Wspólna polityka handlowa
PODSTAWA TRAKTATOWA
art. 3 ust. 1 pkt b, art. 131-134, art. 300 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską [wersja skonsolidowana (ujednolicona) po Traktacie Nicejskim]
Podstawowe regulacje prawne w zakresie WPH zostały zawarte w Traktacie Rzymskim. Już w preambule traktatu kraje sygnatariusze zadeklarowały chęć stopniowego usuwania ograniczeń w wymianie międzynarodowej. Środkiem służącym do realizacji tego celu miała być WPH. Istotne znaczenie miał art. 133, który mówił, że po zakończeniu okresu przejściowego WPH polegać będzie na stosowaniu jednolitych zasad, szczególnie w odniesieniu do zmian taryf, zawierania układów handlowych i taryfowych na ujednoliceniu środków liberalizacyjnych, polityki eksportowej i środków podejmowanych w przypadku dumpingu lub subwencji. Duże znaczenie mają również zapisy art.115 TR, które dawały krajom członkowskim możliwość stosowania narodowych środków ochrony rynku nawet po zakończeniu okresu przejściowego. TR stworzył więc podstawy do prowadzenia WPH i w zasadzie jego główne postanowienia do dziś nie uległy zmianie. W Białej Księdze Komisji Europejskiej z 1985r., która stanowiła podstawę budowy jednolitego rynku wewnętrznego w punktach 35-37 wymienione zostały narodowe narzędzia polityki handlowej stosowane w imporcie przez część krajów członkowskich. Narzędzia te wprowadzone były głównie na podstawie art. 115 TR i traktowane były jako bariera w funkcjonowaniu handlu wewnątrzwspólnotowego. Zalecono konieczność ich eliminacji, ale jednocześnie stwierdzono konieczność poszukiwania alternatywnych sposobów ochrony rynku. Traktat o UE, podpisany 7 lutego 1992r. w Maastricht, wprowadził bardzo niewielkie zmiany w podstawach traktatowych, regulujących funkcjonowanie WPH.
Komisja Wspólnot Unii Europejskiej przyjęła następującą definicję pojęcia polityki handlowej: są to wszystkie środki regulujące handel zagraniczny z krajami trzecimi. Rada Ministrów sformułowała tezę, iż polityka handlowa obejmuje wszystkie środki, których celem jest wywarcie wpływu na strumienie handlu zagranicznego. Według Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości pojęcie wspólnej polityki handlowej obejmuje te same treści, co narodowa polityka handlowa.
Główne zasady wspólnej polityki handlowej zostały sprecyzowane w końcu lat pięćdziesiątych w Traktacie ustanawiającym Europejska Wspólnotę Gospodarczą. Istotny wpływ na wspólną politykę handlową, obok procesów integracyjnych, miało uczestnictwo UE w GATT i WTO. Zobowiązania podejmowane przez WE w ramach GATT/WTO w zakresie polityki handlowej doprowadziły do liberalizacji ceł na artykuły przemysłowe, modyfikacji instrumentów polityki handlowej oraz stopniowego podporządkowania zasad obrotu tekstyliami i odzieżą ogólnym zasadom Światowej Organizacji Handlu. Dostosowania do Rundy Urugwajskiej obejmowały też kwestie związane z polityką handlową, takie jak: bariery techniczne w handlu, licencjonowanie importu, reguły pochodzenia towarów, inspekcję przedwysyłkową, handlowe aspekty własności intelektualnej i inwestycji zagranicznych, handel usługami. W Traktacie Nicejskim zostały wprowadzone zmiany proceduralne dotyczące negocjowania i zawierania porozumień międzynarodowych. Ten Traktat, ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE), a podpisany 26 lutego 2001, zawiera oddzielny Tytuł poświęcony zasadom wspólnej polityki handlowej. Są to artykuły 131 - 134 oraz artykuł 300 Przepisów ogólnych i końcowych TWE.
Główne zasady wspólnej polityki handlowej zawarte są w artykule 133 Traktatu. Polityka ta opiera się na jednolitych zasadach, w szczególności w zakresie:
§ Zmian taryf celnych,
§ Zawierania układów celnych i handlowych,
§ Instrumentów liberalizacji,
§ Polityki eksportowej,
§ Środków ochronnych w handlu, takich, jakie muszą być podejmowane w przypadku dumpingu lub subsydiów
§ Wymiany towarowej
§ Transgranicznego świadczenia usług
§ Środków ochronnych na granicy wobec podrabianych produktów oraz innych naruszeń praw własności intelektualnej,
§ Negocjacji i zawierania umów odnoszących się do handlu usługami oraz handlowych aspektów własności intelektualnej.
Oznacza to, że przy negocjowaniu porozumień w powyższych dziedzinach Wspólnota ma wyłączne kompetencje i obowiązuje ją kwalifikowana większość w podejmowaniu decyzji przez Radę. Jeśli umowy zawierają postanowienia wymagające jednomyślności lub odnosi się do dziedzin spoza kompetencji Rady, to decyzje podejmowane są jednomyślnie.
Podstawowe dyspozycje traktatowe w sprawie wspólnej polityki handlowej weszły w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku. Odtąd datuje się przekazanie kompetencji narodowych w tej dziedzinie na szczebel Wspólnoty . Podstawową rolę w dziedzinie wspólnej polityki handlowej ma Komisja Europejska. Przygotowuje ona propozycje dla Rady, które mają na celu wdrażanie wspólnej polityki. Rekomenduje negocjowanie porozumień z krajami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Komisja Europejska, otrzymawszy od Rady odpowiedni mandat, może sama prowadzić takie negocjacje. Decyzje dotyczące powyższych kwestii podejmuje Rada kwalifikowaną większością głosów. Obowiązuje także Radę zasada konsultacji z Parlamentem Europejskim. Procedura wyrażania zgody (assent) stosowana jest w przypadku umów o stowarzyszeniu, innych umów ustanawiających specyficzne ramy instytucjonalne, porozumień mających poważne implikacje budżetowe oraz dla umów prowadzących do zmiany aktu prawnego przyjmowanego w ramach procedury współdecydowania z Parlamentem Europejskim.
O zgodności każdej negocjowanej umowy z postanowieniami TWE opiniuje Trybunał Europejski.
W związku z utworzeniem rynku wewnętrznego wprowadzono przepis mówiący, iż jest niemożliwe samodzielne stosowanie środków ochronnych przez państwa członkowskie. Na takie działanie potrzebują one zezwolenia Komisji Europejskiej.
Powstanie WSH
Wspólna polityka handlowa wprowadzona została 1 stycznia 1970 roku i była konsekwencją utworzenia unii celnej. Celem unii celnej jest przede wszystkim zapewnienie swobodnej wymiany towarów i usług w ramach Wspólnot, a także wpływanie na strukturę i wielkość obrotów towarowych z krajami spoza UE. Przepisy celne zostały skonsolidowane we Wspólnotowym Kodeksie Celnym (Community Customs Code), który wszedł w życie 1 stycznia 1994 roku.
