BŁONY BIOLOGICZNE
Funkcje błon komórkowych oraz rodzaje transportu przez błony. Histologia-(gr.histos-tkanka,logos-nauka) jest nauką o budowie i czynności tkanek, obejmuje także naukę o budowie i czynnościach komórki-cytofizjologia. Rodzaje mikroskopów:-świetlny-um-elektronowy-nm Różnica w rozdzielczości. Rozdzielczość- odległość między dwoma punktami, które możemy zobaczyć. Różnica w oświetleniu preparatu, np. rtęciowy, fluorescencyjny- lampa rtęciowa. Podział mikroskopów: - mikroskop w polu jasnym, - m w polu ciemnym, - m fluorescencyjny, - m polaryzacyjny, - m kontrastujący fazy, - m interferencyjny, - m konfokalny Mikroskopia elektronowa:- mikroskop transmisyjny-TEM-2D, - skaningowy mikroskop elektronowy-SEM-3D,- wysokowoltażowy-(wysokonapięciowy) -potrzebuje dwóch pięter
BŁONA KOMÓRKOWA Cechy błony komórkowej: - grubość 5-7 nm - cienka i delikatna - model płynnej mozaiki,- półprzepuszczalna (dwie warstwy fosfolipidów stanowią istotę struktury błony i działają jako bariera przepuszczalności) Funkcje błony komórkowej: - reguluje transport wybranych substancji z i do komórki - reaguje na bodźce chemiczne, termiczne i mechaniczne - pełnią także funkcje enzymatyczne, katalizujące różne reakcje metaboliczne - utrzymuje równowagę między ciśnieniem osmotycznym wewnątrz i na zewnątrz komórki - ruch komórki - chronią komórki przed działaniem czynników fizycznych i chemicznych, a także przed wnikaniem obcych organizmów. Struktury błonowe w komórce: - jądro (dwie błony otoczone, które przechodzą później w aparat Golgiego, potem one odłączają pęcherzyki) - egzocytoza - pinocytoza. Budowa błony komórkowej: - dwie warstwy fosfolipidów, w nich białka- węglowodany występują tylko na zewnętrznej stronie błony - asymetria błony. Składniki błon:- głównie lipidy, białka i węglowodany
- lipidy błonowe zbudowane z hydrofilowej głowy i hydrofobowego ogona(cząsteczki amfipatyczne)- najliczniejsze to fosfolipidy - hydrofilowa „głowa” połączona jest grupą fosforanową z resztą cząsteczki. Lipidy błonowe:- fosfatydyloseryna (strona wewnętrzna, w warunkach patologicznych może się przemieścić) -fosfatydylocholina - fosfatydyloinozytol- fosfatydyloetanoloamina - cholesterol. Cholesterol - (10%) należy do steroidów, jego rola to uszczelnienie błony, brak go u roślin i prokaryota.Asymetryczna dwuwarstwa lipidowa - glikolipidy występują tylko w poza cytozolowej części błony, cholesterol jest rozmieszczony prawie równomiernie w obu warstwach. Cytozol - wewnętrzna warstwa błony. Białka błonowe - (25-75%), jest ich więcej w błonach struktur aktywnych metabolicznie, większość funkcji błony pełniona jest przez białka. Rodzaje białek:- transportujące - łączące- receptory
- enzymy - dużo ich w błonie Sposób wiązania białek:- bardzo dużo białek łączy się niekonwalencyjnie, natomiast duża część wiąże się kowalencyjnie. Węglowodany błon:- stanowią 2-10%- występują głównie jako oligosacharydy związane kowalencyjnie z białkami (glikoproteidy), z lipidami błon (glikolipidy)- występują tylko na zewnętrznej powierzchni błony jako monosacharydy: galaktoza, glukoza, glaktozoamina, gtlukozamina, kwas sialowy - kwas sialowy odpowiedzialny jest za ujemny ładunek elektryczny powierzchni komórek - odgrywają rolę w rozpoznawaniu innych komórek przez wiązanie się ze swoistymi białkami ich powierzchni Glikokaliks:- ochrona powierzchni komórki przed uszkodzeniem mechanicznym i chemicznym - oligosacharydy i polisacharydy wchłaniają wodę - zapewnia to śliskość powierzchni komórki (m. in. zapobiega zlepianiu się krwinek) - odgrywa rolę we wzajemnym rozpoznawaniu się komórek (np. komórki jajowej przez plemnik) - jak również w adhezji. TRANSPORT PRZEZ BŁONY Rodzaje transportu:- transport bierny (dyfuzja bierna)- transport lub dyfuzja ułatwiona - transport aktywny- endo i egzocytoza Transport bierny:- ruch cząsteczek ze środowiska o większym stężeniu do środowiska o mniejszym stężeniu- nie wymaga nakłady energii- przykłady transportowanych cząsteczek:O2, CO2, H2O, węglowodany, mocznik, etanol, glicerol. Transport ułatwiony odbywa się przez:- śródbłonowe białka nośnikowe (przenośnik)- kanały (białka kanałowe) Śródbłonowe białka transportujące:- białka uniportalne - transportują jeden rodzaj jonów lub cząsteczek w jednym kierunku- białka symportalne - transportujące jednocześnie jony i cząsteczki w tym samym kierunku- białka antyportalne - transportują jony i cząsteczki, jony w jednym kierunku, a cząsteczki w przeciwnym Białka kanałowe:- mogą być otwarte stale lub zamknięte i otwierać się tylko czasowo, otwarte przepuszczają jony i cząsteczki zgodnie z gradientem stężeń i gradientem elektrochemicznym- połączenia typy neksus (synapsy elektryczne) są odmianą białek kanałowych- przejściowe otwieranie kanałów białkowych może dokonywać się przez związanie ligandu ( np. neuromediatora) lub zmianę ładunku elektrycznego błony Ligand - cząsteczka która przyczepia się do receptora, przekaźnika Transport aktywny:- odbywa się wbrew gradientowi stężeń i wymaga energii z hydrolizy ATP- wewnątrz komórek stężenie jonów Na wynosi ok. 10 mM, a stężenie jonów K ok. 140 mM- w płynie tkankowym stężenia te wynoszą 140 mM dla jonów Na i 5 mM dla jonów KZa transport jonów odpowiada pompa sodowo-potasowa:- w utrzymaniu różnicy stężeń tych jonów po obu stronach błon komórki biorą udział dwa rodzaje białek śródbłonkowych:1) kompleks enzymatyczny nazywany pompą jonową [ pompa sodowo-potasowa - jest enzymem adenozynotrójfosfatazą (ATP-azą)] aktywnie pompuje jony przez błonę 2) białko kanałowe dla jonów K- bierny przepływ jonów K zgodnie z gradientem stężeń Mechanizm działania pompy sodowo-potasowej:- pompuje aktywnie Na na zewnątrz, a K do wnętrza komórki (przeciwko ich gradientowi stężeń, od stężenia niższego do wyższego)- utrzymuje niskie stężenie Na w komórce i K na zewnątrz, co jest warunkiem istnienia potencjału elektrycznego błony (ma to wpływ na pobudliwość komórek i przewodzenie impulsów)- istnienie różnicy stężeń Na i K między wnętrzem komórki i ich otoczeniem jest źródłem energii dla transportu do komórki np. glukozy, aminokwasówPompa Ca2+ - białko enzymatyczne ATPaza Ca2+ - w cytoplazmie komórek istnieje niskie stężenie jonów Ca w stosunku do otoczenia - działa pompa. Różnica stężenia utrzymywana jest dzięki stałemu i czynnemu wypompowywaniu tych jonów z cytozolu do otoczenia komórki lub do zbiorników gładkiej siateczki śródplazmatycznej. Endocytoza:- fagocytoza - pochłanianie stałych makrocząsteczek- ultrafagocytoza - pochłanianie stałych cząsteczek ubmikroskopowych- pinocytoza - pochłanianie składników płynnych- transcytoza - transport płynów lub cząsteczek z pominięciem lizosomów (pęcherzyki aparatu Golgiego)Klatryna - białko uczestniczące w endocytozie Egzocytoza - sekrecja (wydalanie) cząsteczek:- sekrecja konstytutywna - dostarcza nieprzerwanie nowo powstałe białka i lipidy do błony komórkowej, drogą tą wydzielane są liczne białka rozpuszczalne.- sekrecja regulowana - działa tylko w wyspecjalizowanych komórkach wydzielniczych, w których wybrane białka przechodzą z sieci trans Golgiego do pęcherzyków sekrecyjnych, a z nich pod wpływem odpowiedniego sygnału np. hormonu lub neuroprzekaźnika są wydzielane.
