Temat zajęć:

Ochrona uprawnień pracowniczych określonych w przepisach prawa pracy.

Ochrona uprawnień pracowniczych

określonych w przepisach prawa pracy.

I. Źródła prawa pracy.

Artykuł 9 k.p. określa katalog źródeł prawa pracy. Katalog ten obejmuje:

1. Ustawowe źródła prawa pracy - źródła powszechnego prawa pracy:

a/ Konstytucja,

b/ ustawy ,

c/ umowy międzynarodowe: traktaty, konwencje MOP,

d/ akty podstawowe: rozporządzenia Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów

i Ministrów wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.

2. Autonomiczne źródła prawa pracy, szczególne źródła prawa pracy, źródła specyficzne:

a/ układy zbiorowe pracy,

b/ regulaminy pracy,

c/ regulaminy wynagradzania,

d/ porozumienia zbiorowe,

e/ statuty.

Relacjami miedzy powszechnymi a autonomicznymi źródłami prawa pracy rządzi zasada korzyści (uprzywilejowania) pracownika. Oznacza to, że:

a/ postanowienia układów zbiorowych pracy, innych porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów mogą odbiegać w swej treści od przepisów kodeksu pracy, innych ustaw i aktów wykonawczych, pod warunkiem że te postanowienia nie są mniej korzystne dla pracowników od tychże przepisów. Jeśli postanowienia są korzystniejsze dla pracowników od tych przepisów wiążą strony, jeśli natomiast są mniej korzystne są nieobowiązujące, nie wiążą stron.

b/ postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia układów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych. Jeśli są mniej korzystne są nieobowiązujące.

2. Indywidualne i zbiorowe prawo pracy.

1. Indywidualne prawo pracy:

reguluje stosunki pomiędzy pracodawcą a pracownikiem nosząc niekiedy nazwę indywidualnych stosunków pracy.

2. Zbiorowe prawo pracy:

reguluje stosunki pomiędzy organizacjami pracowników a pracodawcami lub ich organizacjami, nosząc niekiedy nazwę zbiorowych stosunków pracy. Ich treścią jest przede wszystkim ochrona praw i interesów pracowników, a także ograniczanie i rozwiązywanie zbiorowych sporów pracy. Zbiorowe prawo pracy obejmuje:

a/ prawo związkowe,

b/ prawo układowe rokowania i układy zbiorowe oraz inne porozumienia zawierane

pomiędzy związkami i pracodawcami),

c/ prawo zbiorowych sporów pracy (spory i strajki),

d/ prawne podstawy działania organizacji pracodawców.

3. Uprawnienia pracownicze wynikające

z ustawowych źródeł prawa pracy.

1. Konstytucja.

1. Konstytucyjne gwarancje dotyczące indywidualnych stosunków pracy:

Konstytucja zapewnia niektóre podstawowe uprawnienia pracownicze, jak:

a/ prawo do minimalnego wynagrodzenia

b/ prawo do wypoczynku,

c/ prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

d/ zakaz zatrudniania dzieci do lat 16.

2. Konstytucyjne gwarancje dotyczące zbiorowych stosunków pracy:

a/ prawo zrzeszania się w związki zawodowe,

b/ układy zbiorowe pracy,

c/ prawo do strajku,

d/ prawo prowadzenia sporów zbiorowych,

e/ prawo prowadzenia dialogu społecznego.

2. Kodeks pracy.

1. Dział pierwszy- Przepisy ogólne:

- Rozdział I - Przepisy wstępne - Art. 1 - Kodeks pracy określa prawa i obowiązki

pracowników i pracodawców .

- Rozdział II - Podstawowe zasady prawa pracy:

a/ prawo do pracy,

b/ poszanowanie dóbr osobistych,

c/ równe prawa pracowników,

d/ zakaz dyskryminacji,

e/ prawo do godziwego wynagrodzenia,

f/ prawo do wypoczynku,

g/ zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

h/ potrzeby socjalno-bytowe,

i/ podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

j/ zgodność umów i innych aktów z prawem,

k/ tworzenie organizacji,

l/ uczestniczenie w zarządzaniu.

- Rozdział IIa - Równe traktowanie w zatrudnianiu.

- Rozdział IIb - Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy:

a/ Państwowa Inspekcja Pracy,

b/ Państwowa Inspekcja Sanitarna,

c/ Społeczna Inspekcja Pracy.

2. Dział drugi - Stosunek pracy:

- Rozdział I - Przepisy ogólne

- Rozdział II - Umowa o pracę:

a/ oddział 1 - zawarcie umowy o pracę,

b/ oddział 2 - przepisy o rozwiązywaniu umowy o pracę,

c/ oddział 3 - rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem,

d/oddział 4 - uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego

z prawem wypowiedzenia umowy o prace przez pracodawcę,

e/ oddział 5 - rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia,

f/ oddział 6 - uprawnienia pracownicze w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez

pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia,

g/ oddział 6a- uprawnienia pracodawcy w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez

pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia,

h/ oddział 7 - wygaśnięcie umowy o pracę.