Proces tworzenia unii celnej został określony w Traktacie Rzymskim. Przewidywał on, że znoszenie ceł (definiowanych jako opłat, nakładanych przez państwo na towary przekraczające jego granicę celną) między członkami Wspólnoty będzie realizowane przez:
- zakaz ustanawiania nowych ceł i opłat o podobnych skutkach oraz podwyższania już istniejących, tzw. zasada standstill,
- stopniową redukcję ceł i opłat w okresie przejściowym.
Unia celna powstała na bazie czterech systemów celnych obowiązujących w sześciu państwach, które były pierwszymi członkami Wspólnot, tj. systemu Beneluksu (Belgia, Holandia i Luksemburg w momencie wejścia w życie Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, tj. 1 stycznia 1958 r., już tworzyły unię celną) oraz Francji, Niemiec i Włoch. Zgodnie z Traktatem obejmuje całą wymianę towarową oraz zakaz nakładania między Państwami Członkowskimi ceł przywozowych i wywozowych, jak również wszelkich opłat o skutkach równoważnych. Ponadto eliminuje ona inne bariery w obrotach handlowych pomiędzy członkami unii (np. ograniczenia ilościowe w handlu towarami lub też środki podobne do ograniczeń ilościowych). Na podstawie zapisków Traktatu Rzymskiego 1 lipca 1968 r. kraje Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej ustaliły również wspólną taryfę celną wobec krajów nienależących do Wspólnoty, czyli krajów trzecich. Warto podkreślić, że unia celna we Wspólnocie Europejskiej powstała bez etapu pośredniego, jakim może być strefa wolnego handlu. Ta ostatnia, w przeciwieństwie do unii celnej, nie obejmuje wspólnej taryfy celnej wobec państw trzecich, a także brak wspólnych zasad administracyjnych odnoszących się do kwestii celnych. Po upływie okresu przejściowego, czyli 1 stycznia 1970 r. państwa członkowskie rozpoczęły realizację wspólnej polityki handlowej wobec partnerów zewnętrznych.
Wspólna polityka handlowa obejmuje:
1. Ustalenie wspólnej taryfy celnej,
2. Zawieranie umów celnych i handlowych,
3. Ujednolicenie narzędzi polityki eksportowej i środków ochronnych.
Wspólną politykę handlową z upoważnienia Rady UE realizuje Komisja Europejska. Jak stanowi TWE podstawą Wspólnoty jest unia celna, która rozciąga się na całą wymianę towarową i obejmuje zakaz ceł przywozowych i wywozowych miedzy Państwami Członkowskimi oraz wszelkich opłat o skutku równoważnym, jak również przyjęcie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi. Unia Europejska, jako unia celna, ma wspólne taryfy celne jako skutek jej wspólnej polityki handlowej. Każde państwo stara się bronić swojego rynku i krajowej produkcji przed towarami z innych państw, stosując różnego rodzaju formalności i opłaty celne, które powodują, że towar pochodzący z zagranicy nie jest już tak konkurencyjny względem towaru krajowego.
W 1988 roku wprowadzono Jednolity Dokument Europejski (Single Administrative Document - SAD), aby ograniczyć mnogość dokumentów celnych. Zastąpi on około 130 różnych dokumentów celnych dla przesyłek towarowych, stosowanych przez poszczególne państwa członkowskie. Jest on stosowany w obrocie z Hiszpanią i Portugalią, natomiast wszelkie formalności celne między pozostałymi państwami WE zostały od 1 stycznia 1993 zniesione .
W roku 1968 zniesiono cła w handlu wzajemnym, przyjęto ujednoliconą taryfę wewnętrzną wobec krajów trzecich .
Unia celna jest podstawą Wspólnoty, obejmuje ona całą wymianę towarową i opiera się na zakazie stosowanie między jej krajami członkowskimi ceł przywozowych i wywozowych oraz wszelkich podobnych w skutkach opłat, jak również na wprowadzeniu Wspólnej Taryfy Celnej w stosunku do obcych państw. Wszystkie importowane towary podlegają nadzorowi celnemu i muszą być przedstawione do kontroli celnej, wraz z dokumentem zwanym Jednolitym Dokumentem Celnym (SAD) oraz innych niezbędnych dokumentów (faktura, świadectwo pochodzenia, certyfikat zgodności).
Wejście w życie Wspólnej Taryfy Celnej (Common Customs Tariff) oznaczało, że polityka celna została wyjęta spod autonomicznej gestii krajów członkowskich i przekazana Radzie i Komisji Europejskiej. Od 1975 roku dochody z ceł przekazywane są do wspólnego budżetu wspólnotowego.
Wspólna Taryfa Celna zawiera dwie kolumny stawek celnych:
§ Autonomiczne - stosowane w praktyce bardzo rzadko, np. w przypadku, kiedy są niższe od konwencyjnych, lub gdy takowej nie ma.
§ Konwencyjne - stosowane w imporcie z krajów trzecich należących do WTO i państw, którym przyznano klauzulę największego uprzywilejowania ( KNU) w kwestiach taryfowych. W praktyce stosowane w imporcie z każdego kraju trzeciego.
Stawki celne ustalane są przeważnie ad valorem, oprócz tego mogą istnieć stawki specyficzne w kwocie wyrażonej w euro za określoną jednostkę towaru (np. dla wielu produktów rolnych) oraz stawki alternatywne (kombinowane). Są one ustalane ad valorem w wielkości nie mniejszej lub nie większej od pełnej stawki specyficznej (np. niektóre produkty chemiczne, rolne, dywany, pewne rodzaje szkła). W imporcie świeżych owoców stosuje się sezonowo przedział cen wejścia (najwyższe w okresie zbiorów), na które składa się komponent ad valorem i element specyficzny. Na mocy Traktatu ustanawiającego EWWiS niektóre państwa mogą wprowadzać cła narodowe na import węgla.
Runda Urugwajska GATT doprowadziła do zmian w polityce celnej WE. Wszystkie cła we Wspólnocie zostały w związku z zobowiązaniami podjętymi w tej Rundzie związane. W latach 1995-2000 Wspólnota zredukowała stawki celne KNU średnio o 36% dla produktów rolnych i o 37% dla produktów przemysłowych. Ponadto zobowiązano się do całkowitej eliminacji ceł w imporcie materiałów budowlanych, sprzętu medycznego, mebli, wyrobów stalowych, sprzętu rolniczego, papieru, piwa i wyrobów spirytusowych. W 1990 roku średnia stosowana stawka celna dla wszystkich towarów wynosiła 6.9% (przy związanej stawce celnej wynoszącej 7%). Dla produktów rolnych stawka ta kształtowała się na poziomie 17.3%, dla nierolnych zaś - 4.5%.
