Wykład 1
Geologia - nauka przyrodnicza zajmująca się badaniem ziemi; zajmuje się budową litosfery, czyli skalną powloką ziemi; bada wszystkie procesy, które zachodzą w litosferze.
Geolog - bada pod ziemią.
Teolog - zajmuje się tym powyżej.
Dziedziny nauk geologicznych: nauki rolnicze i leśne, chemia, fizyka, nauki techniczne, oceanologia, kosmologia, archeologia, biologia.
Zarys rozwoju nauk geologicznych w świecie.
Etapy rozwoju ludzkości zależne są od odkrycia i wykorzystania surowców mineralnych. Okres przedhistoryczny podzielony jest na epoki: kamienia, brązu i żelaza. Niektóre zjawiska geologiczne rozpoznawano już przed naszą erą. Np. Arystoteles wyjaśnił przyczyny zamulenia delty Nilu. Pierwsza encyklopedia geograficzna ukazała się w 1 wieku naszej ery.
Rozwój geologii w Polsce.
Geologia w Polsce Związana jest z poszukiwaniem surowców mineralnych. Najstarsza kopalnia krzemienia sprzed 4000 lat w Krzemionkach Opatowskich. W Polsce wydobywano i handlowano bursztynem za czasów Rzymian. W Wieliczce wydobywano sól już od XI wieku. Stanisław Staszic - ojciec polskiej geologii, napisał pierwszy opis budowy geologicznej Polski.
Wszechświat jest to całość świata materialnego, czyli inaczej zespół wszystkich galaktyk, gwiazd, planet, materii międzygwiezdnej i innych ciał niebieskich oraz przestrzeni nas otaczającej.
Podział wszechświata:
a)galaktyki - składają się z gwiazd i innych ciał niebieskich, mają kształt spiralny, eliptyczny lub nieregularny;
b)obiekty pozagalaktyczne;
c)kwazary - obiekty jaśniejsze od galaktyk;
d)czarne dziury - dzięki silnej grawitacji pochłaniają wszystko.
W obrębie galaktyki wyróżniamy:
a)gwiazdy- kula gazowa, w której zachodzą procesy jądrowe;
b)materia międzygwiezdna - gaz i pył;
c)planety - ciała ciemne, zimne, o masie mniejszej od masy gwiazdy;
d)satelity - obiegają daną planetę.
Nasza galaktyka - ma kształt dysku.
Rok świetlny - odległość, jaką światło pokonuje w ciągu 1 roku.
Ziemia wraz ze Słońcem okrążyło oś Galaktyki 25 razy.
Geneza wszechświata.
Wszechświat powstał w wyniku wielkiego wybuchu.
Horyzont - określa nam, jaką odległość mogło przebyć światło od wielkiego wybuchu (ta część światła, którą obserwujemy).
Stożki światła (RYSUNEK)
Inflacja (RYSUNEK)
Powstanie Ziemi.
Układ normalny - z materii międzygwiezdnej tworzą się dwie gwiazdy poruszające się wokół wspólnego środka.
Układ zwyrodniały - z materii międzygwiezdnej tworzy się tylko jedna gwiazda, a zamiast drugiej powstaną kondensacje drobniejsze, które w wyniku ruchu wirowego utworzą planety.
Ziemia w układzie słonecznym.
Arystoteles twierdził, że Ziemia ma postać kuli i zajmuje środek świata oraz że składa się z czterech żywiołów: ziemia, ogień, woda, powietrze.
Ptoleneusz - środkiem świata jest nieruchoma Ziemia, a wszystko obraca się dookoła niej (system geocentryczny).
Kopernik - wstrzymał Słońce a ruszył Ziemię (teoria heliocentryczna).
Aktualny stan - układ słoneczny składa się ze Słońca i 8 planet (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun). Jowisz i Saturn mają największe rozmiary oraz największą liczbę księżyców. Promień Księżyca jest o połowę mniejszy od promienia Ziemi.
Planety charakteryzują się:
a)krążą w tym samym kierunku;
b)orbity planet leżą mniej więcej w tej samej płaszczyźnie;
c)najbliższe i najdalsze planety od Słońca są małe;
d)te w środku są duże;
e)kierunek obrotu wokół osi jest taki sam prócz Uranu;
f)planety duże mają dużo księżyców;
g)planety wewnętrzne mają wysoką gęstość i powolne obroty;
h)planety zewnętrzne mają niską gęstość i szybkie obroty;
i)małe planety mają mało albo wcale księżyców.
Wykład 2
Ogólne wiadomości o Ziemi.
Ziemia ma kształt elipsoidy o spłaszczonych biegunach. Wielkość spłaszczenia wynosi 21km.
Geoida jest to powierzchnia identyczna ze średnim poziomem wód w oceanie w stanie równowagi i z jej przedłużeniem pod lądami.
Podstawowe parametry Ziemi:
a)promień równikowy 6378km;
b)promień biegunowy 6357km (6378-21);
c)całkowita powierzchnia 510 mln km2;
d)powierzchnia lądów 150 mln km2;
e)objętość 1,1 mld km3;
f)ciężar właściwy 2,7-2,8 g/cm3.
Skład chemiczny Ziemi:
na Ziemi dominuje żelazo- 36,4%,
tlen- 29,3%,
magnez- 16,7%
i krzem- 13%;
w kosmosie:
wodór- 85,4%
i hel- 13%.
Na kuli ziemskiej wyróżniamy sfery:
a)litosfera (tlen- 49,1%, krzem- 26%, glina- 7,4%, żelazo- 4,2%, wapń- 3,2%, i inne),
b)hydrosfera,
c)atmosfera,
d)biosfera (żyjące elementy).
Warunki panujące w Ziemi:
a)ciśnienie w środku kuli 3mln atmosfery,
b)stopień geotermiczny jest to ilość metrów, przy których w czasie posuwania się w głąb ziemi temperatura zmienia się o 10C,
c)gradient- ilość stopni przypadająca na 1m, d)przeciętny stopień geotermiczny to 33m.
Hipsometria Ziemi:
a)średnia wysokość lądu 840m,
b)najwyższy szczyt 8848m,
c)rów Mariański (oceaniczny) 11516m,
d)średnia głębokość mórz 3802m,
e)szelf- odcinek morza o średniej głębokości 200m,
f)4810m- Mont Blank- najwyższy szczyt w Europie.
Budowa skorupy i wnętrza Ziemi:
a)sial- wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej (litosfery),
b)powierzchnia Moho- na granicy dolnej litosfery,
c)poniżej Moho jest górny płaszcz 1000km (mezosfera),
d)następnie dolny płaszcz- 2900km (mezosfera),
e)nife: jądro zewnętrzne i wewnętrzne (barysfera).
