PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - SERCE I UMYSŁ ELLIOT ARONSON

CZĘŚĆ I

Rozdział I - Wprowadzenie do psychologii społecznej

Psychologia społeczna - naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowania; zajmuje się tym, jaki wpływ wywiera na ludzi sformułowana przez nich interpretacja społecznego otoczenia a nie sytuacjami społecznymi w obiektywnym sensie (konstrukt - sposób, w jaki ludzie spostrzegają, pojmują i interpretują świat społeczny)

Psychologia społeczna a mądrość ludowa i filozofia

W przypadku badań zachowań społecznych nie można odwoływać się do mądrości ludowych, ponieważ często nie zgadzają się one między sobą i nie jest łatwo określić, które z nich są prawdziwe. Aby uzyskać odpowiedź na pytania o ludzką naturę i konsekwencje wpływu społecznego nie można polegać też na filozofii, ponieważ czasem nie zgadzają się ze sobą również wielcy myśliciele i trudno jest określić, który z nich ma rację. Aby uzyskać jednoznaczne ustalenia, psychologowie społeczni usiłują rozstrzygnąć je naukowo.

Psychologia społeczna a inne nauki społeczne.

Istnieją istotne różnice między psychologią społeczną a innymi naukami społecznymi; spowodowane analizowaniem tych samych zjawisk na różnych poziomach zainteresowania psychologów społecznych koncentrują się na poszczególnych jednostkach, kładąc nacisk na psychologiczne procesy przebiegające w sercu i umyśle. Inne nauki społeczne są bardziej skoncentrowane na czynnikach socjalnych, ekonomicznych, politycznych i historycznych, które wpływają na ludzkie zachowanie. Socjologia nie zajmuje się psychologią jednostki, zmierza do koncentracji na skali makro - tej, która dotyczy całego społeczeństwa.

Psychologia społeczna a psychologia osobowości

Psychologowie zajmujący się osobowością koncentrują uwagę na różnicach indywidualnych jako wyjaśnieniach zachowań społecznych.

Różnice indywidualne - składniki osobowości, które odróżniają nas od innych ludzi

Psychologia społeczna a dyscypliny pokrewne

Socjologia psychologia społeczna psychologia osobowości

dostarcza ogólnych praw bada procesy psychologiczne bada właściwości, które

i teorii dotyczących pojawiające się gdy ludzie powodują, że jednostki są

społeczeństw, a nie jedno przebywają ze sobą, co po unikatowe i różnią się od

stek woduje, ze stają się podatni siebie

na wpływ społeczny

Podstawowy błąd atrybucji - tendencja do przeceniania rozmiaru, w jakim zachowanie ludzi jest czynnikiem oddziaływania dyspozycji wewnętrznych, a niedocenianie roli czynników sytuacyjnych Nie doceniając siły wpływu społecznego, intensyfikujemy ryzyko, że jej ulegniemy; np. kiedy próbujemy wyjaśnić, dlaczego ludzie robią odrażające bądź dziwaczne rzeczy wygodne jest opisanie ofiar jako ludzi niepełnowartościowych; daje to poczucie, że nam nigdy nie może się to przydarzyć - co wzmaga naszą podatność na wpływ społeczny.

Behawioryzm - szkoła psychologiczna, która utrzymuje iż aby zrozumieć ludzkie zachowanie, wystarczy jedynie rozważyć nagradzające właściwości środowiska - to znaczy, w jaki sposób pozytywne i negatywne wydarzenia w otoczeniu są związane ze specyficznymi zachowaniami

Psychologia postaci - szkoła psychologiczna podkreślająca ważność badania subiektywnego sposobu, w jaki dany obiekt pojawia się w umyśle ludzi, zamiast poddawania badaniom wyłącznie obiektywnych, fizycznych cech tego obiektu

Samoocena - dokonywane przez ludzi oszacowania wartości samych siebie, to znaczy rozmiaru, w jakim spostrzegają siebie jako dobrych, kompetentnych i przyzwoitych

Poznanie społeczne - w jaki sposób ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym; a dokładnie, jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji

Rozdział II - Metodologia i proces przeprowadzania badań

Psychologia społeczna jest nauka empiryczną i dysponuje rozwiniętą grupą metod, które pomagają odpowiedzieć na pytania dotyczące zachowań społecznych.

Teoria dysonansu - (Festinger) koncepcja w ramach której możliwe jest przewidywanie kiedy i jak ludzie zmieniają swoje postawy

Są 3 typy metod:

I Metoda obserwacyjna - technika, w której badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary ich zachowania

Metoda systematyczna - forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który przystępuje do odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, obserwując i kodując je zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów

Metoda uczestnicząca - forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcje z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w żaden sposób nie wpływać na sytuacje

Analiza archiwalna - forma obserwacji systematycznej, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie nagromadzonych w danej kulturze dokumentów albo archiwaliów (np. pamiętników, powieści)

Zgodność sędziów kompetencyjnych - stopień zgodności pomiędzy dwiema osobami albo większą liczbą osób, które niezależnie obserwują i kodują grupę danych; poprzez pokazanie, że dwóch lub więcej ekspertów niezależnie obserwujących i kodujących dochodzi do tych samych obserwacji, badacze upewniają się, że obserwacje te nie są subiektywnymi, zniekształconymi wrażeniami jednostki

II Metoda korelacyjna - metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub ich większą liczbę i oszacowuje się relację pomiędzy nimi (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartość jednej z nich na podstawie drugiej)

Korelacja dodatnia - taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej

Korelacja ujemna - taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy zmniejszanie się wartości drugiej zmiennej

Dobór losowy - sposób zapewniania reprezentatywności dla danej populacji wybranej do próby grupy osób gwarantujący, że każda jednostka wchodząca w skład populacji ma taką samą szansę na pojawienie się w próbie

III Metoda eksperymentalna - metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną (badacz oczekuje, że tenże jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi)

Zmienna niezależna - zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany jakiejś innej zmiennej

Zmienna zależna - zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić czy na nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej

Plan wieloczynnikowy - plan eksperymentalny, w którym uwzględnia się więcej niż jedną zmienną niezależną; każda zmienna niezależna ma więcej niż jedną wersję lub też poziom; wszystkie możliwe kombinacje tych poziomów pojawiają się w badaniach

Trafność wewnętrzna - upewnienie się, że nic więcej poza zmienną niezależną nie może wpływać na zmienną zależna; realizuje się to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych oraz poprzez losowe przydzielanie wszystkim badanym różnych warunków eksperymentalnych

Losowe przydzielanie do sytuacji i upewnianie się, że wszyscy badani mają taką samą szansę na przydzielenie do danej sytuacji w eksperymencie; dzięki losowemu przydzielaniu tychże sytuacji badacz może być względnie pewien że różnice w osobowościach uczestników eksperymentu albo ich wcześniejsze doświadczenia są równomiernie rozłożone na wszystkie sytuacje