Stawki celne w Unii stały się bardziej homogeniczne. Zdecydowana większość wynosi od 3 do 10%. Tak zwane kominy cenowe (trzykrotność średniej) występują w przypadku importu mięsa, produktów mleczarskich, zbóż, tekstyliów i odzieży. Przedział dla produktów rolnych wynosi aż 0-236.4%, a przemysłowych 0-26%. Wysokość stawek celnych wzrasta wraz ze stopniem przetworzenia produktu.
Wspólnota stosuje dwa systemy reguł pochodzenia towarów:
§ Niepreferencyjne - stosowany dla narzędzi polityki handlowej, takich jak: środki taryfowe i instrumenty ochrony handlu. Podlegają systemowi kumulacji, pozwalającemu partnerom handlowym na używanie swoich komponentów i produktów do wytwarzania finalnego wyrobu. W 1997 roku wdrożony został Europejski System Kumulacji Pochodzenia, obejmujący porozumienia preferencyjne z krajami FTA, CEFTA, a także Turcją.
§ Preferencje - stosowane w przypadku handlu w ramach porozumień preferencyjnych oraz preferencji udzielonych przez Wspólnotę państwom trzecim. Są one zazwyczaj bardziej restrykcyjne.
INSTRUMENTY WSPÓLNEJ POLITYKI HANDLOWEJ:
Wspólna taryfa celna, system celny- prowadzenie wspólnej polityki celnej było konsekwencją utworzenia unii celnej pomiędzy krajami członkowskimi oraz wprowadzenie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z krajami trzecimi. Wraz z zakończeniem tworzenia unii celnej w 1968 r. przyjęto również wspólną ujednoliconą taryfę celną. Wysokość taryf celnych ustalono na podstawie średnich arytmetycznych stawek stosowanych przez kraje członkowskie w dniu 1 stycznia 1957 r. Przy kolejnych poszerzeniach Wspólnoty nowe kraje członkowskie miały najczęściej 5-letni okres na dostosowanie swych taryf do stawek wspólnotowych. Istotne jest również to, że wraz z przyjęciem wspólnej taryfy celnej wszelkie działania w zakresie polityki celnej zostały przekazane na szczebel wspólnotowy. Również od 1 stycznia 1988r. wprowadzono Jednolity Dokument Administracyjny-SAD, jako podstawowy dokument celny w handlu. Wprowadzenie SAD wiązało się z wprowadzeniem zasad jednolitego rynku i likwidacją punktów kontroli granicznej wewnątrz Wspólnoty. Od 1992r. SAD stosowany jest tylko w odniesieniu do wymiany tylko z krajami trzecimi. Jeżeli chodzi o Taryfę Celną Wspólnoty to zawiera ona dwie podstawowe kolumny stawek celnych, tj. konwencyjne ( stosowane są w imporcie z krajów należących WTO lub którym została przyznana KNU) i autonomiczne ( stosuje się rzadko, np. wobec krajów, którym Wspólnota nie przyznała KNU).
2. organiczenie ilościowe- uważane są za środki tworzące silne bariery wejścia na rynek danego kraju, ponieważ nie mogą być zrekompensowane przez eksportera przez obniżkę cen. Kraje EWG ograniczenia te zniosły w handlu wewnątrz ugrupowania już w 1961 r. W 1994 r. ostatecznie wyeliminowano ograniczenia prowadzone przez poszczególne kraje i zastąpiono je ograniczeniami wspólnotowymi. W roku 1996 poza środkami podejmowanymi na mocy Artykułu 36 (ochrona zdrowia, bezpieczeństwa i środowiska) stosowano wspólnotowe środki ograniczania importu jedynie w stosunku do: konserw z sardynek i tuńczyka, bananów, samochodów z Japonii, i in. jak już wspomniano zakres stosowania ograniczeń dotyczył również dobrowolnych ograniczeń eksportu-VER. VER- określał maksymalną ilość bądź wartość eksportu ustaloną przez kraj eksportujący. Wśród krajów eksportujących do WE podejmowane były głównie przez Japonię i kraje Azji Pd-Wsch. Typowym przykładem takiego ograniczenia jest eksport samochodów japońskich na rynek Wspólnoty. VER uważane były za środki sprzeczne z regułami obowiązującymi w GATT i w konsekwencji w wyniku postanowień RU zostały zaliczone do środków tzw. szarej strefy.
3. środki protekcji uwarunkowanej. Aby chronić własny rynek, Unia Europejska może stosować różne środki tzw. protekcji uwarunkowanej, czyli dopuszczalnej, gdy spełnione zostaną określonej przesłanki, np. wyrządzenie szkody krajowemu przemysłowi lub groźba jej wyrządzenia. Do środków takiej protekcji o charakterze defensywnym (Trade Defence Instruments) zaliczane są:
postępowania antydumpingowe stosowane wówczas, gdy zagraniczny producent sprzedaje na obszarze UE towar poniżej porównywalnej ceny podobnego towaru na swoim rynku krajowym lub poniżej kosztów produkcji. Komisja wszczyna postępowanie antydumpingowe z własnej inicjatywy lub na wniosek przemysłu Wspólnoty (wszyscy producenci podobnego produktu reprezentujący co najmniej 25% całkowitej produkcji tego produktu; wniosek musi zyskać poparcie producentów reprezentujących co najmniej 50% produkcji). W pewnych przypadkach cło antydumpingowe może zostać zastąpione tzw. zobowiązaniem cenowym do przestrzegania przez eksportera minimalnego poziomu cen eksportowych. Złamanie zobowiązania powoduje natychmiastowe nałożenie cła antydumpingowego. Cła antydumpingowe i zobowiązania cenowe ustalane są na 5 lat i w wyniku postępowania weryfikacyjnego mogą być przedłużone o kolejne 5 lat. Od decyzji Komisji i Rady przysługują odwołania na drodze administracyjnej (Komisja) lub sądowej (Sąd Pierwszej Instancji i ETS).
postępowania antysubwencyjne stosowane wówczas, gdy rząd lub instytucja publiczna kraju eksportera (kraju pochodzenia) bezpośrednio lub pośrednio udziela eksporterowi subsydiów do produkcji, eksportu lub przewozu. Do subsydiów zalicza się m.in.: dotacje, pożyczki na warunkach preferencyjnych, gwarancje kredytowe, zwolnienia z podatków. Środki odwetowe mogą być podejmowane tylko w stosunku do tzw. subsydiów specyficznych. Komisja wszczyna postępowanie na wniosek producentów. W wyniku postępowania antysubwencyjnego Komisja lub Rada nakładają tzw. środki wyrównawcze (cła tymczasowe, zobowiązania cenowe, cła wyrównawcze).
postępowania ochronne przed nadmiernym importem stosowane wówczas, gdy towar jest importowany na obszar UE w tak zwiększonych ilościach i/lub na takich warunkach, że może to wyrządzić poważną szkodę producentom Wspólnoty lub grozić jej wyrządzeniem. Do środków ochronnych zalicza się: ograniczenie okresu ważności dokumentów importowych, zmianę zasad importu kwestionowanego towaru, kontyngenty. Skargę przeciwko nadmiernemu importowi wnoszą państwa członkowskie. W krytycznych sytuacjach można również zastosować tymczasowy środek ochronny w postaci podwyższonego cła na maksimum 200 dni lub środek nadzoru nad importem. O stosowaniu środków ochronnych decyduje Komisja lub Rada na wniosek Komisji.