Sejsmologia- nauka o trzęsieniu Ziemi, dzięki niej znamy budowę wnętrza Ziemi. Wyróżniamy fale sejsmiczne powierzchniowe i wgłębne. Fale powierzchniowe poruszają się po powierzchni i powodują największe zniszczenia. Fale wgłębne dzielą się na dwa rodzaje drgań: podłużne i poprzeczne.
Schematyczny przekrój przez litosferę (RYSUNEK).
Budowa strefowa Ziemi
Powłoka skalna, czyli skorupa Ziemi zalega do głębokości 2900km i jest zbudowana ze skal o stałej konsystencji. Poniżej jest substancja ciekła. Wiadomo o tym, ponieważ zanikają fale poprzeczne w niektórych „szerokościach” Ziemi. Skorupa ziemska (litosfera) składa się z trzech kompleksów litogicznych:
a)powłoka powierzchniowa (skały osadowe i częściowo przeobrażone), grubość od 0 (na nizinach) do kilkunastu kilometrów (młode góry fałdowe);
b)powłoka granitowa (zalicza się tu również część prastarych skał osadowych);
c)warstwa bazaltowa- spąg tej warstwy to granica Mohorovicica.
Izostazja- zjawisko polegające na automatycznym wyrównaniu się skorupy ziemskiej. Jeżeli teren się podniesie to w innym miejscu musi się obniżyć.
Wykład 3
Wiek Ziemi i skał.
Wiek względny- określany dwiema metodami:
a)litostratygraficzna,
b)biostratygraficzna (związana ze skalami osadowymi).
Skamieniałość przewodnia- skamieniałości roślin i zwierząt, które żyły w krótkim czasie geologicznym, ale były szeroko rozpowszechnione.
Eony:
a)hadeiski- okres, w którym kula ziemska była płynną kulą około 4,5mld lat,
b)archaik- kula ziemska miała skorupę 2,7mld lat temu,
c)proterozoik- 0,545mld lat temu,
d)fanerozoik. Eony dzieli się na ery i okresy.
Wiek bezwzględny- datowania są związane z promieniotwórczością naturalną. Połowiczny rozpad- okres czasu po upływie, którego połowa ilości danego pierwiastka ulega przeobrażeniu, okres ten jest różny dla różnych pierwiastków (238U- 4,5mld lat). Metoda 14C jest przydatna w okresie do kilkunastu tysięcy lat. 14C/12C- ten stosunek pozwala nam dokładnie określić wiek. Obecnie przyjmuje się, że Ziemia i inne planety powstały około 4,5mld lat temu, natomiast skorupa ziemska- 3,5-4,0mld lat temu. Najstarsze skały z Kanady mają 3,5mld lat.
Inne metody wieku bezwzględnego:
a) metoda trekowa (FT)- polega na określaniu samorzutnego rozszczepiania jąder uranu,
b)metoda rezonansu paramagnetycznego (ESR),
c)termoluminescencyjna (TL).
BP- za zero przyjmuje się 1950. AD- za zero- narodziny Chrystusa. BC- za zero- przed narodzinami Chrystusa.
Podział stratygraficzny.
Czas, jaki upłynął od utworzenia skorupy ziemskiej można podzielić na pięć er:
a)archaiczna,
b)proterozoiczna,
c)paleozoiczna,
d)mezozoiczna,
e)kenozoiczna.
|
Era |
Okres |
Wiek mln lat |
|
Kenozoiczna |
Czwartorzęd |
1,87 |
|
|
Trzeciorzęd |
(65) 70 |
|
Mezozoiczna |
Kreda |
(251) 225 |
|
|
Jura |
|
|
|
Trias |
|
|
Paleozoiczna |
Perm |
(545)600 |
|
|
Karbon |
|
|
|
Dewon |
|
|
|
Sylur |
|
|
|
Ordowik |
|
|
|
Kambr |
|
Prekambr |
Proterozoiczna |
Jotnicki |
2500 |
|
|
Kolewijski |
|
|
|
Ładowski |
|
|
Archeozoiczna |
Botnicki |
4600 |
|
|
Swioński |
|
Krótka charakterystyka okresów:
1)Prekambr.
Dzieli się na erę archaiczną i proterozoiczną. Najdłuższy okres czasu (od powstania skorupy ziemskiej do 545mld lat temu). Początki życia (bakterie).
2)Paleozoik:
a)Kambr (od 545 do 500mln lat temu). Intensywny rozwój zwierząt bezkręgowych (trylobity);
b)Ordowik (od 500 do 435 mln lat temu). Pierwsze ruchy górotwórcze;
c)Sylur (od 435 do 410). Pojawiły się kręgowce morskie, a także rośliny naczyniowe na lądzie;
d)Dewon (410 - 355). Rozwój kręgowców morskich (ryby) i lądowych (płazy) oraz roślin lądowych; e)Karbon (355 - 295). Gwałtowny rozwój roślinności i zwierząt. Bujna flora lądowa klimatu gorącego stała się źródłem węgla kamiennego;
f)Perm (295 - 250). Organizmy kontynuowały swój rozwój. Płazy były wypierane przez gady. Na przełomie perm/trias nastąpiło wielkie wymieranie, co ograniczyło ilość gatunków. Południowa część globu pokryta zlodowaceniem.
3)Mezozoik:
a)Trias (250 - 205). Rozwinęły się gady i praptaki, rośliny nagonasienne oraz ilaste i kwiatowe;
b)Jura (205 - 135). Dominowały dinozaury, gady latające. Rośliny nagonasienne. Pierwsze ssaki roślino- i owadożerne;
c)Kreda (135 - 65). Wymarły wszystkie gady, a na lądzie pojawiły się: dąb, wierzba;
4)Kenozoik:
a)Trzeciorzęd (65 - 1,8). Morze ustąpiło z wielu obszarów. Intensywny rozwój ssaków, ssaki naczelne- małpy człekokształtne;
b)Czwartorzęd (rozpoczął się 1,8 mln lat temu). Ochłodzenie klimatu spowodowało powstanie lądolodu skandynawskiego.
Lądolody w czwartorzędzie.
Hipotezy astronomiczne- nasza galaktyka obraca się wokół własnej osi w ciągu 200 mln lat; Słońce napotkało w przestrzeni kosmicznej dużą ilość pyłu, więc temperatura na Ziemi spadła.
Hipotezy geograficzne- w wyniku ruchów górotwórczych część terenu została wyniesiona powyżej linii wiecznego śniegu i jeżeli będzie dużo takich terenów to powstanie duża liczba lądolodów.
Bezpośrednimi przyczynami epoki lodowej było:
a) obniżenie się średniej rocznej temp o 5-70C;
b)odmienny od dzisiejszego układ wiatrów;
c)obfite opady śnieżne spowodowane zmianą kierunku wiatrów.
Całą epokę lodową dzieli się na:
a)okresy lodowcowe zwane glacjałami w czasie, których klimat był zbliżony do panującego dzisiaj na obszarach podbiegunowych;
b)okresy międzylodowcowe zwane interglacjałami, kiedy panowały warunki klimatyczne zbliżone do dzisiejszej strefy umiarkowanej.
Zlodowacenia na terenie Polski:
a)zlodowacenie podlaskie zwane też zlodowaceniem Narwi;
b)zlodowacenie krakowskie- lądolód pokrył wówczas prawie całą Polskę aż po Sudety i Karpaty; c)zlodowacenie środkowopolskie- objęło ono na zachodzie Polski uskok brzeżny sudecki, a w Polsce środkowej oparło się o krawędzie wyżyny Kielecko- Sandomierskiej i wyżyny Lubelskiej; d)zlodowacenie bałtyckie- na zachodzie Polski osiągnęło linię wyznaczoną przez miejscowości: Strzegów, Lubsko, Zielona Góra, Leszno, Konin, Płock.
Po każdym zlodowaceniu nastąpiła odwilż:
a)interglacjał tegeński,
b)interglacjał mazowiecki,
c)interglacjał eemski.
W czasie maksymalnych zasięgów lodowcowych poziom morza mógł się obniżyć nawet o 200m.
Wykład 4
Historia życia:
3500 mln lat temu- najstarsze skamieniałości (Prokaryota)
1800 mln lat temu- najstarsze skamieniałości (glony)
800 mln lat temu- najstarsze skamieniałości (zwierzęta)
530 mln lat temu- eksplozja kambryjska (ewolucja zwierząt)
450 mln lat temu- pierwsze rośliny lądowe
W warstwach, w które uderzył meteoryt występuje wzbogacenie irydem, fluorem, popiołem i sadzą.
Procesy endogeniczne.
Są uwarunkowane energią wewnętrzną Ziemi. Są to:
a)magmatyzm (plutonizm i wulkanizm),
b)trzęsienia ziemi,
c)metamorfizm,
d)deformacje tektoniczne (ciągłe i nieciągłe),
e)geotektonika globalna (ruchy pionowe, poziome i obrotowe skorupy ziemskiej).
Procesy egzogeniczne.
Nazywamy wszystkie zjawiska zachodzące na powierzchni Ziemi wskutek działania sił zewnętrznych, wykorzystujących energię Słońca i Księżyca. Zaliczamy do nich:
a)wietrzenie (fizyczne, chemiczne),
b)erozję (rzeczną, morską, lodowcową, eoliczną),
c)transport (wodny, lodowcowy, eoliczny),
d)akumulację (sedymentację),
e)diagenezę,
f)pływy (związane z przyciąganiem Księżyca).
Magmatyzm.
Magma- powstaje w wyniku przetopienia górnego płaszcza skorupy oceanicznej. W magmie występują trzy fazy:
a)ciekła (występuje zawsze),
b)stała,
c)gazowa.
Dwa rodzaje magmy:
a)pierwotna (pochodzi ona z płaszcza źródłowego),
b)wtórna (zawiera domieszki skał występujących w otoczeniu).
Właściwości i skład:
a)krzemionka 35-75%,
b)glinka 9-20%,
c)tlenki Mg, Ca, Fe, Na, K,
d)roda, azot,
e)temp lawy na powierzchni kuli ziemskiej około 10000C,
f)gęstość 2,2-2,4g/cm3.
Powstanie magmy:
a)magma bazaltowa (zasadowa),
b)magma andezytowa,
c)magma granitowa.
Magmatyzm jest związany z przemieszczaniem się magmy. Magma pochodzi z górnego płaszcza i skorupy gdzie tworzy się wskutek lokalnego upłynniania skal. Ze względu na miejsce zastygania magmy magmatyzm dzieli się na plutonizm i wulkamnizm.
Plutonizm- magma nie wylewa się na powierzchnię tylko przedostaje się w wyższe partie skorupy ziemskiej, gdzie topi istniejące skały częściowo zmieniając swój skład chemiczny. Do głównych typów intruzji plutonicznych (głębinowych) zaliczamy:
a)batolit- przestrzeń wypełniona magmą,
b)pegmatyty- żyła zbudowana jest z dużych kryształów,
c)ksenolity,
d)lakkolity- płaskie ciała magmowe wciskające się między istniejące warstwy i wybrzuszające je ku górze (wypukłe połączenie dajki z silką),
e)lopolity- formy intruzji podobne do lakkolitów ale z wygiętą częścią spągową (wklęsłe połączenie dajki z silką),
f)żyły magmowe- ciała ograniczone dwiema równoległymi powierzchniami, żylne intruzje dzielimy na: dajki (żyły przecinające niezgodne struktury skał starszych) i sille (wciśnięte zgodnie pomiędzy warstwy skalne).
Wydobywanie się magmy na powierzchnię ziemi poprzez komin wulkaniczny nazywa się wulkanizmem.
Dyferencja magm- różnicowanie się magm:
a)krystalizacja frakcyjna- oddzielenie się krystalizujących się minerałów od stopu (działanie grawitacji oraz dyfuzja- przemieszczanie się cząstek w kierunku krystalizującego minerału),
b)likwacja- rozdzielenie magmy na kilka nie mieszających się stopów,
c)mieszanie się magm,
d)asymilacja- włączanie do magm skał z otoczenia.
Procesy po magmowe:
a)etap tegmatytowy,
b)etap pneumatolityczny,
c)etap hydrotermalny.
Produkty wulkaniczne:
a)stałe produkty (popiół wulkaniczny utworzony z rozpylonej lawy, piaski i lapille stanowiące fragmenty zastygłej lawy wielkości grochu, bomby wulkaniczne złożone z większych kawałków zastygłej w powietrzu lawy),
b)ciekłe produkty (lawa, która w zależności od składu chemicznego oraz właściwości fizycznych dzieli się na kwaśną, zasadową i pośrednią),
c)gazowe produkty (para wodna, tlenki węgla, chloru, azotu i siarkowodór).
Typy erupcji wulkanicznej:
a)linearny (islandzki),
b)hawajski,
c)stromboli,
d)vulcano,
e)plinijski,
f)pelee.
Czynniki charakteryzujące poszczególne typy wulkanów:
a)ciśnienie gazów w otoczeniu komory gazowej,
b)lepkość lawy.
Zjawiska powulkaniczne:
a)ekshalacje- wyziewy gazów wulkanicznych (fumarole- wyziewy gorące temp >2000C, solfatary- temp 100-2000C, mofety- temp <1000C),
b)gejzery- wybuchające gorące źródła wody.
Wykład 5
Trzęsienia ziemi.
Przez trzęsienia ziemi rozumiemy wszelkie wstrząsy i drgania skorupy ziemskiej wywołane siłami wewnętrznymi. Ognisko trzęsienia ziemi nosi nazwę hipocentrum, a miejsce prostopadłe do niego i znajdujące się na powierzchni ziemi nazywa się epicentrum.
Przyczyny powstawania trzęsień ziemi:
a)trzęsienia zapadowe (tąpnięcia) 3%- wywołane są zapadaniem się warstw stropowych nad pustym miejscem w skorupie ziemskiej,
b)trzęsienia wulkaniczne 7%- zachodzą w rejonach działalności wulkanicznej,
c)trzęsienia tektoniczne 90%- związane są przez siły i naprężenia nagromadzone w skorupie ziemskiej, przyczyną tektonicznych trzęsień ziemi są nagłe przesunięcia mas skalnych w skorupie ziemskiej tak poziome jak i pionowe.
Z trzęsieniami ziemi związane są tzw. tsunami (fale wywołane podmorskimi trzęsieniami ziemi).
Rozmieszczenie trzęsień ziemi.
Zależnie od częstotliwości i sił wstrząsów rozróżnia się trzy obszary na Ziemi:
1)Obszary silnie sejsmiczne:
a)pacyficzny, ciągnący się wokół wybrzeża Oceanu Spokojnego i obejmujący 40% wszystkich trzęsień, b)równoleżnikowy, rozciągający się od Morza Śródziemnego na wschód przez Azję Mniejszą, Himalaje, skupiający 50% wszystkich trzęsień.
2)Obszary słabo sejsmiczne, które obejmują: Ural, obszar Morza Północnego oraz środkową strefę Oceanu Atlantyckiego.
3)Obszary wolne od wstrząsów: Europa Wschodnia, Syberia Zachodnia.
1976- Chiny, 600tyś zmarłych. 1899- Alaska, 14,5m- najwyższe wyniesienie w pionie podczas trzęsienia ziemi.
Metamorfizm.
Przeobrażenia mineralne, strukturalne i teksturalne skał. Zachodzą one pod wpływem trzech podstawowych czynników (temp, ciśnienie, czas). Ciśnienie może być:
a)statyczne- wynika z ciężaru mas skalnych nadległych, powoduje zagęszczanie struktury minerałów, b)kierunkowe- powoduje mechaniczne zniszczenie skał i minerałów (kataklaza- rozkruszenie skał i minerałów w wyniku ciśnienia kierunkowego). Metamorfizm zachodzi bez fazy płynnej. Z procesem metamorfizmu wiąże się wewnętrzna przebudowa skał, która polega na wtórnej krystalizacji minerałów oraz zmianie tekstury i struktury.
W zależności od przewagi działającego czynnika wyróżnia się następujące rodzaje metamorfizmu: 1)metamorfizm kontaktowy (termiczny)- powstaje w miejscach zetknięcia się skał z gorącą magmą, 2)metamorfizm dyslokacyjny- jest wynikiem przeobrażenia skał w czasie ruchów górotwórczych, 3)metamorfizm regionalny- zachodzi wówczas, gdy skały dzięki ruchom obniżającym dostana się w głębsze partie skorupy ziemskiej i ulegną jednocześnie wpływom wysokiego ciśnienia i wysokiej temp, metamorfizm regionalny dzieli się na strefy:
a)strefa epi- głębokość 6-10km, ciśnienie 170-270Mpa, temp 100-3000C;
b)strefa mezo- głębokość 10-20km, ciśnienie 270-540Mpa, temp 300-5000C;
c)strefa kata- głębokość 20-30km, ciśnienie 540-1000Mpa, temp 500-8000C.
Minerały i skały.
EPI: minerały: granaty, antygoryt, hornblenda, kalcyt, dolomit, chloryt, albit, biotyt; skały: tyllity kwarcowe serycytowe wapienne, łupki chlorytowe talkowe, marmury, kwarcyty.
MEZO: minerały: hornblenda, piryt, epidiot, muskowit, plagioklaz sodowy; skały: łupki muskowitowe biotytowe granitowe, amfibolity, gnejsy łuszczykowe granitowe, marmury, kwarcyty.
KATA: minerały: pirokseny, anortyt, albit, skalenie potasowe; skały: gnejsy biotytowe granitowe, marmury, kwarcyty.
Wykład 6
Geotektonika globalna.
Obejmuje ruchy skorupy ziemskiej na całej planecie.
Wyróżniamy ruchy: a)pionowe, b)poziome, c)obrotowe.
Ruchy pionowe skorupy ziemskiej są związane z oddziaływaniem sił pionowych i polegają na pionowym przemieszczaniu się mas skalnych. Do takich ruchów zaliczamy ruchy górotwórcze i izostatyczne.
Ruchy górotwórcze.
Platformami nazywamy część skorupy ziemskiej, które od czasów przed kambryjskich zachowywały się jak sztywne masy, nie ulegające większym deformacjom, a zwłaszcza fałdowaniem. Platformy zajmują duże połacie kontynentów. Przykłady: europejska część Rosji ze Skandynawią i północno- wschodnia część Polski.
Tarcza- najbardziej wypukła część platform, która stale wynosiła się ponad otoczenie i dlatego podlegała działaniu procesów niszczących, które pozbawiły je młodszych utworów geologicznych. W tarczy można zobaczyć najstarsze części litosfery (fragmenty fundamentów). Przykłady: tarcza Bałtycka, tarcza Kanadyjska.
Orogeny są to pasma i łańcuchy górskie, różnego wieku, utworzone wskutek ruchów górotwórczych. Ruchy górotwórcze: a)wg hipotezy E. Suessa- zakłada, że ogniste wnętrze ziemi stygnie, skorupa ziemska kurczy się, a w konsekwencji powstają góry fałdowe; b)wg hipotezy J. Dwigtha Dana. Obecnie przyjmuje się, że powstanie gór związane jest z tzw. tektoniką płyt.
Orogeny przed kambryjskie- na powierzchni ukazują się tylko na obszarze tarcz, np.: Kanada, Szwecja z Finlandią, Ukraina, Afryka.
Orogeny paleozoiczne- efektem tych ruchów są: Góry Skandynawskie, Góry Kaczawskie, Góry Świętokrzyskie, znaczna część Sudetów.
Kaledonity i hercynidy to góry fałdowe, zbudowane ze skał osadowych, pociętych różnymi typami skał magmowych i żyłowych.
Orogeny mezozoiczne- powstały w mezozoiku: wszystkie góry związane z rejonem Pacyficznym.
Orogeny kenozoiczne- najwyższe górotwory Ziemi: Pireneje, Alpy, Karpaty, Himalaje.
Z orogenami związane są wybuchy wulkanów i trzęsienia ziemi.
Ruchy izostatyczne.
Inaczej kompensujące. Są to pionowe ruchy skorupy ziemskiej, które polegają na obniżeniu (wskutek obciążenia) lub podnoszeniu (wskutek odciążenia) całej skorupy i dążeniu jej do osiągnięcia równowagi zwanej izostazją. Przyczyną ruchów izostatycznych może być np. obciążenie skorupy lądolodem, albo też jej odciążenie wskutek stopienia masy lodu.
Ruchy poziome.
Współczesne badania dowodzą ruchu kontynentów. Kontynenty są przenoszone przez skorupę pod oceaniczną, narastają w strefie grzbietów śród oceanicznych. W grzbietach oceanicznych zbudowanych ze skał wulkanicznych występują głębokie rozpadliny zwane ryftami. W obrębie ryftów zalegają młodsze skały, a w miarę oddalania się- coraz starsze. Strefa zakrzepłej magmy jest rozrywana i rozsuwana na dwie strony. Proces ten zachodzi średnio 1cm na rok. Rozprzestrzenianie się skorupy oceanicznej powoduje przesuwanie się kontynentów, co może doprowadzić do ich kolizji.
Teoria ekspansji- od 200mln lat kula ziemska ulega rozrostowi. Dowody:
a)brak starszych osadów w dnach oceanicznych,
b)200 mln lat temu promień Ziemi był o połowę mniejszy dzięki temu była mniejsza grawitacja, co pozwalało żyć 100 tonowym dinozaurom.
Tektyty- ciało mineralne mające wygląd zbliżony do kropli, powstały one ze zeszklonych skał, które zeszkliły się podczas upadku meteorytów 15mln lat temu.
Wykład 7
Ruchy epejrogeniczne- długookresowe niewielkie ruchy pionowe skorupy ziemskiej związane z wybrzeżem.
Ruchy diktyogeniczne (wielko promienne, neotektoniczne)- przemieszczenie się magmy poniżej skorupy ziemskiej, co powoduje jej przemieszczenie całej skorupy również Polski.
Ruchy orogeniczne (górotwórcze).
Deformacje tektoniczne.
Tektonika jest to część geologii nazwana geologią tektoniczną i zajmuje się analizą przemieszczeń i ułożenia warstw tektonicznych.
Wyróżniamy dwa podstawowe elementy warstw:
a)strop- położona bliżej powierzchni terenu,
b)spąg- położona na dole warstwy.
Są również:
a)miąższość- grubość warstwy mierzona prostopadle do stropu i spągu,
b)azymut upadu- kąt zawarty pomiędzy północą i kierunkiem upadu podniesionym do poziomu o kąt upadu,
c)kąt upadu- poziome ramie kąta.
Tektonikę dzielimy:
1)Dyslokacje ciągła- w wyniku przemieszczenia warstw skalnych nie nastąpiło rozerwanie ich ciągłości, podstawowym elementem tektoniki ciągłej jest fałd. (RYSUNEK). Rodzaje fałdów: symetryczny lub stojący (występuje rzadko), pochylony, obalony, leżący, przewalony. Dyslokacje ciągłe występują również w formie monoklin, gdzie warstwy pochylone są w jednym kierunku.
Diapiry- wygląda jak siodło o przebijające warstwy wyżej leżące, następuje to wtedy, kiedy jądro siodła zbudowane jest ze skał bardziej plastycznych niż otaczające je warstwy (również te leżące wyżej). Diapiry tworzy najczęściej sól kamienna.
Płaszczowina- powstaje wskutek przefałdowania. Pierwotną jej formą buł fałd, który został obalony, odcięty od podłoża i przesunięty na znaczną odległość.
2)Dyslokacje nieciągłe- nastąpiło rozerwanie ciągłości geologicznej poprzez rozerwanie i przesunięcie (zwane uskokiem). Najczęściej występuje przesunięcie części terenu w kierunku pionowym. Część, która została obniżona nazywamy skrzydłem wiszącym, a część zapadnięta skrzydłem zrzuconym uskoku. Wyróżniamy trzy podstawowe typy uskoków: a)uskok normalny- powierzchnia uskokowa jest nachylona w kierunku skrzydła zrzuconego, b)uskok pionowy- o powierzchni uskokowej pionowej, c)uskok odwrócony- powierzchnia uskokowa zapada się w kierunku skrzydła wiszącego, przy dalszym ruchu uskok ten przeradza się w nasunięcie. Dwa pojęcia związane z uskokami: a)zrąb (horst)- struktura wypiętrzona, odcięta, co najmniej dwoma uskokami, b)rów tektoniczny- struktura obniżona (zapadnięta) ograniczona, co najmniej dwoma uskokami.
Zasady sporządzania przekrojów geologicznych.
Przekrój izometryczny- skale są takie same. Przekrój przewyższony- pozioma skala jest większa (1:1000) od pionowej (1:100). Wyróżniamy dwie miąższości warstw: a)rzeczywista, b)pozorna- odległość między stropem a spągiem liczona jako prostopadła do horyzontu. Wychodnia- odsłonięcie warstwy na powierzchni terenu i liczona wzdłuż powierzchni terenu. Moduł intersekcyjny. Fleksura- powstaje w obrębie serii młodszej nad uskokiem tworzącym się w obrębie serii starszej. Niezgodności: a)kątowa, b)erozyjna, c)przekraczająca.
Wykład 8
Schemat krążenia materii skalnej. (RYSUNEK).
Procesy egzogeniczne.
Zachodzą wskutek działania tzw. sił zewnętrznych. Polegają na obniżaniu wszystkich wyniosłości, jakie występują na powierzchni ziemi- denudacja.
Wietrzenie- powoduje rozluźnienie spójności między poszczególnymi ziarnami mineralnymi budującymi skałę, a co za tym idzie rozpadanie się skały na drobne odłamki. Do zjawisk wietrzenia zalicza się również cały szereg procesów chemicznych. Dzięki wietrzeniu zachodzi nieustannie proces przejścia skały w glebę: skała→ gruz→ żwir→ piasek→ glina→ gleba.
