki badawczej (eksplikacja) - problemy szczegółowe, hipotezy.
3. Operacjonalizacja - wyrażenie pojęć i terminów teoretycznych w kategoriach operacyjnych (jednoznaczne terminy), dobór wskaźników, zbiorowości do badań - kategorii społecznej, metod i technik, źródła badań.
4. Przygotowanie narzędzi badawczych - kwestionariuszy, schematów, instrukcji, testów, urządzeń technicznych.
5. Pilotaż badań - sprawdzenie problemu badawczego, jego uszczegółowienie, wartości wyjaśniającej przyjętych wskaźników, jednoznaczności pojęć, czy problem w ogóle istnieje; sprawdzenie narzędzi i technik badawczych, strony techniczno - organizacyjnej badań, dostępnych środków finansowych.
6. Dobór próby.
7. Badanie.
8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego - weryfikacja wstępna i pogłębiona.
9. Wstępne grupowanie materiału surowego (kodowanie).
10. Analiza materiału empirycznego - konfrontacja danych empirycznych z pytaniami i hipotezami, zarówno analiza o charakterze ilościowym, jak i jakościowym.
11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań, testowanie siły i kierunku zależności między analizowanymi cechami, słuszności założeń badawczych i sformułowanych na ich podstawie hipotez.
12. Pisanie końcowego raportu z badań - naukowego lub komercyjnego
Pytania stosowane w postępowaniu badawczym dzielą się:
•ze względu na strukturę logiczną: rozstrzygające (proste, zawierające jedną alternatywę - wymagające wybrania jednej spośród dwóch odpowiedzi) oraz dopełniające czyli złożone (zawierają najczęściej więcej niż jedną możliwą odpowiedź)
•ze względu na pozyskiwanie określonych wiadomości : Informacyjne (uzyskanie od różnych podmiotów gotowych odpowiedzi) i badawcze (składają się z kilku części, pytań, problemy badawcze).
Analiza zjawisk i procesów politycznych
Dynamika rzeczywistości politycznej- do momentu wybuchu II wojny światowej, nauka o polityce była pod wpływem teorii Maxa Webera, która pojmowała rzeczywistość polityczną, jako wyidealizowany model ładu społecznego. 1.Władza polityczna utożsamiana była z pojęciem władzy państwowej i obejmuje zdolność do narzucenia jednostkom :woli państwa” nawet przy użyciu przymusu państwowego. 2. Aktywność polityczna jednostek i zbiorowości, przejawia się w ramach przypisanych im funkcji w ramach struktur organizacyjnych.3. Życie polityczne ma charakter zhierarchizowany i odzwierciedla typ ładu społecznego popartego na katalogu wartości. Lata powojenne przyniosły tzw. rewolucję behawioralną- skoncentrowanie polityki w kierunku teorii empirycznej, w miejsce teorii akcentujących stałość i ciągłość rozwoju politycznego, pojawiły się koncepcje kładące nacisk na reformy rzeczywistości powojennej: 1. zanik klasycznych podziałów socjopolitycznych 2. cicha rewolucja kulturowa 3. trzecia fala demokratyzacji 4. zmiana wyborcza 5. przywrócenie systemu partyjnego> Dostrzeżona specjalizacja struktur politycznych, poparta procesem wymiany informacji miała zwiększyć możliwość wpływania przez politykę na rozwój społeczny oraz zniesienie politycznej luki pomiędzy rozwiniętymi demokracjami a resztą świata. Używane pojęcia to zmiana polityczna i rozwój polityczny.
Analiza to rozłożenie rozpoznawanego materiału na części składowe i porównywanie o obserwowanie każdej części osobno lub na myślowym rozczłonkowaniu za pomocą logicznej abstrakcji. Wyróżniamy analizy: elementarne, przyczynowe i logiczne,
Transformacja systemowa w Polsce to ogół zmian zapoczątkowanych w latach 80, które ukierunkowane są na budowę wolnego rynku, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz demokratyzację.