Instrumentem polityki handlowej Wspólnoty chroniącym rynek wewnętrzny jest też przeciwdziałanie barierom w handlu niezgodnym z porozumieniami międzynarodowymi, regulowane rozporządzeniem Rady nr 3286/94 (Trade Barriers Regulation). Umożliwia ono wsparcie przemysłu UE w wypadku stwierdzenia stosowania wobec producentów unijnych niezgodnych z porozumieniami międzynarodowymi barier w dostępie do rynków państw trzecich. Decyzję o zastosowaniu odpowiednich środków podejmuje Rada na wniosek Komisji. Instrumentem polityki handlowej jest również polityka eksportowa.
Środki protekcji uwarunkowanej - szerzej…
POSTĘPOWANIA ANTYDUMPINGOWE
Wraz z obniżającym się znaczeniem klasycznych instrumentów ochrony rynku przed konkurencja zagraniczną wzrasta znaczenie środków tzw. protekcji uwarunkowanej. Są one dozwolone przy zajściu określonych okoliczności - np. wyrządzenia szkody krajowemu przemysłowi przez import. Należą do nich środki przeciwdziałania szkodliwym skutkom importu dokonywanego na warunkach uznanych za nieuczciwe (dumping, subsydia) lub importu nadmiernego w rozumieniu art. XIX GATT. Zakres i procedura stosowania tych środków podlegają przepisom WTO, które znacznie ograniczają liczbę ograniczeń ilościowych. Uczestnictwo Wspólnoty w WTO skutkuje zakazem stosowania tzw. środków szarej strefy, np. dobrowolnych ograniczeń eksportu.
W Unii Europejskiej postępowania antydumpingowe i antysubsydyjne są regulowane na szczeblu Wspólnotowym. Podmiotami uprawnionymi do wystosowania skargi, która może prowadzić do wprowadzenia środków antydumpingowych, są: przemysł Wspólnoty (wnioskodawca musi reprezentować przynajmniej 25% krajowej produkcji) lub Komisja Europejska, przedsiębiorstwa oraz państwa członkowskie. Import objęty środkami antydumpingowymi i antysubsydyjnymi stanowił np. w roku 1999 0.4% wartości unijnego importu .
Postępowania antydumpingowe stosuje się dla ochrony przed importem po cenie dumpingowej. W takim przypadku zagraniczny producent sprzedaje towar za granicę po cenie niższej niż u siebie w kraju. Praktyka taka jest uważana za nieuczciwą konkurencję i uprawnia kraj poszkodowany do wprowadzenia na taki import dodatkowej opłaty, zwanej cłem antydumpingowym. Decyzja taka wymaga zgody przynajmniej 8 z 15 krajów członkowskich. Inną niezbędna przesłanką jest margines dumpingu nie mniejszy niż 2% ceny eksportowej. Wprowadzone ewentualnie cło antydumpingowe nie może być wyższe niż marża dumpingu, a obowiązuje ono 5 lat. Przepisy dumpingowe stosuje się wyłącznie wobec krajów trzecich, a takie praktyki firm unijnych podlegają przepisom o konkurencji.
Gdy nałożone cło antydumpingowe nie przynosi efektu, Komisja Europejska ma prawo otworzyć postępowanie absorpcyjne, którego wynikiem może być podwyższenie cła.
W praktyce w ostatnich latach Komisja wszczynała rocznie około 25-45 nowych postępowań. Znaczna ich część skończyła się umorzeniem (przeciętnie 44%). Państwami najczęściej oskarżanymi o dumping są państwa azjatyckie, zwłaszcza Chiny. W ostatnich latach obserwuje się wzrost przypadku dumpingu dotyczącego towarów o zaawansowanej technologii oraz tekstyliów.
POSTĘPOWANIA ANTYSUBWENCYJNE
Subsydia to narzędzia polityki handlowej, które mogą wpływać zarówno na eksport, jak i na import. Subsydia to rodzaj wszelkiego wsparcia, udzielanego przez rząd krajowym podmiotom gospodarczym. Subsydia zmniejszają możliwość uzyskiwania przez społeczność międzynarodową korzyści z wymiany .
Procedura antysubwencyjna jest bardzo zbliżona do antydumpingowej. Istotna różnica dotyczy okresu przed wszczęciem postępowania. Tu Komisja Europejska jest zobowiązana do wystąpienia do rządu oskarżonego o domniemane subsydiowanie, z prośbą o konsultacje w celu wyjaśnienia sytuacji. Jeśli porozumienie nie zostanie osiągnięte, to Komisja wszczyna postępowanie w okresie 45 dni od złożenia wniosku przez producentów. Postępowanie powinno być zakończone w ciągu roku. Środki wyrównawcze wprowadza się, jeśli fakt subsydiowania zaistniał, a interwencja będzie leżała w interesie wspólnoty. Cło wyrównawcze obowiązują zazwyczaj 5 lat i może być przedłużane, a jego wysokość jest ograniczona do wysokości subsydium. Alternatywnym rozwiązaniem może być zobowiązanie rządu subsydiującego lub samego eksportera do wyeliminowania subsydium lub podniesienia ceny oraz zaprzestaniu importu.
Działalność antysubsydyjna WE ożywiła się w 2 połowie lat 90-tych, co jest w dużym stopniu następstwem kryzysu azjatyckiego. Napływ tanich, subsydiowanych produktów z Azji uderzył przede wszystkim w unijny przemysł stalowy czy chemiczny. Połowa wszczętych postępowań została umorzona.
POSTĘPOWANIA OCHRONNE PRZED NADMIERNYM IMPORTEM
Unia Europejska może stosować w imporcie z krajów trzecich środki ochronne wobec przywozu realizowanego „na warunkach uczciwych”. Środki te pozwalają ograniczyć wielkość importu. Postanowienia GATT oraz Porozumienie w sprawie stosowania środków ochronnych pozwalają na odstępstwo od ogólnej zasady zakazu stosowania ograniczeń ilościowych w handlu międzynarodowym w sytuacji, gdy import wzrasta tak szybko i na takich warunkach, że wyrządza szkodę krajowym producentom. Wzrost takiego importu musi być konsekwencją „nieprzewidzianych okoliczności” i przyznanej importerowi koncesji.