Poziom ufności (wartość p) - liczba wyliczona za pomocą technik statystycznych, która informuje badacza o tym, jakie jest prawdopodobieństwo, że wyniki jego eksperymentu są dziełem przypadku (spowodowane są niepowodzeniem w randomizacji), a nie efektem działania zmiennej niezależnej lub zmiennych niezależnych; standardowo w nauce - także i w psychologii społecznej - przyjmuje się, że wyniki uznaje się za istotne wtedy, gdy prawdopodobieństwo, iż wyniki mogą być dziełem czynników losowych, a nie badanych zmiennych niezależnych, wynosi mniej niż pięć setnych

Trafność zewnętrzna - stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacje i na innych ludzi

Realizm sytuacyjny - stopień, w jakim sytuacje eksperymentalne są podobne do sytuacji spotykanych w życiu codziennym

Realizm psychologiczny - stopień, w jakim kontrolowane w eksperymencie procesy psychologiczne są podobne do procesów psychologicznych pojawiających się w życiu codziennym; realizm psychologiczny może być wysoki nawet wtedy, gdy realizm sytuacyjny jest niewielki

Instrukcja maskująca - opis celu badań przedstawiany ich uczestnikom, który różni się od prawdziwego celu tychże badań; instrukcja maskująca używana jest po to, by zachować realizm psychologiczny

Powtarzalność - powtarzanie badań, często z udziałem osób z innych badanych populacji albo w innych warunkach

Badania podstawowe - badania projektowane po to, by dać najlepszą odpowiedź na pytanie dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują i przeprowadzane wyłącznie dla zaspokojenia ciekawości poznawczej

Badania stosowane - badania projektowane specjalnie w celu rozwiązania konkretnego problemu społecznego; tworzenie teorii zachowania jest zwykle wtórne do rozwiązywania specyficznego problemu

Przyzwolenie - wyjaśnienie uczestnikom badania natury eksperymentu, zanim on się rozpocznie i uzyskanie ich zgody na udział w tym eksperymencie

Maskowanie - wprowadzenie w błąd uczestników eksperymentu lub zatajenie przed nimi prawdziwego celu badań albo też wydarzeń, które w rzeczywistości zaistnieją

Sesja wyjaśniająca - wyjawienie uczestnikom badań po zakończeniu eksperymentu jego celu oraz dokładne objaśnienie tego, co się wydarzyło

CZĘŚĆ II

Rozdział III - dysonans poznawczy a potrzeba podtrzymania samooceny

Dysonans poznawczy - popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej

Elementy poznawcze - myśli, uczucia, przekonania bądź wiedza o czymś

Jak zredukować dysonans? Poprzez zmianę naszego zachowania - tak, aby było ono zgodne z dysonansowym elementem poznawczym; poprzez uzasadnienie naszego zachowania - zmieniając jeden z elementów poznawczych lub dodając nowe elementy poznawcze

Dysonans po decyzyjny - dysonans, który zostaje nieuchronnie wzbudzony po podjęciu decyzji; w takiej sytuacji dysonans jest najczęściej likwidowany przez podwyższenie atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowanie alternatywy odrzuconej

Technika niskiej piłki - pozbawiona skrupułów strategia, mocą której sprzedawca nakłania klienta aby zgodził się kupić produkt po bardzo niskiej cenie; następnie twierdzi, że to była pomyłka i podnosi cenę; często klient godzi się na zakup po zawyżonej cenie

Pojęcie Ja - suma całej wiedzy o sobie uwzględniająca tożsamość, zdolności i role; zawartość naszego Ja, to znaczy spostrzegane przez nas nasze własne myśli, przekonania i cechy osobowości

Uzasadnianie wysiłku - występująca u ludzi tendencja do podwyższania oceny tego na co ciężko pracowali aby to osiągnąć

Uzasadnienie zewnętrzne - wyjaśnienie, jakie podaje osoba dla swojego dysonansowego zachowania, wskazujące na przyczynę, która znajduje się poza nią samą (np. jeśli ktoś robi coś, aby uzyskać nagrodę lub uniknąć kary)

Uzasadnienie wewnętrzne - likwidowanie dysonansu poprzez dokonanie jakiejś zmiany w sobie (np. swojego zachowania)

Obrona stanowiska niezgodnego z własną postawą - proces, który pojawia się, gdy ktoś wyraża opinię lub postawę sprzeczną ze swoim osobistym przekonaniem lub postawą

Niewystarczająca kara - dysonans wzbudzony wtedy, gdy jednostka nie ma wystarczającego zewnętrznego uzasadnienia, że nie zaangażowała się w pożądane przez nią działanie lub zrezygnowała z pożądanego przez nią obiektu, co zwykle prowadzi do obniżenia atrakcyjności zakazanego działania lub obiektu

Autoperswazja - długotrwała zmiana postawy, która jest konsekwencją prób usprawiedliwiania samego siebie

Teoria podtrzymywania poczucia własnej wartości - teoria która głosi, że wyobrażenie o nas może być zagrożone zachowaniem drugiej osoby i ze na wielkość tego zagrożenia wpływa zarówno to, jak bliska jest nam ta osoba, jak i znaczenie jej zachowania dla naszego pojęcia Ja

Teoria autoafirmacji - teoria sugerująca, że ludzie będą likwidować wpływ dysonansu wzbudzającego zagrożenie dla ich samooceny przez potwierdzenie swojej kompetencji w dziedzinie, która nie jest związana z zagrożeniem

Teoria samopotwierdzania - teoria sugerująca, że ludzie posiadają potrzebę potwierdzania swojego pojęcia Ja, bez względu na to, czy to pojęcie jest pozytywne czy negatywne; w pewnych sytuacjach ta tendencja może być w konflikcie z podwyższaniem własnej wartości i usprawiedliwianiem siebie

Pułapka racjonalizacji - możliwy skutek działania wywołanych w procesie redukcji dysonansu usprawiedliwień samego siebie, które ostatecznie skończą się łańcuchem niedorzecznych i niemoralnych działań

Rozdział IV Poznanie społeczne: w jaki sposób myślimy o świecie społecznym

Poznanie społeczne - sposób, w jaki ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym; a dokładniej, jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji

Oszczędność poznawcza - teza mówiąca, że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej oddziałującej na nich informacji społecznej

Schematy - struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów; schematy silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji zauważamy, o czym myślimy i co później pamiętamy

Dostępność - łatwość, z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee; idea dostępna to taka, która jest obecnie uświadamiana albo która może zostać łatwo przywołana do świadomości

Wzbudzanie schematu pod wpływem zdarzeń poprzedzających - zwiększanie się dostępności schematu pod wpływem tego, co było doświadczane bezpośrednio przedtem

Zjawisko wrogich mediów - odkrycie, ze każda z antagonistycznych, silnie zaangażowanych w coś grup spostrzega neutralne, zrównoważone przekazy mediów jako sobie wrogie, ponieważ media nie przedstawiły faktów w jednostronnym ujęciu, o którym antagoniści „wiedzą”, że jest prawdą

Efekt pierwszeństwa - proces, za sprawą którego nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wrażeniem

Efekt uporczywości - odkrycie, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się nawet wtedy, gdy dane wspierające te przekonania zostały podważone