ORGANELLA KOMÓRKOWE Siateczka endoplazmatyczna: - została odkryta w latach 40-tych XX w - jest to trójwymiarowy system błon, tworzący kanaliki, cysterny i niewielkie wakuole - występuje we wszystkich komórkach eukariotycznych z wyjątkiem dojrzałych erytrocytów ssaków - w obrębie tej samej komórki występuje w różnych formach morfologicznych (pęcherzyków, rureczek, cystern), średnica 30 - 300 nm - błony siateczki śródplazmatycznej mają większą zawartość białek i fosfolipidów niż błony komórkowe, a zawierają mniej cholesterolu i sfingomieliny, brak również warstwy glikoprotein - w błonie siateczki gładkiej stwierdza się wyższy poziom cholesterolu - wzajemny stosunek siateczki ziarnistej i gładkiej jest zmienny i zależy od rodzajów procesów metabolicznych zachodzących w komórce - rozbudowa siateczki ziarnistej jest obserwowana w komórkach syntetyzujących białko, przeznaczone na eksport - przyjmuje różną formę morfologiczną w zależności od rodzaju komórek: a) włókna mięśniowe - siateczka gładka tworzy charakterystyczny układ wokół sarkomerów b) włókna nerwowe - ziarnista występuje blisko jądra w postaci rozetowato ułożonych cystern tworząc tzw. Tigroid - synteza i magazynowanie potrzebnych do życia składników Siateczka endoplazmatyczna szorstka:- cysterny siateczki są pokryte od zewnątrz rybosomami- głównym jej zadaniem jest synteza i modyfikacja białek eksportowych- rybosomy łączą się z siateczką podjednostką większą, syntetyzowane przez nie białko jest magazynowane w kanalikach siateczki - pęcherzyki przenośnikowe - ap. Golgiego Siateczka endoplazmatyczna gładka:- tworzy połączenie z siateczką ziarnistą - różni się od niej budową i funkcją- zaangażowana w syntezę kwasów tłuszczowych, cholesterolu i steroidów- bierze udział w detoksykacji szkodliwych metabolitów i ksenobiotyków ( cytochrom P450 - powodują hydroksylację, dealkilację lub utlenianie azotu ksenobiotyków)- przypuszcza się że uczestniczą w procesie glikogenolizy - jest miejscem syntezy obu warstw lipidowych błony komórkowej - we włóknach mięśniowych jest dobrze rozwinięta Rybosomy:- struktury nieobłonione - występują jako wolne rybosomy lub w grupach jako polirybosomy, obie formy mogą być związane z siateczką śródplazmatyczna- obecne nie tylko w cytoplazmie podstawowej ale także w organellach cytoplazmatycznych i w jąderku - w jąderku są podjednostki rRNA - wolne rybosomy(forma biologicznie nieaktywna) występują rzadko(ok. 10%)- ok. 90% tworzy polirybosomy - biologicznie aktywne- w zależności od lokalizacji wytwarzają one określone białka: a)wolne polirybosomy - białka komórkowe b) polrybosomy związane - białka sekrecyjne np. kolagen, immunoglobuliny, hormony Komórki o intensywnym procesie syntezy białka np. komórki plazmatyczne, trzustka, wątroba, kom. Mięśniowa zawierają 75% rybosomów w postaci polirybosomów związanych z siateczką. Aparat Golgiego.- diktiosom - składa się z 5-8 spłaszczonych cystern ułożonych względem siebie równolegle z zachowaniem odległości 20-30 nm - licznie nagromadzone pęcherzyki 30-50 nm- duże wakuole o średnicy do 500-3000 nm zawierające materiał bezstrukturalny lub ziarnisty - posiada kształt półksiężycowaty, po stronie wypukłej znajduje się powierzchnia formowania (cis), a po stronie wklęsłej powierzchnia dojrzewania (trans)- w pobliżu powierzchni dojrzewania (trans) obserwowane są wakuole zagęszczające o średnicy 500-3000 nm oraz mniejsze pęcherzyki okryte- w sąsiedztwie powierzchni formowania (cis) znajdują się pęcherzyki o śr 30-50 nm zwane pęcherzykami transportującymi - w obrębie aparatu Golgiego zachodzi synteza glikoprotein pokrywających powierzchnię komórek zwierzęcych (glikokaliks) a w komórkach roślinnych synteza pektyn oraz hemicelulozy - bierze on udział w wydalaniu produktów komórek wydzielniczych ( wydzielina zostaje zagęszczona i opakowana w błony) Rola aparatu Golgiego:- zachodzi synteza glikoprotein i glikopoprotein- uczestniczy w wydzielaniu białek i lipoprotein - powstają lizosomy pierwotne- uczestniczy w wewnątrzkomórkowej regulacji wodnej - zagęszczenie substancji np. proteoglikany Mitochondria:- ilość ich jest zmienna i zależy od rodzaju komórki i ich stanu czynnościowego- kuliste lub podłużne (śr ok. 0,2 um, dł 2-6 um)- rozmieszczone są w całej cytoplazmie lub zgrupowane w strefach zwiększonej czynności komórki- otoczone dwiema błonami lipoproteinowymi - zew o gr 6-7 nm, a wew 5-6 nm tworzy uwypuklenia - grzebienie- pomiędzy błonami znajduje się przestrzeń będąca siedliskiem białek i enzymów- rozróżnia się zasadniczo dwa typy grzebieni: a)blaszkowate, b)tabularne (rurkowate) (charakterystyczne głównie dla pierwotniaków) - przestrzeń ograniczona błoną wew to matrix (macierz) - występują w niej rybosomy mitochondrialne oraz DNA- przestrzeń między błonami to zew przestrzeń mitochondrialna o gr 5-10 nm- charakterystyczny lipid mitochondrialny - kardiolipina JĄDRO KOMÓRKOWE -otoczka jądrowa, -macierz jądrowa(nukleoszkielet) znajdują tam się białka, sok jądrowy (kariolimfa) - jąderko, wtręty które możemy znaleźć na terenie jądra, -chromatyna (tworzy chromosomy w metafazie (kształty- O-jądro okrągłe, ST-jądro przekrojone, styczne, S-jądro segmentowane, F-jądro dwupłatowe. SKŁAD CHEMICZNY JĄDRA -kwas deoksyrybonukleinowy DNA, kwas rybonukleinowy RNA, białka, lipidy jądrowe. DNA- jest molekularnym odpowiednikiem genów. Każda dwuniciowa cząsteczka DNA tworzy jeden chromosom. RNA jądrowy- kilka klas rRna, tRna, mRna. BIAŁKA JĄDRA- histony (białka zasadowe) i białka niehistonowe (zasadowe lub kwaśne) 50% stanowią białka strukturalne, a ozostałe w skład których wchodzą enzymy stanowią białka funkcjonalne. WYRÓŻNIAMY 5 KLAS HISTONÓW- H1, H2A, H2B, H3 i H4. H1 cechuje wysoką zawartość lizyny a niską argininy. W klasach dalszych następuje wzrost zawartości aargininy przy spadku ilości lizyny. BIAŁKA NIEHISTONOWE - należą do nich białka enzymatyczne, strukturalne i regulatorowe. ( BIAŁKA ENZYMATYCZNE - biorą udział w syntezie i modyfikacji kwasów nukleinowych, lub w przemianach składników białkowych jądra. BIAŁKA REGULATOROWE - są odpowiedzialne za regulację aktywności genów. BIAŁKA STRUKTURALNE - związane z przestrzenną organizacją chromatyny) LIPIDY W JĄDRZE - fosfolipidy, tłuszcze obojętne, cholesterol, wolne kwasy tłuszczowe. OTOCZKA JĄDROWA - (osłonka) zbudowana jest z dwóch błon na przestrzeni błony zewnętrznej znajdują się rybosomy, między błonami przestrzeń okołojądrowa (perynuklearna), osłonka jest perforowana licznymi otworami - porami jądrowymi(składa się z opkoło 100 różnych białek i nazywa się kompleksem pora) BLASZKA JĄDROWA - znajduje się pod wewnętrzną błoną otoczki jądrowej, - zbudowana jest ona z sieci fi lamentów typu V złożonych z białek A, B i C (lamina B łączy się z blaszką jądrową a laminy A i C z chromatyną. - jest wsparciem otoczki jądrowej, słóży jako miejsce kotwiczenia się chromosomów, - bierze udział we fragmentowaniu i odbudowie otoczki jądrowej w czasie mitozy (przez defosforylację i fosforylację lamin) - łączy elementy macierzy jądra z otoczką i cytoszkieletem, -laminy należą do białek pośrednich. MACIERZ JĄDROWA - zwana jest nukleoszkieletem utrzymuje podstawowe składniki jądra, - zbudowana jest z fi lamentów i ziaren zanurzonych w kariolimfie. JĄDERKO -miejsce syntezy rRNA i tworzenia podjednostek rybosomów zanika w póżnej profazie, jest odtwarzane w telofazie, - jest integralną częścią chromosomów jąderkowych, a konkretnie liczby organizmów jąderka. CHROMATYNA JĄDROWA - substancja zawarta w jądrze interfazowym, która barwi się barwnikami zasadowymi, jest ona rozproszoną formą chromosomów, HETEROCHROMATYNA - bardziej skondensowana, silniej barwiąca się, nieaktywna genetycznie, EUCHROMATYNA - luźniejsza, bardzo słabo barwiąca się, czynna transktupcyjnie, dostępna dla zespołów enzymów odpowiedzialnych za proces syntezy RNA. / UPAKOWANIE DNA W JĄDRZE - I rzędowa struktura(podwójna helisa DNA) II rzędowa struktura (nić DNA owinięta wokół białek histonowych sznur korali nuklofilament), III rzędowa struktura (spiralnie zwinięte nukleosomy (solenoid)) IV (pofałdowana struktura III rzędowa z charakterystycznymi pętlami ( domenami)), NULKEOSOMY - jednostki organizacji DNA z których składa się nić chromatynowa. Składa się on z rdzenia histonowego, w skład którego wchodzą po dwie kopie każdego z 4 białek histonowych H2A, H2B, H3, H4. Wokół trzonu owija się cząsteczka DNA o długości 166-200 pz. CYTOSZKIELET- należy do organelli nieobłonionych, jest to sieć włóknistych i tabularnych struktur mających formę polimerów białkowych, które łączą się ze sobą i innymi składnikami komórki, tworząc dynamiczny, ulegający ciągłym, nieustannym przemianom systemu. BIERZE UDZIAŁ W : -nadawaniu i utrzymaniu kształtu komórek, - poruszaniu się komórek, - transporcie wewnątrzkomórkowym, -mitozie (podział DNA), -podziale komórki (cytokinezie), - utrzymaniu polarności komórki, - przekazywaniu informacji między komórkami, apoptozie, różnicowaniu się komórek, ruchu rzęsek i wici, skurczu mięśni. W jego skład wchodzą 3 rodzaje struktur charakteryzujących się specyficzną budową , lokalizacją i funkcjami. a) filamenty aktynowe, fi lamenty pośrednie i mikrotubule. Do składników cytoszkieletu zaliczmy również dodatkowe białka. AKTYNA-główny skladnik cytoszkieletu;wystepuje w formie globularne j(aktynaG) ; filamentowej (aktynaF)Aktyna bierze udzial nie tylko w generowaniu sily motorycznej komorek oraz wszystkich zjawisk związanych z ruchliwościa lecz decyduje także o kształcie komorki oraz właściwościach mechanicznych jej powierzchni.Należy do pierwszej klasy mikrofilamentow.Filamenty aktynowe (Sr około 7nm)to struktury spolaryzowane składające się z dwuch śrubowo zwiniętych wokół siebie łańcuchów,z których każdy to liniowo ułożone globularne podjednostki;maja struktore biegunow;ma dwa bieguny-szybko rosnący + i wolno rosnący GLOWNE KLASY BIALEK WIAZACYCH AKTYNE-bialka stabilizujące monomery:tymozynatropomina-wiąża się wzdłuż czasteczki F aktyny FILAMENTY POSREDNIE-najbardziej stabilna czesc cytoszkieletu.Nie SA strukturami spolaryzowanymi i spełniają przede wszystkim role podporowa i wzmacniajaca.Nadaja kom sztywność,SA najbardziej wytrzymale ze wszystkich trzech typow głównych struktur cytoszkieletu.w budowie filamenty pośrednie przypominaja linie(Sr.okolo 10nm)składają się z wielu dlugich niciskreconych razem w celu zwiekszenia wytrzymałości na rozciaganie Dzielimy je na CYTOPLAZMATYCZNE-keratynowe(w nablonkach)i IMENTYNOWEi IMENTYNOPODOBNE(w tk.lacznej,w kom.miesniowych i neurogleju) a także na JADROWE które dziela się na laminy jadrowe(we wszystkich Komorkach mających jadro)FILAMENTY KERATYNOWE (tonofilamenty,tonofibryle)w Komorkach nabłonkowych pochodzenia ektodermalnegonp.naskorek-biora udzial w tworzeniu polaczen międzykomórkowych(desmosomow)20 roznych keratyn w ludzkim nabłonku i 8 innych zwanych keratynami twardymijest specyficznych dla włosów paznokci Bialko dodatkowe włokien pośrednich to filagryna towarzyszy FP keratynowym MIKROTUBULE-maja postac silnie wydłużonych rureko Sr.25nm złożonych z profilamentow z globalnego bialka tuboliny.Sa strukturami malo stabilnymi,spolaryzowanymiSciana mikrotubuli sklada się z 13 profilamentow ułożonych wokół pustego kanalu.kazdy profilament z globalnych podjednostek białkowych(tubuliny alfa i beta)Alfa-jest eksponowana na koncu(-)a beta-tubulina na koncu(+) FUNKCJE MIKROTUBUL-wraz z mikrofilamentami i filamentami pośrednimi uczestnicza w utrzymaniu dynamicznego,przestrzennego uorganizowania cytoplazy-odpowiedzialne SA za lokalizacje niektórych organelli komorkowych np. aparatu golgiego-elementy jego ulegaja rozproszeniu w cytoplazmie po dezintegracji mikrotubul.-sa głównym komponentem strukturalnym wrzeciona ppodzialowego-segregacja chromosomow do Komorek potomnych-glowny komponent eukariotycznych rzesek i nici. TKANKA LACZNA to najbardziej zróżnicowany typ tkanki, wyroznia się:1(tzw pościelisko środowiska wewnetrznego)2. tkanki opozowe(tk.kostna i chrzestna)-pelnai funkcje podporowa i ochronna 3.krew i limfa(tkanka laczna plynna) TKANKA LACZNA WLASCIWA charakteryzuje się brakiem substancji twardych i posiada duze możliwości regeneracyjne-wywodzi się z mezodermy-wykazuje duzy polimorfizm. Składają się z Komorek tkanki lacznej właściwej:fibroblasty i fibrocyty oraz Histiocyty, kom. plazmatyczne(plazmocyty) ---substancji poza komorkowej,która sklada się z elementow upostaciowionych włókien i substancji podstawowej FIBROBLASTY-mlode aktywne metabolicznie komorki FIBROCYTYkomorki znajdujące się w stanie spoczynku MIKROFIBROBLASTY forma posrednia miedzy fibroblastami a Komorkami miesni gladkih rozwiniętych układ mifybryli aktynowych FIBROBLASTY dobrze rozwinięty aparat Golgiego ,liczne cysterny siateczki srodplazmatycznej KOMORKI PRZYDANKI (perycyty) występują w tunica adventitia(przydanka)naczyn krwionośnych, SA nieco mniejsze od fibroblastow. HISTOCYTY(makrofagi w stanie spoczynku);makrofagi pobudzone posiadaja zdolność fagocytozy ,SA to komorki o nieregularnym kształcie często z platowymi wypustkami,którymi przyczepiaja się do peczkowwlokien kolagenowych KOMORKI PLAZMATYCZNE-(plazmocyty)duze,owalne z silnie zasadochlonna cytoplazma,co zalezy od dużej zawartości siateczki endoplazmatycznej.Ich najwieksza ilość wystepuje w bl.sluzowej przewodu pokarmowego narzadach chłonnych .Komorki te wytwarzaja i wydzielaja immunoglobuliny, KOMORKI TUCZNE(mastocyty)które maja znaczenie pośród chorob alergicznych. W tkance lacznej występują także granulocyty i limfocyty-przechodza one z poza włośnikowych żylek i z naczyn wloskowatych KOMORKI SIATECZKI podobne do fibroblastow,wytwarzaja wlokna siateczkowe,występują w narzadach limfatycznych oraz szpiku.WLONA WYTWARZANE SA GLOWNIE PRZEZ:fibroblasty;-również inne rodzaje Komorek tk.lacznej (chondroblasty,osteoblasty);-oraz nie należące do tk.lacznej komorki mięśniowej gładkie glownie w scianie naczyn krwionośnych.WLOKNA DZIELA SIĘ NA TRZY RUPY:w.kolagenowe(klejodajne)-w.sprezyste(elastyczne)w.retikulnowe(siateczkowe) Te 3rodzaje występują poza KomorkaWLOKNA KOLAGENOWE:-zbudowane z bialka fibrylarnego(kolagenu);-makroczasteczki kolagenu-sklada się z 3 spiralnie zwiniętych włókien polipeptydowych tworzących