Rozporządzenia unijne stwierdzają, że jednym z wyjątków zakazu ilościowych ograniczeń jest prawo do podjęcia działań ochronnych w odniesieniu do importu wyrządzającego szkodę producentom Wspólnoty. Odrębnie uregulowane są przepisy dotyczące odzieży i tekstyliów, wynikające ze specjalnego reżimu ustanowionego na 10 lat w ramach Porozumienia WTO. Umożliwia on stosowanie ograniczeń ilościowych i specjalnego systemu kontroli. Dopiero od roku 2005 tekstylia będą traktowane tak samo, jak wszystkie inne towary.
Badanie możliwości powstania szkody odbywa się przez Komitet Doradczy. Jeśli istnieją przesłanki przeprowadzenia dochodzenia, to Komisja wszczyna postępowanie najpóźniej w ciągu miesiąca, które nie powinno trwać dłużej niż 9 miesięcy. Jeśli są podstawy wniesionej skargi, to Komisja może:
- ograniczyć okres ważności dokumentów importowych
- zmienić zasady importu kwestionowanego towaru, czyli np. ustalić kontyngent
Okres obowiązywania środków ochronnych nie powinien przekraczać 4 lat, a w pewnych warunkach 8 lat. Tak jak w przypadku innych procedur ochronnych, dopuszcza się użycie tymczasowych środków ochronnych w formie podwyższonego cła na maksimum 200 dni.
Możliwe są do zastosowania także środki nadzoru, bez poprzedniego postępowania, jeśli import zagraża szkodą producentów, lub zamiast środków ochronnych. Istnieje nadzór wobec już dokonanego importu - retrospektywny, a także nadzór uprzedzający.
Na szczeblu regionu także można wprowadzić wyżej wymienione środki ochronne, jednak taka opcja powinna być wykorzystywana w przypadku wyjątkowym, przejściowo i wobec braku alternatywy.
Poza tekstyliami i odzieżą obowiązują także ograniczenia ilościowe w imporcie do UE następujących towarów:
· Porcelany i obuwia z cholewką skórzaną pochodzących z Chin
· Niektórych wyrobów stalowych pochodzących z Kazachstanu, Ukrainy, Rosji
Z wyjątkiem decyzji w sprawie ustanowienia nadzoru z imporcie z krajów o gospodarce nierynkowej, leżących całkowicie w gestii Komisji Europejskiej, decyzje dotyczące ustanowienia środków ochronnych na szczeblu Wspólnoty lub regionu zapadają w trybie określonym przez tzw. procedurę komitetową. Komisja zawiadamia Radę i państwa członkowskie o podjętej decyzji, a każde z państw może się od niej w ciągu miesiąca odwołać. Rada kwalifikowaną większością głosów decyzję zmienia, utrzymuje lub anuluje.
Częściej niż ograniczenia importu mają zastosowanie procedury antydumpigowe i antysubsydyjne. Na mocy przepisów Wspólnota nie wszczęła żadnego postępowania ochronnego, chętnie korzysta natomiast ze środków nadzoru, zwłaszcza w formie tzw. systemu podwójnej kontroli, polegającego na uzależnieniu wydawania pozwoleń na przywóz od przedstawienia odpowiedniego dokumentu wydanego przez władze kraju eksportu. System ten obowiązuje m. in. w imporcie wyrobów stalowych (także z Polski), tekstyliów i odzieży nie włączonych do GATT 1994 oraz obuwia pochodzącego z Wietnamu.
PRZECIWDZIAŁANIE BARIEROM W HANDLU NIEZGODNYM Z POROZUMIENIAMI MIĘDZYNARODOWYMI
W 1995 roku ustanowione zostało Rozporządzenie w sprawie przeszkód w handlu (Trade Barriers Regulation), pozwalające przemysłowi unijnemu na podjęcie działań w razie stwierdzenia barier w dostępie do rynków zagranicznych. Przewidziano dwie ścieżki proceduralne pozwalające na przeszkody w handlu:
1. Jeśli przeszkody wywierają skutki na terytorium Wspólnoty, to celem podjętych działań jest usunięcie szkody wyrządzonej lub zagrażającej przemysłowi wspólnotowemu, to stosowana jest pierwsza ścieżka. Wnioskodawcą jest przemysł Wspólnoty lub państwo członkowskie. Przemysł wspólnoty można zdefiniować trojako: 1. jako producentów produktu identycznego lub podobnego do produktu, który jest przedmiotem bariery w handlu bądź produktu bezpośrednio z nim konkurującego. 2. konsumentów lub użytkowników produktu, który jest przedmiotem bariery w handlu. 3. wszystkich producentów, których produkcja stanowi znaczną część globalnej produkcji Wspólnoty wspomnianego produktu.
2. Drugą procedurę stosuje się, gdy przeszkody w handlu wywierają skutki dla przedsiębiorstw unijnych na rynkach krajów trzecich. W tym przypadku celem jest usunięcie negatywnych skutków w handlu. O uruchomienie procedury mogą się ubiegać indywidualne przedsiębiorstwa, reprezentujące je organizacje oraz państwa członkowskie.
Jeśli stwierdzone zostanie, iż interes Wspólnoty został naruszony, to podjęte przez nią środki mogą przyjąć formę:
- zawieszenia lub wycofania koncesji będących rezultatem negocjacji polityki handlowej
- podwyższenia istniejących ceł lub wprowadzenia innych obciążeń importowych,
- wprowadzenia ograniczeń ilościowych lub innych środków zmieniających warunki eksportu lub importu czy też w inny sposób wpływających na handel z danym krajem.
Kraj trzeci może także zobowiązać się do uregulowania sporu w sposób satysfakcjonujący, co jest rozpatrywane przez Komisję w trybie procedury komitetowej.
SPECJALNA KLAUZULA OCHRONNA W ROLNICTWIE
Dla produktów rolnych WE posługuje się specjalną klauzulą ochronną - SSG (Special Safeguard). Klauzula ta ma służyć zapewnieniu minimalnego poziomu ochrony krajowego rynku, po taryfikacji instrumentów pozataryfowych, w sytuacjach znacznych spadków cen na rynkach światowych lub dużego wzrostu importu. Klauzula ta jest postrzegana jako zmodyfikowana wersja opłat wyrównawczych. Mogą z niej korzystać członkowie WTO.
Na mocy klauzuli można wprowadzać dodatkowe opłaty celne na towary, takie jak: zboża, cukier, oleje, tłuszcze, produkty mleczne, wina, wieprzowina. Od 1995 roku WE wielokrotnie stosowała klauzulę ochronną związaną ze spadkiem ceny progowej dla drobiu, mięsa z indyka, proszku jajecznego. Klauzula SSG związaną z wolumenem importu stosowano w przypadku importu niektórych owoców i warzyw.
ŚRODKI POLITYKI EKSPORTOWEJ NA SZCZEBLU WSPÓLNOTOWYM
Wspólnotowy Kodeks Celny stosowany jest także do eksportu. Jednolite zasady polegają także na niewprowadzaniu ograniczeń w eksporcie od 1970 roku. Istnieją wyjątki w tym zakresie, mające na celu przede wszystkim zapobieganie niedoborom podstawowych produktów, niekontrolowanemu wywozowi dóbr rzadkich, ochronę wynikającą z zasad moralności, ochrony zdrowia i życia ludzi, a także zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego, ochronę własności przemysłowej i handlowej.