Przebudowa państwa obejmuje niemal wszystkie sfery życia społecznego, dlatego na potrzeby badawcze wyróżnia się następujące pod kategorie transformacji:
transformację ustrojową (wdrażanie instytucji i procedur demokratycznych)
transformację ekonomiczną (tworzenie wolnego rynku opartego na własności prywatnej)
transformację społeczną (zmiana mentalności społecznej, akceptacja nowych reguł gry)
Polska jako pierwszy kraj w obozie socjalistycznym wkroczyła na drogę transformacji. Wraz z powstaniem NSZZ "Solidarność" w 1980 roku zaczęły się tworzyć zręby społeczeństwa obywatelskiego. Reformy rządu Mieczysława Rakowskiego w latach 1988-1989 uznawane są za inaugurację procesu transformacji ekonomicznej. Obrady Okrągłego Stołu i wybory z czerwca 1989 roku stanowiły natomiast początek transformacji ustrojowej
Transformacja ustrojowa - to zmiany zachodzące wewnątrz systemu politycznego oraz partyjnego, danego kraju lub też ich grupy. Zmiany związane z jakościową zmianą sposobu rządzenia, sprawowania władzy. Wiąże się także wielokrotnie ze zmianą elit. Transformacja prowadzi także do zmiany ustroju państwa.
Transformacja ustrojowa zgodnie z koncepcją Jana Szczepańskiego to jeden z trzech elementów przekształceń rzeczywistości społecznej: reformy, rewolucji, transformacji.
Według Jana Szczepańskiego transformację ustrojową charakteryzuje endogenne źródło zmian. Transformacja nie jest synonimem zmiany społecznej. To ciąg zmian dokonujących się w różnych dziedzinach prowadzący do przemiany istotych dla całego systemu społecznego. Takie definiowanie problemu oddaje ducha transformacji przebytej przez społeczeństwo polskie w roku 1989[1].
Typowym przykładem są państwa Europy Środkowej z początku lat 90. XX wieku.
PROCES POLITYCZNY to przebieg regularnie następujących po sobie faktów politycznych pozostających ze sobą w związku przyczynowo-skutkowym
Czynniki wpływające na przebieg procesu politycznego:
- stopień rozwoju społeczno-gospodarczego
- charakter współdziałania danego kraju z innymi państwami
- rywalizacja ekonomiczna i społeczna z innymi krajami
- program ugrupowań mających większość w parlamencie
- dojście do władzy innej partii lub grupy politycznej
- osiągnięty stopień zorganizowania społeczeństwa (na ile jest ono obywatelskie)
- działalność partii skrajnie prawicowych
Typologie procesów politycznych:
samostanowienia (niezawisłość, niepodległość)- charakterystyczne dla państw dążących do niepodległości
upodmiotowienia - związane są z dążeniem pewnych grup społecznych do uzyskania podmiotowości politycznej u uczestnictwa w życiu politycznym na równi z innymi podmiotami
instytucjonalizacyjne- polegają na tworzeniu podstaw działania podmiotów politycznych i dopuszczaniu ich do uczestnictwa w funkcjonowaniu systemu politycznego (prawa wyborcze obywateli)
partycypacyjne- polegają na wzroście uczestnictwa podmiotów zbiorowych i indywidualnych w życiu publicznym(związki zawodowe)
DZIAŁANIA POLITYCZNE to podejmowanie i realizacja przez zorganizowane podmioty decyzji politycznych, wynikiem których jest powstanie określonych zjawisk politycznych i kształtowanie się określonych procesów politycznych
Cechy działań politycznych
Celowy ukierunkowany charakter, są wyrazem świadomego wyboru podmiotów
Są podejmowane z zamiarem wywołania określonych skutków politycznych
Są podejmowane w interesach wielkich grup społecznych
Konfliktowy charakter
Klasyfikacja działań politycznych ze względu na:
1) Stopień złożoności działań politycznych
Proste - do celu prowadzą czynności tego samego typu, związek pomiędzy czynnością a rezultatem ma charakter bezpośredni, np.: desygnowanie premiera
Złożone- mające charakter wieloczynnościowy np. proces legislacyjny
2) Liczba podmiotów
Działania jednostkowe, do których możemy zaliczyć działania celowe wykonywane na własną rękę
Działania zbiorowe będące sumą zachowań indywidualnych, najczęściej podobnych lub identycznych o znikomym stopniu organizacji(Lepper-głośniki)