Samospełniające się proroctwo - zjawisko polegające na tym, że ludzie: mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami

Heurystyki wydawania sądów - uproszczone reguły wnioskowania, którymi posługują się ludzie, by wydawać sady w sposób szybki i efektywny

Heurystyka dostępności - nieformalna reguła umysłowa, na mocy której ludzie wydają sąd, kierując się tym, jak łatwo mogą coś przywołać do świadomości

Heurystyka reprezentatywności - uproszczona metoda wnioskowania polegająca na tym, że klasyfikacji czegoś dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa do przypadku typowego

Informacja o proporcji podstawowej - informacja o częstości występowania w populacji przedstawicieli różnych kategorii

Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania - uproszczona metoda wnioskowania, która polega na posłużeniu się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i następnie na sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie; ludzie często nie modyfikują jej w stopniu wystarczającym

Wnioskowanie z grup niereprezentatywnych - dokonywanie uogólnień na podstawie prób informacji, o których wiadomo, że są tendencyjne bądź nietypowe

Szacowanie współzmienności - ocenianie stopnia, w jakim dwie zmienne są skorelowane, to znaczy przewidywanie jednej zmiennej (np. tego, jak przyjacielska jest dana osoba) na podstawie innej zmiennej (np. płci tej osoby)

Korelacja pozorna - przekonanie, ze dwie zmienne są skorelowane, podczas gdy w rzeczywistości tak nie jest; wynika ono ze schematu, zgodnie z którym istnieje pomiędzy nimi związek

Bariera nadmiernej ufności - zbyt duże zaufanie do trafności własnych sądów; zazwyczaj nie są one tak trafne, za jakie się je przyjmuje

Rozdział V - Spostrzeganie społeczne: jak dochodzimy do rozumienia innych ludzi

Spostrzeganie społeczne - badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące

Komunikacja niewerbalna - sposób, w jaki ludzie komunikują, intencjonalnie bądź nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne obejmują mimikę, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk i spoglądanie

Reguły ujawniania - kulturowo zdeterminowane reguły określające, jakie zachowania niewerbalne nadają się do ujawnienia

Emblematy - niewerbalne gesty, które w danej kulturze, są dobrze zdefiniowane; mają zwykle swoje bezpośrednie słowne odpowiedniki, tak jak znak OK.

Teoria roli społecznej - teoria mówiąca, że różnice płciowe pojawiające się w zachowaniu społecznym wynikają ze społecznego podziału pracy pomiędzy płciami; podział ten prowadzi do różnic w oczekiwaniach wobec ról płciowych i umiejętności związanych z płcią, które określają różnice w społecznych zachowaniach kobiet i mężczyzn

Ukryta teoria osobowości - schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości, na przykład wielu ludzi jest przekonanych, że jeżeli ktoś jest uprzejmy, to jest również hojny

Teoria atrybucji - określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swego zachowania, jak i zachowania innych ludzi

Atrybucja wewnętrzna - wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość

Atrybucja zewnętrzna - wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, ze w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby w ten sam sposób

Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących - teoria, w myśl której dokonujemy wewnętrznych atrybucji dotyczących jakiejś osoby, gdy istnieje niewiele nietożsamych konsekwencji jej zachowania, zachowanie jest nieoczekiwane

Rezultaty nietożsame - konsekwencje określonego przebiegu działania, które nie mogłoby wystąpić przy alternatywnym działaniu

Oczekiwania oparte na kategorii - oczekiwania dotyczące ludzi, bazujące na cechach grupy, do których te osoby przynależą, na przykład oczekiwanie, że ktoś kocha chodzić na przyjęcia, ponieważ należy do towarzystwa miłośników przyjęć lub żeńskiego kółka studenckiego

Oczekiwania oparte na obiekcie - oczekiwania wobec jakiejś osoby, bazujące na jej wcześniejszych działaniach, takie jak oczekiwanie, że ktoś w czasie wakacji pójdzie na plażę, ponieważ zwykle chodził na plażę w przeszłości

Model współzmienności - koncepcja, według której dokonujemy atrybucji przyczynowych dotyczących zachowania jakiejś osoby na podstawie obserwacji faktów, które zmieniają się wraz z jej zachowaniem - np. jak dalece czyjś taniec staje się niezdarny tylko wówczas, gdy tańczy z tym, a nie innym partnerem

Zgodność informacji - informacja dotycząca tego, w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo, jak to czyni aktor

Wybiórczość informacji - informacja mówiąca o tym, do jakiego stopnia dany aktor zachowuje się w ten sam sposób wobec różnych bodźców

Spójność informacji - informacja mówiąca o stopniu, w jakim zachowanie jakiegoś aktora wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasu i innych okoliczności

Wyrazistość spostrzeżeniowa - informacja, która skupia naszą uwagę; ludzie są skłonni przeceniać przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista spostrzeżeniowo

Różnica między aktorem a obserwatorem - tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstwa ich dyspozycji, podczas gdy swoje własne zachowania tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych

Atrybucje w służbie ego - wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji

Atrybucje obronne - wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia

Nierealistyczny optymizm - forma obronnej atrybucji polegająca na przeświadczeniu ludzi, że rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotkają raczej innych niż ich samych

Wiara w sprawiedliwy świat - forma obronnej atrybucji, gdzie zakłada się, że zło dotyka złych ludzi, natomiast dobro spotyka dobrych

Rozdział VI - Rozumienie siebie: w jaki sposób poznajemy samych siebie

Introspekcja - proces, w którym człowiek spogląda w swoje wnętrze i bada swoje myśli, uczucia i motywy

Teoria samoświadomości - koncepcja przyjmująca, że kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym, zaczyna oceniać własne zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami i wartościami

Teoria przyczynowości - teoria dotycząca przyczyn naszych uczuć i zachowań; wiele z tych teorii przyswajamy sobie z kultury, w której żyjemy

Zmiana postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczyn - zmiana postawy będąca konsekwencją zastanawiania się nad przyczynami własnych postaw; ludzie zakładają zgodność swoich postaw z przyczynami, które wydają się wiarygodne i są łatwe do zwerbalizowania

Tłumienie - usiłowanie, by nie myśleć o czymś; badania wykazują, że im bardziej ludzie starają się nie dopuszczać do siebie jakiejś myśli, tym częściej ta właśnie myśl pojawia się w ich głowach

Teoria spostrzegania siebie - teoria głosząca, że gdy nie jesteśmy pewni naszych postaw i uczuć, bądź są one niejednoznaczne, wnioskujemy o nich, obserwując własne zachowanie i sytuację, w której się ono pojawia

Hipoteza mimicznego sprzężenia zwrotnego - hipoteza głosząca, że własny wyraz mimiczny może determinować emocję, która jest doświadczana

Pomniejszanie - niedocenianie wpływu jednej przyczyny naszego zachowania, kiedy inna przyczyna jest szczególnie wyrazista i łatwo dostrzegalna