Stosowane środki ochronne przyjmują formę zakazu eksportu, pozwoleń wywozu i licencji wywozowych, a także nadzoru statystycznego.
W 1995 roku weszły w życie jednolite zasady kontroli eksportu tzw. dóbr i technologii podwójnego zastosowania (w sferze wojskowej i cywilnej). Polegają one na utworzeniu wspólnotowej listy tych produktów i ustanowieniu dla nich specjalnej procedury wydawania pozwoleń na eksport. WE nie stosuje bezpośrednich subsydiów eksportowych z wyjątkiem tych przewidzianych w ramach wspólnej polityki rolnej. Pośrednia promocja eksportu n szczeblu wspólnotowym jest raczej niewielka, ogranicza się ona raczej do szkoleń i seminariów dla średnich i małych przedsiębiorstw.
WSPÓLNOTA EUROPEJSKA A WTO
Podstawową zasadą stosowaną w ramach Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (GATT), a od 1995 roku Światowej Organizacji Handlu (WTO), jest klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU), oznaczająca, że żaden z sygnatariuszy GATT/WTO nie może przyznać przywilejów handlowych wybranym partnerom z GATT/WTO bez przyznania takich samych przywilejów innym stronom porozumienia. Utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali oraz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, mimo że oznaczało preferencyjne traktowanie niektórych partnerów, nie było sprzeczne z zasadami GATT, które dopuszczały tworzenie pod pewnymi warunkami stref wolnego handlu i unii celnych.
Na forum WTO Wspólnota reprezentowana jest przez Komisję działającą na podstawie mandatu Rady. Formalnie członkami GATT były kraje członkowskie WE, ale faktycznie Wspólnotę traktowano jako stronę układów GATT. W Porozumieniu o utworzeniu WTO z 1994 roku Wspólnota została wymieniona jako pierwotny członek tej organizacji, przy czym w sprawach wymagających głosowania dysponuje ona liczbą głosów odpowiadającą liczbie swoich państw członkowskich.
Porozumienia zawierane w ramach GATT miały istotny wpływ na politykę handlową Wspólnot. Dotychczas najważniejszą rolę odegrała Runda Urugwajska, w wyniku której Wspólnoty musiały zrezygnować z niektórych instrumentów polityki handlowej (np. ze stosowania środków pozataryfowych w imporcie artykułów rolnych lub stosowania tzw. dobrowolnych ograniczeń eksportu), jak również zmienić zapisy Traktatu ustanawiającego WE, co zostało dokonane w Traktacie Amsterdamskim i Traktacie Nicejskim. Najważniejsza zmiana dotyczyła rozszerzenia wspólnej polityki handlowej o handel usługami i handlowe aspekty własności intelektualnej, z wyłączeniem tych dziedzin, które wykraczają poza kompetencje Wspólnoty (w których Traktaty nie przewidują harmonizacji przepisów na szczeblu wspólnotowym).
14 listopada 2001 roku państwa członkowskie WTO zadecydowały o rozpoczęciu dziewiątej rundy wielostronnych negocjacji handlowych (Runda Doha, nazywana również Agendą Rozwoju z Doha - Doha Development Agenda), której celem jest nie tylko dalsza liberalizacja światowego handlu, ale również przegląd dotychczasowych zasad WTO pod kątem zwiększenia korzyści z handlu dla państw rozwijających się. Rozmowy zaczęły się 31 stycznia 2002 roku, a ich zakończenie planowane jest na styczeń 2005 roku.
V. STOSUNKI HANDLOWE UE Z PAŃSTWAMI TRZECIMI
Wspólnota zawiera różnego rodzaju umowy handlowe, będące wynikiem zróżnicowanej polityki handlowej prowadzonej wobec państw trzecich (grup państw). Umowy te mają charakter niepreferencyjny (regulują handel zgodnie z zasadą KNU) lub preferencyjny. Umowy preferencyjne przewidują określone ułatwienia w handlu pomiędzy UE a drugą stroną takiej umowy lub jednostronne udzielenie przez UE takich ulg drugiej stronie. Umowy handlowe zawierane są zgodnie z procedurą zapisaną w art. 300 TWE z uwzględnieniem Tytułu IX „Wspólna polityka handlowa” (art. 131-134 TWE). Oprócz umów handlowych Unia Europejska jednostronnie przyznaje pewne ułatwienia państwom słabiej rozwiniętym w ramach systemu powszechnych preferencji celnych GSP (Generalized System of Preferences).
Państwa EFTA
W skład Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) wchodzą obecnie cztery państwa: Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria. Trzy pierwsze z tych państw wraz z państwami członkowskimi UE tworzą od 1 stycznia 1994 r. Europejski Obszar Gospodarczy (European Economic Area). Na obszarze EOG obowiązuje większość zasad funkcjonowania wspólnotowego rynku wewnętrznego, w tym: swobodny przepływ towarów (bez artykułów rolnych i rybołówstwa), usług, osób i kapitału. Układ o EOG nie przewiduje ujednolicenia taryfy celnej oraz prowadzenia wspólnej polityki handlowej, choć w praktyce państwa EFTA zawierają z państwami trzecimi umowy handlowe zbliżone do umów zawieranych przez Wspólnotę. Szwajcaria nie zdecydowała się na wejście do EOG, a jej stosunki handlowe z WE reguluje umowa w sprawie strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi z 1972 roku oraz siedem umów podpisanych 21 czerwca 1999 roku (weszły w życie 1 czerwca 2002 roku) regulujących m.in. kwestie swobodnego przepływu osób, handlu produktami spożywczymi, transportu drogowego, kolejowego oraz lotniczego.
Państwa kandydackie
Obecnie cztery państwa mają status państw kandydackich: Bułgaria, Rumunia, Chorwacja i Turcja. Z pierwszymi dwoma trwają negocjacje. Stosunki handlowe z nimi regulują układy europejskie, które weszły w życie w lutym 1995 roku. Stosunki handlowe Chorwacja - UE reguluje Układ o stabilizacji i stowarzyszeniu, podpisany w październiku 2001 roku. Pomiędzy UE a Turcją obowiązuje unia celna na prawie wszystkie towary przemysłowe (z wyjątkiem węgla i stali) i przetworzone towary rolne. Podstawą prawną ustanowienia obecnej unii celnej pomiędzy Turcją a UE jest Porozumienie o stowarzyszeniu z 1963 r. oraz Protokół dodatkowy do porozumienia z 1970 r.