helise; - głównymi aminokwasami kolagenu SA glicyna ok35%,prolina ok 12% oraz hydroksyprolina ok12%;-wlokna kolagenowe SA syntetyzowane w szorstkiej siateczce srodplazmatycznej fibroblastow;-charakteryzuja się duza wytrzymałością na rozrywanie WLOKNA SPREZYSTE:maja srednice 0,2-1,0 um i występują w pstaci sieci np..w scianie tetnic,plucach,małżowinie usznej;-zbudowane z glikoproteiny(elastyny)która wypelnia srodek wlokna oraz z włókien,które tworza zewnetrzna czesc wlokna;-glowna cecha włókien sprężystych jest podatność na rozciaganie (zwiekszanie o 50%swojej długości pod wpływem sily)WLOKNA RETIKULINOWE- mloda postac włókien kolagenoopwych,zbudowane SA z bialka retikuliny która barwi się solami srebrowymi,stad ich inna nazwa wlokna srebrochlonne;-w miare starzenia się mogą przekształcać się w wlokna kolagenowe;-wchodza w sklad blon podstawowych ,tworza sieci oplatające naczynia krwionośne, wlokna mięśniowe,przewody gruczołów SUBSTANCJA PODSTAWOWA-wypelnia przestrzenie pomiedzy Komorkami tk lacznej i włóknami.zawiera ona bialka i polisacharydy.Najwazniejszym je składnikiem SA mukopolisacharydy kwasne,majace zdolność absobcji wody i przekazywania jonow do i komorki.W tkance niezabarwionej jest przezroczysta ,bezbarwna i ma jednorodny wyglad FUNKCJE TKANKI LACZNEJ WLASCIWEJ-stanowi zrab i ochrone mechaniczna innych tkanek i narządów ;-bierze udzial w transporcie substancji odżywczych i metabolitow;-chroni organizm przed obcymi związkami i roznymi patogenami;-komorki tk.lacznej właściwej wytwarzaja substancje poza komorkowa oraz inne substancje regulujące procesy fizjologiczne (np.krzepliwosc krwi) TKANKE LACZNA WLASCIWA DZIELIMY NA:tk.laczna wloknista luzna;tkanke laczna wloknista zwarta,która dzieli się na:utkanie regularne i utkanie nieregularne LUZNA wypelnia szczeliny pomiedzy roznymi strukturami.wystepuje m.in. w tk podskórnej .w bl.surowiczych,pomiedzy wloknmami mięśniowymi,wokół naczyn krwionośnych,nerwow. TKANKA TLUSZCZOWA:stanowi rezerwe metaboliczna,pelni funkcje termoregulacyjna oraz mechaniczna.Cechuje się dużymi zespołami Komorek tluszczowych(adiopocyty)i mala ilością substancji pokarmowej.Dzieli się na zolta i brunatna tkanke tluszczowa TKANKA TLUSZCZOWA ZOLTA:-komorki tej tkanki SA scisle upakowane i maja kształt wieloboczny ;-najczesciej spotykane w tkance tluszczowej żółtej to Komorka tluszczowa , pęcherzykówa stanowiaca jedna krople tluszczu stanowiaca od 60 do 90%jej objętości TKANKA TLUSZCZOWA BRUNATNA;komorki tkanki brunatnej charakteryzuja się obecnością licznych,dużych kropel tluszczu w cytoplazmie(postac komorki wielopecherzykowej);-obecnosc dużej ilości mitochondriow o dobrze rozwiniętych grzebieniach mitochondrialnych;-centralnie ułożone jadro komorkowe TKANKA LACZNA ZARODKOWA:z niej powstaja wszystkie odmiany tkanki lacznej .Zbudowana jest z Komorek mezenchymatycznych kształtu gwieździstego(o silnie zasadochłonnej cytoplazmie i zdolnościach do ruchu pelzakowatego)polaczanych często ze soba w syncytium komorkowe i plynu tkankowego(transportuje substancje odzywcze ) wypełniającego przestrzenie międzykomórkowe. TKANKA NABLONKOWA:Charakteryzuje się zwartym układem Komorek polaczonych nieznaczna ilością listkow zarodkowych.z mezodermy wywodzi się śródbłonek wyscielajacy naczynia krwionośne i chłonne oraz nabłonek surowiczy(mesothelium)wyscielajacy jamy i naablonek drog moczowych.Z z ektodermy pochodzi ependyma -wysciela ona jamy ośrodkowego układu nerwowego oraz m.in. nabłonek skorny,jamy ustnej i odbytu.Z endodermy nabłonek wyscielajacy drogi oddechowe i prawie caly przewod pokarmowy FUNKCJE TKANKI NABLONKOWEJ:Ochrona-odziela organizm od otaczającego środowiska chroniąc głębsze warstwy przed czynnikami szkodliwymi (tworzy bariery miedzy środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym oraz bariery pomidzy narzadami).. Wydzielnicza-wchodzi w sklad wszystkich gruczołów.Wchlaniajaca -nablonek jelita kanalikow kretych .Zmyslowa-Komorki nabłonkowe zmysłowe reaguja na bodzce PODSTAWOWE CECHY MORFOLOGICZNE TKANKI NABLONKOWEJ:Posiada ona cechy charakteryst,nie występujących w innych tkankach lub dla innych nietypowych.Blona podstawowa,odzielajaca komorki wszystkich typow nabłonka od tkanki laczne.Obecnosc w cytoplazmieKomorek nabłonka filamentow keratynowych.Wystepuje w niektórych typach nab.w rzeski oraz regularnie uszeregow rząbka szczoteczkowego mikrokosmki RODZAJE NABLONKOW:nabłonki jednowarstwowe(plaski ,sześcienny ,walcowaty wielorzedowy);nabłonki wielowarstwowe(plaski, nie rogowaciejący,plaski rogowaciejący,walcowaty)Jednowarstwowy plaski(wystepowanie:naczynia pęcherzyki plucne,jama ustna)sześcienny( kanaliki nerwowe,gruczoly)walcowaty(cewka pokarmowa,drogi żółciowe,rozrodcze, gruczoly)wieloszeregowy(drogi oddechowe, kanaly najadrza)Wielowarstwowy plaski(skora,rogowka,jama ustna gardlo,przelyk,odbyt,pochwa)Wielowarstwowy walcowaty(spojówki,odbyt,cewka moczowa,przewody wyprowadzające dużych gruczolow)Przejściowy(drogi moczowe) NABLONEK JEDNOWRSTWOWY PLASKI:zbudowany jest z pojedynczej warstwy Komorek,które SA plaskie i bardzo cienkie.;W preparacie histologicznym jadra są spłaszczone ,cytoplazma slabo widoczna. NABLONEK JEDNOWARSTWOWY SZESCIENNY:Zbudowany jest z pojedynczej warstwy Komorek,których wszystkie wymiary SA prawie jednakowe.W preparacie histologicznym jadro ułożone jest prawie równomiernie NABLONEK JEDNOWARSTWOWY WALCOWATY:wysokość Komorek jest 2-3 razy wieksz niż podstawa.Jadra leza przy powstawie NABLONEK WIELOWARSTWOWY PLASKI:Wiele warstw Komorek.Komorki warstw wyższych nie spoczywaja na blonie podstawowej. NABLONEK WIELOWARSTWOWY WALCOWATY-powierzchnniowa warstwa Komorek ma kształt walcowaty NABLONEK PRZEJSCIOWY:wyjatkowa rozciągliwość,(wysciela pęcherz moczowy);komorki baldaszkowate-bariera przed kwasnymi i hipersmotycznym moczem POLACZENIA KOMORKOWE:wyspecjalizowane struktury spajające blony komorkowe w miejscach zetkniecia się Komorek.Roznorodny wyglad.najbardziej charakterystyczne SA desmosomy…Możemy je ujac w 3 kategorie:barierowe (zamykajace)mechaniczne (zwierajace) komunikacyjne(neksus, szczelinowe) ROZNIA się miedzy soba: zewnatrzkomorkowa przestrzenia miedzy blonami sąsiadujących Komorek;-rozlegloscia kontaktu powierzchni komorkowych;-materialem jaki pojawia się pomiedzy blonami obu Komorek;-funkcja spelniana przez dane zlacze. OLACZENIA MIEDZYKOMORKOWE SPELNIAJA TRZY ZASADNICZE FUNKCJE:zapewniaja mechaniczne powiazanie sąsiadujących Komorek.Uszczelniaja przestrzen miedzykomorkowa-zapobiegaja swobodnej dyfuzji substancji pomiedzy Komorkami.Umozliwiaja komunikowanie się Komorek ze soba,poprzez bezposrednia wymiane jonow niskocząsteczkowych substancji biologicznie czynnych. POLACZENIA BARIEROWE: inaczej zamykające,ścisle,ang. -tight junction)w rejonach ścisłego styku dochodzi do zespolenia zewnętrznych warstw sąsiadujących blon i wytworzenia w tym miejscu układu dwuch scisle do siebie przylegających łańcuchów białkowych.Polaczenie to stanowi bariere dla dyfuzji bialek i lipidow w płaszczyźnie blon co umozliwia:_utzrymanie polaryzacji blony komorkowej-zapewnia penetracje substancji wzdłuż