- Rozdział IIa - Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej.

- Rozdział II b - Zatrudnienie pracowników w formie telepracy.

- Rozdział III - Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz

spółdzielczej umowy o pracę.

3. Dział trzeci- Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia:

- Rozdział I - Ustalanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą.

- Rozdział Ia - Wynagrodzenie za pracę.

- Rozdział II - Ochrona wynagrodzenia za pracę.

- Rozdział III - Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy

- Rozdział IIIa - Odprawa rentowa lub emerytalna.

- Rozdział IV - Odprawa pośmiertna.

4. Dział czwarty - Obowiązki pracodawcy i pracownika:

- Rozdział I - Obowiązki pracodawcy.

- Rozdział II - Obowiązki pracownika.

- Rozdział IIa - Zakaz konkurencji

- Rozdział III - Kwalifikacje zawodowe pracowników.

- Rozdział IV - Regulamin pracy.

- Rozdział V - Nagrody i wyróżnienia.

- Rozdział VI - Odpowiedzialność porządkowa pracowników.

5. Dział piąty- Odpowiedzialność materialna pracowników:

- Rozdział I - Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy.

- Rozdział II - Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi.

6. Dział szósty - Czas pracy:

- Rozdział I - Przepisy ogólne.

- Rozdział II - Normy i ogólny wymiar czasu pracy.

- Rozdział III - Okresy odpoczynku.

- Rozdział IV - Systemy i rozkłady czasu pracy.

- Rozdział V - Praca w godzinach nadliczbowych.

- Rozdział VI - Praca w porze nocnej.

- Rozdział VII - Praca w niedziele i święta.

7. Dział siódmy - Urlopy pracownicze:

- Rozdział I - Urlopy wypoczynkowe.

- Rozdział II - Urlopy bezpłatne.

8. Dział ósmy - Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem.

9. Dział dziewiąty - Zatrudnienie młodocianych.

- Rozdział I -Przepisy ogólne.

- Rozdział II -Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania

zawodowego.

- Rozdział III - Dokształcanie.

- Rozdział IIIa - Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe.

- Rozdział IV - Szczególna ochrona zdrowia.

- Rozdział V - Urlopy wypoczynkowe.

- Rozdział VI - Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe.

10. Dział dziesiąty - Bezpieczeństwo i Higiena pracy:

- Rozdział I - Podstawowe obowiązki pracodawcy.

- Rozdział II - Prawa i obowiązki pracownika.

- Rozdział III - Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy.

- Rozdział IV -Maszyny i inne urządzenia techniczne-

- Rozdział V - Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia

lub życia.

- Rozdział VI - Profilaktyczna ochrona zdrowia.

- Rozdział VII -Wypadki przy pracy i choroby zawodowe.

- Rozdział VIII -Szkolenie

- Rozdział IX - Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze.

- Rozdział X - Służba bezpieczeństwa i higieny pracy.

- Rozdział XI - Konsultacje w zakresie bhp oraz komisja bhp.

- Rozdział XII -Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwem.

- Rozdział XIII - Przepisy bhp dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy.

11. Dział jedenasty Układy zbiorowe pracy:

- Rozdział I - Przepisy ogólne.

- Rozdział II - Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy.

- Rozdział III - Zakładowy układ zbiorowy pracy.

12. Dział dwunasty Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy:

- Rozdział I - Przepisy ogólne.

- Rozdział II - Postępowanie pojednawcze.

- Rozdział III - Sądy pracy.

13. Dział trzynasty Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika.

14. Dział czternasty Przedawnienie roszczeń.

15. Dział piętnasty Przepisy końcowe

3. Ustawy i rozporządzenia

Kodeks pracy nie reguluje wszystkich zagadnień należących do przedmiotu prawa pracy. Zagadnienia prawa pracy regulują również inne ustaw i rozporządzenia, do których należą między innymi:

a/ Ustawa o związkach zawodowych,

b/ Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych,

c/ Ustawa o ZFŚS,

d/ Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy

z przyczyn niedotyczących pracowników (o zwolnieniach grupowych),

e/ Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy,

f/ Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy,

g/ Ustawa o społecznej inspekcji pracy.

h/ Ustawa o negocjacyjnym systemie kształtowania wynagrodzeń.

i/ Ustawa o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji .

j/ Ustawa o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych

i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego.

k/ Rozporządzenie w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za

powierzone mienie.

l/ Rozporządzenie w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej

pracowników za szkodę w powierzonym mieniu .