Wietrzenie fizyczne (mechaniczne)- wynika z procesów insolacji i zamrozu. Insolacja- wietrzenie wywołane nasłonecznieniem, wynika z różnej reakcji poszczególnych minerałów na światło słoneczne i przejawia się jako: rozpad ziarnisty, łuszczenie, rozpad blokowy. Zamróz jest to oddziaływanie mrozu na skały. Skały porowate oraz szczelinowe łatwo ulegają nasyceniu wodą. Woda zamarzając zwiększa swoją objętość o 9% i wówczas wywiera większe ciśnienie na szczeliny i pory, odłupując w ten sposób całe bloki. Działanie soli- krystalizując zwiększa swoją objętość. Działanie organizmów żywych (korzenie roślin wnikają w szczeliny skalne, a w miarę swojego wzrostu wywierają duży nacisk na ściany szczelin i w ten sposób rozszerzają je; również zwierzęta).
Wietrzenie chemiczne- szereg procesów chemicznych polegających na rozkładzie skał i minerałów: a)rozpuszczanie- polega na całkowitym lub częściowym przejściu jakiegoś minerału w stan roztworu wodnego;
b)hydroliza- proces rozkładu minerału pod wpływem wody na część zasadową i kwaśną;
c)utlenienie- polega na łączeniu się minerału z wolnym tlenem atmosferycznym w wyniku, czego następuje przemiana związku;
d)uwodnienie- proces polegający na przemianie minerału bezwodnego w uwodniony lub słabo uwodniony w silnie uwodniony;
e)karbonatyzacja (uweglanowienie)- polega na rozkładzie minerałów skałotwórczych pod wpływem działania wody i dwutlenku węgla;
f)serpentynizacja- proces, jakiemu ulegają krzemiany magnezu wskutek hydrolitycznego działania wody i kwasu węglowego.
Gleba- ta część skorupy ziemskiej, w której występują organizmy żywe.
Trzy typy skał:
a)aluwia- minerał skalny transportowany przez wody;
b)deluwia- minerał skalny, który jest gromadzony u podnóża skał;
c)eluwia- to część zwietrzeliny, która po przemyciu pozostaje na miejscu.
W klimatach gorących: a)lateryty; b)terarossa; c)boksyty.
Erozja.
Wyróżniamy dwa rodzaje:
a)powierzchniowa- związana z opadami deszczowymi;
b)liniowa- związana z działalnością rzek. Intensywność erozji zależy od: nachylenia i długości stoku; budowy stoku; pokrycia roślinnością; intensywności opadów.
Erozje związane z działalnością rzek:
a)wgłębna (denna)- pogłębianie rzek;
b)boczna- erodowanie rzek na boki;
c)erozja wsteczna- wodospad ścinany jest przez wodę.
Transport- płynąca woda przenosi okruchy skalne, które się do niej dostaną.
Osadzanie (sedymentacja).
Stożki napływowe- są formą osadów rzecznych powstających w miejscach, gdzie następuje gwałtowne zmniejszenie prędkości rzeki. Delty- powstają przy ujściu rzeki do płytkiego morza.
Cztery podstawowe typy rozwinięcia koryta rzecznego:
a)prostoliniowy; b)meandrowy; c)roztokowy; d)anastomozujący.
Taras rzeczny- powierzchnia płaska występująca w dolinie rzecznej odpowiadająca danemu okresowi.
Morza zajmują 71% kuli ziemskiej.
Klif- wysoki brzeg morza.
(RYSUNEK).
Osady morskie:
a)terygeniczne- pochodzenia lądowego, które są gromadzone w morzu; b)organiczne- są to szczątki organizmów żywych;
c)chemiczne- powstają z wytrącania roztworów przesyconych przy zmianie warunków zewnętrznych np. temp
Zarastanie jezior. Jeziora ulegają degradacji poprzez zarastanie.
Wykład 9
Geologiczna działalność lodowców.
Lodowiec jest to masa lodu obejmująca fragment terenu np. pasmo górskie. Lądolód jest masą lodu obejmującą część kontynentu. Lodowce i wieczne śniegi pokrywają 10% powierzchni Ziemi. Lodowce związane są z okręgami podbiegunowymi i z górami wysokimi. Lodowce tworzą się tam gdzie ilość śniegu spadającego w ciągu roku jest większa od ilości śniegu topniejącego. Śnieg zawiera 90% powietrza i 10% lodu. W wyniku diagenezy śnieg przechodzi w firn, następnie w lód firnowy (powietrze 25%), ostatni jest lód lodowcowy (10% powietrza).
Podstawowy podział morfologiczny lodowców:
a)lodowiec cyrkowy;
b)lodowiec fieldowy (z jednego cyrku wypływa kilka jęzorów lodowcowych);
c)lodowiec alpejski (z cyrku wypływa tylko jeden jęzor);
d)lodowiec dendryczny (z jednego pola firnowego wypływają dendryty- szereg rozproszonych jęzorów); e)lodowiec piedmontowy (forma pośrednia między lodowcem a lądolodem, kilka języków łączy się); f)lodowiec kontynentalny, czyli lądolód; g)lodowce szelfowe (fragmenty lądolodu położone na szelfie- część oceanu do 200m p.p.m.).
Niszcząca działalność lodowców.
Przesuwający się po podłożu lodowiec, dzięki dużemu ciśnieniu, łatwo kruszy i odrywa bloki skalne, żłobi mniejsze lub większe rysy i rowy. Ta żłobiąca działalność nosi nazwę egzaracji. Wskutek niszczącej działalności lodowców powstają następujące formy:
a)barańce;
b)misy i rynny lodowcowe;
c)U-kształtne i V-kształtne doliny;
d)fiordy oraz szkiery;
e)cyrki lodowcowe.
Twórcza działalność lodowców i lądolodów.
Wyróżniamy:
a)moreny (czołowa, boczna, środkowa, denna) - osady powstające na etapie wytapiania się lodu; b)sandry- rozległe stożki napływowe utworzone w wyniku działalności wód roztopowych wypływających spod lądolodu;
c)terasy kemowe- forma powstała pomiędzy przeszkodą terenową a lądolodem;
d)drumliny;
e)ozy- w obrębie lądolodu na granicy podłoża przepływa strumień wody;
f)pagórki kemowe (niskie wały uformowane w otwartych szczelinach lądolodu);
g)jeziora zastoiskowe- wypełniające się iłami warwowymi;
h)pradoliny z osadami piaszczysto- żwirowymi;
i)sandr- duże pola piaszczyste przed czołem lodowca;
j)jeziora sandrow;
k)jeziora rynnowe- powstają przed lodowcem ze strumienia płynącego w lodowcu na styku z podłożem.
Podstawowymi osadami morenowymi są:
a)gliny zwałowe (subglacjalne i marginalne - nie obciążone lądolodem, subglacjalne - denne - obciążone lądolodem);
b)piaski i żwiry;
c)iły i mułki.
Działalność wiatru.
Niszcząca działalność wiatru.
Cząstki mineralne niesione przez wiatr powodują zarysowanie lub ścieranie skały - korozja. Proces polegający na porywaniu i unoszeniu przez wiatr drobnych cząstek mineralnych nazywamy deflacją. Im większa jest siła wiatru tym więcej cząstek się unosi.
Akumulacyjna działalność wiatru - wszelkiego rodzaju wydmy.
Wykład 10
Budowa geologiczna Polski.
Skrajne punkty polski:
a)na północy- przylądek Rozewie;
b)na zachodzie- koryto Odry koło Cedyni;
c)na wschodzie- koryto Bugu koło Skrzyżowa;
d)na południu- szczyt... . 649km z N-S- 1godzina różnicy czasu. 689km z W-E- 40min różnicy czasu. Środek geometryczny Europy w pobliżu Warszawy. W Polsce stykają się: góry Paleozoiczne, platforma Środkowo- Europejska oraz platforma Wschodnio- Europejska.
Ukształtowanie powierzchni:
a)średnia wysokość 173m;
b)kraj nizinny;
c)najwyższy punkt Rysy 2499m;
d)depresja Wiślana -1,8m p.p.m. koło Elbląga.
Góry Świętokrzyskie 100x40km, dzielą się na:
a)obszar Kielecki- S część;
b)obszar Łysogórski- N część.
Góry Pieprzowe- najstarsze góry w Polsce z Ordowiku. Sudety- geneza waryscyńska, dwa obszary: a)Sudety zachodnie,
b)Sudety wschodnie (wszystko na wschód od Kotliny Kłodzkiej).
Wulkany na Dolnym Śląsku pochodzą z trzech okresów: staro paleozoicznego, młodo paleozoicznego i trzeciorzędu. Uskok Sudecki oddziela Sudety od Monokliny Przedsudeckiej. Miąższość skał węglowych na Górnym Śląsku wynosi 9km. Monoklina Przedsudecka- część platformy Zachodnio- Europejskiej. Alpidy- Tatry Wysokie Zachodnie.
Prekambr- powstało w tym czasie życie (bakterie), skały prekambryjskie najliczniej występują w Sudetach (gnejsy, marmury).
Kambr- rozwijała się intensywnie flora bezkręgowa, w Polsce ponownie Sudety (wapienie, kalcyty), Góry Kaczawskie (kwarcyty), Góry Świętokrzyskie (profil kambryjski).
Ordowik- Sudety, Góry Kaczawskie, Góry Świętokrzyskie.
Sylur- Góry Świętokrzyskie, Góry Kaczawskie, Sudety.
Dewon- Górny Śląsk i poprzednie góry.
Karbon- złoża węgla kamiennego.
Perm- Górny Śląsk, Sudety, złoża ropy naftowej, soli kamiennej, miedzi, srebra.
Trias- Góry Świętokrzyskie, Sudety, Tatry, Wyrzyna Krakowsko Częstochowska, ruda cynku, ołowiu.
Jura- Krzemionki Opatowskie- kopalnia krzemionki, wapienie i margle.
W budowie geologicznej Polski zaznaczają się te same jednostki tektoniczne, które są charakterystyczne dla całego kontynentu europejskiego:
1)Platformę prekambryjską budują skały metamorficzne i magmowe, mocno sfałdowane. Stanowią one fundament, który sięga 205-5000m p.p.t. Na nim zalega nie zaburzona tektonicznie pokrywa osadowa.
2)Paleozoidy- zostały wydźwignięte podczas fazy kaledońskiej i waryscyjskiej, jednak później zostały przykryte płaszczem młodszych osadów. Dopiero ruchy alpejskie doprowadziły do wydźwignięcia części górotworów paleozoicznych. Góry paleozoiczne: G Świętokrzyskie, Sudety.
3)Platforma paleozoiczna- zbudowana jest z utworów permo- mezozoicznych i kenozoicznych. Utwory te stanowią kompleks strukturalny, w obrębie, którego wyróżniono: a)wał środkowopolski, b)nieckę brzeżną, b)niecki: szczecińską, miechowską, d)monoklinę przedsudecką.
4)Alpidy- są najmłodszym obszarem. Powstały podczas orogenezy alpejskiej. Reprezentowane są przez Karpaty: a)Karpaty wewnętrzne- starsze, sfałdowane, Tatry; b)Karpaty zewnętrzne- młodsze, sfałdowane, Beskidy. Na granicy tych dwóch pasm leży Pieniński Pas Skałkowy.
Wykład 11
Budowa geologiczna Polski c.d.
Surowce energetyczne:
1)węgiel kamienny: karbon, Górny Śląsk, Nowa Ruda-Wałbrzych, rejon Lubelski;
2)węgiel brunatny: dolny i środkowy miocen, rejon Bełchatowa, rejon Turoszowa, rejon Konin-Turek; 3)ropa naftowa i gaz ziemny: rejon od Klęcany po Lubaczów, rejon na południowym Bałtyku, zachodnia Polska (Dębno Lubuskie);
4)rudy metali:
a)żelaza: eksploatacja w zaniku, rejon Częstochowy, rejon Suwałk;
b)miedzi: Góry Świętokrzyskie, rejon Złotoryji, rejon Lubińsko Głogowski Okręg Miedziowy;
c)cynk i ołów: rejon Bytom-Olkusz-Chrzanów;
5)surowce chemiczne:
a)siarka: Tarnobrzeg-Grzybów;
b)sól kamienna: Wieliczka, Kłodawa-Inowrocław, Polkowice-Rudka-Lubin;
c)sól potasowa: Chłopowo;
6)surowce skalne:
a)granity i inne magmowe: rejon Świętokrzyski;
b)wapienie, dolomity i gipsy: rejon strzegomski;
c)kaoliny i iły ceramiczne: rejon Radzymin, Orzeszów, Plecewie.
Budowa geologiczna Zielonej Góry.
Zlodowacenia obejmujące obszar Zielonej Góry:
a)zlodowacenie Warty;
b)zlodowacenie leszczyńskie;
c)zlodowacenie Odry;
d)zlodowacenie Sanu.
Wał zielonogórski.
Wykład 12
Dokumentowanie geologiczno inżynierskie.
Trzy podstawowe etapy:
1)projektowanie;
2)wykonanie założonych w projekcie czynności;
3)dokumentacja.
Stan prawny.
Wszelkie prace geologiczne są regulowane prawem geologicznym i górniczym. Projekt prac geologicznych jest zatwierdzany decyzją administracyjną i jest ograniczony czasem.
Kategorię geotechniczną określa projektant.
1 kategoria- wszystkie budynki do wysokości dwóch kondygnacji, ściany oporowe o wysokości 2m, wykopy 1,5m, wystarczy dokumentacja geotechniczna.
2 kategoria- fundamenty bezpośrednie lub pośrednie, ściany oporowe > od 2m, warunki geotechniczne proste lub złożone, ocena ilościowa, dokumentacja geotechniczna lub geologiczno- inżynierska.
3 kategoria- wszystkie obiekty nietypowe (rafinerie, budownictwo wysokościowe), skomplikowane warunki geotechniczne, dokumentacja geologiczno- inżynierska.
Etapy sporządzania dokumentacji geologiczno- inżynierskiej.
1.Projekt prac geologicznych.
Wszystkie projekty przechowywane są w archiwum. Musi być opisany system ochrony środowiska. Należy uwzględnić ochronę wód podziemnych. Podczas badań nie może dojść do skażenia wód podziemnych. Musi być podana lokalizacja otworów i ich głębokości. Otwory lokalizujemy poza fundamentami. Otworów powinno być nie mniej niż 5. Za otwór przyjmujemy również sondowanie. Otwór powinien mieć głębokość strefy aktywnej (głębokość działania fundamentów).
Zakres badań:
a)badania terenowe- badania wykonywane bezpośrednio w czasie wierceń;
b)badania laboratoryjne.
Prace administracyjne.
2.Badania terenowe i laboratoryjne.
A)Prace geologiczne. Zalicza się do nich: otwory, wykopy i sondowania. Prace geologiczne polegają na opisaniu skał i gruntów oraz zjawisk, które są niezbędne do zaprojektowania fundamentów. W skład prac geologicznych wchodzi: profil geologiczny, padanie próbek wody, wykonanie pomiarów hydrologicznych. Próbki gruntu: NU- o naturalnym uziarnieniu, NW- o naturalnej wilgotności, NNS- o nienaruszonej strukturze. Próbki wody gruntowej- WG.
B)Badania makroskopowe. Oceniamy rodzaj gruntu, stan gruntu, wilgotność gruntu, jego barwę oraz zawartość węglanu wapnia.
C)Podział wierceń. Wiercenia mało średnicowe (∅ do 51mm). Wiercenia normalno średnicowe (∅ 51-508mm). Wiercenia wielkośrednicowe (∅ >508mm).
D)Sondowania. Dynamiczne: typu lekkiego- SL=SDL=SD- 10; typu ciężkiego S.C.=SDC=SD30 (65). Statyczne. Cylindryczne SPT. Wkręcane ST. Obrotowe VT. Wciskane.
E)Badania geofizyczne: geoelektryczne (pomiar oporności gruntu); sejsmiczne; geotermiczne; grawimetryczne (różnica ciężaru gruntu); izotopowe.
Wykład 13
Dokumentowanie geologiczno inżynierskie c.d.
Etapy sporządzania dokumentacji geologiczno- inżynierskiej c.d.
3.Dokumentacja geologiczno inżynierska. Zebranie w jednym opracowaniu wszystkich danych dotyczących budynku, warunków geologicznych, itp. Dokumentacja sporządzana jest pod dany obiekt. W dokumentacji muszą być dołączone załączniki.
Wykład 14
Procesy geodynamiczne.
Są to takie procesy gdzie zmiany powierzchni terenu są liczone w czasie kalendarza człowieka. Podczas badania takich procesów należy określić: a)genezę procesu wraz z prognozą jego rozwoju; b)intensywność i możliwy zasięg przestrzenny.
Osuwiska.
Osuwisko jest to przemieszczenie mas ziemnych. Typy osuwisk:
a)zmywy- przemieszczanie mas skalnych przez płynącą wodę;
b)spływy- nawodnione masy skalne przemieszczają się;
c)osypywanie (toczenie)- większe fragmenty skał toczą się;
d)zsuwy- przemieszczanie się mas skalnych wzdłuż powierzchni ścięcia w skałach;
e)obrywy- przemieszczanie się z częściowym transportem w powietrzu. Osuwiska powodują zmiany poziome i pionowe powierzchni terenu. Najliczniej występują w Karpatach. Duża część osuwisk spowodowana jest działalnością człowieka. Najczęściej występują w dolinach rzek i wszelkiego rodzaju krawędziach. Istnieje szereg klasyfikacji osuwisk, np. z uwagi na budowę geologiczną i kryterium zniszczenia gruntów.
Procesy krasowe.
Zachodzą w skałach, które mogą być rozpuszczane przez wodę, zawierają minerały rozpuszczalne w wodzie (gipsy, sole, wapienie, margle). Może zachodzić również wymywanie. Dla powstania krasu muszą być spełnione określone warunki:
a)przepływ wody;
b)możliwość rozpuszczania minerałów i wymywania oraz transportu. Zjawiska krasowe występują intensywnie i są związane z dolinami rzek, które są osiami drenażu dla danego terenu. Zjawiska krasowe zachodzą pod powierzchnią terenu, powodują powstawanie jaskiń i korytarzy. Nad tymi formami mogą powstać takie formy terenu jak: lej krasowy i dolina krasowa.
Przeobrażenia antropogeniczne.
Są to przeobrażenia związane z działalnością człowieka i dotyczą:
a)przekształceń powierzchni terenu (kopalnie odkrywkowe);
b)zmiany fizyko chemiczne właściwości skał (składowanie składników mineralnych);
c)zmiany rozkładu pól naprężeń w utworach skalnych (kopalnie podziemne);
d)zmiany hydrogeologiczne (podtapianie terenu, znaczne obniżenie lustra wody);
e)tworzenie nowych gruntów;
f)odkształcenia powierzchni terenu (niecki osiadań przy kopalni podziemnej).
Wykład 15
Ropa naftowa.
65% zasobów ropy naftowej znajduje się na Bliskim Wschodzie. Zasób geologiczny określa całkowitą ilość ropy naftowej w złożu.
Nagromadzenie ropy i gazu w ilości umożliwiającej ich późniejszą eksploatację jest uwarunkowane istnieniem warstwy macierzystej bogatej w materię organiczną. Materia organiczna musi dojrzewać w warunkach długiego, umiarkowanego podgrzewania, a ropa i gaz muszą mieć możliwość migracji do przepuszczalnych i porowatych zbiorników, na przykład raf lub piasków plażowych. W zbiorniku ropa naftowa oddziela się od wszechobecnej wody i pływa na jej powierzchni, a gaz gromadzi się nad ropą. By zapobiec jej ucieczce ku powierzchni, niezbędna jest obecność uszczelniającej warstwy mułu i iłu.
Hydraty metanowe - zamiast ropy.