szczelin pomiedzy sąsiadującymi Komorkami- -- wymusza transport substancji przez blone i cytoplazme Komorek STREFY ZAMYKAJACE:występują w tkance nabłonkowej.takze pomiedzy Komorkami miesni gładkich—obecnosc ich w Komorkach śródbłonka naczyn centralnego systemu nerwowego jest przyczyna fizjologicznej bariery krew-limfa. POLACZENIA MECHANICZNE 3 typy:polaczenia zwierające,desmosomy,hemidesmosomy_zwiazane są z cytoszkieletem(lacza silnie komorki ze soba i z blona podstawowa)-czasteczka odpowiedzialna za zewnętrzne przyleganie przechodzi przez blone i laczy się wewnątrz komorki z cytoszkieletem;-filamenty cytoszkieletu zostaja powiazane w siec,która przechodzi z komorki do komorki na caly obszar tkanki nabłonkowej POLACZENIA KOMUNIKACYJNE-przez obie dwuwarstwy lipidowe przechodza zespoly białek zwanych koneksami(kladaja się one z 6 identycznych podjednostek białkowych-2 koneksony lacza się w poprzek szczeliny międzykomórkowej tworząc wodny kanal łączący dwie komorki)POLACZENIA KOMUNIKACYJNE-polaczenia szczelinowe,neksus,gap junction::::umożliwiają przechodzenie Jona i malym czasteczka rozpuszczalnym w wodzie;-kordynuja funkcje Komorek tworzących dany narzad;-biora udzial w przekazywaniu sygnałów warunkujących rozwoj i roznicowanie tkanek;-wymiana aminokwasow,jonow, nukleotydow,hormonow,witamin;-w tkance nerwowej, w miesniu sercowym,Komorkach miesni gładkich tworza t.zw synapsy elektryczne.Szybkie przewodzenie potencjalu czynnościowego.NABŁONEK GRUCZOŁOWY DZIELIMY NA:-egzokrynowe (a te dzielą się na merokrynowe, apokrynowe, holokrynowe)-endokrynowe(endokrynowe)TYPY WYDZIELANIA:-merokrynowe(ekranowe)- treść ziaren wydostaje się, a otaczająca je błona jest odzyskiwana i wbudowywana do błony komórkowej(gruczoły potowe)-apokrynowe- ziarna uwalniane są razem z resztkami cytoplazmy części szczytowej komórki(gruczoł mlekowy, potowy, wonny)- holokrynowe- cała komórka wypełniona wydzieliną obumiera i przedostaje się do świata gruczołów (gruczoł łojowy) PRZYSTOSOWANIA WYDZIELNICZ KOMÓREK NABŁONKOWYCH:-komórki nabłonkowe wydzielają białka,mają duże jądra i dużą ilość siateczki śródplazmatycznej ziarnistej- wydzielające śluz mają dobrze rozwinięty aparat Golgiego- wydzielające steroidy mają dobrze rozwiniętą siateczkę śródplazmatyczną gładką - komórki nabłonkowe transportujące jony mają liczne mitochondria TKANKA NERWOWA powstaje z neuroektodermy. Komórki cewy nerwowej przekształcają się w:- neuroblasty(z nich powstają neurony)- spongioblasty(z których pochodzą k. glejowe)Wielkość komórek nerwowych waha się od 4 - 120 um
Największe neurony występują w:-tworze siatkowym pnia mózgu-rogach przednich rdzenia kręgowego(neurony wielobiegunowe)-obszarze ruchowym kory mózgu(komórki piramidalne) BUDOWA NEURONU- perykarion(ciało komórki)- akson(włókna osiowe)-dendryty
CIAŁO KOMÓRKI NERWOWEJ(PERYKARION)- zawiera jądro i organella k
AKSON- długa wypustka odchodząca od komórki nerwowej i przewodząca sygnały do innych komórekDENDRYTY- liczne krótkie wypustki zwiększające pole powierzchni oostepnej dla wytwarzania połączeń z aksonami innych neuronów.
KOMÓRKI NERWOWE zawierają wszystkie składniki morfologiczne charakterystyczne dla większości komórek organizmu. Posiadają jednak struktury charakterystyczne tylko dla nich:-tigroid(ziarenka Nissla)-neurofibryle(srebrochłonne włókienka nerwowe)KRYTERIA KLASYFIKACJI KOMÓREK NERWOWYCH:-kształt perykarionu -liczba wypustek -długość aksonu-wielkość i obraz morfologiczny jądra i cytoplazmy-pełnione funkcje PODZIAŁ KOMÓREK NERWOWYCH ZE WZGLĘDU NA ICH KSZTAŁT CIAŁA NEURONU:-neurony ziarniste -neurony gwieździste-neurony piramidalne -neurony gruszkowe-wieloboczne PODZIAŁ NEURONÓW ZE WZGLĘDU NA ILOŚĆ WYPUSTEK: NEURONY RZEKOMOJEDNOKOMÓRKOWE:-ciało komórki gruszkowate-odchodzi jedna wypustka w postaci litery I-NEURONY JEDNOBIEGUNOWE:-Kształt gruszkowaty-występują w jądrze ruchomym nerwu trójdzielnego oraz w niektórych jądrach podwzgórzaNEURONY DWUBIEGUNOWE:
-kształt owalny lub wrzecieniowaty- z biegunów wyrastają dwie wypustki(dendryt i neuryt)-występują w siatkówce oraz w nabłonku błony węchowejKOMÓRKI GLEJOWE: 1.astrocyty włókniste2.astrocyty protoplazmatyczne3.oligodendrocyty ICH FUNKCJĄ JEST:-transport substancji odżywczych-izolacja Komorek nerwowych od środowiska zewnętrznego CECHY CHARAKTE. ASTROCYTÓW PROTOPLAZMATYCZNYCH:-duże jądra;- liczne wypustki cytoplazmatyczneFUNKCJE:Czynny transport cząstek oraz jonów przez cytoplazmę.CECHY CHARAKTERYSTYCZNE OSTROCYTÓW WŁÓKNISTYCH:-małe jądra;- skąpa cytoplazma;- długie cienkie wypustki;- występują obficie w istocie białej ośrodkowego układu nerwowegoFUNKCJE:- transport substancji energetycznych i metabolicznych CECHY CHARAKTERYSTYCZNE OLIGODENDROCYTÓW:-małe jądro;- nieliczne wypustki cytoplazmatyczneFUNKCJE:- wytwarzanie osłonek mielinowych włókien osiowychINNE KOMÓRKI TKANKI GLEJOWEJ:Komórki wyściółki(ependymocyty) pokrywają ściany komórek mózgu oraz kanału śródbłonkowego rdzenia kręgowego. Komórki te pochodzą z niemigrującego nabłonka neuroektodermalnego pierwotnej cewy nerwowej. Cechą charakterystyczną jest: obecność mikrokosmków oraz rzęsek pokrywających powierzchnie Komorek zwrócone do komór. Podstawowa funkcja: udział w wytwarzaniu płynu mózgowego- rdzeniowegoKOMÓRKI MIKROGLEJU-powstają z mezodermalnych komórek opony miękkiej- wywodzą się z rozwojowych listewek nerwowych-wnikają do istoty białej mózgu w miejscu położonych u nasady splotów naczyniówkowych- migrują z miejsc tkanki łącznej do pozostałych części układu nerwowego FUNKCJE: -główne źródło makrofagów o ośrodkowym układzie nerwowym -udział w migracji, proliferacji oraz fagocytozie w miejscach uszkodzenia tkanki
Wydzielanie cytotoksyn NEUROLEMOCYTY- KOMÓRKI OSŁONKOWE:-stanowią one nierozerwalny składnik nerwów obwodowych należących do somatycznego i autonomicznego układu nerwowego- otaczają włókna nerwowe tworząc osłonkę zwaną neurolemą -wytwarzają lipidowo-białkowe osłonki mielinowe CECHY CHARAKTERYSTYCZNE NEUROLEMOCYTÓW:-zróżnicowana wielkość i kształt komórek-obecność palczastych wypustek FUNKCJE TKANKI NERWOWEJ: -organizowanie i koordynowanie wielu czynności organizmu -umożliwia powstawanie odpowiedniej reakcji całego ustroju -tworzenie połączeń organizmu z otaczającym go środowiskiem zewnętrznym SZCZEGÓLNY RODZAJ TKANKI ŁĄCZNEJ SKŁADAJĄCEJ SIĘ Z ZAWIESINY KOMÓREK(KRWINEK I PŁYTEK KRWI) I OSOCZAStanowi około 7% masy ciała(około 5 l)Wahania objętości sięgają do 1-2 %FUNKCJE KRWI: 1.TRANSPORTOWA:-erytrocyty przenoszą tlen z płuc do tkanek i narządów a CO2 jako produkt uboczny z tkanek i narządów do płuc, gdzie zostaje wydalony-przenosi substancje odżywcze, witaminy i mikroelementy do tkanek i narządów-rozprowadzanie hormonów2.OBRONNA-chroni przed drobnoustrojami chorobotwórczymi(leukocyty)3. HEMOSTATYCZNA-tworzy stałe środowisko wewnętrzne ustroju(utrzymuje stałość parametrów biochemicznych oraz biofizycznych organizmów ) 4.REGULACYJNA-odbiera ciepło z okolic ciała , gdzie wytwarza się on w nadmiarze(np. z wątroby i pracujących mięśni )-przekazuje gdzie produkcja ciepła jest mniejsza niż jego utrata( np. skóra ) SKŁAD KRWI 1.OSOCZE-środowisko płynne (55% objętości krwi człowieka)- składa się z wody 89-91% i rozpuszczonych w nim białek(albuminy, globuliny, fibrynogen)-inne związki organiczne i sole mineralne2.ELEMENTY MORFOTYCZNE