Państwa AKP (Afryka, Karaiby, Pacyfik)
Od samego początku swojego istnienia Wspólnota Europejska utrzymywała szczególne stosunki z państwami AKP, będącymi byłymi koloniami i terytoriami zamorskimi niektórych państw członkowskich. Państwa AKP zostały stowarzyszone ze Wspólnotami najpierw (jeszcze jako terytoria zależne) na mocy Traktatu o utworzeniu EWG z 1957 roku, a następnie - już jako niezależne państwa - na podstawie kolejnych konwencji wielostronnych: Jaunde I (1963 r.), Jaunde II (1969 r.), Lomé I (1975 r.), Lomé II (1979 r.), Lomé III (1984 r.) i Lomé IV (1989r.). Obecne stosunki UE z państwami AKP (obecnie 78 państw) reguluje porozumienie o partnerstwie zawarte 23 czerwca 2000 r. w Cotonou. Porozumienie, zawarte na 20 lat, utrzymuje w okresie przejściowym (do końca 2007 r.) preferencje dla państw AKP jednostronnie udzielone przez UE oraz w przypadku najlepiej rozwiniętych państw regionu przewiduje zastąpienie tych preferencji umowami o partnerstwie gospodarczym (Economic Partnership Agreement) w pełni zgodnym z zasadami WTO. Dla krajów najsłabiej rozwiniętych zostaną utrzymane jednostronne preferencje UE. Do najsłabiej rozwiniętych krajów AKP adresowana jest ponadto unijna inicjatywa Wszystko oprócz broni (Everything but Arms), mająca na celu ułatwić eksporterom z tych państw dostęp do rynku wewnętrznego UE.
Kraje basenu Morza Śródziemnego
Państwa śródziemnomorskie stanowią kolejną grupę państw, z którymi Unia Europejska utrzymuje preferencyjne stosunki handlowe. Podstawy spójnej polityki wobec tego regionu zostały wypracowane w latach 70. - Wspólnota zawarła wówczas z państwami regionu umowy o współpracy przemysłowej, handlowej, technicznej, finansowej i socjalnej, a w przypadku Izraela - umowę, która przewidywała również utworzenie strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi. Obecnie polityka śródziemnomorska UE opiera się o tzw. deklarację barcelońską podpisaną w 1995 roku przez państwa UE oraz 12 państw basenu Morza Śródziemnego (Algieria, Autonomia Palestyńska, Cypr, Egipt, Izrael, Jordania, Liban, Malta, Maroko, Syria, Turcja i Tunezja; ponadto sygnatariuszem na prawach obserwatora jest Libia). Deklaracja przewiduje powstanie śródziemnomorskiego regionu stabilnego pod względem politycznym i ekonomicznym oraz utworzenie do 2010 roku strefy wolnego handlu wyrobami przemysłowymi pomiędzy UE a państwami regionu (MEFTA, Mediterranean Free Trade Area). Wszystkie państwa regionu, z wyjątkiem Syrii, zawarły już umowy stowarzyszeniowe z UE (Euro-Mediterranean Agreement), mające umożliwić realizację celów deklaracji barcelońskiej.
Bałkany
Strategia UE wobec państw bałkańskich (Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Macedonia, Serbia i Czarnogóra) została określona w 1999 roku. Wcześniej państwa tego regionu, z wyjątkiem byłej Jugosławii, korzystały z preferencji handlowych w ramach systemu GSP. Strategia UE zakłada zbliżenie (łącznie z przyszłym członkostwem) tych państw do Wspólnoty w oparciu o proces stabilizacji i stowarzyszenia (Stabilization and Association Process). Jego zasadniczą częścią są porozumienia o stabilizacji i stowarzyszeniu (Stabilization and Association Agreements), przewidujące tworzenie stref wolnego handlu pomiędzy tymi państwami a UE. Dotychczas zostały zawarte porozumienia tego typu z Macedonią i Chorwacją. Chorwacja 21 lutego 2003 roku złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej (patrz: państwa kandydackie).
Państwa Europy Wschodniej i Azji Centralnej
Z państwami WNP (Wspólnoty Niepodległych Państw) Unia Europejska utrzymuje niepreferencyjne stosunki handlowe (w oparciu o KNU), których podstawy są regulowane zawartymi w połowie lat 90. z Armenią, Azerbejdżanem, Gruzją, Kazachstanem, Kirgistanem, Mołdawią, Rosją, Ukrainą i Uzbekistanem umowami o partnerstwie i współpracy (PCA, Partnership and Co-operation Agreement) oraz w przypadku Białorusi, Tadżykistanu i Turkmenistanu - umową w sprawie handlu i współpracy zawartą jeszcze przez ZSRR w 1989 roku (państwa te podpisały umowy PCA, ale nie weszły one jeszcze w życie). Ponadto UE podpisała z poszczególnymi państwami WNP umowy sektorowe (tekstylia, wyroby stalowe, materiały nuklearne). Stosunki handlowe UE z Mongolią reguluje umowa w sprawie handlu i współpracy z 1992 roku, obowiązująca od marca 1993 roku.
Państwa Ameryki Południowej i Środkowej
W polityce handlowej UE państwa tego regionu można podzielić na trzy grupy:
państwa członkowskie Wspólnego Rynku Południa (Mercosur; Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj). Stosunki UE z tymi państwami reguluje podpisane w 1995 roku Międzyregionalne ramowe porozumienie o współpracy (Intern-regional Framework Co-operation Agreement). Od 1999 roku negocjowane jest porozumienie w sprawie stowarzyszenia Mercosur z UE i utworzenia strefy wolnego handlu.
państwa członkowskie Wspólnoty Andyjskiej (Andean Community; Boliwia, Ekwador, Kolumbia, Peru i Wenezuela) - współpraca regulowana jest Ramową umową o współpracy (Framework Co-operation Agreement) z 1993 roku, obowiązującą od 1998 roku. W grudniu 2003 roku została podpisana nowa umowa w sprawie dialogu politycznego i współpracy pomiędzy Unią Europejską a Wspólnotą Andyjską i jej państwami członkowskimi (trwa proces ratyfikacyjny).
państwa Ameryki Środkowej (Gwatemala, Honduras, Kostaryka, Nikaragua, Panama, Salwador) - współpraca regulowana jest Ramową umową o współpracy (Framework Co-operation Agreement) z 1993 roku. Tak jak w przypadku Wspólnoty Andyjskiej, w grudniu 2003 roku została podpisana nowa umowa w sprawie dialogu politycznego i współpracy UE z państwami Ameryki Środkowej.
Nieco odmiennie regulowane są stosunki handlowe UE z Chile i Meksykiem. W kontaktach z Chile obowiązywały dwie ramowe umowy o współpracy (z 1990 i 1996 roku), a od 1 lutego 2003 roku stosunki handlowe regulują zapisy handlowe będące częścią umowy stowarzyszeniowej pomiędzy UE i Chile zawartej w grudniu 2002 roku. Umowa stowarzyszeniowa nie została jeszcze ratyfikowana.