ł/ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie wojewódzkich komisji dialogu

społecznego.

m/ Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-

pożyczkowych

4. Umowy międzynarodowe:

Międzynarodowymi źródłami prawa pracy są ratyfikowane umowy międzynarodowe dotyczące stosunków pracy- indywidualnych i zbiorowych.

- Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy .

MOP została powołana w 1919 r. w traktacie wersalskim jako organizacja autonomiczna przy Lidze Narodów. Od 1945 r. MOP posiada status wyspecjalizowanej organizacji ONZ. Celem MOP jest podejmowanie różnego typu przedsięwzięć zmierzających do poprawy warunków pracy i bytu pracowników w skali międzynarodowej. W pracach MOP uczestniczą przedstawicielstwa pracowników, związków zawodowych i pracodawców poszczególnych państw członkowskich.

- Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka:

1. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - zajmuje się m. in. wolnościami związkowymi.

2. Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych - dotyczy m.in. prawa do pracy
i do sprawiedliwych warunków do pracy, wolności pracy zakazu dyskryminacji
w zatrudnieniu, wolności związkowych i prawa do strajku, prawa do zabezpieczenia społecznego.

Uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w grudniu 1966 r., ratyfikowane przez Polskę w 1977 r.

- Europejska Karta Społeczna

Sporządzona w Turynie 18 października 1961 r, zmieniana protokołem z 21 października 1991 r. Karta dotyczy praw socjalnych, prawa do pracy i odpowiednich warunków do pracy, BHP, sprawiedliwego wynagrodzenia, organizowania się i rokowań zbiorowych oraz poradnictwa i szkolenia zawodowego, ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i medycznej i innych.

Polska ratyfikowała Kartę w 1997 r., wyłączając z niej kilka ustępów np.: prawo pracowników do takiego wynagrodzenia, które zapewni im i ich rodzinom godziwy poziom życia, prawo pracowników i pracodawców do strajku (lokautu).

Europejska Karta Społeczna:

Artykuł 1

Prawo do pracy

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do pracy, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 przyjąć, jako jeden z ich zasadniczych celów i obowiązków, osiągnięcie i utrzymanie możliwie najwyższego i stabilnego poziomu zatrudnienia w celu osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia;

2 chronić skutecznie prawo pracownika do zarabiania na życie poprzez pracę swobodnie wybraną;

3 ustanowić lub utrzymywać bezpłatne służby zatrudnienia dla wszystkich pracowników;

4 zapewnić lub popierać odpowiednie poradnictwo zawodowe, szkolenie i readaptację zawodową.

Artykuł 2

Prawo do odpowiednich warunków pracy

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do odpowiednich warunków pracy, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 określić rozsądny dzienny i tygodniowy czas pracy, stopniowo skracać tygodniowy czas pracy do takiego wymiaru, na jaki pozwala wzrost wydajności oraz inne związane z tym czynniki;

2 zapewnić płatne dni świąteczne;

3 zapewnić coroczny, co najmniej dwutygodniowy płatny urlop;

4 zapewnić pracownikom zatrudnionym przy określonych pracach, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, bądź skrócenie czasu pracy, bądź dodatkowe płatne urlopy;

5 zapewnić tygodniowy wypoczynek, który będzie, w miarę możliwości, zbiegał się z dniem uznanym za dzień wolny od pracy zgodnie z tradycją lub zwyczajem danego kraju lub regionu.

Artykuł 3

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 wydać przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny;

2 zapewnić środki kontroli stosowania tych przepisów;

3 konsultować się, gdy zachodzi potrzeba, z organizacjami pracodawców i pracowników w sprawach środków zmierzających do poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Artykuł 4

Prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do sprawiedliwego wynagrodzenia, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 uznać prawo pracowników do takiego wynagrodzenia, które zapewni im i ich rodzinom godziwy poziom życia;

2 uznać prawo pracowników do zwiększonej stawki wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, z zastrzeżeniem wyjątków w przypadkach szczególnych;

3 uznać prawo pracowników, mężczyzn i kobiet, do jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości;

4 uznać prawo wszystkich pracowników do rozsądnego okresu wypowiedzenia w razie zwolnienia z pracy;

5 zezwolić na dokonywanie potrąceń z wynagrodzeń tylko na warunkach i w zakresie przewidzianym w ustawodawstwie krajowym lub ustalonym w układach zbiorowych pracy lub w orzeczeniach arbitrażowych.

Wykonywanie tych praw powinno być zapewnione w drodze bądź swobodnie zawartych układów zbiorowych pracy, bądź w drodze prawnie określonych mechanizmów ustalania wynagrodzeń, bądź za pomocą innych środków, odpowiednich do warunków krajowych.