-stanowią około 45% krwi-tworzą zawiesinę w osoczu [erytrocyty, leukocyty(obojętno- kwasowo i zasadochłonne, limfocyty, granulocyty) płytki krwi ]-powstają w szpiku Czerwonym(w nasadach kości długich oraz płaskich - kość ramienna lub udowa, żebra, mostek) KRWINKI CZERWONE ERYTROCYTY-komórki bezjądrzaste, o kształcie okrągłej dwuwklęsłej soczewki, z profilu mają kształt biszkopta-zawierają barwniki w odczynie zasadowym hemoglobinę-wielkość jest stała dla danego gatunku, u człowieka średnia wielkość wynosi od 6-9 um -żyją średnio od 30 do 120 dni, a następnie są niszczone przez układ siateczkowo-śródbłonowy śledziony czy wątroby-u kobiet w l mm³ znajduje się 4.8 miliona krwinek u mężczyzn 5.4-w błonie komórkowej krwinki umieszczone są polisacharydy -odpowiedzialne są za różnicowanie grup krwi(aglutynogeny A,B,O)-w zależności jaki aglutynogen występuje na powierzchni krwinki wyróżniamy grupy krwi A, B, O, AB(obecny aglutynogen A i B)-obecny jest także czynnik Rh(-) i (+) ERYTTOPOEZA jest to proces namnażania i różnicowania czerwonych krwinek z komórek macierzystych w szpiku kości płaskich i nasadach kości długich.Proces ten jest regulowany przez steżenie erytropoetyny we krwi. DOJRZAŁY ERYTROCYT WYWODZI SIĘ :-z komórki pnia - różnicującej się w proerytroblast -proerytroblast przechodzi stadia erytroblastów (zasadochłonnego, wielobarliwego- syntetyzuje hemoglobinę ) w końcu kwasochłonnego -erytroblast kwasochłonny- traci jądro,stając się bezjądrzastym retikulocytem, który po2-4 dniach przekształca się w dojrzały erytrocyt KRWINKI BIAŁE- NULOCYT,AGRANULOCYTYGRANULOCYTY(posiadają w środku granule )-obojętnochłonne(neutrofile)-kwasochłonne(eorynofile)-zasadochłonne(bazofile) AGARANULOCYTY-limfocyty(małe, średnie zwane także duże)-monocytyGRANULOCYT OBOJĘTNOCHŁONNY(NEUTROFIL)-jądro wielopłatowe; jądra podobne do lizosomów,6 płatów GRANULOCYTY KWASOCHŁONNE jądro dwupłatowe;- ziarna zawierają w środku twór krystaliczny GRANULOCYTY ZASADOCHŁONNE-ma od 1 do 3 płatów ;- ziarna różnego kształtu o drobnoziarnistej lub blaszkowatej strukturze wewnętrznej limfocyty -kształt kulisty-duże jądro spychające cytoplazmę do brzegów-chromatyna w jądrze silnie skondensowana-stosunek jądra do cytoplazmy decyduje o podziale na limfocyty duże i małe. Małe mają wąski rąbek cytoplazmy. Limfocyty stanowią 1-5% całej objętości krwi.MONOCYT-jądro nerkowate-chromatyna ma luźną strukturę-w cytoplazmie ziarenka o kształcie okrągłym lub eliptycznym-wielkość do 40 um -zdolność do fagocytozy KOMÓRKĄ MACIEŻYSTĄ(komórką pnia) dla wszystkich postaci krwinek (erytrocytów, leukocytów, i płytek krwi)jest hemocytoblast pochodzący z komórki mezenchymatycznejHEMOCYTOBLAST- dzieląc się może dać trzy różne rodzaje krwinek różniących się kierunkiem dalszego rozwoju. Wywodzą się z niej trzy układy: Układ czerwono krwiakowy-eryt ropoezaUkład białych krwinek ziarnistych - granulopoeza (mieloblast jest krwinką wyjściową w tym układzie. Z niego powstaje promielocyt, który różnicuje się w trzech kierunkach: mielocytu obojętno-,kwaso,-zasadochłonnego) LIMFOCYTY- LIMFOPOEZA(limfoblast, limfocyt średni i limfocyt mały)-limfocyty mogą stać się punktem wyjściowym do tworzenia się histiocytów oraz komórek plazmatycznychWYRÓŻNIAMY DWIE POPULACJE LIMFOCYTÓW:-krótko żyjące (4-5dni)przechodzą z grasicy i szpiku kostnego-długo żyjące(do 100dni)pochodzą z węzłóchłonnych, śledziony.stają się one komórkami immunologicznie kom petentami MONOCYTY-część z nich powstaje w szpiku kostnym, a ich komórką macierzystą jest monoblast, który po wielu przekształceniach przechodzi w monocytUKŁAD PŁYTKOTWÓRCZY Trombocyty- fragmenty cytoplazmy dojrzałych magakariocytowWyróżnia się z nich dwie części:-obwodową (ielomer)-zawiera mikrotubule, pęcherzyki-centralną (granulomer)- gęste elektronowe ziarna LIMFA CHŁONKA PŁYN TKANKOWY o składzie zbliżonym do do osocz krwi(zawiera mniej białek)spływa do naczyń limfatycznych i rozprowadza limfocyty. Z węzłów chłonnych zabiera limfocyty pozbywa się tam ciał obcych lub szkodliwych, które ulegają sfagocytowaniuLIMFA:-stanowi środowisko wewnętrzne organizmu -powstaje z produktów metabolizmu komórkowego i z przesączu płynu przez ściany naczyń włoskowatych -wypełnia przestrzenie między krwią a Komorkami-za jej pośrednictwem woda, sole mineralne, składniki odżywcze,tlen, przeciwciała, enzymy, hormony przenikają z krwi do komorki-odwrotną drogę za pośrednictwem limfy odbywają produkty metabolizmu komórkowego i dwutlenku węgla UKŁAD LIMFATYCZNY(chłonny):Układ otwarty- początek w przestrzeniach międzykomórkowych przechodzących w naczynia limfatyczne, które zbierają gromadzący się w nich płyn tknkowy- limfęSKÓRAU dorosłego człowieka powierzchnia 1,5-2 m² .przeciętna masa razem z tkanką podskórną 18-20 kg (15% wagi ciała). rubość skory od ),5 do 4mm.FUNKCJE SKÓRY1.ochrona przed czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi 2. termoregulacja3. ochrona przed utratą wody4. stanowi narząd czucia5. reguluje wydalanie wody i metaboliów(np. mocznika z potem)Synteza witaminy D3 BUDOWA SKORY 1 .naskórek2.skora właściwa3. tkanka podskorna4. przydatki skory (włosy, gruczoły, paznokcie)NASKÓREK SKÓRY CIENKIEJ zbudowany jest z 4 warstw:-warstwa podstawowa-warstwa kolczysta-warstwa ziarnista- warstwa jasna(skóra gruba)-warstwa rogowa- warstwa komórek złuszczających(skóra gruba)NASKÓREK (epidermis)jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym - wywodzi się z ektodermyPomiędzy komórkami nabłonka znajdują się dodatkowe komórki nienabłonkowe i melanocyty(pochodzenia ektodermalnego)Komrki dendrytyczne (Langerhausa) pochodzenia mezenchymalnegoKomórki Merkla, związane z układem nerwowym(czucie dotyku)- pochodzenia entodermalnegoMELANOCYTY(komórka barwnikowa)zlokalizowana w warstwie podstawowej - produkują melaninę (pochłania światło widzialne i ultrafiolet.Barwnik ten przekazywany jest do komórki w. kolczystej)KOMÓRKI LANGERHAUSA-odpowiedzialne za mechanizmy odpornościowe KOMÓRKI MERKLA- zlokalizowane w warstwie podstawowej , mają kontakt z włóknami nerwowymi, odbierają wrażenia czuciowe walcowatych, dzielących się komórek, ściśle przylegających do siebie, ułożonych na błonie podstawowej WARSTWA KOLCZYSTA(stratum spinoseum) Kilka rzędów komórek o kształcie wielokątnym zawierającym rozbudowany cytoszkielet, połączone są ze sobą desmosami. Przestrzenie międzykomórkowe wypełnia płyn bogaty w mukopolisacharydy i białka WARSTWA PODSTAWOWA I KOLCZYSTA nazwane są warstwą Malpighiego(„żywą”) ponieważ powyżej tej warstwy nie obserwuje się podziałów komórkowych i rozpoczyna się proces keratynizacji WARSTWA ZIARNISTA-zbudowana z 2-6 warstw komórek, przylegających ściśle do siebie