Motywacja wewnętrzna - angażowanie się w jakieś działanie, ponieważ sprawia nam ono przyjemność bądź wzbudza nasze zainteresowanie, a nie wskutek zewnętrznych nacisków lub dla zewnętrznych korzyści

Motywacja zewnętrzna - angażowanie się w jakieś działanie wskutek zewnętrznych nacisków lub dla zewnętrznych korzyści, a nie dlatego, że wykonywanie zadania sprawia nam przyjemność bądź wzbudza nasze zainteresowanie

Efekt nadmiernego uzasadnienia - zjawisko polegające na spostrzeganiu swojego działania jako wywołanego przekonującymi czynnikami zewnętrznymi i niedocenianiu wagi czynników wewnętrznych

Dwuczynnikowa teoria emocji - koncepcja, zgodnie z którą doznanie emocji jest rezultatem dwufazowego procesu spostrzegania siebie - najpierw ludzie doświadczają pobudzenia fizjologicznego, a następnie poszukują dla niego odpowiedniego wyjaśnienia; jeśli przypisują to pobudzenie źródłu mającemu naturę emocjonalną, przeżywają odpowiednią emocję

Błędne określenie przyczyn pobudzenia - przypisanie własnego pobudzenia niewłaściwemu źródłu, czego konsekwencją jest fałszywa bądź nadmiernie silna emocja

Schematy Ja - oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne zachowanie

Pamięć autobiograficzna - treści pamięciowe dotyczące własnych myśli, uczuć i zachowań w przeszłości

Ja odzwierciedlone - spostrzeganie siebie oczami innych ludzi i włączanie ich opinii do własnego pojęcia Ja

Teoria porównań społecznych - koncepcja, zgodnie z która poznajemy swoje własne zdolności i postawy poprzez porównywanie się z innymi ludźmi

Porównywanie społeczne w górę - porównywanie siebie z ludźmi, którzy lokują się wyżej niż my w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu określenie standardu doskonałości

Porównywanie społeczne w dół - porównywanie siebie z ludźmi, którzy lokują się nizej w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu uzyskanie poczucia większego zadowolenia z siebie

Autoprezentacja - próba zakomunikowania poprzez nasze wypowiedzi, zachowania niewerbalne i działania, kim jesteśmy albo za kogo chcielibyśmy być uważani przez innych

Kierowanie wrażeniem - świadome bądź nieświadome aranżowanie starannie skonstruowanej prezentacji Ja, która wytworzy u innych określone wrażenie, zgodne z naszymi celami czy potrzebami w interakcji społecznej

Ingracjacja - proces polegający na tym, że ludzie schlebiają jakiejś osobie, często o wyższym statusie, wychwalają ją i w ogóle próbują wzbudzić w niej sympatię do siebie

Promowanie siebie - proces polegający na tym, że ludzie próbują wywrzeć pozytywne wrażenie na innych, opisując własne talenty i manifestując swoją wiedzę

Pławienie się w cudzej chwale - dążenie do poprawienia własnego wizerunku przez wiązanie się z ludźmi, którzy odnieśli sukces lub są sławni

Kreowanie usprawiedliwień dla możliwej porażki - tworzenie utrudnień i wymyślanie usprawiedliwień dla samego siebie, żeby w wypadku niepowodzenia dysponować gotowym wytłumaczeniem

CZĘŚĆ III

Rozdział VII - Konformizm: wpływanie na zachowanie.

Konformizm - zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych ludzi

Informacyjny wpływ społeczny - wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, ponieważ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania; dostosowujemy się, ponieważ wierzymy, że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej poprawna niż nasza

Prywatna akceptacja - dostosowanie się do zachowania innych ludzi bez prawdziwego przekonania o tym, że to, co oni robią albo mówią jest słuszne

Publiczny konformizm - dostosowanie się publiczne do zachowania innych ludzi, bez konieczności wiary w to, co robimy lub mówimy

Indukowanie - szybkie rozprzestrzenianie się emocji lub zachowań w tłumie

Psychoza tłumu - pojawienie się w grupie ludzi podobnych fizycznych symptomów bez znanej fizycznej przyczyny

Normy społeczne - ukryte albo jasno sprecyzowane reguły grupy dotyczące akceptowanych zachowań, wartości i przekonań jej członków

Normatywny wpływ społeczny - wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, ponieważ chcemy być przez nich lubiani i akceptowani

Bezrefleksyjny konformizm - posłuszne zinternalizowanie norm społecznych, bez zastanowienia się nad ich działaniem

Norma wzajemności - norma społeczna, która stwierdza, że jeżeli otrzymujesz cos dobrego od innej osoby, to jesteś zobowiązany odpłacić jej tym samym (zachować się podobnie)

Teoria wpływu społecznego - teoria, według której dostosowanie się do wpływu społecznego zależy od siły, bezpośredniości i liczby innych ludzi w grupie

Kredyt zaufania - zaufanie, które w ciągu długiego czasu zdobywa człowiek, dostosowując się do norm grupowych; kiedy zdobędzie już dość zaufania, może - jeżeli jest ku temu sposobność - zachować się niezgodnie z normami, beż groźby odwetu ze strony grupy

Wpływ mniejszości - przypadek, w którym mniejszość członków grupy wpływa na zachowanie albo na przekonania większości

Rozdział VIII - Postawy i zmiana postaw: wpływanie na myśli i uczucia

Postawa - trwała ocena - pozytywna lub negatywna - ludzi, obiektów i pojęć

Emocjonalny komponent postawy - emocje i uczucia, jakie ludzie kojarzą z obiektem postawy

Poznawczy komponent postawy - przekonania ludzi na temat właściwości obiektu postawy

Behawioralny komponent postawy - działania ludzi wobec obiektu postawy

Komunikat perswazyjny - komunikat przekonujący do zajęcia określonego stanowiska w danej sprawie

Program uniwersytetu yale poświęcony badaniu zmiany postaw - badanie warunków, w jakich ludzie są najbardziej skłonni zmienić swoje postawy w odpowiedzi na komunikaty perswazyjne; badacze koncentrują się na tym, „kto mówi, co i do kogo”, to jest na źródle komunikatu, naturze komunikatu i naturze odbiorcy

Model wypracowania prawdopodobieństw - teoria, w której zakłada się, że istnieją dwa sposoby zmiany postaw za pośrednictwem komunikatów perswazyjnych; centralna strategia pojawia się, gdy ludzie mają motywację i zdolność do skupienia uwagi na argumentach zawartych w komunikacie; peryferyczna strategia występuje, gdy ludzie nie skupiają swojej uwagi na argumentach, lecz są pod wpływem charakterystyk powierzchownych

Centralna strategia perswazji - przypadek, w którym ludzie analizują komunikat perswazyjny, uważnie słuchając i rozważając argumenty; strategia ta pojawia się, gdy ludzie posiadają zarówno zdolności, jak i motywację do uważnego słuchania komunikatu

Peryferyczna strategia perswazji - przypadek, w którym ludzie nie analizują argumentów perswazyjnych, są natomiast pod wpływem wskazówek peryferycznych

Znaczenie osobiste - stopień, w jakim dana sprawa ma istotne konsekwencje dla samopoczucia ludzi

Komunikaty wzbudzające strach - komunikaty perswazyjne, które próbują zmienić postawy ludzi poprzez wzbudzanie w nich strachu

Postawa oparta na poznaniu - postawa oparta przede wszystkim na przekonaniach ludzi na temat właściwości obiektu postawy

Postawa oparta na emocjach - postawa oparta bardziej na uczuciach i wartościach ludzi niż na przekonaniach o naturze obiektu postawy

Warunkowanie klasyczne - przypadek, kiedy bodziec wywołujący reakcję emocjonalną jest wielokrotnie doświadczany razem z bodźcem neutralnym, który nie wywołuje takiej reakcji do czasu, aż nabierze emocjonalnych właściwości pierwszego bodźca

Warunkowanie instrumentalne - przypadek, w którym częstotliwość swobodnie podejmowanych zachowań albo rośnie, albo maleje, w zależności od tego, czy następuje po nich wzmocnienie pozytywne czy kara

Postawa oparta na zachowaniu - postawa oparta na obserwacji, jak zachowujemy się wobec obiektu postawy

Dostępność postawy - siła związku między obiektem i oceną tego obiektu; dostępność jest mierzona czasem, w jakim ludzie mogą odpowiedzieć na pytanie, co czują wobec danej sprawy lub danego obiektu

Uodpornienie postawy - uczynienie ludzi odpornymi na próby zmiany ich postaw poprzez wstępne zaaplikowanie im małej dawki argumentów sprzecznych z ich stanowiskiem

Teoria reaktancji (przeciwstawienia się) - koncepcja, wedle której zagrożenie wolności wyboru określonego zachowania powoduje wzbudzenie nieprzyjemnego stanu przeciwstawienia się; ludzie mogą zredukować ten stan, angażując się w zagrożone zachowanie

Teoria wyrozumowanego działania - teoria utrzymująca, że najlepszą podstawą do przewidywania planowanych, rozmyślnych zachowań są postawy ludzi wobec konkretnego zachowania i ich subiektywne normy

Normy subiektywne - przekonania na temat tego, jak inni ludzie, z których opinią się liczymy, ocenią określone zachowanie

Rozdział IX - Procesy grupowe

Grupa niespołeczna - grupa, w której dwie osoby lub więcej osób znajduje się w tym samym miejscu, w tym samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą (np. kibice na meczu)

Grupa społeczna - grupa, w której dwie lub więcej osób współdziała ze sobą oraz współzależy od siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu potrzeb i osiąganiu celów musi na sobie polegać

Facylitacja społeczna - napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonanie zadań trudniejszych

Próżniactwo społeczne - uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych, lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych

Deindywiduacja - utrata normalnej kontroli nad zachowaniem, co prowadzi do wzrostu impulsywności i patologiczności czynów

Odpowiedzialność - przekonanie, że odpowiada się za własne czyny

Samoświadomość - skupienie uwagi na własnych uczuciach, przekonaniach i wartościach

Zadanie addytywne - zadanie grupowe, którego wykonanie jest uzależnione od wysiłku wszystkich osób

Zadanie koniunktywne - zadanie grupowe, którego wynik zależy od tego, jak dobrze pracuje najsłabszy jej członek

Zadanie dysjunktywne - zadanie grupowe, którego poziom rozwiązania zależy od pracy najsprawniejszego członka grupy

Strata ponoszona w toku procesu - każdy rodzaj współoddziaływania w grupie, który utrudnia rozwiązanie problemu

Burza mózgów - technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowanie krytycyzmu

Myślenie grupowe - rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do zachowania spójności grupy niż realistyczne uwzględnianie faktów

Polaryzacja grupowa - tendencja grup do podejmowania decyzji, które są bardziej skrajne niż początkowe inklinacje członków

Konflikt intrapersonalny - napięcie jednostki wywołane dążeniem do dwóch lub więcej sprzecznych celów

Konflikt interpersonalny - napięcie między dwiema lub więcej osobami albo grupami, które mają sprzeczne cele

Konflikt o sumie zerowej - konflikt, w którym wygrana jednej strony jest zawsze równa przegranej drugiej strony, tak jak w zawodach lekkoatletycznych

Konflikt motywów mieszanych - konflikt, w którym obie strony mogą zyskać dzięki współdziałaniu a jednostka może zyskać jeszcze więcej dzięki rywalizowaniu ze swoim partnerem

Strategia coś za cos - oznacza zachęcanie do współdziałania najpierw przez stosowanie zachowań kooperacyjnych, a potem przez powtarzanie działań przeciwnika, które podjął on bezpośrednio przed nami

Negocjacje - forma porozumiewania się przeciwnych stron konfliktu, gdzie zainteresowani składają wzajemne propozycje i kontrpropozycje, a problem jest rozwiązany pod warunkiem, że obie strony osiągną zgodę

Rozwiązania integrujące - rozwiązania konfliktów z korzyścią dla obu stron

GRIT, czyli stopniowe i odwzajemnione skłanianie do obniżenia napięcia - strategia ograniczania konfliktu w sytuacjach codziennego życia, w których: informujesz o swojej chęci do współpracy, współpracujesz, odwzajemniasz każde kooperacyjne działanie, ale jeżeli twój oponent działa agresywnie, odpowiadasz mu tym samym

Mediacja - wyrażanie zgody na udział trzeciej strony przy rozwiązywaniu zaistniałego konfliktu

Arbitraż - sposób rozwiązywania konfliktów polegający na tym, że trzecia strona narzuca rozwiązanie konfliktu skłóconym partnerom

CZĘŚĆ IV

Rozdział X - Atrakcyjność interpersonalna: od pierwszego wrażenia do związków uczuciowych

Efekt czystej ekspozycji - zjawisko polegające na tym, że im częściej jesteśmy wystawieni na ekspozycję bodźca, tym bardziej jesteśmy skłonni ten bodziec polubić

Ingracjacja - stosowanie strategii w celu manipulowania innymi czy zdobywania ich sympatii

Efekt zysku-straty - zjawisko polegające na tym, że tym bardziej lubimy dana osobę, im więcej wysiłku musieliśmy włożyć w zmianę jej pierwotnej opinii o nas, natomiast tym mniej lubimy daną osobę, im więcej jej pierwotnej sympatii straciliśmy

Teoria wymiany społecznej - w teorii tej zakłada się, że to, co ludzie sądzą o swoim związku z inna osobą, zależy od tego, jak spostrzegają nagrody, które daje im ten związek, koszty, na jakie się narażają, na jaki - ich zdaniem - związek zasługują i jakie jest - ich zdaniem - prawdopodobieństwo nawiązania lepszych stosunków z kimś innym

Poziom odniesienia - bilans (wyrażony w terminach kosztów i nagród), jakiego oczekujemy od danego związku

Porównawczy poziom odniesienia - bilans, jakiego oczekujemy od danego związku, w porównaniu z innym możliwym związkiem

Teoria równości - teoria, w której przyjmuje się, że ludzie czują się najszczęśliwsi w związkach, w których zarówno koszty, jak i zyski będące udziałem jednej ze stron są w przybliżeniu takie same jak koszty i zyski przypadające drugiej stronie

Miłość braterska - uczucie zaangażowania, bliskości w stosunku do drugiej osoby, któremu nie towarzyszy namiętność ani pobudzenie fizyczne

Miłość erotyczna - intensywna tęsknota za drugą osobą, której towarzyszy fizjologiczne pobudzenie; kiedy wszystko układa się dobrze - druga strona również kocha - przeżywamy ogromne spełnienie i ekstazę, a kiedy nie - odczuwamy głęboki smutek i rozpacz

Trójczynnikowa koncepcja miłości - koncepcja, zgodnie z którą miłość jest stanem składającym się z trzech podstawowych elementów: uczucia bliskości, namiętności oraz zaangażowania

Inwestycyjny model związku - teoria, w której przyjmuje się, że to, co ludzie wnoszą w dany związek, zależy od satysfakcji, jaką im daje; satysfakcji definiowanej w kategoriach nagród, kosztów, a także poziomu odniesienia i porównawczego poziomu odniesienia oraz inwestycji, które stracą, gdy się z tego związku wycofają

Relacje wymiany - relacje interpersonalne oparte na potrzebie równości

Relacje darowizny - związki, w których ludzie troszczą się przede wszystkim o zaspokojenie potrzeb drugiej osoby

Styl przywiązywania się - oczekiwania, jakie ludzie formują co do kontaktów z innymi osobami; oczekiwania te wynikają z rodzaju więzi między ich pierwszymi opiekunami a nimi jaki niemowlętami

Styl przywiązywania się oparty na poczuciu bezpieczeństwa - styl przywiązywania się do drugiej osoby, którego cechą charakterystyczną jest zaufanie, brak lęku przed odrzuceniem i świadomość, ze jest się wartościową i lubianą osobą

Styl przywiązywania się oparty na unikaniu - styl przywiązywania się do drugiej osoby, którego cechą charakterystyczną jest tłumienie potrzeby nawiązania intymnych kontaktów z tą osobą, ponieważ realizacja tej potrzeby zakończyła się niepowodzeniem; ludzie, dla których charakterystyczny jest ten styl przywiązywania się, z trudnością nawiązują bliskie kontakty z innymi

Lękowo-ambiwalentny styl przywiązywania się - styl przywiązywania się do drugiej osoby, którego cechą charakterystyczną jest niepokój wynikający z niepewności, czy druga osoba odpowie na potrzebę nawiązania intymnego kontaktu; rezultatem jest wyższy niż przeciętnie poziom lęku

Rozdział XI - Zachowanie prospołeczne: dlaczego ludzie pomagają innym

Zachowanie prospołeczne - każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści innej osobie

Socjobiologia - perspektywa, w ramach której zjawiska społeczne tłumaczy się, stosując prawa teorii ewolucji

Dobór krewniaczy - koncepcja, zgodnie z którą jednostki mające na ceku ochronę życia spokrewnionych z nią osób są utrwalane przez mechanizm naturalnej selekcji

Norma wzajemności - założenie, że inni będą nas traktować w ten sam sposób, w jaki my ich traktujemy

Teoria wymiany społecznej - przekonanie, w którym przyjmuje się, ze dwie zasady: zasada maksymalizacji zysków i zasada minimalizacji kosztów najlepiej wyjaśniają społeczne relacje

Altruizm - każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści drugiej osobie z pominięciem własnego interesu; często człowiek angażując się w takie działania, ponosi określone koszty

Empatia - zdolność do postawienia siebie na miejscu drugiej osoby i odbierania w podobny sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania podobnych emocji

Hipoteza empatii-altruizmu - przekonanie, zgodnie z którym empatia odczuwana względem drugiej osoby skłania do udzielenia jej pomocy bez względu na konsekwencje podjętych działań

Osobowość altruistyczna - osobowość, którą charakteryzuje tendencja do udzielania pomocy innym osobom

Hipoteza redukcji negatywnego stanu emocjonalnego - przekonanie, iż ludzie angażują się w pomoc dla innych, aby pozbyć się własnego uczucia smutku i przygnębienia

Hipoteza przeładowania urbanistycznego - przekonanie, że mieszkańcy miast, broniąc się przed nadmiarem stymulacji, jakich dostarcza im miejskie życie, wykazują tendencję do zamykania się w sobie i unikania kontaktów z innymi osobami

Efekt widza - zależność polegająca na tym, ze im więcej jest świadków nagłego wypadku, tym mniejsza istnieje szansa, ze którykolwiek z nich podejmie interwencję

Kumulacja ignorancji - fenomen polegający na tym, że świadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwują swoją obojętność, interpretują zdarzenie jako niegroźne i nie wymagające interwencji

Rozproszenie odpowiedzialności - fenomen polegający na tym, że wraz ze wzrostem liczby przygodnych świadków zmniejsza się poczucie odpowiedzialności za rozwój wypadków

Rozdział XII - Agresja: dlaczego ranimy innych ludzi

Działanie agresywne - zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody

Agresja wroga - akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienie

Agresja instrumentalna - akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem

Eros - instynkt życia, pojęcie występujące w teorii Freudowskiej

Tanatos - zgodnie z teorią Freudowska - instynkt śmierci, popęd odpowiedzialny za agresywne skłonności człowieka

Teoria hydrauliczna - teoria, zgodnie z którą nie ujawnione emocje ulegają kumulacji i wywołują stan napięcia ustępujący w chwili, gdy dojdzie do ekspresji stłumionych emocji

Ciało migdałowe - obszar w korze mózgowej mający związek z przejawami agresji

Teoria frustracji-agresji - teoria, zgodnie z którą przeszkody występujące na drodze do osiągnięcia upragnionego celu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnych

Deprywacja relatywna - poczucie jednostki (albo grupy społecznej), że posiada mniej niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać, lub też mniej niż posiadają ludzie do niej podobni

Bodziec wyzwalający agresję - przedmiot kojarzony potocznie z działaniami agresywnymi; sama jego obecność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji

Teoria społecznego uczenia - teoria, zgodnie z którą uczenie się społecznych zachowań następuje poprzez obserwację i naśladownictwo innych ludzi

Katharsis - pojęcie określające zjawisko uwalniania nagromadzonej agresywnej energii poprzez wysiłek fizyczny, obserwację zachowań agresywnych innych ludzi lub dopuszczenie się samemu czynu noszącego znamiona agresji. Takie „wypuszczenie pary” obniża prawdopodobieństwo podjęcia agresywnych działań w przyszłości

Dehumanizacja - proces polegający na pozbawieniu ofiary cech ludzkich i deprecjonowaniu jej wartości; dehumanizacja obniża opór przed dokonywaniem aktów agresji i sprawia, że raz podjęta agresja ułatwia następne zachowania tego typu i znacznie zwiększa prawdopodobieństwo ich wystąpienia

Rozdział XIII - Uprzedzenia: przyczyny i lekarstwa

Uprzedzenie - wroga bądź negatywna postawa dotycząca wyróżniającej się grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynależności do tej grupy

Stereotyp - generalizacja odnosząca się do grupy, w ramach której identyczne charakterystyki zostają przypisane wszystkim bez wyjątku jej członkom, niezależnie od rzeczywistych różnic między nimi

Dyskryminacja - nie usprawiedliwione, negatywne lub krzywdzące działanie skierowane przeciwko członkowi danej grupy, wyłącznie dlatego, iż do niej należy

Grupa własna - grupa, z którą jednostka identyfikuje się i czuje się jej członkiem

Grupa obca - grupa, z którą jednostka się nie identyfikuje

Stronniczość wobec grupy własnej - szczególnie pozytywne odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi, których określamy jako część naszej własnej grupy, negatywne zaś odczucia i nieuczciwe traktowanie innych tylko dlatego, że określiliśmy ich jako należących do grupy obcej

Grupy minimalne - nic nie znaczące grupy utworzone przez zgrupowanie obcych ludzi na podstawie trywialnych kryteriów; jednak owo minimalne członkostwo nadal przejawia się w stronniczości wobec grupy własnej

Jednorodność grupy obcej - spostrzeganie tych, którzy należą do grupy obcej, jako bardziej do siebie podobnych niż w rzeczywistości, a zarazem bardziej do siebie podobnych niż członkowie grupy własnej

Korelacja pozorna - tendencja do spostrzegania związków lub korelacji pomiędzy zdarzeniami, które nie są powiązane

Model buchalteryjny - informacja niezgodna ze stereotypem, prowadząca do przekształcenia tego stereotypu

Model przekształceniowy - informacja niezgodna ze stereotypem, prowadząca do radykalnej zmiany stereotypu

Model wykształcenia stereotypu niższego rzędu - informacja niegodna ze stereotypem, prowadząca do stworzenia stereotypu niższego rzędu, w celu przyswojenia tej informacji, bez konieczności zmieniania początkowego stereotypu

Krańcowy błąd atrybucji - skłonność do czynienia atrybucji z dyspozycji w odniesieniu do całej grupy ludzi

Obwinianie ofiary - skłonność do obwiniania ludzi za to, że stają się ofiarami, a motywowana głównie przez pragnienie wiary w to, że świat jest sprawiedliwy

Teoria rzeczywistego konfliktu - teoria, w myśl której ograniczenie zasobów prowadzi do konfliktu między grupami, którego konsekwencją jest nasilenie uprzedzeń i dyskryminacja

Poszukiwanie kozła ofiarnego - skłonność ludzi, gdy są sfrustrowani lub nieszczęśliwi, do przemieszczania agresji na grupy, które są nie lubiane lub słabe, i wyróżniają się w widoczny sposób

Zinstytucjonalizowany rasizm - rasistowskie postawy uznawane przez większość z nas, ponieważ żyjemy w społeczeństwie, gdzie stereotypy i dyskryminacja są normą

Zinstytucjonalizowany seksizm - dyskryminujące kobiety postawy uznawane przez większość z nas, ponieważ żyjemy w społeczeństwie, gdzie stereotypy i dyskryminacja są normą

Konformizm wobec norm - skłonność do niewychylania się z grupy w celu realizacji jej oczekiwań i uzyskania akceptacji

Współczesny rasizm - uprzedzenia ujawniane w subtelny i niebezpośredni sposób, ponieważ ludzie nauczyli się ukrywać swe uprzedzenia, by uniknąć posądzenia o rasizm

Wzajemna zależność - sytuacja, gdy dwie grupy lub więcej grup potrzebuje siebie nawzajem i musi na sobie polegać, by osiągnąć cel, który jest ważny dla każdej z nich

CZĘŚĆ V

Rozdział XIV - Zdrowie i środowisko

Stres - negatywne uczucia i przekonania, które pojawiają się, gdy ludzie mają poczucie, że nie radzą sobie z wymogami środowiska

Kontrola spostrzegana - przekonanie, że możemy wywierać wpływ na nasze środowisko w sposób, który decyduje o tym, czy doświadczamy pozytywnych czy negatywnych wyników

Wyuczona bezradność - stan pesymizmu, który wynika z wyjaśniania negatywnego wydarzenia jako spowodowanego przez stabilne, wewnętrzne i globalne czynniki; wyuczona bezradność powoduje depresję, zniechęca do wysiłku i utrudnia uczenie się nowego materiału

Atrybucja stabilna - przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia jest spowodowana przez czynniki, które nie zmienią się wraz z upływem czasu, przeciwne do czynników niestabilnych, które zmieniają się w czasie

Atrybucja wewnętrzna - przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia jest spowodowana twoimi właściwościami, przeciwnymi do czynników, które są względem ciebie zewnętrzne

Atrybucja globalna - przeświadczenie, że przyczyna zdarzenia zależy od czynników, które występują w wielu różnych sytuacjach, przeciwstawne do przeświadczenia, że przyczyna jest specyficzna i dotyczy tylko ograniczonej liczby sytuacji

Przeciążenie sensoryczne - sytuacja, gdy bodźce pochodzące ze środowiska przekraczają możliwość poświęcenia im uwagi lub uniemożliwiają ich przetworzenie

Dylemat społeczny - sytuacja, w której działania najbardziej korzystne dla jednostki będą miały, jeśli zostaną wybrane przez większość ludzi, wysoce szkodliwy wpływ na społeczność

Normy zakazujące - zachowania społeczne uznane - czyli takie, które ludzie spostrzegają jako zachowania zaaprobowane przez innych

Normy deskryptywne - sposób, w jaki ludzie spostrzegają rzeczywiste zachowanie innych w danej sytuacji, niezależnie od tego, które zachowania są społecznie aprobowane

Rozdział XV - Prawo i biznes

Zapamiętywanie - proces, dzięki któremu ludzie zauważają i kierują swoją uwagę na informację z otoczenia; ponieważ ludzie nie mogą spostrzegać wszystkiego, co się dzieje dookoła nich, dlatego przyswajają sobie tylko część informacji dostępnej w środowisku

Przechowywanie - proces, dzięki któremu ludzie przechowują w pamięci informację zaczerpniętą ze środowiska

Przypominanie - proces, dzięki któremu ludzie przywołują informację przechowywaną w pamięci

Pamięć rekonstrukcyjna - proces powodujący, że pamięć o danym zdarzeniu zostaje zniekształcona przez informację, która do nas dociera po tym zdarzeniu

Błędne określenie źródła - błędne zidentyfikowanie źródła naszych reprezentacji pamięciowych

Poligraf - urządzenie, które mierzy reakcje fizjologiczne; kiedy poligraf jest stosowany do wykrycia kłamstwa, badający próbuje wówczas stwierdzić, czy ktoś kłamie, obserwując reakcje fizjologiczne osoby odpowiadającej na pytania

Technika drzwiami-w-twarz - technika skłaniająca ludzi do ulegania prośbie, polegająca na tym, że ludzie najpierw są konfrontowani z wygórowaną prośbą, którą będą odrzucać, a następnie z mniejszą, bardziej rozsądną prośbą, co do której się sądzi, ze zostanie zaakceptowana

Technika stopy-w-drzwi - technika skłaniająca do ulegania prośbie, a polegająca na konfrontacji najpierw z małą prośbą, którą na ogół każdy zgadza się spełnić, a następnie z prośbą większą, co do której się oczekuje, że również zostanie przyjęta

Wywiad strukturalizowany - technika zbierania danych, podczas starań o pracę, polegająca na tym, że prowadzący wywiad zadaje wszystkim kandydatom te same pytania z przygotowanej wcześniej listy; pytania dotyczą wyłącznie kwalifikacji kandydata do wykonywania danej pracy

Teoria wybitnej jednostki - teoria zakładająca, że istnieją podstawowe cechy osobowościowe, które czynią daną osobę dobrym przywódcą, niezależnie od specyfiki sytuacji, w której przychodzi jej działać

Zależnościowa teoria przywództwa - teoria, w myśl której efektywność przywództwa zależy od tego, czy ktoś jest zorientowany na zadanie bądź zorientowany na stosunki międzyludzkie, jak i od tego, jaka jest wielkość kontroli i wpływu przywódcy na grupę

Przywódca zorientowany na zadanie - przywódca zainteresowany głównie wykonaniem pracy, a mniej uczuciami i stosunkami między pracownikami

Przywódca zorientowany na stosunki międzyludzkie - przywódca skoncentrowany przede wszystkim na emocjach pracowników i stosunkach między nimi

Cialdini Wywieranie wpływu na ludzi

Heurystyki sądzenia - umysłowe „przejścia na skróty”; działają na podobnej zasadzie jak reguła „drogie=dobre” i upraszczają proces wydawania sądów, z reguły z pożytkiem;

Reagowanie kontrolowane - skłonność do reagowania na podstawie gruntownej analizy całości dostępnych informacji;

Klik, wrr - skłonność do mechanicznego reagowania na pojedynczą informację w sytuacji gdy informacji tych jest wiele;

Kapitanoza - podporządkowanie się autorytetowi; przyczyną wypadków często bywają błędy kapitana nieskorygowane przez nikogo z załogi nawet wtedy gdy mają one zupełnie oczywisty charakter;

Technika stopy w drzwiach (od rzemyczka do koniczka) - zaczynanie od małych kroków aby skończyć na wielkich;

Zasada dowodu społecznego - to w co wierzą lub jak zachowują się inni często stanowi podstawę naszej decyzji; zasada ta może być wykorzystywana do skłaniania ludzi do uległości za pomocą dostarczania im dowodów, że inni już ulegli lub właśnie to robią; dowody społeczne wywierają największy wpływ w 2 przypadkach: gdy ludzie są niepewni co czynić i gdy dowody społeczne pochodzą od ludzi do nas podobnych; reguła dowodu społecznego dostarcza nam fałszywych dowodów w sytuacji gdy: dowody zostaną celowo sfałszowane (abyśmy pomyśleli że wszyscy to coś robią) oraz w sytuacji, w której niewinny, przypadkowy błąd spowoduje narastającą liczbę dowodów społecznych popychających nas w kierunku złej decyzji (np. gdy zaistnieje zjawisko niewiedzy wielu, kiedy to żaden ze świadków wypadku nie widzi powodów do interwencji);

Efekt Wertera - naśladowanie samobójstw; po każdym samobójstwie opisanym w gazetach gwałtownie rośnie liczba samobójstw dokonywanych w tych regionach w których samobójstwo zostało nagłośnione; pod wpływem przykładu samobójstwa sławnej osoby ludzie mogą dojść do wniosku że jest ono właściwym postępowaniem również w ich wypadku - przykład oddziaływania reguły dowodu społecznego;

Obrona przed wpływem innych - posługujących się dowodami społecznymi w celu wymuszenia naszej uległości - polega na wrażliwości na sfałszowane dowody postępowania innych oraz na uświadomieniu sobie, że postępowanie podobnych do nas ludzi nie może Stanowic jedynej podstawy naszych decyzji;

Lubienie i sympatia - ludzie wolą mówić „tak” tym osobom, które lubią i znają; rzeczy decydujące o sympatii do jakiejś osoby to: atrakcyjność fizyczna, podobieństwo, komplementy pod naszym adresem, duża częstość kontaktów z jakimś człowiekiem, skojarzenie z czymś co lubimy; aby przeciwdziałać niepożądanemu uleganiu komuś, do kogo czujemy sympatię, musimy nauczyć się wykrywać nasz nagły przypływ sympatii do tej osoby, następnie na chwilę zawiesić kontakt z tą osobą i oddzielić uczucia żywione wobec tej osoby od uczuć, jakie wzbudza w nas jej propozycja;

Autorytet - jesteśmy skłonni do ulegania autorytetom nawet wbrew swej woli; uleganie autorytetom może oznaczać uleganie jedynie symbolom czy oznakom autorytetu, nie zaś jego istocie (symbolami tymi są tytuły, ubrania i samochody); obrona przed niepożądanym wpływem autorytetu polega na udzieleniu sobie odpowiedzi na dwa pytania: czy ten autorytet jest rzeczywistym ekspertem? Oraz jak dalece można mu zaufać w tej sytuacji?;

Reguła niedostępności - polega na przypisywaniu większej wartości tym możliwościom, które stają się dla ludzi niedostępne np. gdy sprzedawcy usiłują nas przekonać, ze dostęp do jakichś artykułów jest ilościowo lub czasowo ograniczony; reguła ta obowiązuje z dwóch powodów: dlatego, że rzeczy trudno osiągalne są zwykle cenniejsze oraz dlatego, że nieosiągalność jakiejś możliwości oznacza utratę swobody wyboru i działań, co wywołuje nasz opór; opór ten przejawia się w nasilonym pragnieniu posiadania tego, co niedostępne; opór psychologiczny jest źródłem motywacji pojawiających się w całym naszym życiu; nasilenie tej motywacji następuje w 2 okresach w życiu: u dwulatków i nastolatków; reguła niedostępności wpływa nie tylko na ocenę wartości dóbr, ale też na sposób przetwarzania informacji na ich temat; ograniczenie dostępu do jakiegoś dobra powoduje, że ludzie bardziej pragną je posiąść i widzą je w lepszym świetle; reguła niedostępności obowiązuje najsilniej w dwóch rodzajach warunków: gdy niedostępność pojawiła się niedawno (bardziej pożądamy tego co niedawno stało się niedostępne niż tego co niedostępne było zawsze), gdy konkurujemy z innymi o dobra trudno dostępne; naciskowi wynikającemu z niedostępności trudno przeciwstawić się siłami samego rozumu, gdyż nacisk ten polega na wzbudzaniu emocji utrudniających myślenie; nasza obrona może polegać na wykorzystaniu fali przypływu emocji, jakimi reagujemy na niedostępność; fala ta może stać się dla nas sygnałem, że trzeba nieco ochłonąć i przystąpić do odpowiedzenia sobie na pytanie, po co naprawdę chcemy mieć owo trudno dostępne dobro;

---