Artykuł 5

Prawo do organizowania się

W celu zapewnienia lub popierania swobody pracowników i pracodawców tworzenia lokalnych, krajowych lub międzynarodowych organizacji w celu ochrony ich interesów ekonomicznych
i społecznych oraz wstępowania do tych organizacji, Umawiające się Strony zobowiązują się, że ustawodawstwo krajowe nie będzie naruszać ani też nie będzie stosowane w sposób, który naruszałby tę swobodę. Zakres, w jakim gwarancje przewidziane w niniejszym artykule będą miały zastosowanie do policji, zostanie określony przez ustawodawstwo krajowe. Zasada dotycząca stosowania tych gwarancji do członków sił zbrojnych i zakres, w jakim będą one miały zastosowanie do tej grupy osób, zostaną również określone przez ustawodawstwo krajowe.

Artykuł 6

Prawo do rokowań zbiorowych

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do rokowań zbiorowych, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 popierać wspólne konsultacje pomiędzy pracownikami a pracodawcami;

2 popierać, kiedykolwiek będzie to konieczne i właściwe, mechanizm dobrowolnych negocjacji między pracodawcami lub organizacjami pracodawców z jednej strony a organizacjami pracowników z drugiej strony, dla uregulowania, w drodze układów zbiorowych pracy, warunków zatrudnienia;

3 popierać ustanowienie i wykorzystywanie właściwych mechanizmów pojednawczych oraz dobrowolnego arbitrażu dla rozstrzygania sporów zbiorowych;

oraz uznają:

4 prawo pracowników i pracodawców do zbiorowego działania w przypadku konfliktu interesów, włączając w to prawo do strajku, z zastrzeżeniem zobowiązań, jakie mogłyby wyniknąć z wcześniej zawartych układów zbiorowych pracy.

Artykuł 7

Prawo dzieci i młodocianych do ochrony

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa dzieci i młodocianych do ochrony, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 ustalić, że wiek piętnastu lat będzie minimalnym wiekiem dopuszczenia do zatrudnienia,
z zastrzeżeniem wyjątków wobec dzieci zatrudnionych przy określonych, lekkich pracach, nieszkodliwych dla ich zdrowia, moralności lub kształcenia;

2 ustalić wyższy minimalny wiek dopuszczenia do zatrudnienia w niektórych, określonych zawodach, uznanych za niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia;

3 zabronić, by dzieci, które podlegają jeszcze obowiązkowemu nauczaniu, były zatrudniane przy pracach, które uniemożliwiałyby im pełne korzystanie z tego nauczania;

4 ograniczyć czas pracy pracowników mających mniej niż szesnaście lat tak, by odpowiadał potrzebom ich rozwoju, a szczególnie potrzebie ich szkolenia zawodowego;

5 uznać prawo pracowników młodocianych i praktykantów do sprawiedliwego wynagrodzenia lub do innych odpowiednich zasiłków;

6 przewidzieć, że czas poświęcany przez młodocianych na szkolenie zawodowe podczas zwykłego czasu pracy będzie, za zgodą pracodawcy, traktowany jako stanowiący część dnia pracy;

7 ustalić, że osoby zatrudnione, mające mniej niż osiemnaście lat, uprawnione będą do corocznego płatnego urlopu, nie krótszego niż trzy tygodnie;

8 zabronić zatrudniania osób mających mniej niż osiemnaście lat przy pracy nocnej, z wyjątkiem pewnych zawodów, określonych przez ustawodawstwo krajowe;

9 ustalić, że osoby mające mniej niż osiemnaście lat, wykonujące niektóre, określone przez ustawodawstwo krajowe zawody, będą podlegały regularnej kontroli lekarskiej;

10 zapewnić szczególną ochronę przed fizycznymi i moralnymi zagrożeniami, na które narażone są dzieci i młodociani, a szczególnie przed tymi, które bezpośrednio lub pośrednio wynikają
z ich pracy.

Artykuł 8

Prawo pracownic do ochrony

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa pracownic do ochrony, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 zapewnić kobietom, przed i po urodzeniu dziecka, urlop w wymiarze całkowitym co najmniej dwunastu tygodni bądź poprzez płatny urlop, bądź poprzez odpowiednie świadczenia z ubezpieczenia społecznego lub z funduszy publicznych;

2 uznać za bezprawne wypowiedzenie przez pracodawcę pracy kobiecie w okresie jej nieobecności z powodu urlopu macierzyńskiego lub dokonanie wypowiedzenia w takim terminie, że okres wypowiedzenia wygaśnie w trakcie takiej nieobecności;

3 zapewnić matkom karmiącym swoje dzieci wystarczające przerwy w tym celu;

4 a) uregulować zatrudnianie kobiet przy pracy nocnej w przemyśle;

b) zakazać zatrudniania kobiet w kopalniach pod ziemią oraz, jeżeli ma to miejsce, przy wszelkich innych pracach nieodpowiednich dla nich z powodu niebezpiecznego, niezdrowego lub uciążliwego charakteru.