-w cytoplazmie komórek wystę ują ziarnistości zawierające keratohialinę, która bierze udział w procesie wytwarzania białka keratynowego WARSTWA POŚREDNIA (jasna-stratum lucidum)Nie występuje we wszystkich okolicach ciała (występuje - dłonie i podeszwy). Komórki tej warstwy są już silnie spłaszczone,zawierają białko załamujące światło zwane eleidyną - warstwa ta jest nieprzepuszczalna dla światła NASKÓREK MOŻEMY PODZIELIĆ NA DWIE STREFY:-żywą- powstają nowe komórki i podlegają dalszym przemianą -martwą- komórki są już silnie spłaszczone ,bez jąder ,martwe (zwane inaczej korneocytami). Odziela je od siebie warstwa ziarnista, w której rozpoczyna się proces keratynizacji W naskórku nie ma naczyń krwionośnych, wszystkie potrzebne substancje czerpane są z krwi krążącej w naczyniach warstwy brodawkowej skóry właściwej. Naskórek ulega nieustannemu złuszczaniu. Z jego powierzchni usuwane są pojedyncze lub połączone w grupy korneocyty. Te usunięte z powierzchni skóry, zastępowane są natychmiast nowymi komórkami rogowymi.Zdrowy naskórek powinna cechować równowaga pomiędzy złuszczaniem a tworzeniem nowych komórek , czyli liczba keratynocytów powinna być stała. PROCES DOJRZEWANIA KERATYNOCYTÓW(keratynizacja) obejmuje kilka jednocześnie zachodzących procesów dotyczących:-desmosomów - białek śródkomórkowych(keratyny)- tworzenia otoczki rogowejPrzekształcanie i złuszcznie korneocytów zachodzi na drodze apoptozy. Apoptoza rozpoczyna się już w warstwie kolczystej.BŁONA PODSTAWOWA DZIELI SIĘ NA:-blaszkę jasną (lamina lucida)-blaszka ciemna(lamina densa)-strefę pod blaszką ciemną Pierwsza warstwa to głównie półdesmosomy (hemidesmosomy) ich odpowiednikiem w błonie dolnych warstw błony podstawowej są włókna kotwiczące (spirale Eksajmera )zbudowane głównie z kolagenu VII. Błonę podstawową budują różne typy laminy i nidogen . głównym zadaniem błony podstawowej jest utrzymanie łączności pomiędzy naskórkiem, a skórą właściwą.SKÓRA WŁAŚCIWA-wywodzi się z mezodermy)3warstwya ) Brodawkowa- pukla się do naskórka tworząc brodawki, -zbudowana jest z sieci naczyń krwionośnych splotu podbrodawkowego, -przebiega faliście zapewniając elastyczność skórze, -ważna rola w metabolizmie skórno-naskórkowym, - znajdują się w niej włókna retikulinowe, które tworzą siateczkę wkoło naczyń krwionośnych włosowatych, gruczołów łojowych i potowych, mieszków włowowych i włókien nerwowych b) Podbrodawkowa- warstwa jednolita, cienka, zbudowana z włókien kolagenowych i sprężystych, na których usadowione są brodawki, -przebiegają nerwy, powierzchniowe żyły i tętnice, -kom. głównie fibriocyty i histiocyty, -warstwa o cechach tkanki włóknistejc ) Siateczkowa- z tkanki łącznej zbitej, -zawiera liczne włókna sprężyste i kolagenowe, -zawiera nieznaczną ilość istoty podstawowej spajającej włókna łącznotkankowe ze sobą oraz nieliczne komórki głównie fibroblasty także komórki mięśniowe gładkie. CO WYRÓŻNIAMY?-przydatki (mieszki włosowe, gruczoły łojowe i potowe), naczynia krwionośne, chłonne, zakończenia nerwowe, mięśnie przywłośne, brodawki, włókna (kolagenowe, elastylowe(sprężyste), retikulinowe (siateczkowe)), komórki(fibroblasty, histiocyty, nastocyty(kom. tuczne), limfocyty, granulocyty, kom. plazmatyczne), substancja Podstawowa (mukopolisacharydy, kwas hialuronowy)TYPY KOLAGENU Typ III-buduje głównie włókna kolagenowe u dzieci i osób młodych, u osób dorosłych około 20%, tracimy go około 30, między 40 a 50 rokiem życia może zanikać.-jest delikatny, -nadaje elastyczność i jędrność, odpowiada za uwodnienie. Typ I - u dorosłych około 80% nie ma możliwości pochłaniania wody, rola podpory, masa grubych włókien, zastępuje typ IIIWŁÓKNA ELASTYNOWE-mniej niż kolagenu. Cieńsze, krótsze wpływają na elastyczność, zatrzymują wodęWŁÓKNA SIATECZKOWEW sąsiedztwie kolagenu, zakończenia kolagenu przechodzą w sieć retikulinowych, - uważa się je za młode włókna kolagenowe. TKANKA POSKÓRNA( z mezodermy)- tkanka łączna właściwa luźna i tkanka tłuszczowa podskórna kom. tłuszczowe zgrupowane w tz zraziki, - można znaleźć fibroblasty, histiocyty, naczynia i nerwy, włókna kolagenowe i sprężyste, - tkanki podskórnej nie ma na powiekach.FUNKCJE -podporowa, - chroni przed urazami mechanicznymi, -magazyn energetyczny.W tych dwóch gruczoły łojowe, potowe, naczynia krwionośne i ciałka zmysłu.GRUCZOŁY- w postaci cewkowatej, głębowatej, rozgałęziony, głębowato - pęcherzykowy. Podział w zależności od sposobu powstawania wydzieliny: - holokrynowe ; łojowe pod postacią dwóch grup 1.związane rozwojowo z m. włosowymi; 2. wolna, nie zależna od m. włosowych(czerwień warg, brodawka sutkowa), występują gruczoły tarczkowe( na powiekach).; Duża część g. łojowych osiąga pełną czynność w okresie dojrzewania a następnie spad -merokrynowe (aktynowe) -w obrębie skóry, - gruczoły potowe nierozgałęzione ich kłębkowata część wydzieliny znajduje się na granicy tk. podskórnej a skóry właściwej, przewód przechodzi przez skórę właściwą otwiera się na naskórku. -apokrynowe-Specyficzne gruczoły potowe, należące do wonnych dopiero po okresie pokwitania w okolicach pach(cienka skóra owłosiona), otoczki sutkowej, linii środkowej brzucha oraz krocza. Nie wydzielają one zwykłego potu, lecz taki który określa zapach poszczególnego osobnika u kobiet są silnie rozwinięte, najsilniej g. sutkowy. NARZĄDY ZMYSŁÓW Skóra- istotny narząd zmysłów zawierający receptory bólu, dotyku, ucisku, wibracji i temperatury.;Narządy dotyku naskórka są nagimi dendrytami neuronów czuciowych, których zakończenia można znaleźć w nie zrogowaciałych jego warstwach CIAŁKO MERKLA (ciałko wrażliwe na ucisk) - odbiera wrażenie dotyku, szczególnie o małym stopniu, -składa się z kom. nabłonkowej naskórka warstwy kolczystej do której przylega zakończenie dendrytu, - komórki ciałka Merkla nie są kom. nerwowymi, mają pęcherzyki wydzielnicze i wydzielają neurotransmitery CIAŁKO MEISSNERA - ciałka wrażliwe na wibracje małej częstotliwości,-znajdują się w brodawkach skóry właściwej, w nieowłosionej skórze opuszków palców, dłoni, podeszw, warg, sutków, w spojówce, -mają kształt owalny i składają się z zazębiających się hemocytów otoczonych tk. łączną (płaskie fibroblasty i nieliczne włókna kolagenowe), - na jednym biegunie ciałka wnikają włókna nerwowe zmielnizowane i bezrdzenne, - zmielnizowane tracą osłonkę mielinową i wspólnie z włóknami bezrdzennymi biegną zygzakowato ku drugiemu biegunowi. CIAŁKA KRAUSEGO - są wrażliwe na wibracje i położenie przestrzenne sygnału, - w skórze właściwej i tkance podskórnej oraz w błonach śluzowych i torebkach stawowych, -średnica dochodzi do 50 um, - otoczona jest torebką tkanki łącznej, -włókna nerwowe wewnątrz ciałka mają prosty przebieg. CIAŁKA RUFFINIEGO - są wrażliwe na rozciąganie i ucisk, - włókna nerwowe wewnątrz ciałek rozgałęziają się. CIAŁKA BLASZKOWATE (VATERA PACCLINIEGO) -wrażliwe na wibracje większej częstotliwości, -występują w tkance podskórnej, torebce stawowej, narządach wewnętrznych, -duże (0.5-2.0 mm) owalne twory, - ciałko składa się z kilkunastu równolegle ułożonych blaszek(a one z płaskich fibroblastów onerwia, nielicznych włókien kolagenowych, istoty podstawowej, tkanki łącznej), -do ciałka blaszkowatego wnika jedno lub dwa włókna nerwowe (dendryty tracą osłonki i kończą się wewnątrz kolbami). MECHANORECEPTORY C - wrażliwe na bodźce odczuwalne jako świąd, znajdują się na pograniczu naskórka i skóry właściwej, są zakończeniem włókien nerwowych, -otoczone są hemocytami i błoną podstawową naskórka DOTYKOWE ZAKOŃCZENIA NERWOWE KORZENI WŁOSÓW otaczają je na kształt torebki i wnikają w ich głąb aż do pochewek wewnętrznych. WŁOSYWłosy powstają w wyniku intensywnego namnażania się komórek naskórka, który wrasta w postaci sznurów ściśle przylegających do siebie komórek w głębokie warstwy (do skóry właściwej, a później w tkankę podskórną) TYPY WŁOSÓW-meszek, -meszek stały, -łonowe, -włosy pachy, -nozdrzy przednich, - w otworze słuchowym i w okolicach odbytu, brwi, -rzęsy, -włosy głowy.Włos to zrogowaciały twór naskórka.Składa się z : -łodygi (część pozaskórna), - korzenia (część śródskórna (znajduje się w mieszku w łosowym-wgłobienie naskórka do skóry właściwej) Mieszek wlosa składa się z komorek nabłonkowych naskórka, które otaczając włos tworzą pochewkę wewnętrzną i zewnętrzna włosa. Od zewnątrz otoczony torebką włosa (zbudowana z tkanki łącznej właściwej i otacza włos od zewnątrz). Wewnętrzna część jest jednorodna i nazywana jest blaszką szklistą. Część dolna korzenia rozszerzona kolbowato to cebulka włosa (opuszka) znajdują się w niej komórki macierzy (składa się z rozdzielających się i różnicujących komórek nabłonka i melanocytów) Ulegają podziałowi, dzięki czemu włos wydłuża się. Dzielące się komórki nabłonkowe przesuwają się do góry, dzielą się różnicują , wytwarzany jest rdzeń, kora, powłoczka lodygi włosa, następuje wzrost ku górze.W opuszkę włosa wpukla się brodawka, jest główną częścią łącznotkankową włosa zaopatrzoną w naczynia krwionośne i nerwy. Ściśle związana z macierzą. Do mieszka włosowego otwiera się gruczoł łojowy. Przy prawie każdym mieszku włosowym znajduje się mięsień nastraszający. Jest to mięsień gładki przebiegający skośnie do gruczołu łojowego doczepiony do torebki włosa.W skład narządu włosowego (aparat włosowy) wchodzi: mieszek włosowy, -g. łojowy, - g. apokryfowy(w pewnych okolicach ciała), -mięśnie przywłosowe.BUDOWA WłOSA- przekrój podłużny - łodyga, -korzeń, -cebulka, -opuszka.BUDOWA włosa- przekrój poprzeczny - rdzeń(występuje w włosach grubszych, jest stałym ich składnikiem) -kora, - powłoczka włosa tk. otaczająca włos (przekrój na wysokości mieszka włosowego) Powłoczka włosa - warstwa zrogowaciałych komórek, ułożonych dachówkowato.Kora - zrogowaciałe komórki wrzecionowate, ułożone wzdłuż osi długiej włosa, zawierają fi lamenty cytokeratynowe i ziarna melaniny. Rdzeń - tylko we włosach grubych, złożony z komórek niecałkowicie zrogowaciałychPochewka zewnętrzna - jest przedłużeniem warstwy podstawnej i kolczystej.Pochewka wewnętrzna- z kom. Pozostałych warstwa Henlego i HuxleyaCykl włosowy- w każdym mieszku włosowym występują po sobie rytmicznie 3 fazy: 1. Anagen- wzrostu i pełnej czynności, 2. katagen- inwolucji, 3. telagen - spoczynkowego. PAZNOKCIE - zbudowane są z twardej blaszki paznokcia i korzenia paznokcia. KORZEŃ - (macierz paznokcia) umiejscowiony jest pod wałem paznokcia, który stanowi fałd skóry właściwej pokryty naskórkiem. Zewnętrzny naskórek wału nazywany jest obrąbkiem naskórkowym nadpaznokciowym. Blaszka i korzeń znajdują się na łożu paznokcia, które zbudowane jest z warstwy podstawnej i kolczystej naskórka. Łoże obrąbek naskórkowy podpaznokciowy przechodzi ku tyłowi w macierz paznokcia a ku przodowi w naskórek opuszki palca. Komórki macierzyste macierzy dzielą się i przesuwają w kierunku wolnego brzegu blaszki, różnicując się w komórki zrogowaciałe w ten sposób następuje wzrost i jej rogowacenie. Twardość paznokcia - zależy od dachówkowego ułożenia zrogowaciałych komórek, których głównym składnikiem jest keratyna. Płytka paznokcia wykazuje większą twardość w górnej (zewnętrznej) części. Od strony łoża paznokieć zbudowany jest z luźniejszej keratyny (co ma znaczenie w niektórych chorobach paznokci np.: w grzybicy płytek paznokciowych. Wielkość płytek, grubość SA bardzo zmienne osobniczo. WŁÓNA KOLAGENOWE -najczęściej występujące włókna tkanki łacznej ;- nie daje się rozciągnąć, ale są odporne na rozerwanie;- u ludzi po 35 roku życia właściwości włókien kolagenowych pogarszają się:- nie rozgałęziają się ale tworzą wiązki, które mogą się rozgałęziać; - wiązki przeważnie mają układ falisty- w łańcuchu kolagenu, co trzeci aminokwas stanowi glicyna, przed glicyną często występuje hydroksyprolina,a po glicynie prolina;.- hydroksprolina jest aminokwasem charakterystycznym dla kolagenu i dzięki niemu można oznaczyć zawartość kolagenu w tkance. RODZAJE KOLAGENU: -KOLAGEN TYPU 1-występuje w skórze,ścięgnach,kościach, powięziach . KOLAGEN TYPU 2- chrząstka szklista KOLAGEN TYPU3- włókna siateczkowe. KOLAGEN TYPU4- błona podstawna KOLAGEN TYPU5 - błona podstawna(małe ilości) KOLAGEN TYPU 6 - tworzy luźną sieć wokół błony podstawnej,śródbłonków, nerwów, komórek nerwowych,a le nie wchodzi w ich skład. KOLAGEN TYPU7- wystepuje we włókienkach kotwiczących łaczących błone podstawną z łącznotkankowym podłożem KOLAGEN TYPU8 - wytwarzany jest przez komórki śródbłonka. KOLAGEN TYPU9 - wytwarzany przez chondrocyty, w chrząstce kolagen typu 9 występuje w powiązaniu z kolagenem typu 2 KOLAGEN TYPU10-synezowany jest głównie przez chondrocyty hypertroficzne, występuje w powiązaniu z kolagenem typu 2 i 11. KOLAGEN TYPU XI -w chrząstce;KOLAGEN TYPU XII - w chrząstce, ścięgnach, okostnej i ochrzęstnej; KOLAGEN TYPUXIII - w skórze, w mieszkach włosowych oraz śródmięsnej; KOLAGEN TYPU XIV - wykazuje homologie w stosunku do IX i XII często występuje w powiązaniu z typem I; typy kolagenu występujące w skórze: W SKÓRZE WYSTĘPUJĄ NASTĘPUJĄCE TYPU KOLAGENU:
typ I tworzy grube włókna;typ III ma zdolności do wychwytywania soli srebra, dlatego jest on często określany jako włókno srebrochłonne ; typ IV - tworzy blaszki znajdujące się w błonie podstawnej; typ VII - przyczepiony do błony podstawnej skóry; typ XII - umożliwia łączenie się innych włókien w grube włókna, łączy składniki ECM (macierzy międzykomórkowych lub integryny komórek) Za powstawanie kolagenu w skórze odpowiedzialne są fibroblasty, wytwarzają one również inne składniki substancji międzykomórkowej, które wydzielane są na drodze egzocytozyKolagen syntetyzowany jest w postaci prekursorowej zwanej prokolagenem- wzbogaconej o dodatkowe peptydy na końcach cząsteczki zapobiegają agregacji we włókienka kolagenowe.Enzym znajdujący się na zewnątrz komórki - kolagenoza odcina zabezpieczające peptydy, co pozwala na łączenie się cząsteczek poza przestrzenią komórkową. Biosynteza kolagenu- prekursorem kolagenu jest pro kolagen Łańcuchy ∝ prokolagenu syntetyzowane są na rybosomach związanych z siateczką śródplazmatyczną ziarnistą, ulega modyfikacja i wiążą się w potrójną helisę- cząsteczkę prokolagenu. - prokolagen przechodzi przez aparat Golgiego i jest wydzielany do przestrzeni pozakomórkowej, przekształca się w tropokolagen; -cząsteczki tropokolagenu łączą się w włókna kolagenowe w bardzo regularny sposób - pomiędzy cząsteczkami tropokolagenu jednego włókienka oraz między sąsiednimi włókienkami mogą powstawać wiązania krzyżowe.