Plato, Obrona Sokratesa,

przeł. i oprac. Władysław Witwicki, Warszawa 1958.

WSTĘP

• Sokrates był niepopularny wśród „obrońców demokracji”, chwalił, arystokratyczny ustrój Spa-rty, Krety, Teb, Megary - gdzie władzy nie sprawowali losowo (czyli przypadkiem) wybrani lu-dzie, zmieniający się co chwilę.

• karykatura Sokratesa w komedii Arystofanesa „Chmury”.

• Sokrates nie pobierał za naukę opłat (wiedzieli o tym tylko najbliżsi i uczniowie), zwracał uwa-gę na kwestie psychologiczne, etyczne i społeczne, odwodził młodych ludzi od studiów przy-rodniczych (choć je szanował).

• kompromitowali go jego uczniowie.

• brał udział w wojnie ze Spartą i Beocją.

• udowadniał głupotę nie tylko u młodych, ale także u starszych, szanowanych obywateli.

• religijny z natury, czuł nad sobą moc wyższą, potężną u dobrą, uważał siebie za pomocnika i narzędzie tej mocy.

• autorem skargi był Anytos - bogaty garbarz ateński, miał dawne zatargi z Sokratesem i jego rodziną (syn przystał do Sokratesa, który źle się wyrażał o garbarni).

• oskarżenie: nieuznawanie bogów, wprowadzanie nowych kultów, psucie młodzieży.

• projekt kary: śmierć.

• corocznie obradowało 500 sędziów, brak apelacji w sprawach przeciwko państwu, pytania, przemówienia, sąd skorupkowy.

• reprodukcja mowy Sokratesa zbliżona do oryginału, Platon był na rozprawie, miał doskonałą pamięć.

• codzienny język, znamiona tragedii.

• przekonanie Sokratesa i najbliższych, że do rozprawy nie dojdzie albo oskarżyciel się skompromituje.

• zaskoczenie „sposobem”, jakim go określają.

TEKST

• zaskoczenie mowami oskarżycieli „Jakieście wy, obywatele, odebrali wrażenie od moich os-karżycieli, tego nie wiem; bo i ja sam przy nich omal żem się nie zapomniał, tak przekonująco mówili”.

• wiara w swoją niewinność.

• będzie mówić prostymi słowami, jakimi posługiwał się w rozmowach, nie zna języka oficjalne-go - sądowego.

• „Więc naprzód moje prawo bronić się, obywatele, przeciw pierwszej fałszywej skardze”.

• to oskarżyciele nie wierzą w bogów, nastawiają wszystkich przeciwko niemu, nieznani są z nazwisk i imion, aluzja do komediopisarzy.

• „tylko po prostu tak człowiek musi niby z cieniami walczyć; broni się i zbija zarzuty, a nikt nie odpowiada”.

• o skardze Meletosa, jak łatwo można przekręcić czyjeś słowa.

• nie pobiera opłat za naukę.

• przytacza przykład rozmowy z ojcem człowieka płaczącego.

• nie potrafi nauczać za pieniądze.

• przywołuje postać Chajrefonta, który zapytał Pytię, czy jest ktoś mądrzejszy niż Sokrates, za-przeczyła.

• nie uznaje siebie za najmądrzejszego.

• udowodnił głupotę politykowi, który go za to znienawidził.

• jego rozmówca myślał, że Sokrates zna odpowiedź na swoje pytania, ale ten zaprzeczył.

• w ten sam sposób podchodził do wszystkich ludzi.

• swoje rozmowy uważa za obowiązek nałożony na niego przez boga.

• pytał o to samo poetów.

• rozmawiał z rzemieślnikami, dochodzi do wniosku, że najmądrzejszym jest ten, który jest do-bry w swojej sztuce.

• nie jest mądry w każdej dziedzinie, ale potrafi wytknąć głupotę innym.

• „chodzą za mną młodzi ludzie, którzy najwięcej mają wolnego czasu, synowie co najbogat-szych obywateli; nikt im chodzić nie każe, ale oni lubią słuchać, jak się to ludzi bada, a nieraz mnie naśladują na własną rękę i próbują takich badań na innych”.

• zarzucają mu nieprawdę, by siebie samego nie ujawnić.

11. analiza oskarżenia

• psucie młodzieży.

12. analiza oskarżenia + konfrontacja z Meletosem.

• Sokrates sam nie jest w stanie zepsuć całej młodzieży.

• przykład ujeżdżacza koni.

• zło roznosi się tak jak dobro, Sokrates także może zaznć obu od innych.

• według oskarżenia nie wierzy w bogów - to jak może wprowadzać nowych?

• nadal o niewierze-wierze w bogów, koniec rozmowy z Meletosem.

• czuje zawiść wielu osób, nie tylko Meletosa i Anytosa.

• nawiązanie do Achillesa.

• konieczność obrony swoich zasad i wystawania przy nich.

• gdyby na wojnie wodzowie kazaliby mu trwać w szyku, nawet narażając na pewną śmierć, on by się nie zbuntował.

• „Bo obawiać się śmierci, obywatele, to nic innego nie jest, jak tylko mieć za mądrego, choć się nim nie jest”.

• nigdy nie przestanie filozofować.

• nic strasznego przecież nie robi.