Artykuł 9

Prawo do poradnictwa zawodowego

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do poradnictwa zawodowego, Umawiające się Strony zobowiązują się zapewnić lub popierać, w miarę potrzeby, służby, które będą udzielać pomocy wszystkim osobom, w tym osobom niepełnosprawnym, w rozwiązywaniu problemów dotyczących wyboru zawodu i awansu zawodowego, uwzględniając indywidualne predyspozycje oraz związek tych predyspozycji z możliwościami zatrudnienia; pomoc ta będzie dostępna bezpłatnie, zarówno dla młodzieży, w tym dla dzieci w wieku szkolnym, jak i dla dorosłych.

Artykuł 10

Prawo do szkolenia zawodowego

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do szkolenia zawodowego, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 zapewnić lub popierać, w miarę potrzeby, szkolenie techniczne i zawodowe wszystkich osób, w tym osób niepełnosprawnych, w porozumieniu z organizacjami pracodawców i pracowników oraz umożliwić oparty jedynie na kryterium uzdolnień indywidualnych dostęp do wyższego nauczania technicznego i uniwersyteckiego;

2 zapewnić lub popierać system przysposobienia zawodowego oraz inne systemy szkolenia młodych chłopców i dziewcząt w różnych zawodach;

3 zapewnić lub popierać, w miarę potrzeby:

a) odpowiednie i dostępne ułatwienia w celu szkolenia dorosłych pracowników;

b) specjalne ułatwienia w celu przeszkolenia dorosłych pracowników, niezbędnego ze względu na postęp techniczny lub nowe tendencje na rynku pracy;

4 popierać pełne wykorzystywanie ułatwień zapewnianych poprzez odpowiednie środki, takie jak:

a) obniżenie lub zniesienie wszelkich kosztów lub opłat;

b) przyznanie, w uzasadnionych przypadkach, pomocy finansowej;

c) włączenie do zwykłego czasu pracy czasu spędzanego na zawodowym szkoleniu uzupełniającym, podjętym w okresie zatrudnienia przez pracownika na życzenie jego pracodawcy;

d) zapewnienie, poprzez odpowiedni nadzór, w porozumieniu z organizacjami pracodawców i pracowników, skutecznego systemu przysposobienia zawodowego i każdego innego systemu szkolenia młodych pracowników oraz, w sposób ogólny, odpowiedniej ochrony młodych pracowników.

Artykuł 11

Prawo do ochrony zdrowia

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do ochrony zdrowia, Umawiające się Strony zobowiązują się podjąć bądź bezpośrednio, bądź we współpracy z organizacjami publicznymi lub prywatnymi, stosowne środki zmierzające zwłaszcza do:

1 wyeliminowania, tak dalece jak to możliwe, przyczyn chorób;

2 zapewnienia ułatwień w zakresie poradnictwa oraz oświaty, dla poprawy stanu zdrowia i rozwijania indywidualnej odpowiedzialności w sprawach zdrowia;

3 zapobiegania, tak dalece, jak to możliwe, chorobom epidemicznym, endemicznym i innym.

Artykuł 12

Prawo do zabezpieczenia społecznego

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego, Umawiające się Strony zobowiązują się:

1 ustanowić lub utrzymywać system zabezpieczenia społecznego;

2 utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy (nr 102) dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego;

3 zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia społecznego;

4 podjąć kroki, poprzez zawarcie odpowiednich porozumień dwustronnych i wielostronnych lub za pomocą innych środków, i z zastrzeżeniem warunków ustanowionych w takich porozumieniach, w celu zapewnienia:

a) równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych Umawiających się Stron, jeżeli chodzi o uprawnienia z tytułu zabezpieczenia społecznego, w tym zachowanie korzyści wynikających z ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego, bez względu na zmiany miejsca pobytu na terytoriach Umawiających się Stron, które mogłyby podjąć osoby chronione;

b) przyznawania, zachowania i przywracania uprawnień z tytułu zabezpieczenia społecznego za pomocą takich środków, jak zliczanie okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia, wypełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdej z Umawiających się Stron.

- Europejskie prawo pracy; Traktat Wspólnoty Europejskiej, dyrektywy

i rozporządzenia

V. Uprawnienia pracownicze wynikające

z autonomicznych źródeł prawa pracy.

1. Układ Zbiorowy Pracy:

a/ Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy.

b/ Zakładowy układ zbiorowy pracy - postanowienia dotyczące Układów Zbiorowych Pracy zawiera Kodeks pracy - art. 238 -241³⁰.

Układ zbiorowy pracy składa się z 3 części:

a/ normatywna - reguluje treści stosunku pracy, prawa i obowiązki stron stosunku pracy,

b/ obligacyjna - reguluje prawa i obowiązki stron zawierających układ zbiorowy tj związków zawodowych i pracodawcy ( pracodawców),

c/ socjalna - reguluje z reguły uprawnienia socjalne, które nie mają charakteru roszczeniowego.

2. Regulaminy:

a/ Regulamin pracy.- postanowienia dotyczące Regulaminu pracy zawiera Kodeks pracy :

Art. 104. § 1. Regulamin pracy ustala organizację i porządek w procesie pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników.

§ 2. ⁽⁸⁷⁾ Regulaminu pracy nie wprowadza się, jeżeli w zakresie przewidzianym w § 1 obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy lub gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników.

Art. 104¹. § 1. Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać w szczególności:

1) organizację pracy, warunki przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu, wyposażenie pracowników w narzędzia i materiały, a także w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej,

2) ⁽⁸⁸⁾ systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy,

3) ⁽⁸⁹⁾ (skreślony),

4) porę nocną,

5) ⁽⁹⁰⁾ termin, miejsce, czas i częstotliwość wypłaty wynagrodzenia,

6) wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz kobietom,

7) rodzaje prac i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego,

7a) ⁽⁹¹⁾ wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe,

8) obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,

9) przyjęty u danego pracodawcy sposób potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.

§ 2. Regulamin pracy powinien zawierać informacje o karach stosowanych zgodnie z art. 108 z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracowników.

Art. 104². § 1. Regulamin pracy ustala pracodawca w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową.

§ 2. W razie nieuzgodnienia treści regulaminu pracy z zakładową organizacją związkową w ustalonym przez strony terminie, a także w przypadku, gdy u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, regulamin pracy ustala pracodawca.

Art. 104³. § 1. Regulamin pracy wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, w sposób przyjęty u danego pracodawcy.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany zapoznać pracownika z treścią regulaminu pracy przed rozpoczęciem przez niego pracy.

b/ Regulamin wynagradzania - postanowienia dotyczące Regulaminu wynagradzania zawiera Kodeks pracy:

Art. 77². § 1. ⁽⁵⁶⁾ Pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników, nie objętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy odpowiadającym wymaganiom określonym w § 3, ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania.

§ 2. W regulaminie wynagradzania, o którym mowa w § 1, pracodawca może ustalić także inne świadczenia związane z pracą i zasady ich przyznawania.

§ 3. Regulamin wynagradzania obowiązuje do czasu objęcia pracowników zakładowym układem zbiorowym pracy lub ponadzakładowym układem zbiorowym pracy ustalającym warunki wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą w zakresie i w sposób umożliwiający określanie, na jego podstawie, indywidualnych warunków umów o pracę.

§ 4. Regulamin wynagradzania ustala pracodawca. Jeżeli u danego pracodawcy działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią regulamin wynagradzania.

§ 5. ⁽⁵⁷⁾ Do regulaminu wynagradzania stosuje się odpowiednio przepisy art. 239 § 3, art. 241¹² § 2, art. 241¹³ oraz art. 241²⁶ § 2.

§ 6. Regulamin wynagradzania wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, w sposób przyjęty u danego pracodawcy.

3. Inne:

a/ Porozumienia zbiorowe.

b/ Porozumienia zawieszające..

c/ Zakładowa umowa emerytalna.

d/ Pakt socjalny.

e/ Zakładowy regulamin socjalny.

f/ Statut.

4. Instytucje upoważnione do ochrony

uprawnień pracowniczych.

1. Związki Zawodowe.

Uprawnienia związków zawodowych wynikające z ustawy o związkach zawodowych:

................................................

Art. 4. Związki zawodowe reprezentują pracowników i inne osoby, o których mowa w art. 2, a także bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych.

Art. 5. Związki zawodowe mają prawo reprezentowania interesów pracowniczych na forum międzynarodowym.

Art. 6. Związki zawodowe współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku.

Art. 7. 1. W zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności związkowej.

2. W sprawach indywidualnych stosunków pracy związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków. Na wniosek pracownika niezrzeszonego związek zawodowy może podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy.

Art. 8. Na zasadach przewidzianych w niniejszej ustawie oraz w ustawach odrębnych związki zawodowe kontrolują przestrzeganie przepisów dotyczących interesów pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin.

...............................................

Art. 19. 1. ⁽¹⁾ Organizacja związkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080), zwanej dalej "ustawą o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych", ma prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych. Nie dotyczy to założeń projektu budżetu państwa oraz projektu ustawy budżetowej, których opiniowanie regulują odrębne przepisy.

2. ⁽²⁾ Organy władzy i administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego kierują założenia albo projekty aktów prawnych, o których mowa w ust. 1, do odpowiednich władz statutowych związku, określając termin przedstawienia opinii nie krótszy jednak niż 30 dni. Termin ten może zostać skrócony do 21 dni ze względu na ważny interes publiczny. Skrócenie terminu wymaga szczególnego uzasadnienia. Bieg terminu na przedstawienie opinii liczy się od dnia następującego po dniu doręczenia założeń albo projektu wraz z pismem określającym termin przedstawienia opinii. Nieprzedstawienie opinii w wyznaczonym terminie uważa się za rezygnację z prawa jej wyrażenia.

2¹. ⁽³⁾ Założenia albo projekty aktów prawnych, o których mowa w ust. 1, organy władzy i administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego przekazują również na odpowiedni adres elektroniczny wskazany przez właściwy organ statutowy związku, nie później niż w dniu ich doręczenia na piśmie.

3. ⁽⁴⁾ W razie odrzucenia w całości lub w części stanowiska związku, właściwy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego informuje o tym związek na piśmie, podając uzasadnienie swojego stanowiska. W razie rozbieżności stanowisk związek może przedstawić swoją opinię na posiedzeniu właściwej komisji sejmowej, senackiej lub samorządu terytorialnego.

4. Związkom zawodowym przysługuje prawo wyrażania publicznie opinii na temat założeń lub projektów, o których mowa w ust. 1, w środkach masowego przekazu, w tym także w radio i telewizji.

informacje o jednostce

Art. 19¹. ⁽⁵⁾ 1. Organizacja związkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, ma prawo opiniowania dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej, w szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i komunikatów, oraz projektów aktów prawnych Unii Europejskiej w zakresie zadań objętych zadaniami związków zawodowych.

2. Organy władzy i administracji państwowej kierują dokumenty konsultacyjne Unii Europejskiej oraz projekty aktów prawnych, o których mowa w ust. 1, do odpowiednich władz statutowych związku, określając termin przedstawienia opinii.

3. Dokumenty konsultacyjne Unii Europejskiej oraz projekty aktów prawnych, o których mowa w ust. 1, organy władzy i administracji państwowej przekazują na odpowiedni adres elektroniczny, wskazany przez właściwy organ statutowy związku.

Art. 20. 1. ⁽⁶⁾ Organizacja związkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, ma prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego. Wnioski dotyczące ustaw związek kieruje do posłów lub organów mających prawo inicjatywy ustawodawczej. W przypadku aktów prawnych niższego rzędu wnioski kieruje się do organów uprawnionych do ich wydania.

2. Organ państwowy, do którego został skierowany wniosek, obowiązany jest w terminie 30 dni przedstawić związkowi zawodowemu swoje stanowisko, a w razie negatywnego stanowiska - także jego uzasadnienie.

Art. 21. 1. Na zasadach ustalonych odrębnymi przepisami związkom zawodowym przysługuje prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy.

2. W gałęziach pracy nieobjętych układami zbiorowymi regulacja warunków pracy i płacy wymaga konsultacji ze związkami zawodowymi.

Art. 22. ⁽⁷⁾ (uchylony).

Art. 23. 1. Związki zawodowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Jeżeli w sprawach, o których mowa w ust. 1, zdaniem związku zawodowego postępowanie organu administracji państwowej i samorządu terytorialnego lub pracodawcy jest niezgodne z prawem lub narusza zasady sprawiedliwości, związek może wystąpić do właściwego organu z żądaniem spowodowania usunięcia we właściwym trybie stwierdzonej nieprawidłowości.

................................

Art. 26. Do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej należy w szczególności:

1) zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy,

2) zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników,

3) sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

4) kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy,

5) zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów.

Art. 26¹. ⁽⁹⁾ 1. W razie przejścia zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę, dotychczasowy i nowy pracodawca są obowiązani do poinformowania na piśmie działających u każdego z nich zakładowych organizacji związkowych o przewidywanym terminie tego przejścia, jego przyczynach, prawnych, ekonomicznych oraz socjalnych skutkach dla swoich pracowników, a także zamierzonych działaniach dotyczących warunków zatrudnienia tych pracowników, w szczególności warunków pracy, płacy i przekwalifikowania.

2. Informacje, o których mowa w ust. 1, dotychczasowy i nowy pracodawca są obowiązani przekazać co najmniej na 30 dni przed przewidywanym terminem przejścia zakładu pracy lub jego części.

3. Jeżeli dotychczasowy lub nowy pracodawca zamierza podjąć działania dotyczące warunków zatrudnienia pracowników, jest obowiązany do podjęcia negocjacji z zakładowymi organizacjami związkowymi w celu zawarcia porozumienia w tym zakresie, w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia przekazania informacji o tych działaniach.

4. W razie niezawarcia porozumienia w terminie, o którym mowa w ust. 3, z powodu niemożności uzgodnienia przez strony jego treści, pracodawca samodzielnie podejmuje działania w sprawach dotyczących warunków zatrudnienia pracowników, uwzględniając ustalenia dokonane z zakładowymi organizacjami związkowymi w toku negocjacji nad zawarciem porozumienia.