Działania grupowe, których podmiotami są grupy społeczne
Działania totalne, w których podmiotowo uczestniczą wszystkie jednostki społeczne, grupy, instytucje i organizacje np.: wojna
3) Stopień jawności
Działania jawne, które są prowadzone pod kontrolą opinii społecznej (proces legislacyjny)
Działania ukryte prowadzone w tajemnicy, nie podlegają kontroli społecznej
Działania zamaskowane, których założenia są znane, cele szczegółowe pozostają tajemnicą
Racjonalne działania polityczne - to takie, które w sposób niezawodny, z największym prawdopodobieństwem prowadzi do preferowanego rezultatu przy jak najmniejszych kosztach
Typy działań politycznych
REFORMA proces rewolucyjnego, stopniowego, zwykle długotrwałego przekształcania systemu politycznego nienaruszający podstawowych reguł i mechanizmów przebiegających pod kontrolą instytucji władzy politycznej
REWOLUCJA nagła i rozległa zmiana polityczna obejmująca sferę personalną, polityczną, społeczną, kulturową i świadomościową
PRZEWROTY POLITYCZNE: zamachy stanu, pucze, spiski militarne
Segmentacja
W ekonomi podział rynku na grupy nabywców - inne produkty, inny marketing mix - pomijanie - brak dopasowania
W polityce - podział na grupy społeczne, ze względu na wspólne cechy, zmienne:
- demograficzne, ekonomiczne, społeczne, polityczne, kulturowe;
- segment - część elektoratu potrzebna, aby zwyciężyć w wyborach
- segmentacja wg podziału na lewicę i prawicę
Procedura segmentacji:
- badanie rynku politycznego
- analiza wyników
- profilowanie segmentów - charakterystyki ze względu na określone kryteria;
- eksperci od statystyki i programów komputerowych - profile segmentów
ELITA WŁADZY- to zespół ludzi sprawujących władzę, a więc podejmujących istotne decyzje polityczne z racji swego miejsca w strukturze politycznej.
Podstawowe metody wyodrębniania elity politycznej:
pozycyjna- EP tworzą osoby zajmujące strategiczne pozycje w państwie
reputacyjna- EP tworzą osoby, które w mniemaniu opinii publicznej mają istotny wpływ na decyzje państwowe
decyzyjna- EP tworzą osoby rzeczywiście podejmujące decyzje bądź mające na nie istotny wpływ
Cechy elit wg W.A. Welsha:
demograficzne:
-wiek
-pochodzenie narodowościowe
-pochodzenie społeczne
-formalne wykształcenie
-rodzaj specjalistycznego wykształcenia
cechy karier politycznych:
-formalna pozycja w elicie władzy
-doświadczenie polityczne
orientacja na wartości i zadania
M.Simlat wyróżnił 3 cechy strukturalne elity:
ograniczona liczebność- elita jest grupą nieliczną
członkowie elity zajmują wysoką pozycję w strukturach instytucjonalnych systemu społecznego i politycznego
możliwość oddziaływania elity na politykę w skali całego państwa, szczególnie oddziaływanie w sferze politycznej
Relacje między elitami:
jedna elita władzy z wyraźną tendencją alienowania się ze społeczeństwa (MY-ONI)
równoległe istnienie dwóch elit- rządzącej i opozycyjnej
porozumienie między elitą a rządzonymi
Ograniczenia jakim podlegają elity:
1. elity zawsze wymagają pomocy ze strony mas (nieelit)
2. elity ograniczone są przez obietnice i apele przy czym argumenty polityczne elit muszą być dostosowane do orientacji nieelit do których są skierowane.
3. orientacje nieelit w stosunku do świata społecznego i politycznego, są zależne od stopnia rozwoju socjoekonomicznego jakie osiągnęło społeczeństwo.
31.Analiza - polega na rozłożeniu rozpoznawanego materiału na części składowe i rozpatrywaniu każdej części osobno albo na myślowym rozczłonkowaniu za pomocą logicznej abstrakcji.
Typy analizy:
- elementarna - występuje wtedy gdy rozkłada się przedmiot badań na elementy i nie dopatruje się między nimi wzajemnych stosunków. Ma opisowy charakter.
- przyczynowa - ma na celu wykrywanie związków między poszczególnymi zjawiskami. Polega na rozkładaniu przedmiotu badań na części składowe, ze zwróceniem uwagi na związki między nimi.
- logiczna - polega na rokładaniu złożonych przedmiotów poznawczych na ich części składowe, z uwzględnieniem zachodzących miedzy nimi stosunków logicznych
Transformacja - wymiar społeczny
Procesy transformacji systemowej oddziałują na społeczeństwo wielokierunkowo. Po
pierwsze, zmienia się środowisko polityczne, w którym żyje społeczeństwo. Oznacza to,
że niektóre wartości (bezpieczeństwo socjalne!) przestają mieć priorytet, zaś na ich
miejsce pojawiają się nowe (przedsiębiorczość). Po drugie - zmieniająca się szybko
gospodarka, a zwłaszcza efekty terapii szokowej powodują nierzadko dramatyczne
rozwarstwienie społeczne, efekty nieprzystosowania, pauperyzację i pojawienie się
zjawisk dotąd nieznanych - np. bezrobocia. Powstające obszary strukturalnego
bezrobocia wpływają z kolei na samoocenę i definicję ról społecznych. Przykładem może
być tu Polska, która wybierając ścieżkę transformacji szokowej (błyskawicznej) naraziła
się na podwojenie wskaźnika nierówności społecznej:
Okazuje się jednak, że szybkość przekształceń nie jest główną determinantą wzrostu
zróżnicowania społecznego. Rozpoczynające proces przeobrażenia państwa miały pod
koniec lat 80-tych zbliżony profil społeczny. Szybko okazało się, Ŝe gospodarki mające
największy potencjał, uzależnione ekonomicznie i kulturowo od obszaru europejskiego
notują najmniejszy przyrost zróżnicowania społecznego. Największy wzrost skośności
rozkładu dochodow zanotowały, znajdujące się w fatalnym stanie makroekonomicznym i
niedoinwestowanie rynki postradzieckie - a także powiązana z nimi dawna Pribałtika.
Zmiany w dystrybucji dochodu narodowego (wskaźnik Giniego), za: [5]
Efekt ten widać jeszcze wyraźniej w przypadku poszerzenia tzw. społecznego profilu
biedy. W państwach aspirujących do UE, dzięki wykorzystaniu silnych więzi z rynkiem
europejskim, emigracji (wpływającej na krajowy wspołczynnik bezrobocia i saldo
transferow bieżących w bilansie płatniczym) wzrost biedy był ponad trzykrotnie niŜszy niŜ na wschodnich rubieżach Europy. Szybkie roŜnicowanie się społeczeństwa widać takŜe w zmianach struktury konsumpcji. Wroku 1995 piąty, najwyŜszy kwintyl dochodowy (20% członkow populacji o najwyŜszych
dochodach) ograniczał swoje wydatki konsumpcyjne (co odpowiadało wzmoŜonym
inwestycjom). Wkrotce okazało się, Ŝe ta polityka jest skuteczna - 2 lata poźniej
przejściowy kryzys dotknął jedynie gorzej usytuowane grupy społeczne. Co więcej, na
początku XXI w., najbogatsi mogli zwiększać swoje wydatki konsumpcyjne, podczas gdy
pozostała część społeczeństwa zmagała się z recesją.
Zmiany w strukturze wydatkow grup społecznych, za:[12]
PowyŜsze wykresy nie stanowią jednak dowodu na dominację czynnikow stricte
ekonomicznych w zmianach społecznych. Rownie waŜna jest zmiana toŜsamości
społecznej, rozbudowa świadomości w zakresie odpowiedzialności za państwo, czy
konieczności przejawiania aktywności. Charakterystyki te są jednak znacznie trudniejsze
(co nie znaczy: niemoŜliwe) do zmierzenia. Przykładem jest publikowane przez Freedom
House zestawienie wskaźnikow budowy społeczeństwa obywatelskiego.
Wskaźnik ten bierze pod uwagę m.in. takie wartości jak: liczba organizacji
pozarządowych, non-proft, charytatywnych itp. utworzonych od rozpoczęcia procesu
transformacji, aktywność społeczną w organizacjach pozarządowych (odsetek
społeczeństwa), funkcjonowanie pozarządowych organizacji antyliberalnych, potencjał
finansowy organizacji, źrodła finansowania itp. Podobnie jak w przypadku innych
indeksow FH, niŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą sytuację.
Transformacja - wymiar polityczny
Rozpoczynające się przeobraŜenie postawiło przed krajami wiele problemow.
Transformacja nie jest zwykłą zmianą ekipy rządowej - jak jest to normalną praktyką
demokratyczną; transformacja oznacza konieczność totalnej zmiany struktury państwa,
stworzenia podwalin pod nowy system polityczny - a wszystko to dzieje się nagle, często
bez przygotowania. MoŜna nawet zaryzykować twierdzenie, Ŝe jest to swoiste
„przegrupowanie pod ogniem” - i to przegrupowanie, ktore zakłada pełną modernizację
własnych sił. Warto dodać, Ŝe w przypadku Europy transformacja często była inicjowana
gwałtownymi wydarzeniami i przełomami, co sprawiało, Ŝe nowe elity nie tylko nie miały
wizji nowej organizacji państwa, ale często w ogole nie były przygotowane do przejęcia
władzy3.
Wszystkie państwa dawnego bloku socjalistycznego odziedziczyły podobny model
polityczny. Był on oparty o praktycznie monopartyjny system parlamentarny (choć często
zdarzało się, Ŝe dla zachowania pozorow, utrzymywano fasadowe partie satelickie - jak
polskie Stronnictwo Demokratyczne, czy Zjednoczone Stronnictwo Ludowe). Partia
cieszyła się teŜ olbrzymim realnym wpływem na władzę, a od jej organow (takich jak
Biuro Polityczne, czy Komitet Centralny) zaleŜał w istocie skład i kierunek działań rządu.
Niewątpliwym wyroŜnikiem krajow postsocjalistycznych była teŜ wszechobecność
komorek partyjnych i jej powiązanie z organizacjami społecznymi, lokalnymi i zakładami
pracy (POP).
Kryzys społeczny, zjawisko nakładania się konfliktów i napięć społecznych, prowadzące do przeobrażeń systemowych, a także do dezorganizacji życia społecznego, polegającego na osłabieniu więzi międzyludzkich, osłabieniu kontroli społecznej, zachwianiu ładu społecznego.
Więź społeczna:
Trzy wymiary więzi społecznej:
- jako coś naturalnego, spontanicznego
- jako intencjonalny związek
- jako przymus, nacisk
Typy integracji:
- integracja kulturowa
- integracja normatywna
- integracja komunikatywna
- integracja funkcjonalna
Proces tworzenia się więzi społecznej:
- styczność
- styczność psychiczna
- łączność psychiczna
- styczność społeczna
Rodzaje styczności społecznych:
- przelotne i trwałe
- publiczne i prywatne
- rzeczowe i osobiste
- pośrednie i bezpośrednie
Cztery wymiary instytucji społecznych:
- jako zespoły ludzi
- jako zespoły czynności
- jako dobra materialne i środki działania
Istytucje:
- formalne
- nieformalne
Rozpad więzi społecznych:
Powód:
- podział zbiorowości na dwie wrogie grupy
- brak wspólnego celu
- brak identyfikacji z grupą
- obojętność wobec wartości
- konflikt wobec sposobów osiągania celu
Wielowymiarowa koncepcja alienacji przejawia się:
- poczucie bezsilności
- poczucie bezsensu
- poczucie anomi i braku norm
- poczucie izolacji kulturowej i społecznej
- poczucie wyobcowania
Badanie socjometryczne - rezultatem badania jest uzyskanie wykresu - socjogramu wzajemnych relacji panujących w grupie pracowniczej. Dzięki temu badaniu możliwe jest dokonanie analizy stosunków międzyludzkich, a co za tym idzie wyodrębnić osoby najbardziej i najmniej lubiane, pozostające w konflikcie, izolowane i odrzucane. Technika polega na stworzeniu i zastosowaniu kwestionariusza składającego się z kilku pytań. Pytania odnoszą się do sympatii lub antypatii wobec innych pracowników. Członkowie badanej grupy wypełniają kwestionariusz, mając do dyspozycji i wyboru nazwiska wszystkich osób tworzących dany zespół. Dzięki otrzymanym danym możliwe jest wykreślenie socjogramu, również z uwzględnieniem płci i pozycji w grupie pracowników
Formy rozwiązywania konfliktów:
a) podejście tradycyjne (kompromis, arbitraż, odwlekanie, pokojowe współistnienie)
b) podejście nowoczesne (interwencje stron lub osoby trzeciej, spotkanie poświęcone rozwojowi organizacji w której rozgrywa się konflikt)
c) wymiana wizerunków
Funkcje konfliktów:
- interująca
- demaskatorska
- progresywna
- regresywna
Elementy składowe konfliktu:
- przedmiot konfliktu
- strony konfliktu
- cel konfliktu
- walka