• „Bądźcie przekonani, że jeśli skażecie na śmierć mnie, takiego człowieka, jak mówię, nie za-szkodzicie więcej mnie niż sobie samym”.

• jemu nie zaszkodzą Meletos i Anytos, bo „Nawet by nie potrafili! Bo mnie się zdaje, że gorszy człowiek <<nie ma prawa>> zaszkodzi lepszemu. Pewnie, może go zabić, skazać na wygna-nie, pozbawić czci i praw”.

• znacznie gorsze niż utrata praw jest „niesprawiedliwie nastawać na życie człowieka”.

• jakiś głos odradza mu mieszanie się do polityki.

• tylko raz był urzędnikiem, zaprotestował wtedy przeciwko karze śmierci dla dowódców, którzy nie wyłowili po bitwie ciał Ateńczyków.

• nie wytrzymałby długo na publicznym stanowisku, bo postępowałby tak samo jak teraz.

• nigdy nie był niczyim nauczycielem, on tylko rozmawiał.

• „Ale czemu niejeden ze mną przecież tak chętnie długi czas przestaje?” - przyjemnie jest słu-chać, jak się udowadnia komuś jego niewiedzę.

• czuje, że to jest nakaz boga.

• żaden jego uczeń nie próbuje go skarżyć, tylko nieznający go.

• „Co ja bym miał do powiedzenia na swój obronę, to mniej więcej to właśnie i inne rzeczy tym podobne”.

• ma trzech synów.

• nie błaga o litość, ani nie próbuje jej wzbudzać.

• nie wydaje mu się uczciwe „prosić sędziego i uwalniać się prośbami od odpowiedzialności, zamiast pouczać i przekonywać”.

• decyzję (wyrok) pozostawia sędziom i bogu.

• „Jeżeli się, nie oburzam, obywatele, na to, co się stało, żeście mnie skazali, na to się składa bardzo wiele, a między innymi i to, że mnie nie zaskoczył niespodziewanie ten fakt. Ja się ra-czej dziwię, że taka wypadła liczba głosów po obu stronach”.

• zamiast kary śmierci - ironiczna propozycja: honorowy wikt w Prytanejonie.

• nie interesował się urzędami, pieniędzmi…

• chciał tylko być dobrym człowiekiem.

• „ja jestem przekonany, że dobrowolnie nikogo na świecie nie skrzywdziłem, ale was o tym nie przekonam; bo myśmy za krótko ze sobą rozmawiali” (jeden dzień).

• nie chce iść do więzienia, nie ma pieniędzy na grzywnę (mimo że uczniowie chcieli go wes-przeć), wygnanie też nie dla niego.

• „Bo jeżeli powiem, że to jest nieposłuszeństwo względem boga i ja dlatego nie mogę siedzieć cicho, to mi nie uwierzycie; powiecie, że to drwiny”.

• „Tymczasem ten tutaj Platon, obywatele, Kriton, Kritobulos i Apollodoros proszą mnie, żebym proponował trzydzieści min; mówią, że sami ręczą spłatę. Więc proponuję tyle. Porękę za srebro będziecie mieli pewną”.

• „Dla tych paru, a bardzo już niewielu lat, będziecie, obywatele, osławieni o kto tylko zechce, będzie mógł miasto hańbić, żeście zabili Sokratesa, mędrca. Bo będą o mnie mówili, że jes-tem mędrcem, jakkolwiek nim nie jestem, ci, którzy zechcą wam uwłaczać”.

• „Przepowiadama wam więc, obywatele, którzyście mnie zabili, że przyjdzie na was kara zaraz po mojej śmierci, znacznie cięższa, na Zeusa, niż ta, którą mnie zabijacie”.

• „Jeżeli sądzicie, że zabijając ludzi powstrzymacie kogoś od tego, żeby was nie ganił i nie łajał, że nie żyjecie jak się należy, to nie widzicie rzeczy jak należy”.

• „Z tymi zaś, którzy głosowali za mną, chętnie bym porozmawiał o ty, co tu się stało”.

• być może śmierć jest czymś dobrym.

• - z pogodą i nadzieją należy myśleć o śmierci.

• nie gniewa się na sędziów i oskarżycieli.

• prosi, by postępowali z jego synami tak, jak on z nimi, jeśli będą troszczyli się tylko o pieniądze.

• „Ale oto już i czas odejść; mnie na śmierć, wam do życia. Kto z nas idzie do tego, co lepsze, tego nie wie jasno nikt - chyba tylko Bóg”.

OBJAŚNIENIA

• walka prawdy i interesów - można kłamać, ale dla demokracji, nie dla oligarchii, Sokrates na stanowisku prawdy jak Jezus.

• treść skargi nieistotna, sędziowie bez przygotowania, pod wpływem bezimiennych opinii.

• wyrok: w pierwszym głosowaniu - 280 gałek czarnych, 220 białych, w drugim - 360 czarnych i 160 białych.

• analiza poszczególnych części wypowiedzi Sokratesa.

• „Pociesza się Sokrates poczuciem niewinności i uczciwie spędzonego życia, wiarą w jakiś porządek moralny we wszechświecie”.

• pozostawi synów: Lamproklesa i małych Sofroniksosa i Meneksenosa.

opracowała Aleksandra Araszkiewicz

1

1