5. Przepisy ust. 3 i 4 nie mają zastosowania, gdy tryb dokonania działań dotyczących warunków zatrudnienia pracowników, jakie zamierza podjąć pracodawca, określają odrębne przepisy.

Art. 27. 1. Ustalanie zasad wykorzystania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, w tym podział środków z tego funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności, ustala pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładową organizacją związkową.

2. Przyznawanie pracownikom świadczeń z funduszu, o którym mowa w ust. 1, dokonywane jest w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową.

3. ⁽¹⁰⁾ Regulaminy nagród i premiowania są ustalane i zmieniane w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową; dotyczy to również zasad podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w państwowej jednostce sfery budżetowej.

4. ⁽¹¹⁾ (skreślony).

Art. 28. Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie związku zawodowego informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej, w szczególności informacji dotyczących warunków pracy i zasad wynagradzania.

Art. 29. 1. W razie uzasadnionego podejrzenia, że w zakładzie pracy występuje zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników, zakładowa organizacja związkowa może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o przeprowadzenie odpowiednich badań, zawiadamiając o tym równocześnie właściwego okręgowego inspektora pracy. Pracodawca jest obowiązany w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku zawiadomić zakładową organizację związkową o swoim stanowisku. W razie przeprowadzenia badań, pracodawca udostępnia ich wyniki zakładowej organizacji związkowej wraz z informacją o sposobie i terminie usunięcia stwierdzonego zagrożenia.

2. Zawiadomienie zakładowej organizacji związkowej o odrzuceniu wniosku, o którym mowa w ust. 1, lub niezajęcie przez pracodawcę stanowiska wobec tego wniosku w terminie 14 dni od dnia jego złożenia upoważnia zakładową organizację związkową do przeprowadzenia niezbędnych badań na koszt pracodawcy. O zamiarze podjęcia badań, ich zakresie oraz przewidywanych kosztach zakładowa organizacja związkowa zawiadamia pracodawcę na piśmie z co najmniej 14-dniowym wyprzedzeniem.

3. Pracodawca może w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 2, zwrócić się do właściwego okręgowego inspektora pracy o ustalenie celowości zamierzonych badań lub ich niezbędnego zakresu. Przeprowadzenie badań wbrew stanowisku inspektora pracy zwalnia pracodawcę z obowiązku pokrycia kosztów tych badań.

Art. 30. 1. W zakładzie pracy, w którym działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich broni praw i reprezentuje interesy swych członków.

2. Pracownik niezrzeszony w związku zawodowym ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących pracowników będących członkami związku, jeżeli wybrana przez niego zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jego praw pracowniczych.

2¹. W indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca jest obowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracownikach korzystających z jej obrony, zgodnie z przepisami ust. 1 i 2. Nieudzielenie tej informacji w ciągu 5 dni zwalnia pracodawcę od obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tych pracowników.

3. W sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów pracowników organizacje związkowe mogą tworzyć wspólną reprezentację związkową.

4. W sprawach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska z organizacjami związkowymi, organizacje te przedstawiają wspólnie uzgodnione stanowisko. Sposób ustalania i przedstawiania tego stanowiska przez każdorazowo wyłanianą do tych spraw wspólną reprezentację związkową określa porozumienie zawarte przez organizacje związkowe.

5. ⁽¹²⁾ Jeżeli w sprawie ustalenia regulaminu wynagradzania, regulaminów nagród i premiowania, regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, planu urlopów lub regulaminu pracy, a także okresów rozliczeniowych, o których mowa w art. 129 § 2 i art. 135 § 2 i 3 Kodeksu pracy, oraz wykazu prac, o którym mowa w art. 151⁷ § 4 Kodeksu pracy, organizacje związkowe albo organizacje związkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 241^25a Kodeksu pracy nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni, decyzje w tych sprawach podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych.

6. ⁽¹³⁾ (skreślony).

2. Społeczny Inspektor Pracy.

Ustawa o społecznej inspekcji pracy:

Materiały:

a/ Kodeks pracy,

b/ ustawa o związkach zawodowych,

c/ ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.

Projekt „Profesjonalny SIP - podnoszenie kwalifikacji Społecznych Inspektorów Pracy” jest realizowany przez Sekretariat Górnictwa i Energetyki NSZZ „Solidarność” w partnerstwie z Polskim Instytutem Biznesu oraz Polsko-Amerykańskim Stowarzyszeniem na rzecz Bezpieczeństwa i Higieny Pracy oraz Bezpieczeństwa Środowiskowego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Poddziałanie 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Projekt realizowany pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach www.wup-katowice.pl

---