Podstawami stosunków handlowych UE z Meksykiem są: Umowa w sprawie partnerstwa gospodarczego, politycznego współdziałania i współpracy (Economic Partnership, Political Coordination and Cooperation Agreement, tzw. Global Agreement, obowiązujący od października 2000 roku) oraz Umowa sprawie wolnego handlu towarami (Free Trade Agreement, obowiązująca od 1 lipca 2000 roku) wraz z jej uzupełnieniem dotyczącym handlu usługami, inwestycji oraz ochrony własności intelektualnej (obowiązującym od 1 marca 2001 roku).
Państwa azjatyckie
W polityce handlowej UE wobec państw azjatyckich należy wyróżnić dwa ugrupowania integracyjne:
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN, Asscociation of South - East Asian Nations; Filipiny, Indonezja, Kambodża, Laos, Malezja, Myanmar/Birma, Singapur, Sułtanat Brunei, Tajlandia, Wietnam) - współpraca handlowa odbywa się na podstawie umowy handlowej z 1980 roku (z wyłączeniem państw, które przystąpiły do ASEAN w ostatnim czasie: Kambodży i Laosu - trwa proces ratyfikacji oraz Birmy - z powodu łamania praw człowieka)
Radę Współpracy Zatoki Perskiej (Gulf Co-operation Council, GCC; Arabia Saudyjska, Bahrajn, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Kuwejt, Oman) - współpraca handlowa odbywa się na podstawie umowy handlowej z 1989 roku, przewidującej m.in. utworzenie strefy wolnego handlu pomiędzy UE a państwami tego regionu. Negocjacje w tej sprawie rozpoczęły się w 1990 roku, lecz szybko znalazły się w impasie. Rozmowy wznowiono w 2001 roku, gdy przyspieszeniu uległy prace nad wprowadzeniem unii celnej pomiędzy państwami GCC (zaczęła funkcjonować 1 stycznia 2003 roku).
Ponadto UE zawarła umowy bilateralne z:
Chinami - Wspólnota przez wiele lat traktowała je w swojej polityce handlowej w sposób dyskryminacyjny ze względu na nierynkowy charakter tamtejszej gospodarki (do 2001 roku Chiny nie należały do WTO, a więc nie były chronione m.in. przez KNU). Stosunki handlowe UE z Chinami opierają się nadal na Umowie w sprawie handlu i współpracy gospodarczej (Agreement on Trade and Economic Cooperation) podpisanej w 1985 r. i uzupełnionej w 1994 i 2000 roku. Ponadto we wzajemnych relacjach obowiązuje kilka umów pośrednio dotyczących kwestii handlowych (umowa w sprawie transportu morskiego, umowa w sprawie współpracy naukowo-technologicznej, umowa regulująca współpracę w zakresie energii nuklearnej).
Koreą - współpraca handlowa regulowana jest zapisami Porozumienia ramowego w sprawie handlu i współpracy (Framework Agreement on Trade and Co-operation) zawartego w 1996 roku i obowiązującego od 1 kwietnia 2001 roku.
Indiami - współpraca handlowa opiera się na Umowie o współpracy (Co-operation Agreement) z 1993 roku, obejmującej również problematykę współpracy handlowej i gospodarczej.
Część bilateralnych stosunków handlowych UE nie znajduje oparcia w umowach handlowych z państwami trzecimi, natomiast jest regulowana przepisami WTO w zakresie KNU. Do takich partnerów należą przede wszystkim wysokorozwinięte gospodarczo państwa: USA, Japonia, Australia, Nowa Zelandia. Pewnym wyjątkiem jest Kanada, z którą Unia Europejska podpisała w 1976 roku Umowę ramową w sprawie współpracy handlowej i gospodarczej (Framework Agreement for Commercial and Economic Cooperation).
Współpraca handlowa UE z USA, choć oparta o zasady KNU, została uściślona w ramach tzw. współpracy transatlantyckiej, zapoczątkowanej Deklaracją Transatlantycką (Transatlantic Declaration) z 1990 roku i potwierdzonej przyjętymi w 1995 roku: Nową agendą transatlantycką (New Transatlantic Agenda) oraz Wspólnym programem działania (EU-US Joint Action Plan). Dokumenty te w kwestiach gospodarczych uzupełnione zostały w maju 1998 roku Ekonomicznym partnerstwem transatlantyckim (Transatlantic Economic Partnership), które obejmuje ograniczanie barier technicznych w handlu bilateralnym, a także liberalizację handlu wielostronnego.
Preferencje w handlu - "piramida preferencji"
Wspólnota Europejska zawiera dwa rodzaje preferencyjnych umów handlowych:
- pierwsze z nich przewidują wzajemne udzielanie przez partnerów pewnych ulg w postaci redukcji stawek celnych i/lub zmniejszenia innych barier handlowych;
- drugi typ to preferencje udzielane partnerom handlowym w sposób jednostronny.
Od początku swego funkcjonowania Wspólnota Europejska zawarła wiele umów preferencyjnych z partnerami handlowymi. Umowy te mają różny zakres preferencji, co umożliwia przedstawienie ich w postaci piramidy. Biorąc za podstawę klasyfikacji kryterium malejących preferencji handlowych (przede wszystkim celnych), można wyróżnić porozumienia lub jednostronne decyzje Wspólnot Europejskich, które tworzą:
unię celną między Wspólnotą Europejską a jej partnerami (np. z Turcją ), która polega na zniesieniu barier w handlu między stronami porozumienia, jak też na utworzeniu wspólnej zewnętrznej taryfy celnej (czyli jednakowego poziomu stawek celnych) w imporcie spoza obszaru unii;
strefę wolnego handlu (do której należą kraje EFTA, przed ostatnim rozszerzeniem państwa Europy Środkowej i Wschodniej, państwa basenu Morza Śródziemnomorskiego, tworzona jest również z Meksykiem), która oznacza zniesienie barier handlowych (ceł, ograniczeń ilościowych i innych) między stronami porozumienia.
udzielane jednostronnie preferencje handlowe (udzielane przez Wspólnoty krajom Afryki, Karaibów i Pacyfiku, Wspólnocie Niepodległych Państw i pozostałym krajom objętym Systemem Preferencji Generalnych - GSP, który powstał w 1968 r. na II Konferencji UNCTAD w New Delhi i skierowany jest do państw rozwijających się).
umowy, w których brak jest preferencji (zagwarantowane jest przestrzeganie klauzuli największego uprzywilejowania - KNU opartej na porozumieniu GATT/WTO - często porozumienia handlowe zawierają wyłącznie potwierdzenie zasad obowiązujących na mocy GATT/WTO). Umowy tego rodzaju Unia Europejska zawiera najczęściej z następującymi krajami: USA. Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Republika Korei, HongKong, Singapur i pozostałe kraje nie objęte preferencjami celnymi.
istnieje również kategoria umów, w których partnerzy są traktowani gorzej w stosunkach handlowych niż pozostali partnerzy Wspólnoty (traktowanie dyskryminacyjne). W przeszłości dotyczyło to np. państw Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG).