WYKŁADY + ĆWICZENIA:

3 grupy nauk w ramach prawoznawstwa:

1. NAUKI HISTORYCZNO-PRAWNE

Historia ustroju i prawa Polska / powszechna, prawo rzymskie, historia doktryn polityczno-prawnych, komparatystyka prawnicza

Funkcja - trzeba sięgać do źródeł

2. DOGMATYKA PRAWA - Nauki szczegółowe o prawie

Ich przedmiotem jest prawo aktualnie obowiązujące polskie / międzynarodowe - np. prawo cywilne, karne, administracyjne

Nauka prawa jest zespołem twierdzeń o normach; prawo jest zespołem norm.

Pochodzenie nazwy:

1. Nauki szczegółowe traktują jako dogmat, to że jeśli dane normy zostały ustanowione przez prawodawcę, to są one prawem.

2. Od metody formalno-dogmatycznej badania prawa - czyli analiza tylko tekstu prawnego, a nie rzeczywistości społecznej

Siła nauk dogmatyczno-prawnych: zajmuje się prawem aktualnie obowiązującym

Słabość: prawo ciągle się zmienia

3) NAUKI OGÓLNE O PRAWIE - formułują uniwersalne twierdzenia o prawie, zajmują się prawem, które było, jest i będzie

filozofia prawa - zajmuje się oceną / wartościowaniem prawa (dobre-złe, sprawiedliwe-niesprawiedliwe)

jurisprudencja ogólna - uprawiana w krajach anglosaskich, bada ogólne pojęcia związane z prawem

jurisprudencja analityczna - formułuje siatkę pojęć i koncepcji prawniczych poprzez analizę pojęciową dyskursu prawniczego

hermeneutyka prawnicza - uzupełnianie nurtów badań normatywnych o nowe wątki opierając się na tezie, iż prawo jest kształtowane w dialogu pomiędzy interpretatorem a tekstem prawnym

teoria prawa - formułuje uniwersalne twierdzenia o prawie

socjologia prawa - zajmuje się sferą socjologii społecznej bada przyczyny, genezę powstania prawa i społeczne skutki jego funkcjonowania

polityka prawa -nauka prowadząca do znalezienia empirycznie sprawdzonych i skutecznych środków osiągania zamierzonych celów etycznych lub politycznych, prekursorem był Leon petrażycki

4) DYSCYPLINY POMOCNICZE PRAWOZNAWSTWA

Kryminologia - o przyczynach przestępstw

Kryminalistyka - o sposobach ich wykrywania

Nauka administracji - o strukturach w administracji

Wiktymologia - o ofiarach

Medycyna sądowa, Penologia

PODZIAŁY NAUK:

1. Przyrodnicze (biologia)

2. Społeczne (prawo, socjologia)

1. Deskryptywne (opisowe - opisują aktualny stan rzeczywistości)

2. Normatywne (praktyczne - wyprowadzają postulaty na przyszłość)

1. Empiryczne - (realne - wyciągając wniosek opieramy się na doświadczeniu)

2. Formalne - (brak potrzeby doświadczenia empirycznego)

1. Teoretyczne - odkrywają prawdę o świecie (fizyka, matematyka, filozofia)

2. Praktyczne - wskazują zasady postępowania w życiu człowieka (etyka, polityka, retoryka, ekonomika)

1. Nomotetyczne - badają zjawiska przyrody, ustalają prawidłowości rządzące tymi zjawiskami

2. Idiograficzne - badają zjawiska społeczne i kulturowe, ustalają obraz faktów jednostkowych i niepowtarzalnych

NAUKI PRAWNE DZIELIMY NA (wg Sykuny):

1. Teoretyczno - filozoficzno - prawne, a w tym:

Gnoseologia prawa - sposoby badania prawa

Ontologia prawa - prawo jako byt, odpowiedź na pytanie: co to jest prawo ?

Aksjologia prawa - wartości w prawie

2. Dogmatyczno - prawne

3. Historyczno - prawne

Gałąź prawa - zbiór norm regulujących określoną, wyodrębniającą się sferę stosunków społecznych (prawo karne, cywilne, administracyjne)

WINCZOREK:

ROZDZIAŁ I - POJĘCIE I FUNKCJE PRAWA

Prawo pozytywne - obowiązujące tu i teraz z mocy ustanowienia lub uznania przez legalną władzę publiczną

Cztery kierunki filozoficzne na temat istoty prawa:

1. KIERUNEK POZYTYWISTYCZNY - uznaje że prawo jest zespołem norm ustanowionych i chronionych przez państwo posługujące się środkami przymusu

Pozytywizm prawniczy - poszukiwał takiego prawa, które jest dostępne dzięki badaniu empirycznemu - prawo istnieje tylko w postaci tekstów aktów normatywnych

Trzy podstawowe cechy norm prawnych (wg G. Jellinka):

1. dotyczą tylko zewnętrznego zachowania ludzi wobec siebie - kontroli podlegają nie myśli, a zachowania ludzkie

2. są ustanawiane przez uznany wobec ludzi i zewnętrzny wobec nich autorytet (suweren)

3. przestrzeganie tego prawa gwarantowane jest przez przymus, którym może posługiwać się władza publiczna

John Austin uwypuklał głównie zabezpieczenie prawa przez PRZYMUS, stworzył teorię imperatywu; prawo = rozkaz suwerena podparty sankcją prawną

G. Jellinek i H.L.A. Hart - przymus dotyka tylko tych, którzy prawo złamali, nie kontroluje się KAŻDYCH zachowań ludzkich

4. normy prawne porządkuje się w całość tworzącą system prawa, dzięki któremu można w każdym przypadku odnaleźć odpowiednią normę

5. porządek prawny państwa opiera się na prawie stanowionym

6. nie ma koniecznego związku między prawem a moralnością, ani między prawem stanowionym jakie jest, a jakie być powinno

G.Radbruch - twórca koncepcji ustawowego bezprawia - norma zgodna z ustawą, a niezgodna z moralnością nie ma racji bytu

Ronald Dworkin - podzielił normy na zwykłe reguły prawne i zasady prawa

Założenia pozytywizmu prawniczego - po XX wieku:

1. Państwo nadal jest głównym twórcą prawa, ale prawo tworzą też inne autorytety (UE, wspólnoty regionalne i lokalne)

2. Prawo nie składa się tylko z norm wyrażających rozkazy, ale także z innych wzorców i wytycznych postępowania,, reguł sensu, standardów etycznych

3. System prawa nie zawsze jest kompletny (zupełny) i niesprzeczny wewnętrznie, więc stosowanie prawa nie ogranicza się do wyszukania normy odpowiedniej dla danego przypadku

4. Zmniejszenie znaczenia separacji prawa i moralności

Postulaty de lege lata - co do poprawnego rozumienia prawa

Postulaty de lege ferenda - co do przyszłej, oczekiwanej zmiany prawa

2. KIERUNEK PRAWNONATURALNY - zakłada, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym wzorem zachowań, a ludzie powinni stosować się do norm naturalnych (prawa naturalnego)

Trzy podstawowe założenia:

1. Prawo naturalne wywodzi się z woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach (Cz. Strzeszewski) - bez Boga nie ma prawodawcy, a więc i prawa

2. Prawo naturalne powinno być naśladowane przez prawo pozytywne, prawo naturalne jest najdoskonalsze

3. W przypadku sprzeczności między prawem naturalnym a pozytywnym, pierwszeństwo ma prawo naturalne

Współcześnie prawo naturalne jest dorobkiem społeczeństwa w procesie kształtowania norm zwyczajowych.

Koncepcje statyczne - prawo natury jest jedno, stałe, niezmienne

Koncepcje dynamiczne - prawo natury się zmienia

Koncepcje laickie - prawo natury pochodzi z rozumu człowieka

Koncepcje religijne - prawo natury pochodzi od Boga

Koncepcje normatywne - w średniowieczu i oświeceniu

Koncepcje ideowe - traktują prawo natury jako ideę

Prawo natury o zmiennej treści - związane z myślą Immanuela Kanta - prawo naturalne jest zbiorem ciągle zmieniających się wyobrażeń o ładzie społecznym

Św. Tomasz z Akwinu i św. Augustyn - prawo natury pochodzi od Boga

John Locke - prawo naturalne pochodzi z rozumu ludzkiego

Fuller - normy postępowania są wytworem społeczeństwa

3. KIERUNEK REALISTYCZNY

Zarzuty pod adresem:

1. Koncepcji pozytywistycznych - przywiązują zbyt wielką wagę do tekstów prawniczych

2. Koncepcji prawnonaturalnych - poszukują wzorców prawa przez spekulacyjne rozważania

Koncepcje psychologiczno-prawne - prawo lokowały w przeżyciach psychicznych - przedstawiciel: Leon Petrażycki - wyróżniał 4 rodzaje przeżyć psychicznych

Emocje etyczne - narzucająca się potrzeba postąpienia w określony sposób

Emocje etyczne jednostronne (moralność) - narzucająca się potrzeba postąpienia w określony sposób bez poczucia, że zachowanie należy się danej osobie

Emocje etyczne dwustronne (prawo) - narzucająca się potrzeba postąpienia w określony sposób z poczuciem, że zachowanie należy się danej osobie

Koncepcje socjologicznoprawne - prekursorem jest Rudolph Jhering - prawo powstaje jako rezultat walki pomiędzy sprzecznymi interesami - ten, który wygrywa, staje się prawem

Dwa nurty koncepcji sochologiczno prawnych:

Funkcjonalizm prawniczy - Rosco Pond - prawo powinno być badane przy użyciu metod socjologicznych, rozróżnia prawo w książkach od prawa w działaniach - ustawa nie jest prawem, dopiero ustawa w praktyce jest prawem

koncepcja prawa żywego - twórcą jest Eugene Ehrlich - oprócz prawa pochodzącego w państwa prawem jest Np. zasady postępowania w rodzinie itp.

K. Llewellyn - prawo jest tym, co urzędnicy, sędziowie, lub adwokaci robią ze swymi sprawami.

4. NIEPOZYTYWISTYCZNE TEORIE PRAWA

Normy prawne kształtują się w procesie dyskursu (dialogu), w którym uczestniczą: autor tekstu, fachowi wykonawcy aktu, adresaci prawa itp.

Jurgen Habermas - dyskurs, w którym kształtuje się prawo jest pewnym sposobem istnienia społeczeństw czy też elementem występujących w nich więzi

Hans Kelsen - twórca „czystej teorii prawa”, teorii normatywizmu - próby oddzielenia prawa od innych nauk, prawo to czysta nauka, której przedmiotem są normy prawne

H. L. Hart - wyróżnił w prawie reguły pierwotne (nakazy i zakazy określonych zachowań) i reguły wtórne (reguły uznania - określa warunki, które są niezbędne do prawomocności reguły pierwotnej, reguły zmiany - sposoby wprowadzania do systemu prawa lub usuwania z niego jednych reguł i modyfikacji treści innych; reguły orzekania - upoważniają pewne osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszona została reguła pierwotna)

Cz. Znamierowski - wyróżnił normy tetyczne i normy konstrukcyjne systemu prawa, czyli takie, które pewnym zachowaniom przypisują określone znaczenie

Hermeneutyka prawnicza - uzupełnianie nurtów badań normatywnych o nowe wątki opierając się na tezie, iż prawo jest kształtowane w dialogu pomiędzy interpretatorem a tekstem prawnym

Prawo w znaczeniu prawniczym - zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez określone organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności przez przymus, jaki stosować może to państwo

społeczny charakter prawa - przejawia się w tym, że dotyczy stosunku człowieka do innych ludzi, że wyraża wartości o pewnym zasięgu społecznym, że jego przestrzeganie zależy od aprobaty społeczeństwa, jest produktem procesu decyzyjnego,

Normatywny charakter prawa - prawem są normy, reguły, zasady - pewne zachowania uznaje się za powinne, obowiązujące

Perswazyjny charakter prawa - wynika z jego funkcji wychowawczej

Cel - pewien postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty dzięki podjęciu odpowiednich środków, jest czymś planowanym i zamierzanym

Funkcja - rzeczywisty skutek obiektywny, rezultat istnienia / działania jakiejś instytucji / normy / tworu organizacyjnego dla ich otoczenia

Prawo przedmiotowe - ogół norm składających się na system prawa obowiązującego tu i teraz, obowiązującego dawniej i mającego obowiązywać w przyszłości

Prawo podmiotowe - zespół uprawnień przysługujących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach

Prawo materialne - reguluje bezpośrednio odpowiednie stosunki społeczne, kto, w jakich okolicznościach i jak ma się zachować, określa też sankcje przewidziane za złamanie prawa

Prawo ustrojowe - określa organizację organów władzy publicznej, ich kompetencje oraz prawną formę realizacji tych kompetencji

Prawo postępowania - reguluje elementy związane z trybami postępowania przed organami włądzy publicznej podczas dochodzenia roszczeń, realizacji kompetencji itd.

Prawo formalne = prawo ustrojowe + prawo postępowania

Prawo sądowe - prawo postępowanie dotyczące sądów (KPC i KPK)

Prawo: z punktu widzenia pozytywizmu jest wypowiedzią językową przybierającą kształt normy postępowania, z pkt widzenia koncepcji psychologiczno-prawnych jest przeżyciem psychicznym, z pkt widzenia koncepcji socjologiczno-prawnych jest faktem społecznym przejawiającym się w sferze zachowań, z pkt widzenia koncepcji naturalno-prawnych jest określoną wartością, z pkt widzenia, której ocenia się prawo pozytywne

ROZDZIAŁ II - PRAWO JAKO PRZEDMIOT BADAŃ NAUKOWYCH

Metody badawcze socjologii i psychologii - używane przez realistów i przy podejściu empirycznym, przedmiotem badań są zachowania ludzkie

Filozoficzna refleksja nad naturą wartości - korzysta się z niej przy filozoficznych studiach nad prawem

Metoda porównawcza (komparatystyczna) - porównywanie różnych systemów prawa itp.

Metoda historyczna - uwzględnia czynnik czasu i zmienności kultur

Modele nauki:

model pozytywistyczny (scjentystyczny) - ukształtowany przez nauki przyrodnicze, celem poznania jest obiektywny opis rzeczywistości, cel ten osiągany jest metodami empirycznymi

Model humanistyczny - przedmiotem badań jest rozumienie faktów, a nie tylko ich opisanie, dopuszczalne są tylko zdania logiczne

ROZDZIAŁ III - PRAWO A INNE REGULATORY ZACHOWAŃ

Kognitywizm - wartości (dobro, sprawiedliwość) są bytami obiektywnymi istniejącymi samoistnie lub z woli Boga, są niezmienne

Akognitywizm - wartości są tym, co ludzie uznają za słuszne w danym czasie i miejscu, są zatem zmienne

Normy moralne - odnoszą się do tych postaw i zachowań, które są oceniane z pkt widzenia idei dobra

Normy obyczaju - dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach ”jest przyjęte / nie jest przyjęte”, „wypada / nie wypada”

Normy religijne - normy uzasadniane w kategoriach dobra i zła, dobrego uczynku i grzechu, często pokrywają sięz normami prawnymi i moralnymi

Cechy norm moralnych:

1. Odnoszą się nie tylko do zachowań zewnętrznych, ale i do intencji i pobudek człowieka, stosunku do siebie samego

2. Normy moralne maksymalistyczne - nakazują dążenie do doskonałości, normy moralne minimalistyczne - nakazują spełnianie podstawowych obowiązków wobec siebie innych

3. n. m. heteronomiczne - obowiązują z nakazu władzy państwowej, zewnętrznego autorytetu, n. m. autonomiczne - obowiązują z nakazu sumienia lub rozumu

4. Nie są uporządkowane i spisane, mają często odmienną interpretację w różnych grupach społecznych

5. Sankcjonowanie normy odbywa się również poprzez potępienie łamiącej je jednostki przez społeczeństwo, odrzucenie tej jednostki przez grupę, w której się obraca

Związki treściowe - moralność ma inny zakres regulacji niż prawo, są rzeczy, które reguluje i prawo i moralność, albo tylko jedno z nich, prawo może też stanowić minimum moralności, a reguły moralne i prawne mogą ze sobą kolidować

Związki funkcjonalne - oddziaływanie na siebie prawa i moralności i wzajemne odsyłanie prawa do moralności (poprzez klauzule generalne) i na odwrót

Kultura prawna - wiedza jednostki o prawie i postawa wobec niego (znaczenie węższe); stan prawa, doktryny prawne i nauka o prawie + to wszystko co wchodzi w skład kultury prawnej w znaczeniu węższym (znaczenie szersze)

ROZDZIAŁ IV - PRAWO JAKO ZJAWISKO POLITYCZNE

Państwo - organizacja, wielka grupa społeczna, sformalizowana, wyposażona w organy władzy oparta na sformalizowanym członkostwie (obywatelstwo), obejmuje ludność zamieszkałą na jego terytorium

Naród - wspólnota wszystkich obywateli państwa, grupa społeczna zjednoczona przez wspólną kulturą

Państwo jako organizacja polityczna - władza państwowa reguluje zachowania ludzkie poprzez stanowienie prawa

Państwo jako organizacja hierarchiczna - organy władzy są uporządkowane hierarchiczne, ma to wyraz w hierarchii aktów prawodawczych

Państwo jako organizacja przymusowa - normy prawne są zabezpieczone sankcjami, przymus pochodzi także od społeczeństwa; przymus skupiony - mogą go stosować tylko organy państwa; przymus sformalizowany - zamknięty w ramach prawa, które dopuszcza jego użycie

Terytorialny charakter państwa - wiadomo, o co chodzi

Państwo jako organizacja suwerenna - suwerenność wewnętrzna - tylko władza państwowa ma prawo do stanowienia norm regulujących zachowanie ich obywateli; suwerenność zewnętrzna - organizacja państwowa nie podległo władzy innych państw - jest niezawisła i niezależna

Prawo a państwo:

- państwo jest głównym czynnikiem prawotwórstwa działając poprzez kompetentne organy

- państwo realizuje swoje funkcje polityczne poprzez stanowienie prawa

- prawo określa strukturę i zakres działania organów państwa

- prawo określa pozycję obywateli, ich prawa i obowiązki

Instrumentalizacja prawa - naruszenie społecznie akceptowanej równowagi między prawem jako środkiem prowadzącym do osiągania konkretnych celów, a prawem jako nośnikiem społecznie akceptowanych wartości

Następstwa instrumentalizacji prawa:

- upada prestiż prawa i zaufanie do tych, którzy prawem się posługują

- konieczność korzystania z ostrzejszych kar i coraz bardziej szczegółowych regulacji normatywnych

- wypieranie norm prawnych przez Np. normy społeczne, obyczajowe itd.

ROZDZIAŁ V - JĘZYK PRAWNY I PRAWNICZY

Prawo jako zjawisko językowe - zespół wypowiedzi wyznaczających powinne zachowania, ujętych w formę pisemną

1) Wypowiedzi opisowe - stwierdzają pewne fakty, dają pewien obraz rzeczywistości,

2) Wypowiedzi ocenne - pełnią funkcję ekspresyjną, aprobatę lub dezaprobatę pewnego stanu rzeczywistego

Oceny zasadnicze samoistne - są subiektywne i bezpośrednie „X jest dobry”

Oceny o charakterze instrumentalnym - wyrażają aprobatę / dezaprobatę pewnego stanu rzeczy jako środka prowadzącego do osiągnięcia danej korzyści „Gimnastyka jest dobra dla zdrowia”

3) Wypowiedzi normatywne - nie wartościują rzeczywistości, ale wskazują pewien wzór powinnego zachowania „X powinien / może Y”

Funktory normotwórcze - wyrażają powinność za pomocą: „musi”, „należy”, „ma obowiązek”, „jest obowiązany”

4. Wypowiedzi dokonawcze - wyrażają sens aktów konwencjonalnych, czyli czynności, z którymi łączy się dokonanie zmian w stanie aktualnym „Nadaję ci imię Józek:P”

Język prawny - używany w aktach prawodawczych, ustawach, itp.

Język prawniczy - używany w sądzie, na rozprawie sądowej, w wystąpieniach publicznych

ROZDZIAŁ VIII - SYSTEM PRAWA

System - całość złożona z powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów

System prawa - zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm prawnych wysłowionych w tekstach aktów normatywnych i obowiązujących w określonym państwie w danym czasie

Podział systemów ze względu na genezę:

Naturalne - powstają bez ingerencji człowieka, siłami samej natury - ekosystem leśny, organizm

Sztuczne - są dziełem człowieka, powstają wedle pewnego planu dla osiągnięcia pewnych korzyści

Podział systemów ze względu na cechy ich elementów:

realne - składają się z realnie istniejących obiektów (np. las - drzewa, gleba, zwierzęta)

pojęciowe, nominalne - elementami ich są twory kulturowe: wartości, normy, pojęcia abstrakcyjne

Związki pomiędzy elementami systemu prawnego:

treściowe - powiązania logiczne między normami, istnienie wspólnej aksjologicznej podstawy norma należących do systemu, jednolitość pojęć języka prawnego, liczne przepisy odsyłające w aktach normatywnych

hierarchiczne - normy stanowione są przez organ państwa usytuowany wyżej w hierarchi mają wyższą moc obowiązując

formalne - tworzenie norm w procesie stanowienia jest aktem, który będzie skuteczny tylko wówczas, gdy odbywa się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur

Podział prawa na gałęzie:

podstawy tego podziału - charakter stosunków społecznych, które prawo reguluje, przedmiot regulacji - czyli kogo prawo dotyczy, zakres terytorialny tych regulacji

prawo wewnętrzne - prawo wewnątrz danego państwa

prawo międzynarodowe publiczne - powstaje jako produkt stosunków pomiędzy państwami suwerennymi i innymi podmiotami obrotu międzynarodowego w formie umów lub zwyczaju, nie zna zwierzchności jednych podmiotów nad drugimi, zawiera wiele norm ius dispositivum, sankcje wynikają z dobrowolnych umów zawartych przez podmioty, skutkuje w stosunkach wewnętrznych państw które je uznają

prawo międzynarodowe prywatne - prawo wewnętrzne każdego kraju, które rozstrzyga w jakim przypadku i w jakim zakresie obce prawo może być stosowane w tym kraju w sprawach prywatnych

Sprzeczności w prawie:

sprzeczności logiczne - norma A zakazuje adresatowi X czynić tego, co w tych samych warunkach norma B mu nakazuje, norma A nakazuje adresatowi X czynić to co w tych samych warunkach norma B czynić dozwala, norma A zakazuje w określonych przez hipotezę normy warunkach adresatowi X czynić to, co norma B w tych samych warunkach adresatowi dozwala

przeciwieństwa logiczne - dwie lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania które są jednocześnie awykonalne (bądź jutro o 14:00 w Madrycie a o 14:10 w Londynie)

sprzeczności prakseologiczne - zachowanie zgodne z jedną normą lub jego skutek unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą („Otwórz drzwi jeśli są zamknięte, zamknij jeśli są otwarte” - tzw. norma syzyfowa)

Luki w prawie:

luka w prawie - taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie twierdzić, że nie jest zamierzony przez ustawodawcę

luki konstrukcyjne: swoiste luki w prawie i techniczne luki w prawie

swoiste luki w prawie - ustawodawca nie zakończył procesu ustawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi - np. RM nie wydała przepisów wykonawczych do ustawy mimo, że istniejący w ustawie przepis blankietowy jej to nakazał

techniczne luki w prawie - pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię - np. tworzy się jakiś organ państwa, a nie określa się jego pełnych kompetencji

luki aksjologiczne - te luki, w których twierdzimy, że ustawodawca powinien uregulować jakiś stan rzeczy w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować się ma pewnymi założeniami aksjologicznymi

luki logiczne - wynikają z istnienia sprzeczności norm 0 gdy spotykają się normy sprzeczne lub przeciwne logicznie, tworzy się stan próżni prawnej

Formy porządkowania prawa:

- kompilacja - uporządkowanie prawa według treści lub daty wydania
- unifikacja - ujednolicenie prawa; po roku 1918, obecnie w ramach prawa europejskiego [prawa identyczne]
- harmonizacja - prawo zharmonizowane [prawo podobne]
- tekst jednolity - patrz Bonca rozdział V, punkt 4

- kodyfikacja - jej rezultatem jest kodeks (ustawa, która w sposób wyczerpujący reguluje daną dziedzinę st. społecznych)
- najwyższa forma porządkowania prawa
- działalność prawotwórcza
- nie jest skodyfikowane prawo administracyjne materialne oraz prawo rolne

Rodzaje systemów prawa:

Rene David - francuski komparatysta (badanie porównawcze) wyróżnił rodzaje systemów prawa:
a) s.p. stanowionego - romańskie, germańskie
b) s.p. common law (precedensowe)
c) s.p. socjalistycznego - ochrona własności państwowej i społecznej
d) s.p. oparty na religii - państwa muzułmańskie (szariat - tzw. prawo muzułmańskie), źródła prawa: Koran, Sunna
e) s.p. postkolonialnych - pierwiastki rodzinne + metropoli

ROZDZIAŁ IX - TWORZENIE PRAWA

źródła prawa - akty normatywne, zawierające przepisy dające podstawę do konstruowania norm gałęzi prawa (źródła prawa w znaczeniu formalnym, fontes iuris oriundi); ogół okoliczności o charakterze ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę prawa (źródła prawa w znaczeniu materialnym, fontes iuris cognoscendi)

Sposoby tworzenia prawa:

1. przekształcanie zwyczajów w prawo - patrz Bonca rozdział I punkt 5

2. nauka prawa - w starożytnym Rzymie prawnicy mieli ius publicae respondendi ex autoritate principis - ich opinie prawne uzyskały moc wiążącą, w prawie arabskim dużą rolę pełnią opinie interpretatorów Koranu i Sunny, we współczesności udział uczonych prawników w powstawaniu kodyfikacji (np. Juliusz Makarewicz i międzywojenny kodeks karny), komentarze i glosy uczonych miały też znaczenie w stosowaniu prawa

3. precedensy sądowe - patrz Bonca rozdział I punkt 3

4. stanowienie prawa - patrz Bonca rozdział I punkt 2

5. umowy prawotwórcze - patrz Bonca rozdział I punkt 2

Cechy racjonalnego działania:

- zakładanie że wiedza naukowa jest w stanie dostarczyć nam dostateczną ilość informacji o świecie, aby móc przewidzieć skutki własnych działań i decyzji

- wyznaczanie celów możliwych do osiągnięcia w świetle wiedzy o rzeczywistości dostępnej działającemu

- kierowanie się spójnym systemem wartości - uporządkowanie celów cząstkowych i naczelnych w niesprzeczną hierarchię

- wyznaczanie odpowiednich środków prowadzących do wyznaczonych celów

Cechy racjonalnego prawotwórstwa:

- cele regulacji prawnej powinny być możliwe do osiągnięcia w świetle dostępnej wiedzy o rzeczywistości, a koszt ich osiągnięcia nie powinien być wyższy od ich wartości

- należy ustalić adekwatne środki prowadzące do osiągnięcia tych celów, czy do osiągnięcia tych celów właściwe są środki prawne (nakazy, zakazy)

ROZDZIAŁ XI - PRZESTRZEGANIE I STOSOWANIE PRAWA

przestrzeganie prawa - zachowanie adresata normy prawnej zgodnym z treścią dyspozycji tej normy w warunkach określonych w jej hipotezie

nieprzestrzeganie prawa - może mieć postać zachowań contra legem i zachowań praeter legem

zachowania contra legem - działanie lub zaniechanie niezgodne z treścią dyspozycji normy bezwzględnie wiążącej w warunkach określonych jej hipotezą, naruszenie prawa, złamanie prawa

zachowania praeter legem - nadużycie prawa podmiotowego, omijanie prawa, obejście prawa

nadużycie prawa podmiotowego - działanie zgodne z literalnym brzmieniem przepisu, ale sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub gospodarczo-społecznym przeznaczeniem rzeczy

omijanie prawa - osiągnięcie celu zabronionego przez jedną normę w taki sposób, że adresat podejmuje zachowanie, które pozornie stanowi przypadek zastosowania innej normy, a nie normy obchodzonej - adresat unika niedogodności wiążących się z podporządkowaniem się normie sankcjonowanej i jednocześnie nie naraża się na realizację sankcji

stosowanie prawa - sformalizowane działania kompetentnych organów władzy publicznej lub upoważnionych przez nią innych osób i organów polegającym na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnie - konkretnych

Ideologie stosowania prawa:

Ideologia decyzji związanej - decyzje zapadające w procesie stosowania prawa powinny być całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych, kieruje się wtedy pewnością prawa i legalizmem poczynań władczych

Ideologia decyzji swobodnej - wartości w stosowaniu prawa to celowość, skuteczność, sprawiedliwość

PROCES STOSOWANIA PRAWA I JEGO ETAPY:

1. Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne

Np. uzyskanie przez policję informacji, że z sejfu zniknęły pieniądze, co może oznaczać czyn zabroniony (kradzież), w wyniku tego policja prowadzi dochodzenie, prokurator ptrzygotowuje oskarżenie, wszczyna się postępowanie sądowe

2. Udowodnienie zaistnienia faktu

Prowadzi się je w trakcie postępowania dowodowego: rozstrzygnięcie codo ciężaru dowodu, rodzaje dowodów dopuszczalnych w postępowaniu, sposób oceny dowodów przez organ stosowania prawa, cele postępowania dowodowego.

Ciężar dowodu (onus probandi) - spoczywa na tym, kto uważa, że z faktu wynikają określone skutki prawne (powód, oskarżyciel)

Domniemanie niewinności - oskarżony jest niewinny, jeśli winy mu się nie udowodni

Rodzaje dowodów: dokumenty publiczne, prywatne, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny miejsca zdarzenia lub przedmiotu

Nie dopuszcza się dowodów: uzyskanych niezgodnie z prawem (wymuszone groźbą zeznanie), poprzez naruszenie tajemnicy spowiedzi

Teoria swobodnej oceny dowodów - ocena dowodów i uznanie ich za wiarygodne należy do organu stosującego prawo, kierującego się doświadczeniem i swoją wiedzą o rzeczywistości

Teoria związanej oceny dowodów (formalna teoria dowodowa) - z mocy samego prawa istnieją dowody mniej lub bardziej wiarygodne, dowody gorsze ustępują ważniejszym

prawda materialna - obraz faktów zgodny zich rzeczywistym kształtem (przebiegiem)

prawda formalna - obraz faktów, na który godzą się strony postępowania przed organami władzy, albo jaki wynika z domnienmań prawnych

domniemanie (praesumptio) - wnioskowanie: jeżeli zjawiska należące do typu A i typu B łączy wysoki stopień współwystępowania, to pojawienie się konkretnego i udowodnionego zdarzenia „a” należącego do typu A, łączy się z pojawieniem się nieudowodnionego zdarzenia „b” należącego do typu B

domniemanie faktyczne (praesumptio facti) - organ stosujący prawo może, ale nie musi wyciągać wnioski co do zaistnienia nieznanego faktu na podstawie innych znanych faktów (np. sędzia słuchając wypowiedzi oskarżonego domniemywa że jest poczytalny, wnioskując ze sposobu mówienia, a w razie wątpliwości powołuje biegłych)

domniemane prawne (praesumptio iuris) - organ stosujący prawo nie odwołuje się do swojej wiedzy czy intuicji, ale wprost do norm prawnych - polega ono na tym, że prawo nakazuje uznać za znany fakt A, mimo że nie został on udowodniony, jeżeli został udowodniony fakt B, który z A z reguły współwystępuje (zwroty w aktach: domniemywa się, uważa się za…, uznaje się…)

domniemanie wzruszalne (praesumptio iuris tantum) - domniemanie które może być obalone przez przeciwdowód (udowodnienie, iż mimo domniemania fakt A w rzeczywistości nie zaistniał)

domniemanie niewzruszalne (praesumptio iuris ac de iure) - nie można go obalić przeciwdowodem

3. Ustalenie norm obowiązujących

- ustalenie czy dane przepisy regulujące przypadek obowiązują w danym czasie i miejscu (decyzja walidacyjna)

- wyprowadzenie normy lub norm z przepisów - dokonywanie wykładni prawa

4. Subsumpcja i podjęcie decyzji.

Subsumpcja - konfrontacja udowodnionego faktu z ustaloną treścią obowiązującej normy, podciągnięcie udowodnionego faktu pod normę prawną - udowodnniony jednostkowy fakt należt do tej ogólnej kategorii faktów, do której odnosi się dana norma generalnie-abstrakcyjna, konsekwencją subsumpcji jest ustalenie skutków prawnych danego faktu

5. Wykonanie decyzji

Wiadomo…

Skuteczność prawa:

- finistyczna - prawo traktowane jest jako środek do osiągnięcia pewnego celu - osiągnięcie celu wiąże się z przestrzeganiem prawa, więc jest ono skuteczne

- behawioralna - prawo jest skuteczne bo adresaci je przestrzegają podporządkowując się treści norm prawnych

- aksjologiczna - adresaci akceptują i internalizują wartości leżące u podstaw ustanowionych przez prawodawcę norm prawnych

ROZDZIAŁ XIV - SPRAWIEDLIWOŚĆ I RZĄDY PRAWA

EWOLUCJA IDEI SPRAWIEDLIWOŚĆI:

Ulpian, Cyceron - cnota doskonałości polegająca na tym, że żyje się uczciwie i nikogo nie krzywdzi, każdemu oddaje się to co jego

Arystoteles - istniała sprawiedliwość wyrównawcza (odpłata za dobro otrzymane od innych i zło wyrządzone przez innych) i rozdzielcza (dzielenie ciężarów lub nagród pomiędzy zobowiązanych lub zasłużonych)

św. Tomasz z Akwinu - sprawiedliwość to podstawa, dzięki której człowiek ma mocną i stałą wolę oddawania każdemu tego, co mu się słusznie należy

dwoisty sposób rozumienia sprawiedliwości - występuje ona jako dobro etyczne lub jako zasada regulująca wymianę dóbr

MATERIALNE KONCEPCJE SPRAWIEDLIWOŚĆI:

każdemu wg jego dzieł - bierze się pod uwagę tylko ostateczny efekt działalności człowieka, bez względu na to jakie nakłady wymagane były do jego osiągnięcia (np. wyniki egzaminu na studia)

każdemu wg jego zasług - uwzględniane są dążenia jednostki do osiągnięcia celu, uwzględnia się wyjątkowość celu itd. (żołnierz który poświęcił życie jest ceniony bez względu na to czy wygrał, czy został pokonany)

każdemu wg jego potrzeb - bliska idei miłosierdzia, dobra rozdziela się zgodnie z potrzebami ludzi

każdemu według jego pozycji - formuła arystokratyczna, zróżnicowanie ludzi i uporządkowanie ich w hierarchię ma wpływ na wielkość otrzymywanych przez nich dóbr

każdemu to samo - skrajny egalitaryzm, nie zakłada proporcjonalności rozdziału, ale identyczność świadczeń lub obciążeń, zakłada równość wszystkich ludzi

każdemu wg tego, co przyznaje mu prawo - odsyła to do merytorycznych kryteriów ustalanych przez prawo, prawo przyjmuje zaś którąś z 5ciu w/w reguł, zatem zakłada się, że będzie to wybór sprawiedliwy

FORMALNA KONCEPCJA SPRAWIEDLIWOŚCI:

- inne nazwy: zasada zasad, zasada równej miary, zasada konsekwencji, zasada sprawiedliwości statycznej

- sprawiedliwość to właściwość czyjegoś postępowania, polegająca na równym traktowaniu podmiotów znajdujących się w jednakowej sytuacji lub mających jednakowe cechy

sprawiedliwość proceduralna - uczciwe i równe wobec wszystkich zainteresowanych posługiwanie się procedurami decyzyjnymi prowadzącymi do stosowania prawa

sprawiedliwość wg J. Rawlsa - wyraża się w dwóch zasadach: każdy człowiek ma prawo do możliwie najszerszej wolności zgodnej z taką samą wolnością innych ludzi oraz nierówności społeczne i ekonomczne powinny być takie, aby można było rozsądnie przewidywać, że są korzyścią dla ludzi najbiedniejszych i że są związane ze stanowiskami dostępnymi dla wszystkich

PAŃSTWO PRAWNE (RZĄDY PRAWA):

- państwo prawne - takie państwo, które działa za pośrednictwem swoich organów na podstawie norm prawnych i w ich granicach, sprawowanie władzy w państwie musi opierać się na prawie

- idea ta dotyczy działań państwa i wszystkich instytucji sprawujących w nim władzę publiczną

- państwem prawnym może być tylko takie państwo, w którym prawo określa granice władzy publicznej

- nie każde naruszenie prawa przez państwo oznacza, że nastąpił brak praworządności

praworządność formalna - porządek prawny akcentuje wartości formalne związane ze sposobem stanowienia i stosowania prawa

praworządność materialna - fundamentalne znaczenie mają wartości materialne, dotyczące również treści prawa, a nie tylko jego stosowania i stanowienia

wewnętrzna moralność prawa - koncepcja autorstwa L. Fullera, dobre prawo istnieje gdy jest dostatecznie ogólne, należycie ogłaszane, nie działa wstecz, jest jasne, unika sprzeczności norm, nie domaga się od adresatów rzeczy niemożliwych,

GWARANCJE PAŃSTWA PRAWNEGO:

gwarancje materialne - taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który uczyni naruszanie prawa przez państwo niemożliwym lub mało prawdopodobnym - przykłady: demokracja społeczna, wysoki poziom dobrobytu społecznego, wysoki poziom ogólnej, prawnej i politycznej kultury obywateli

gwarancje formalne - wyróżniamy w ich ramach gwarancje:

ustrojowe - związane z cechami ustrojowymi państwa: 3podział władzy, legalność i swoboda działania opozycji, status obywatela oparty na zasadzie że jego prawa są pierwotne i niezbywalne

legislacyjne - związane ze sposobami tworzenia prawa i z formalnymi cechami samego prawa: hierarchia aktów prawodawczych, jasno rozgraniczone kompetencje prawotwórcze między organy państwa

proceduralne - związane ze stosowaniem prawa: wieloinstancyjność postepowania, gwarancje procesowe itp.

DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE:

- realizowana jest w nim zasada trójpodziału władzy i zapewnia się w nim niezawisłość sądów

- istnieje w nim sądowa kontrola stosowania prawa przez administrację państwową i samorządową

- istnieje sądowa kontrola zgodności prawotwórstwa z konstytucją

- gwarancja prawa do sądu i uczciwego oraz bezstronnego procesu dla wszystkich

- sprawiedliwość proceduralna - działanie organów władzy zgodnie z prawem

- prawa, wolności obywateli i ich ochrona przez państwo

PODRĘCZNIK BONCY

(UZUPEŁNIANY NOTATKAMI Z ĆWICZEŃ I WYKŁADÓW)

ROZDZIAŁ I - PRAWO WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

1. WPROWADZENIE - screw it

2. PRAWO STANOWIONE (CIWIL LAW, PRAWO USTAWOWE)

Stanowienie prawa - świadomy, celowy, prospektywny, konstytutywny i formalny akt decyzyjny podjęty z upoważnienia lub przez sam organ państwa, w wyniku którego powstaje akt prawodawczy

formalność stanowienia prawa - dokonują go kompetentne organy władzy publicznej, w drodze odpowiedniej procedury i nadania aktom prawnym określonej formy, akty te podlegają podaniu do wiadomości publicznej w określony sposób

prospektywność stanowienia prawa - zwrócone jest ono ku przyszłości, normują sytuację w stosunku do nieokreślonej liczby stanów rzeczy i wobec rodzajowo wskazanych adresatów

konstytutywność stanowienia prawa - wraz z aktem stanowienia na mocy decyzji odpowiedniego organu wprowadza się lub usuwa się z systemu prawa pewne normy prawne

recepcja prawa - obce akty normatywne uznaje się za obowiązujące, czasami po niewielkich zmianach, na własnym terytorium

Zasady stanowienia prawa:

- określenie w konstytucji jakie fakty związane z funkcjonowaniem organów władzy publicznej mają charakter prawotw.

- przyznanie kompetencji do stanowienia prawa o największym znaczeniu organom władzy publicznej

- uznanie, że stanowienie prawa musi być zgodne z pewnymi procedurami

- organy władzy wykonawczej mogą stanowić prawo za zgodą parlamentu, w celu wykonania ustaw

- delegacja ustawodawcza - możliwość przekazania przez parlament uprawnień ustawodawczych organom wykonawczym (jeśli dopuszcza to konstytucja), ale zakazane jest dalsze przekazywanie tych uprawnień (zakaz subdelegacji)

- podawanie wszelkich aktów normatywnych do publicznej wiadomości

- istnieje kontrola aktów normatywnych niższej mocy z Konstytucją (w Polsce Trybunał Konstytucyjny)

inicjatywa ustawodawcza - uprawnienie do wniesienia projektu ustawy pod obrady parlamentu - parlament ma obowiązek rozpatrzenia projektu, w Polsce inicjatywę ustawodawczą ma: 15 posłów, Senat, Rada Ministrów, Prezydent, 100 000 obywateli, komisje sejmowe

procedura legislacyjna - uruchamiana przez parlament po otrzymaniu projektu ustawy od uprawnionego podmiotu (wpłynięcia projektu do laski marszałkowskiej) procedura uchwalania ustawy

ETAPY PROCESU LEGISLACYJNEGO:

1. czytania projektu - debaty nad jego treścią, w Polsce są 3 czytania: pierwsze w komisjach, a jeśli ustawa jest szczególna, to w Sejmie, pozostałe dwa zawsze w Sejmie, autor projektu może go wycofać przed zakończeniem drugiego czytania

2. prace nad projektem - w ramach specjalnie powołanych komisji parlamentarnych, mogą wprowadzić poprawki, sugerować odrzucenie lub przyjęcie projektu, poprawki przysługują też RM i autorowi projektu

3. głosowanie - w Polsce do ustaw zwykłych wystarczy większość zwykła (więcej za niż przeciw) głosów Sejmu przy quorum 50%, do ustaw szczególnych większość kwalifikowana 2/3 głosów

4. prace Senatu - Senat ma 30 dni na opiniowanie projektu - może przyjąć projekt w brzmieniu uchwalonym przez Sejm, odrzucić go bądź wprowadzić poprawki, w dwóch ostatnich przypadkach ustawa wraca do Sejmu, Sejm może odrzucić decyzję Senatu większością bezwzględną (więcej niż połowa głosujących) przy quorum 50%

5. działania prezydenta - prezydent ma 21 dni na decyzję czy podpisać ustawę (wchodzi wtedy w życie), czy odmówić podpisu (weto zawieszające - może zostać przełamane, weto bezwzględne - przypadek rzadki, uniemożliwienie wejścia w życie ustawy) i albo skierować ustawę znowu do Sejmu (uchwalenie zapada wtedy większością 3/5 przy quorum 50%), albo do kontroli przez TK (który może uznać ustwę za zgodną lub niezgodną z Konstytucją) - po ponownym uchwaleniu przez Sejm lub orzeczeniu deklaratoryjnym TK (ustawa jest zgodna z Konstytucją) prezydent MUSI podpisać ustawę

6. promulgacja - ogłoszenie ustawy w urzędowym dzienniku promulgacyjnym

Różnice pomiędzy stanowieniem a stosowaniem prawa (dla prawa stanowionego):

- w wyniku stanowienia prawa powstaje akt prawodawczy zawierający generalnie-abstrakcyjne normy postępowania

- w wyniku stosowania prawa powstaje decyzja indywidualnie-konkretna (np. sądu) - adresat ma konkretny obowiązek w ściśle określonych okolicznościach

władczy system prawa - organ władzy wydaje akt prawotwórczy, któremu pod groźżbą sankcji muszą się podporządkować adresaci

negocjacyjny system prawa - opiera się na zgodnym porozumieniu między podmiotami prawa a organami wydającymi akty;

umowy prawotwórcze - akt dwustronny lub wielostronny, tworzący prawo konsensualne oparte na porozumieniu stron umowy, jest to skutek porozumienia w negocjacyjnym systemie prawa, źródło prawa wewnętrznego (np. w prawie pracy - układy zbiorowe pracy) albo źródło prawa międzynarodowego (ratyfikowane umowy międzynarodowe)

Ważne akty prawodawcze w Polsce:

1. Konstytucja

2. Ratyfikowana umowa międzynarodowa (uchwalona na mocy zgody zawartej w ustawie)

3. Ustawa

4. Rozporządzenie

5. Akty prawa miejscowego

Prawo kształtują też zasady wykładni prawa - uzupełniające luki i wyjaśniające niejasności

Zasady hierarchii aktów prawodawczych:

1. akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej nie może być niezgodny z aktem o mocy wyższej

2. akt o wyższej mocy prawnej może uchylić ten o niższej mocy

3. akt o wyższej mocy przesądza w pewnym stopniu o treści aktu o mocy niższej

4. obowiązkowe jest wydanie aktów o niższej mocy, jeśli są niezbędne do realizacji przepisów aktów o mocy wyższej

3. PRAWO PRECEDENSOWE (JUDGE-MADE-LAW, SYSTEM PRAWA SĘDZIOWSKIEGO, COMMON LAW)

Podział precedensów prawotwórczych:

1. precedens konkretny - dotyczy konkretnej sprawy

2. precedens abstrakcyjny - dotyczy rozstrzygania ogólnych zagadnień

1. precedens interpretacyjny - dotyczy wykładni prawa

2. precedens rozstrzygnięcia - tworzy nowe normy

1. precedens secundum legem - zgodny z prawem

2. precedens contra legem - niezgodny z prawem

3. precedens praeter legem - rozstrzyga sprawy nieuregulowane prawem

1. precedens de iure - wiążący z mocy prawa (charakterystyczny dla common law)

2. precedens de facto - niewiążący (charakterystyczny dla ciwil law)

Cechy systemu prawa precedensowego:

- brak rozdziału pomiędzy stanowieniem a stosowaniem prawa

- brak recepcji prawa rzymskiego

- zasada stare decisis - każdy sąd jest związany precedensem uchwalonym przez sąd wyższej instancji, a precedens może być uchylony tylko przez ustawę lub sąd który go wydał, albo sąd wyższej instancji

- prejudycjalność orzeczeń - sądy mogą sformułować zapytanie do Sądu Najwyższego z prośbą o wyjaśnienie niejasności

- instytucja ławy przysięgłych

Na decyzję sędziego w prawie precedensowym składają się:

Ratio decidendi - słuszność decyzji, reguła rozstrzygnięcia, która jest właśnie precedensem

Obiter dictum - uwzględnienie szczegółowych okoliczności, cech badanego przypadku (nie jest precedensem)

Procedury przeciwko precedensom:

1. overruling - procedura uchylania precedensu

2. reversing - procedura uchylania decyzji, ale nie precedensu

3. distinguishing - procedura zaprzeczenia podobieństwa sytuacji faktycznych przez osobę, która nie chce dopuścić do zastosowania precedensu

Prawo precedensowe stosuje się: w Wielkiej Brytanii (case law), USA z wyjątkiem Luizjany i Puerto Rico (common law), Kanadzie z wyjątkiem Quebecu, Irlandii, Australii, Nowej Zelandii, byłych koloniach brytyjskich

4. ZACIERANIE RÓŻNIC

Prawo operatywne - występuje w prawie stanowionym, ogólne reguły sformułowane w dostępnych rozstrzygnięciach sądowych i administracyjnych np. orzeczenia TK, SN, NSA itp.

5. PRAWO ZWYCZAJOWE

Zwyczaj - ustalony, jednorodny sposób postępowania uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną

Warunki uznania zwyczaju za prawo:

1. powinien być precyzyjnie określony (kogo dotyczy i jak nakazuje się zachowywać)

2. powinno istnieć przekonanie powszechne o słuszności stosowania tego zwyczaju jako prawo

3. państwo powinno wyrazić wolę włączenia zwyczaju do systemu prawa

tacitus consensus - milczące porozumienie, sposób uznania zwyczaju za prawo w prawie międzynarodowym

sankcjonowanie zwyczaju - w procesie stosowania prawa uznaje się dany zwyczaj za normatywną podstawę konkretnie-indywidualnej decyzji (np. przez sąd)

Prawo zwyczajowe ma doniosłe znaczenie w prawie wewnętrznym państw azjatyckich i afrykańskich, ale ma też znaczenie mniejsze w państwach systemu ciwil law, takich jak Szwajcaria, Grecja, Niemcy.

Przejawy prawa zwyczajowego w Polsce:

Ustalone zwyczaje - odsyłają do nich niektóre przepisy Kodeksu cywilnego

Zasady dobrej praktyki morskiej - wystawianie obserwatora we mgle na dziobie statku (służba na oku)

PODSUMOWANIE:

W kręgu kultury zachodniej samoistnymi źródłami prawa są:

- akty prawodawcze stanowione i współstanowione

- precedensy

- prawo zwyczajowe

6. PRAWO WYZNANIOWE (MUZUŁMAŃSKIE)

Stosowane jest w państwach arabskich (Pakistan, Indie, Arabia Saudyjska, Iran, Indonezja, Maroko).

Koran - źródło islamu, składa się z 114 sur (rozdziałów) i 6226 wersetów, podstawa cywilizacji arabsko-muzułmańskiej w oparciu o jedność państwa i religii

Sunna - arabskie prawo zwyczajowe

Szariat = Koran + Sunna

Fakh - nauka o prawie islamu

Założenia prawa muzułmańskiego:

- źródłem prawa, sprawiedliwości i władzy jest Bóg

- obejmuje ono obowiązki człowieka względem Boga i innych ludzi

- za przestrzeganie prawa przez całe życie osiąga się zbawienie wieczne w życiu przyszłym

idżma - sposób uzupełniania luk w prawie wyznaniowym przez zgodne porozumienie (konsensus)

kijas - wnioskowanie na zasadzie analogii przez doktrynę prawniczą, zakładano że każdy nakaz koranu i sunny miał swoją rację, przypadek nieprzewidziany w prawi wyznaniowym ale podobny do któregoś uwzględnionego w tym prawie rozstrzyga się na podstawie analogii (ta sama racja, takie samo rozwiązanie)

parawyznaniowość - dominujący związek wyznaniowy dąży do kontroli nad systemem prawa i zgodnością działań oraz decyzji systemu politycznego

7. PRAWO W PAŃSTWACH CZARNEJ AFRYKI

Dominują mieszane systemy prawa (prawo kolonialne z prawem zwyczajowym i niepisanym).

8. PRAWO W PAŃSTWACH DALEKIEGO WSCHODU

Indie:

Źródłem prawa są regulacje parlamentu,sądowe i lokalne (p. stanowione), oraz kanony wyznawców różnych religii. Prawo różnicuje ludzi na cztery kasty (grupy społeczne). Widać także elementy prawa anglosaskiego i muzułmańskiego.

Endogamia - zakaz nawiązywania stosunków społecznych, gospodarczych itp. Z członkiem innej kasty

Chiny:

Do XX wieku dominowało prawo stanowione. Potem po objęciu władzy przez komunistów obowiązywało prawo totalitarne oparte na decyzjach wodza i aktach politycznych, obowiązywała koncepcja rewolucji permanentnej Mao Tse-Tunga, odrzucająca normy prawa zwyczajowego. Obecnie w Chinach zauważa się prymat polityki nad prawem.

Japonia:

Funkcjonuje system prawa stanowionego.

Horitsu - japońska ustawa, jest podstawowym aktem prawnym

Równorzędnymi są kryteria pozaprawne wymieniane w Konstytucji jako zasady - czyli np. reguły grupowe, polityczne, praktyki gospodarczej. Przeważa pragmatyzm nad legalizmem, prawo stanowione jest traktowane tylko formalnie, głównie obywatel stosuje się do reguł grupowych.

9. PRAWO W DEMOKRATYCZNYM I AUTOKRATYCZNYM SYSTEMIE POLITYCZNYM

W demokratycznym systemie politycznym:

- prawo jest rezultatem konsensusu społecznego i stosuje się rządy prawa

- określa zasady organizacji władzy i granice jej ingerencji w życie obywateli

- umożliwia kształtowanie się społeczeństwa obywatelskiego, które ma pewien wpływ na władzę w państwie

W autokratycznym systemie politycznym:

- prawo podporządkowane jest jednej, oficjalnej ideologii

- nie ma możliwości występowania opozycji

państwo totalitarne - ma charakter decyzjonistyczny (prerogatywny), najwyższym ustawodawcą jest wódz, władza nie podlega kontroli prawnej, tworzy się upaństwowione społeczeństwo - podlegające kontroli wodza w każdym zakresie

10. PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE:

Tworzone jest w drodze umów.

Umowa międzynarodowa - wspólne i zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo (uprawnienia i obowiązki stron umowy), umowy zawierane są też przez organizacje międzynarodowe, Stolicę Apostolską, stronę wojującą, formy umów: pakt, deklaracja, konkordat, karta, traktat, układ, konwencja

Pacta sund servanta - umów należy dotrzymywać

Tryb prosty zawierania umów - rokowania kończą się wyrażeniem zgody stron na związanie umową

Tryb złożony - zgoda na związanie się umową następuje w drodze jej ratyfikacji

Ustawa o umowach międzynarodowych z 14.04.2000:

- obowiązki związane z zawieraniem umów ma Minister Spraw Zagranicznych,

- najpierw następują negocjacje, potem ratyfikacja lub zatwierdzenie umowy

ratyfikacja - podlegają jej umowy międzynarodowe z art. 89 i 90 Konstytucji RP

zatwierdzenie - poprzedzone musi być przez zgodę Rady Ministrów

- ratyfikowana umowa międzynarodowa publikowana jest w Dzienniku Ustaw

- wykonanie umowy należy do odpowiedniego ministra

11. PRAWO WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

Źródła prawa Wspólnot Europejskich dzielimy na pisane i niepisane.

Żródła pisane:

- pierwotne źródła prawa

- wtórne źródła prawa

- umowy międzynarodowe zawierane z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi

- porozumienia między krajami członkowskimi

Źródła niepisane (używane często w orzecznictwie ETS):

- ogólne zasady prawa

- prawo zwyczajowe

prawo pierwotne - prawo stworzone bezpośrednio przez państwa członkowskie

prawo wtórne - akty stanowione przez organy wspólnot, które to organy powstały na podstawie prawa pierwotnego

pierwotne źródła prawa - to konkretne traktaty międzynarodowe (Paryski, Amsterdamski, Rzymski, Nicejski, z Maastricht, Układ z Schengen, Jednolity Akt Europejski)

wtórne źródła prawa - rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie

WTÓRNE ŹRÓDŁA PRAWA:

1) rozporządzenie - akt normatywny generalnie-abstrakcyjny, stosowany bezpośrednio w każdym z państw członkowskich, publikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, podlega sądowej kontroli legalności pod względem formalnym, może być zaskarżany przed ETS (przez Radę lub Komisję UE, bądź państwo członkowskie, a przez osoby fizyczne i prawne tylko w wypadku, gdy rozporządzenie dotyczy ich bezpośrednio i indywidualnie)

Organy wydające rozporządzenia:

Rada UE: podstawowe - na podstawie bezpośrednich delegacji traktatowych; wykonawcze - mające na celu wykonanie tych pierwszych

Komisja UE: rozporządzenia podstawowe i wykonawcze w stosunku do aktów Rady UE

2) dyrektywa - akt normatywny UE, przyjęty przez Radę UE samą, bądź wspólnie z Parlamentem Europejskim, służy harmonizacji prawa UE, adresatem jest państwo członkowskie (destynariusz), któremu dyrektywa wyznacza cele i termin ich realizacji (wprowadzenie postanowień dyrektywy do swojego ustawodawstwa), pozostawiając sposób ich realizacji organom wewnętrznym państwa, ogłaszany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Komisja Europejska zaskarża do ETS państwo, które nie wypełniło założeń dyrektywy.

3) decyzja - akt indywidualnie konkretny, obowiązuje w całości adresata (np. przedsiębiorstwo), wyraźnie precyzuje obowiązek - jest wiążący w przeciwieństwie do opinii i zaleceń

soft law - system miękkiego prawa, zaliczają się do niego zalecenia i opinie, które nie są wiążące, ale ich autorytet jest duży

Zasady, na których oparty jest wspólnotowy porządek prawny:

1. hierarchia źródeł prawa wspólnotowego

2. pierwszeństwo prawa wspólnotowego wobec porządków prawnych państw członkowskich

3. skutek bezpośredni prawa wspólnotowego w porządkach prawnych państw członkowskich

4. jednolitość prawa wspólnotowego

5. solidarność (pacta sund servanta)

6. równowaga kompetencyjna

Polska w UE:

W 1991 podpisała Układ Europejski o stowarzyszeniu ze Wspólnotami i ich państwami członkowskimi (wszedł w życie 1994)

W 1994 złożyła wniosek o członkowstwo w Unii, w 1998 rozpoczęła oficjalne negocjacje

Harmonizacja prawa - dostosowywanie prawa wewnętrznego do prawa wspólnot

Metody harmonizacji prawa:

Zbliżenie prawa - jest to zasada

Unifikacja - prawo krajowe zostaje zastąpione prawem ujednoliconym

Upodobnienie - jest to wyjątek od generalnej zasady zbliżenia prawa

Od 1994 roku każdy akt prawotwórczy w Polsce podlega kontroli zgodności z prawem UE. Zajmuje się tym m. in. Komitet Integracji Europejskiej

ROZDZIAŁ III - ZNAJOMOŚĆ PRAWA

1. WPROWADZENIE - nieważne

2. PRZEPISY I NORMY PRAWNE

przepis prawny - zdanie w sensie gramatycznym wyróżnione w tekście prawnym i oznaczone jako artykuł lub ustęp

norma prawna - wypowiedź zawierająca żądanie władzy publicznej, aby w konkretnych okolicznościach adresaci normy zachowali się w określony sposób

Poziomy interpretacji tekstu prawnego:

Deskryptywny - poziom, na jakim interpretuje tekst prawny każdy człowiek znający język polski bez przygotowania prawniczego

Dyrektywny - poziom, na którym czyta się zawarte w tekście normy postępowania

Presupozycji - obejmuje wszystkie informacje o świecie współczesnym prawodawcy, jakie można odczytać z tekstu

Prawo operatywne - zawiera reguły, które leżą u postaw decyzji stosowania prawa - prawo operatywne jest zawarte w orzeczeniach sądowych (w zakresie interpretacji prawa i konsekwencji przepisów), zasadach współżycia społecznego, zwyczajach itd.

Źródła prawa w znaczeniu normodawczym - ustawy i akty podustawowe

Źródła prawa w znaczeniu funkcjonalnym - orzecznictwo sądowe i zakres prawa operatywnego

3. ZASADY I REGUŁY WYKŁADNI PRZEPISÓW PRAWNYCH

zasady i reguły wykładni prawa: specyficzne dyrektywy interpretacyjne, których zastosowanie pozwala na wyinterpretowanie normy postępowania z przepisu prawnego, wykładnia jest elementem dynamizującym system prawa

4. ABSTRAKCYJNA I SYTUACYJNA INFORMACJA O PRAWIE

Wyróżniamy trzy kanały informacji o prawie:

- oficjalne (dzienniki publikacyjne)

- nieoficjalne (massmedia)

- szkolenie

vacatio legis - okres od ogłoszenia tekstu ustawy, do jej wejścia w życie, służy lepszemu zapoznaniu się adresatów z jej treścią

Informacja o prawie może być:

- abstrakcyjna - informacja o treści prawa oderwana od osobistych doświadczeń

- sytuacyjna - przekazywana w toku doświadczeń osobistych lub doświadczeń innych osób, często w wypadku kontaktu danej osoby z prawem (np. była stroną w procesie)

1. informacje abstrakcyjne pośrednie - np. w podręcznikach, na kursach, szkoleniach, w mediach, rozmowach, nie zawierają bezpośredniego przedruku tekstów prawnych, ale informacje sformułowane w postaci twierdzeń o prawie, jej wiarygodność jest trudna do oceny, zwłaszcza gdy jest przekazywana przez media

2. informacje abstrakcyjne bezpośrednie - zawarte w oficjalnych publikatorach prawa (np. dzienniki publikacyjne) i w oficjalnych zbiorach orzecznictwa sądowego, publikowane są tam teksty autentyczne - wiarygodne i oficjalne, wymagają podstawowej wiedzy na temat interpretacji prawa i o zasadach gałęzi prawa - informacje abstrakcyjne komputerowe - mogą być oficjalne (np. Internetowa Strona Sejmu) lub nieoficjalne (bazy informacji prawnej prywatnych firm); informacje abstrakcyjne tradycyjne - na papierze

3. informacja sytuacyjna bezpośrednia - wiążą się z osobistym udziałem podmiotu w obrocie prawnym, tworzeniu, stosowaniu czy egzekwowaniu prawa

4. informacja sytuacyjna pośrednia - docierają do każdego w trakcie przekazywania informacji o przestrzeganiu, stosowaniu, egzekwowaniu prawa przez osoby trzecie w czasie kontaktów formalnych i niesformalizowanych

5. OPTYMALNA ZNAJOMOŚĆ PRAWA

przestrzeganie prawa - adresat normy zachowuje się zgodnie z prawem, wie że obowiązują go normy wyrażone w przepisach prawa

realizowanie prawa - adresat może nie wiedzieć, że takie jest prawo - np. przestrzega normy zwyczajowej, która częściowo związana jest z normami zawartymi w przepisach

Świadomość prawna: to znajomość prawa, oceny prawa i postawy wobec prawa

ZNAJOMOŚĆ PRAWA: cechuje osoby, które posiadły informacje podstawowe o prawie, informacje związane z pełnionymi przez daną osobę rolami społecznymi (np. lekarza, ojca w rodzinie, biznesmena), informacje o drogach dotarcia do danej wiedzy w razie potrzeby

Informacje podstawowe o prawie: główne zasady prawa i mechanizmy jego działania

Informacje związane z pełnionymi przez daną osobę rolami społecznymi: potrzebne do korzystania z uprawnień zawodowych i poprawnego wypełniania obowiązków

Informacje prawne potrzebne doraźnie: wiedza kiedy można je zdobyć samemu, a kiedy jest konieczność interwencji prawnika

OCENA PRAWA: ocena konktretnych, ważnych dla podmiotu rozwiązań prawnych, i oceny globalnego porządku prawnego w państwie

6. TYPOWE POSTAWY WOBEC PRAWA

POSTAWA WOBEC PRAWA - trwała dyspozycja podmiotu do określonego oceniania norm prawnych i emocjonalnego reagowania na te normy

POSTAWA LEGALISTYCZNA - skłania do przestrzegania prawa, może mieć postać legalizmu: formalnego, materialnego i instrumentalnego

legalizm formalny - przestrzeganie prawa tylko dlatego, że jest to obowiązujące prawo, niezależnie od tego jak adresat ocenia treść norm

legalizm materialny - przestrzeganie prawa ponieważ jest one obowiązujące, a jego normy są aprobowane przez podmiot i uznawane przez niego za słuszne i sprawiedliwe

legalizm instrumentalny - przestrzeganie prawa ze względu na jego obowiązywanie i jego skuteczność w osiąganiu ważnych celów

POSTAWA OPORTUNISTYCZNA - przestrzeganie prawa ze względu na grożące podmiotowi sankcje lub ze względu na korzyści, jakie może on dzięki temu osiągnąć

POSTAWA KONFORMISTYCZNA - adresat liczy się z uznaniem środowiska, postępuje tak jak większość

Anarchizm prawny - nieprzestrzeganie prawa bez jakiegokolwiek uzasadnienia takiej postawy

Dewiacja negatywna - łamanie norm prawa i negatywna ocena prawa

Dewiacja pozytywna - zachowanie niezgodne z prawem w celu uzyskania określonego dobra

Perwersja prawna (postawa świadomego nadużycia kompetencji) - wykorzystuje się prawo w taki sposób, aby pozornie pozostawać z nim w zgodzie, ale osiągać skutki lub cele niezgodne z prawem

ROZDZIAŁ IV - AKTY PRAWODAWCZE

1. WPROWADZENIE

Akt prawodawczy - teksty organów władzy publicznej, lub przyjęte w drodze umów prawodawczych z określonym podmiotem

Akt normatywny - każdy tekst zawierający jakiekolwiek normy postępowania (statut uniwerku, partii politycznej)

Organ władzy publicznej - osoba lub grupa osób, która na podstawie prawa podejmuje działania władcze uważane za działania państwa - minister to organ ministerstwo to urząd

Powiązania kompetencyjne - im wyżej urząd w hierarchii, tym większą moc prawną ma wydany przez nich akt

Powiązania merytoryczne - związki między treścią regulowanych stosunków społecznych w poszczególnych aktach normatywnych

2. POWSZECHNIE I WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCE AKTY PRAWODAWCZE

Podział aktów prawodawczych wg Konstytucji:

Powszechnie obowiązujące:

- zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w państwie

- regulują postępowanie każdej kategorii adresatów

- podstawa normatywna konkretnie-indywidualnych decyzji (np. sądu)

- koncepcja zamkniętego katalogu źródeł prawa - koncepcja przyjęta przez Konstytucję dotycząca prawa powszechnie obowiązującego - akt nie wymieniony w katalogu powszechnych źródeł prawa nie jest źródłem takiego prawa

Rodzaje: Konstytucja, ratyfikowane Umowy Międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia, akty prawa miejscowego

Wyjątki (są to źródła prawa powszechnie obowiązujące):

- regulamin Sejmu i Senatu

- rozp. Z mocą ustawy wyd. przez prezydenta na wniosek RM jeśli sejm nie może się zebrać w stanie wojennym

- układy zbiorowe pracy

- umowy RM >> wyznania nierzymskokatolickie

Wewnętrznie obowiązujące:

- zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, do adresatów wewnątrz aparatu państwowego

- muszą być pod względem materii zgodne z powszechnie obowiązującymi

Rodzaje:

- uchwały RM i zarządzenia prezydenta

- zarządzenia prezesa RM i ministrów

- niektóre uchwały Sejmu i Senatu oraz regulamin Zgromadzenia Narodowego

3. KONSTYTUCJA

konstytucja - jest aktem o najwyższej mocy obowiązywania, fundamentem normatywnym całego systemu prawa, muszą być z nią zgodne wszystkie inne akty prawne, zmiana konstytucji wymaga specjalnej procedury

ustawy konstytucyjne - stosowano je do 1997 roku, były uchwalane w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji i miały równą z nią moc obowiązywania, wprowadzały do konstytucji trwałe lub czasowe zmiany

2.04.1997 - uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe

25.05.1997 - zatwierdzona w referendum

17.10.1997 - weszła w życie

bezpośrednie stosowanie Konstytucji - organy władzy publicznej mogą podejmować decyzje wprost na podstawie norm konstytucji, ale tylko samowykonalnych, nie potrzebujących uzasadnienia

nadrzędność materialna - bo normuje podstawowe zasady ustroju w państwie

nadrzędność formalna - bo jest aktem o najwyższej mocy prawnej

4. USTAWA

Ustawa - akt prawodawczy generalnie-abstrakcyjny uchwalony przez Sejm za zgodą Senatu

Ważne ustawy: o ratyfikacji umowy międzynarodowej; budżetowa, o zmianie konstytucji

kodeks - akt prawodawczy (ustawa), którego celem jest uregulowanie wybranej sfery życia społecznego, zastępujące akty normatywne rozproszone

proces prawotwórczy - powstawanie nowej ustawy, nowa zawiera przepis derogujący (uchylający) poprzednią

nowelizacja - częściowa zmiana obowiązującego aktu prawodawczego przez inny akt normatywny o tej samej lub wyższej mocy, uchwalony później nowelizacja wąska: zmienia się przepisy ustaw wyraźnym przepisem ustawy poświęconej innej materii, późniejszej niż ustawa zawierająca przepis zmieniany nowelizacja szeroka: zmiana przepisów ustawy odrębną ustawą nowelizacyjną

tekst autentyczny - tekst ostatecznie wiążący w razie sporów co do treści prawa, publikowany w Dzienniku Ustaw

tekst jednolity - ustalany w wypadku dużej ilości nowelizacji pierwotny tekst prawny wraz z naniesionymi na niego nowelizacjami, publikacja tego tekstu w Polsce następuje drogą obwieszczenia ministra lub RM

5. WYJĄTEK: ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY

Rozporządzenie z mocą ustawy prezydenta RP na wniosek RM, gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie, a gdy trzeba uregulować pewne kwestie rządzące - zatwierdzane jest to przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.

Nie może ono:

- zmienić ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i prezydenta i samorządów

- zmienić konstytucji

- zmienić ustawy o stanach nadzwyczajnych

6. RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Umowa międzynarodowa - wspólne i zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo

Umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ratyfikowano ją na podstawie zgody w ustawie. Stosuje się ją bezpośrednio. TK orzeka o zgodności umowy z konstytucją.

Umowy ratyfikowane przez prezydenta za zgodą parlamentu w ustawie:

- mają moc prawną ustawy

- jeśli jest konflikt, wygrywa umowa

- o zgodności umów z ustawami orzeka TK

Umowy bez zgody w ustawie:

- ustępują ustawom, ale mają pierwszeństwo przed niższymi aktami

Jeśli umowa traktuje o przekazaniu organizacji międzynarodowej kompetencji rządzących w Polsce:

- albo referendum ogólnokrajowe

- albo 2/3 głosów w Sejmie i Senacie

7. ROZPORZĄDZENIA

Akty normatywne wykonawcze wydane na podstawie upoważnień w ustawach i w celu ich wykonania - tworzą prawodawstwo wykonawcze

Organy wydające rozporządzenia:

- prezydent, RM, Prezes RM

- minister kierujący działem administracji rządowej, przewodniczący komitetu z ustawy powołanego w skład RM

- KRRiTV

zakaz subdelegacji - organy wydające rozporządzenia nie mogą przekazać kompetencji innemu organowi, kontroluje zgodność TK

8. AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

Wydawane przez organy samorządu terytorialnego, terenowe organy administracji rządowej.

Kontrola legalności - NSA i Prezes RM (akty wojewody)

Podział:

1. a.p.m. zawierające statuty

2. a.p.m. zawierające przepisy wykonawcze (na podst. Upoważnień szczegółowych)

3. a.p.m. zawierające przepisy porządkowe (na podst. Upoważnień generalnych)

Akty zawierające statuty:

statut województwa - uchwala sejmik województwa po ustaleniu z prezesem RM

statut powiatu - uchwala rada powiatu, musi być zgodny z wzorcowym SP ogłoszonym w drodze rosporządzenia przez ministra SW

statut gminy- uchwala rada gminy

Akty zawierające przepisy wykonawcze:

Uchwały dotyczące podatków i opłat lokalnych

Akty zawierające przepisy porządkowe:

Rozporządzenie porządkowe wojewody, uchwała rady powiatu, uchwała rady gmin, zarządzenia dyrektorów urzędów morskich - nie mogą byłć wydawane, jeśli są już w ustawach

1. PRAWO KONSENSUALNE

Prawo konsensualne - dwa rodzaje aktów prawa współstanowionego:

1. umowy RM >> wyznania niekatolickiego i związków wyznanioowych - określają położenie prawne wyznań, tworzą prawo rangi ustawowej pośrednio

2. układy zbiorowe pracy - zawierane w drodze rokowań dla wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawcę objętych jegpo postawieniami

układy zbiorowe pracy zakładowe - pracodawca >> zakładowa organizacja związkowa

układy zbiorowe pracy ponadzakładowe - minister, przew. Zarządu gminy, przedsiębiorcy >> związek zawodowy

Regulamin Sejmu - stanowiony w formie uchwały, określa też sposób wykonywania konst. I ust. Obowiązków organów państwowych wobec sejmu

1. AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO

- zarządzenia prezydenta RP, przesa RM, ministrów

- uchwały RM i Sejmu i Senatu (niektóre)

- regulamin Zgromadzenia Narodowego, niektóre akty innych centralnych organów państwowych

2. INFLACJA PRAWA I INNYCH REGULACJI

Lex contractus - umowne prawo cywilne, porozumienia w sprawach warunków umów

Normy techniczne - ustanawiane przez Polski Komitet Normalizacyjny, centralny organ administracyjny Podległy prezesowi RM

3. KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA PRZEZ TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

TK działa na podstawie Konstytucji i ustawy o TK z 1.08.1997

Kompetencje TK:

1) orzekanie w sprawach zgodności:

a) ustaw i umów międzynarodowych z Konst.

b) ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, jeśli były ratyfikowane na podstawie zgody ustawowej

c) przepisów wyd. przez centralne organy państwowe z Konst. I umowami międzynarodowymi

- rozpatrzanie skarg konstytucyjnych

- rozp. Sporów konstytucyjnych pomiedzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwowymi

- zgodności z Konst. Celów i działalności partii politycznych

2) wyjaśnianie:

- udzielanie odpowiedzi na zapytania sędziów (jeśli dotyczy to rozstrzygania sporu sądowego) dotyczące zgodności aktów normatywnych z obowiązującym ustawodawstwem

3) informowanie Sejmu i Senatu o problemach wynikających z działalności orzecznictwa TK oraz przedstawiania odpowiednim organom uchybień i luk w prawiw

4) kontroluje zgodność ustawy z Konst. Na wniosek prezydenta przed jej podpisaniem

5) na wnuiosek Marszałka Sejmu rozstrzyga o zdolności pełnienia władzy przez Prezydenta, gdy nie jest on w stanie zawiadomić marszałka o niemożności pełnienia władzy

Kontrola materialna konstytucyjności i legalności aktu: sprawdza się czy nie narusza konstytucji lub umowy międzynarodowej z uwagi na treść norm w niej zawartych

Kontrola formalna: sprawdza się czy akt wydany został przez odpowiedni organ, czy zachowany właściwy trryb wymagany do wydania aktu

Kontrola abstrakcyjna - gdy podmioty określone w Konstytucji występują o stwierdzenie zgodności sktu/aktów prawnych z Konstytucją

Kontrola konkretna - realizowana w formie udzielenia odpowiedzi na pytania prawne / lub na skutek skargi konstytucyjnej

TK nie kontroluje zgodności aktów prawa miejscowego z Konstytucją i utracił uprawnienia do określania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw.

Nowe funkcje TK:

- skarga konstytucyjna - ma do niej prawo każda osoba fizyczna i prawna, skargą objęte są prawa, wolności i obowiązki wymienione w Konstytucji (oprócz prawa azylu), po wyczerpaniu toku instancji

- rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi, konstytucyjnymi organami państwa:

pozytywnych - dwa lub więcej organów uznały się za właściwe do rozstrzygania danej sprawy lub wydały w niej wyrok

negatywnych - dwa lub więcej organów uznały się za NIEWŁAŚCIWE do rozstrzygania danej sprawy

SKŁAD TK:

15 sędziów wybieranych przez Sejm spośród osób z wiedzą prawniczą na okres 9 lat

Postępowanie jest jawne, chyba że uwzględnia się bezpieczeństwo państwa i tajemnicy państwowej.

Wyroki TK publikuje się w Dzienniku, w którym opublikowany został rozpatrywany akt prawny

Orzeczenie deklaratoryjne - TK stwierdził zgodność ustawy / aktu z Konstytucją, orzeczenie to jest niewzruszalne i niezaskarżalne

Orzeczenie konstytutywne - TK stwierdził niezgodność aktu prawnego z Konstytucją, jest ostateczne i ma moc powszechnie wiążącą

Orzeczenia mają charakter ex nunc - nie rzutują na obowiązywanie przepisów przed dniem ogłoszenia wyroku

Trybunał może wyznaczyć datę uchylenia niezgodnego z Konstytucją aktu nie później niż 18 miesięcy po wyroku (ustawa) lub 12 miesięcy (inne akty).

ROZDZIAŁ V - CO ZAWIERAJĄ AKTY PRAWODAWCZE ?

1. RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH

BUDOWA AKTU PRAWNEGO:

1. Część nieartykułowana:

Tytuł: rodzaj aktu, data wydania i przedmiot regulacji

Ustępy: preambuła, arenga w umowach międzynarodowych

Podstawa pozytywna: występuje w aktach wykonawczych, zawiera powołanie się na upoważnienie do wyd. okr. aktu

2. przepisy ogólne (w tym definicje legalne)

3. przepisy szczegółowe

4. przepisy kolizyjne

5. przepisy przejściowe

6. przepisy dostosowujące

7. przepisy końcowe (derogacyjne i o wejściu w życie)

1. CZĘŚĆ TYTUŁOWA (nagłówek):

- wymienia się nazwę aktu, datę ustanowienia, ogólne merytoryczne określenie normowanej w akcie materii

- jeśli akt wydały organy kolegialne (Sejm, RM) liczy się data uchwalenia

- jeśli wydał go organ jednoosobowy - liczy się data podpisania

- jeśli wydała grupa ministrów - liczy się data podpisu ostatniego

2. TEKST AKTU:

Na początku umieszcza się przepis powołujący się na podstawę prawną wydania tego tekstu

podstawa prawna - przepis zawierający normę kompetencyjną, który upoważnia dany organ do stanowienia danego aktu

Przepisy przyznające kompetencje do prawodawstwa:

1. przyznają kompetencje, z których korzystanie jest fakultatywne - organ nie musi wydawać aktu

2. przyznają kompetencje z obowiązkiem skorzystania z niej - prawodawca musi wydać akt

preambuła - w wyjątkowych wypadkach umieszczana w ustawach gdy trzeba wyraźnie wskazać cele wydania aktu, określa ona cel (ratio legis) danej regulacji, oraz wartości, na której jest oparta

Tekst aktu składa się przepisów pogrupowanych w artykuły (w ustawach) lub w paragrafy (w aktach wykonawczych)

Artykuły dzielą się na ustępy. Artykuły grupuje się w rzodziały, rozdziały w działy, działy w tytuły. W kodeksach: tytuły grupuje się w księgi, księgi w części. W aktach wykonawczych: pragrafy dzieli się na ustępy, ustępy na punkty i litery.

PRZEPISY OGÓLNE:

przepisy ogólne - wyodrębnia się na początku aktu, jeśli zachodzi potrzeba zamieszczania w nich elementów wspólnych dla wielu przepisów merytorycznych, formułują często zasady prawa , wyjątki od stosowania prawa, wyjaśnienie definicji legalnych

zasady prawa - normy, które mają szczególne znaczenie dla danego aktu normatywnego, gałęzi prawa, lub prawa obowiązującego w ogóle - prawodawca tworząc nowe prawo nie łamie ich, a stosujący prawo kierują się nimi podczas interpretacji prawa

Formy wyrażania obowiązku zachowania:

- pozornie opisowa - dosłownie biorąc można odczytać ją jako zdanie charakteryzujące konkretne zachowanie adresata (w rzeczywistości wyraża obowiązek) - A określi, B uzależnia = A ma obowiązek określić, B ma obowiązek uzależnić

- powinnościowa - przepis zawiera słowo „powinien”

- nakazowa - wyraża obowiązek bezpośrednio - „jest obowiązany”, „nakazuje/zakazuje/zabrania się”

przepisy zezwalające - określają wyjątki od ustalonych w sferze określonej nakazów / zkaazów postępowania np. „Zwolnione od cła są towary dopuszczone do czasowego przywozu”

Prawo wyznacza: obowiązki, roszczenia, uprawnienia, kompetencje

Definicje legalne - dotyczą terminów wieloznacznych w języku potocznym, nieostrych, których obostrzenie jest pożądane,

Definicje słownikowe - pogrupowane w specjalnie wydzielonym słowniczku

Definicje agregatowe - w jednym przepisie stosują technikę wyliczeniową

Definicje nawiasowe - najpierw wyjaśnienie, potem podane pojęcie np. „Osoba trzecia może wstąpić w miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu)”

Skróty - kiedy nazwa organu powtarza się w ustawie, cytuje się jątylko pierwszy raz a potem - „A, zwana dalej B” lub „nazwa A” oznaczana w dalszych przepisach skrótem „B”

PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE:

Kolejność:

1. przepisy prawa materialnego

2. przepisy o organach

3. przepisy o trybie postępowania przed organami

4. przepisy o odpowiedzialności karnej

W aktach dotyczących zasad i trybu działania aparatu państwowego / samorządowego:

1) przepisy o organach i trybie postępowania

2) w razie potrzeby przepisy prawa materialnego

3) w razie potrzeby przepisy określające sankcje

przepisy prawa materialnego (centralne / zrębowe zupełne) - określają kto, w jakich okolicznościach i co powinien czynić

przepisy zrębowe niezupełne (podstawowe) - zawierają tylko określenie nakazu / zakazu i wzoru postępowania - jeśli okolczności wskazane są w innym akcie prawnym lub w części ogólnej tego samego aktu

przepisy uzupełniające przepisy zrębowe - zawierają adresata i okoliczności zastosowania normy prawnej

klauzula generalna - przepis upoważniający organ do podejmowania w sprawach określonych decyzji, w oparciu o indywidualną ocenę sytuacji występującej w danym przypadku lub w oparciu o pozaprawne zasady postępowania mające uzasadnienie aksjologiczne w ocenach ogólnych np. powoływanie się na dobro dziecka, dobre obyczaje, interes państwa

nieostre zwroty językowe - np. „uzasadniona obawa”, „przymusowe położenie”, „niedoświadczenie”

Podział przepisów ze względu na moc wiążącą:

przepisy bezwzględnie wiążące (iuris cogentis) - ich zastosowanie jest niezależne od woli adresata (radaca prawny jest zobowiązany…), charakterystyczne dla prawa publicznego

przepisy względnie wiążące (iuris dispositivi) - zastosowanie ich do konkretnego przypadku jest uzależnione od woli stron („W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła”), charakterystyczne dla prawa prywatnego

przepisy względnie jednostronnie wiążące (iuris semidispositivi) - dają możliwość umownego kształtowania stosunku prawnego tylko w określony sposób (np. ma korzyść strony słabszej) - charakterystyczne dla prawa prywatnego

Podział przepisów ze względu na wyznaczenie zachowania:

- przez bezpośrednio wyznaczone zachowanie - można w oparciu o nie orzec, które zachowanie jest prawem/obowiązkiem adresata

- przez pośrednio wyznaczone zachowanie - nie można tego orzec

przepis ogólny (leges generalis) - zawiera regułę powszechną, reguluje szeroki zakres spraw, obejmuje szeroki katalog adresatów

przepis szczegółowy (leges specialis) - zawiera wyjątki od reguły powszechnej i regulacji leges generalis, jest bardziej od lex generalis szczegółowa w zakresie dyspozycji i hipotezy

Podział ze względu na sposób wyznaczanego zachowania:

przepisy konkretne - zawiera pełen opis zachowania pożądanego

przepisy odsyłające - odsyłają do innych norm czy przepisów prawnych

przepis odsyłający systemowo - odsyłają do przepisów systemu prawa, do większej grupy przepisów

przepis odsyłający pozasystemowo - odsyła do norm pozaprawnych różnych stowarzyszeń, organizacji

przepis blankietowy - rodzaj przepisu odsyłającego, wskazuje na organ państwa który ma wprowadzić dopiero określoną regułę zachowania (sam tej reguły p. b. nie określa), odsyła do regulacji prawnych, które dopiero mają powstać

Podział przepisów ze względu na sankcje:

- przepisy zabezpieczone sankcjami represyjnymi

- przepisy zabezpieczone sankcjami restytucyjnymi - egzekucji i nieważności:

leges plus quam perfectae (przepisy więcej niż doskonałe) - ich naruszenie powoduje ukaranie podmiotów naruszających i czynności, np. zawarcie dwu prawnego małżeństwa (bigamia)- przepisy te powodują nieważność 2 małżeństwa i karę

leges perfectae (przepisy doskonałe) - nie przewidują kary, ale przewidują nieważność czynności prawnej, np. nieważność testamentu, czy nieważność czynności małoletniego (sankcja nieważności)

leges minus quam perfectae (przepisy mniej niż doskonałe) - przewidują karę a nie przewidują nieważności czynności prawnej np.(zapłacimy karę za brak biletu, lecz nikt nas z pociągu nie wyrzuci)

leges imperfectae (przepisy niedoskonałe) - nie pociągają za sobą ani kary ani nieważności czynności prawnych np. „Dziecko mieszkające u rodziców obowiązane jest pomagać im we wspólnym gospodarstwie”

PRZEPISY KOLIZYJNE:

Rozstrzygają one zastosowanie jednego z dwóch przepisów (lub jednej z dwóch grup przepisów) w sytuacji gdy różnie regulują one ten sam typ zachowań

przepisy wprowadzające: umieszczane na końcu aktu, dzielą się na przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe

PRZEPISY PRZEJŚCIOWE:

Regulują oddziaływanie przepisów nowego aktu na stosunki ukształtowane w czasie obowiązującego aktualnie prawa:

- sposób zakończenia postepowań w sprawach będących w toku

- utrzymanie w mocy przez pewien czas instytucji prawnych, które likwiduje dany akt

- rozstrzygnięcie czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze do czasu zastąpienia ich nowymi

PRZEPISY DOSTOSOWUJĄCE:

Określają sposób powołania po raz pierwszy organów w instytucjach ukształtowanych przez nowe prawo oraz sposób dostosowania się do nowych przepisów wyznaczając termin, w którym ma się to dokonać

PRZEPISY KOŃCOWE:

Przepisy derogacyjne (uchylające) - uchylają obowiązywanie konkretnie i wyczerpująco powołanych w nich przepisów prawnych bądź instytucji

Przepisy derogacyjne dorozumiane - uchylają przepisy bez konkretnego ich wymieniania, poprzestając na ich ogólnikowym sformułowaniu

Ponadto zalicza się do nich:

- przepisy o wejściu w życie aktu

- przepisy o wygaśnięciu mocy aktu

W przypadku bardziej obszernych ustaw przepisy wprowadzające umieszcza się w ustawie wprowadzającej.

Ostatni element aktu to PODPIS(Y)

BUDOWA UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH:

1. tytuł (nazwa umowy i wskazanie jej stron i określenie jej przedmiotu)

2. preambuła (pomijana czasem)

3. przepisy merytoryczne (prawa i obowiązki państw)

4. postanowienia końcowe

Na końcu wymienia się datę i miejsce podpisania, liczbę egzemplarzy i język, w jakim ją sporządzono.

Potem podpisy i pieczęcie.

3. PRZEPISY PRAWNE A NORMY PRAWNE:

Normy - wyrażają treść prawa, są dyrektywami postepowania wyinterpretowanymi z przepisu prawnego

Przepisy - są formą, w której ujęta jest treść prawa, najmniejsza stanowiona jednostka prawa

Relacje między przepisem, a normą:

1. z jednego przepisu wynika jedna norma

2. z kilku przepisów wynika jedna norma

3. jest przepis, ale nie ma normy (przepisy puste - ustawodawstwo symboliczne)

4. jest norma, a nie ma przepisu (prawo zwyczajowe)

Norma generalna - adresat jest ogólnie wyrażony

Norma indywidualna - adresat wymieniany z nazwiska

Norma konkretna - określa zachowania jednorazowe

Norma abstrakcyjna - określa zachowania powtarzające się

Norma kompetencyjna - przyznaje podmiotowi kompetencję do ważnego dokonania danej czynności

Norma merytoryczna - zawierają obowiązek jakiegoś zachowania psychofizycznego (odśnieżanie ulicy) lub konwencjonalenego (wypisanie czeku)

Norma sankcjonowana - bezpośrednio określa wzór powinnego zachowania (adresaci tych norm są pierwszoplanowi)

Norma sankcjonująca - zabezpiecza przymusem władzy państwowej realizację norm sankcjonowanych (adresaci tych norm są drugoplanowi)

Norma postsankcjonująca - nakładają na określone podmioty obowiązek zareagowania na zrealizowanie normy sankcjonującej (np. policja zobowiązana jest do ścigania kogoś, kto złamał prawo)

Normy interwencyjne - poprzedzają zastosowanie normy sankcjonującej (np. przytgotowanie aktu oskarżenia, ujawnienie złamania prawa)

Normy-reguły - wyznaczają powinne zachowanie w taki sposób, że adresat może spełnić obowiązek lub go naruszyć - nie ma trzeciej możliwości, w wypadku sprzeczności dwóch n-r jedną musimy uznać za nieobowiązującą

Normy-zasady - adresat tej normy może spełnić obowiązek w mniejszym lub większym stopniu, n-z mogą być przedmiotem uzgadniania na podstawie oceny stanu faktycznego, kompromisu

normy kategoryczne - znajdują rozwiązania zawsze i wszędzie

normy hipoteczne - znajduje zastosowanie w ściśle określonych okolicznościach

normy wyznaczające obowiązek - nakaz, zakaz lub uprawnienie

Norma prawna wyrażona przez przepisy w akcie prawnym - generalnie-abstrakcyjne

Decyzje stosowania prawa (wyroki sądów itp.) - indywidualnie-konkretnie

KONCEPCJA TRÓJCZŁONOWEJ BUDOWY NORMY PRAWNEJ:

Hipoteza - część normy która wyznacza zakres zastosowania normy, określa adresata normy oraz warunki lub okoliczności, w których adresatowi temu nakazane / zakazane / dozwolone jest coś czynić, dotyczy elementów podmiotowych (adresat normy i jego cechy) lub przedmiotowych (odnosi się do stanów i zjawisk zewnętrznych wobec adresata)

Dyspozycja - wyraża sposób postępowania, jakiego prawodawca wymaga od adresata w okolicznościach wskazanych w hipotezie, określa klasę zachowań, do których norma należy, treść decyzji, którą należy podjąć w danych okolicznościach

Przedmioty dyspozycji:

Zachowania psychofizyczne - zachowanie czystości, bójka, znalezienie rzeczy, ich przebieg lub następstwo uregulowane są przez prawo

Czynności konwencjonalne - zachowania, którym prawo (lub normy moralne, religijne) nadaje odmienny, umowny sens inny niż ich znaczenie psychofizyczne (akt głosowania = wrzucenie kartki do urny, wydanie koncesji -= wypisanie kartki papieru)

czynności prawne - czynności wymagające oświadczenia woli i zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych, jest czynnością konwencjonalną

działania prawne - czynności konwencjonalne obejmujące zachowania regulowane przepisami prawa publicznego

KWALIFIKACJA ZACHOWAŃ:

nakaz - obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego nie można się uchylić bez narażenia się na sankcje (np. nakaz sporządzania sprawozdań podatkowych), lub obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi (inne zachowanie), który w określonych okolicznościach może być wybrany przez adresata wybrany zamiast zachowania podstawowego

zakaz - wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne, a zrealizowanie takiego zachowania pociąga za sobą negatywne konsekwencje - prawo zakazuje zachowania poprzez funktor normotwórczy zakazujący zachowania, bądź poprzez określenie negatywnych sankcji dla osoby która zakaz złamie

dozwolenie - przestrzeń wolna powstała w wyniku ograniczenia zakazami całej sfery faktycznie możliwych zachowań

dozwolenie słabe - nie ma zakazów odnoszących się do tej sprawy, działania lub zaniechania podjęte w ich granicach nie powodują skutków prawnych

dozwolenia mocne - zachowania te są uregulowane przez prawo i rodzą skutki prawne, mimo że nie są ani nakazane ani zakazane danym adresatom

Sankcja - Określa jakie negatywne następstwa zastosuje państwo wobec adresata normy, jeśli nie zachowa się on zgodnie z treścią dyspozycji w okolicznościach wynikających z treści hipotezy

Sankcja w znaczeniu językowym - słowna zapowiedź określonej dolegliwości

sankcja w znaczeniu realnym - jako fakt podjęcia kroków dążących do negatywnych konsekwencji (wymierzenie kary)

Rodzaje sankcji:

sankcja egzekucyjna - przymusowe wykonanie tego, co stanowi niedopełniony obowiązek adresata, bądź przymusowe unicestwienie tego, co zostało uzyskane przez adresata wbrew zakazowi

sankcja nieważności - dotyczy onaunieważnienia czynności konwencjonalnej dokonanej niezgodnie z prawem, odbiera się tym czynnościom skuteczność prawną

nieważność bezwzględna - dokonuje się z mocy prawa bez potrzeby dokonywania dalszych czynności - nieważna czynność nie wywołuje skutków prawnych, a jeśli już jakieś wywołała, to trzeba je unicestwić (przyczyny: nieodpowiednie podmioty czynności - np. małżeństwo gejów, niezachowanie odpowiedniej formy, brak zgody organu władzy na czynność)

nieważność względna - określona osoba musi wystąpić do jakiegoś organu z wnioskiem o unieważnienie czynności prawnej - czynność jest ważna do chwili orzeczenia o nieważności, ale samo orzeczenie powoduje także nieważność ex tunc (wsteczną)

bezskuteczność zawieszona - prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami np. umowy od zgody tej osoby, do czasu udzielenia tej zgody czynność jest ważna, ale uznawana jest za kulejącą - jeśli brak zgody, to nieważność bezwzg.

bezskuteczność względna - może być stwierdzona przez sąd jeśli żąda tego osoba trzecia

sankcja karna (represyjna, penalna) - sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych, polegających na działaniu, rzadziej na zaniechaniu, polega na pozbawieniu naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr (wolności, praw publicznych itd.), bo faktu i skutków naruszenia prawa nie da się odwrócić

funkcje kary - odpłata i odpowiedź złem za zło, resocjalizacja przestępcy, odstraszenie danego przestępcy od dalszych wykroczeń, odstraszenie innych, izolacja przestępcy od społeczeństwa i uniemożliwienie mu dokonywania następnych przestępstw, lub też eliminacja przestępcy ze społeczeństwa na zawsze (dożywocie lub kara śmierci)

NORMY PRAWNE WG BUDOWY:

NORMY DWUCZŁONOWE: (Hipoteza >> Dyspozycja lub Hipoteza >> Sankcja)

1. Kto zabija człowieka (H), podlega określonej karze (S).

2. Osoby przebywające w czytelni (H) są zobowiązane zachować ciszę (D).

NORMY TRÓJCZŁONOWE (Hipoteza >> Dyspozycja >> Sankcja)

1. [Zabrania się] (komukolwiek) [wyrzucania śmieci] {pod groźbą kary}.

[] - Dyspozycja {} - Sankcja () - Hipoteza

NORMY DWUCZŁONOWE SPRZĘŻONE

(Hipoteza A >> Dyspozycja (norma sankcjonowana - adresaci pierwszoplanowi); Hipoteza B >> Sankcja (norma sankcjonująca - adresaci drugoplanowi)

1. (Obywatel biorący udział w wyborach) [zobowiązany jest oddać poprawnie swój głos]. <Jeśli zrobi to niepoprawnie>, {głos będzie nieważny}.

() - Hipoteza A <> - Hipoteza B {} - Sankcja [] - Dyspozycja

ROZDZIAŁ VI - WYKŁADNIA PRZEPISÓW PRAWNYCH

1. WPROWADZENIE

wykładnia przepisów prawnych (egzegeza prawnicza, interpretacja prawa) - zespół czynności polegających na formułowaniu jednoznacznych, generalnie-abstrakcyjnych norm z treści przepisów prawnych

wykładnia w znaczeniu pragmatycznym - proces objaśniania przepisów prawnych

wykładnia w znaczeniu apragmatycznym - rezultat tego procesu

reguły walidacyjne - reguły wykładni prawa, rozwiązujące problemy związane z obowiązywaniem prawa, dotyczą: zasad ustalania obowiązywania norm prawnych wyrażonych explicite w przepisach prawnych, uznawania za obowiązujące norm stanowiących konsekwencje norm wyrażonych explicite w przepisach prawnych, uznawania za obowiązujące norm prawa zwyczajowego i precedensowego w prawie stanowionym itp.

2. PRZYKŁAD - nieważne

3. PODMIOTY DOKONUJĄCE WYKŁADNI

wykładnia abstrakcyjna - rozstrzyga wątpliwości prawne bez związku z konkretnym przypadkiem

wykładnia konkretna - rozstrzyga wątpliwości prawne w związku z konkretną sprawą

Podział wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący:

wykładnia autentyczna - formalna wykładnia, dokonuje jej prawodawca, który ustanowił prawo, a następnie sam je interpretuje - ustala on co jest poprawnym rozumieniem tekstu prawnego (najczęściej Minister Finansów)

cuius est conderese eius est interpretari - “kto jest upoważniony do tworzenia prawa, może je interpretować” - przykład wnioskowania a maiori ad minus (czyli argumentum a fortiori)

wykładnia legalna - dokonywana przez organ, który z mocy prawa uzyskał kompetencje do prowadzenia wykładni powszechnie obowiązującej (do 1997 miał je TK, do 1989 Rada Państwa PRL)

wykładnia legalna delegowana (urzędowa) - szczególne upoważnienie do dokonywania legalnej wykładni określonych przepisów przez wskazany organ państwa zawarte jest w treści aktu normatywnego zawierającego podstawową regulację pewnej dziedziny prawa lub w akcie który taki organ powołuje do życia

wykładnia operatywna (praktyczna) - dokonywana przez sądy i organy administracji w toku rozpatrywania indywidualnych spraw, wiąże formalnie jedynie w sprawie rozpatrywanej

Wykładnia Sądu Najwyższego:

- rozpoznaje skargi kasacyjne wnoszone przez strony od orzeczeń sądu II instancji, jeśli strona stawia zarzut sprzeczności takiego orzeczenia z prawem, jeśli SN uzna kasację to uchyli orzeczenie II instancji i przekaże sprawę do ponownego rozpatrzenia - wtedy sąd ponownie rozpatrzający jest związany wykładnią SN (inne sądy i inne składy sędziowskie SN nie są nią związane)

- podejmuje uchwały, jeśli uzna że celowe jest wyjaśnienie niejasnych przepisów, do podjęcia tych uchwał dochodzi na wniosek określonej osoby (np. RPO, MS, Prezes SN) uchwały zawierające odpowiedź na pytanie prawne zapadają w skłądzie 7 sędziów, nie wiążą one nikogo bezpośrednio

- podejmuje uchwały rozstrzygając zagadnienia prawne pudzące poważne ątpliwości w konkretnej sprawie, podejmuje się je w składzie 7-osobowym lub większym, wiążą one tylko sąd lub skład orzekający SN, który przedstawił takie zagadnienie

- uchwały SN (dwa poprzednie punkty) mogą uzyskać moc zasad prawnych jeśli skład orzekający tak postanowi, uchwały całej izby lub izb połączonych lub całego SN uzyskują moc zasad prawnych z chwilą ich podjęcia - taka wykładnia obowiązuje też inne składy orzekające SN

wykładnia doktrynalna - wykładnia teoretyczna, dokonywana jest przez naukę prawa, nie jest wiążąca, ale ma autorytet, może jej dokonywać każdy prawnik na własny użytek, przykładem mogą być komentarze do aktów normatywnych, publikowane z tymi aktami w nieoficjalnych wydawnictwach

4. FAZY WYKŁADNI

Fazy wykładni:

- porządkująca - odszukanie w materiale przepisów wszystkich koniecznych elementów treściowych normy

- rekonstrukcji normy - odtworzenie reguły postępowania z przepisów o różnych formach

- ustalania jednoznacznej treści normy - ustalenie znaczenia poszczególnych słów i wyrażeń, tak aby każdemu przypisać tylko jedno znaczenie

Podział wykładni ze względu na jej wyniki (zakres):

wykładnia dosłowna - reguły językowe wyznaczają tylko jeden możliwy sposób rozumienia normy, a stopień jej sprecyzowania jest oceniony przez interpretatora jako wystarczający dla określonych potrzeb

odstępstwa od wykładni dosłownej - jeśli w przepisach umieszczona jest definicja legalna, lub gdy następuje złamanie zasady racjonalności prawodawcy (norma jednoznaczna językowo jest sprzeczna z celami regulacji)

wykładnia korygująca - przypisanie normie znaczenia zmodyfikowanego w wyniku zastosowania reguł funkcjonalnych

wykładnia rozszerzająca - przypisanie normie szerszego zakresu (pierwszeństwo ma wykładnia systemowa i funkcjonalna)

wykładnia zwężająca -przypisanie normie węższego zakresy na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej

Ograniczenia:

- wykładni korygującej nie można stosować: do definicji legalnych, przepisu wyznaczającego kompetencje organowi

- wykładni rozszerzającej nie można stosować: w prawie karnym (jeśli rozszerzona miałaby być odpowiedzialność oskarżonego), w prawie podatkowym (jeśli rozszerzone byłyby należności podatkowe), w prawie określającym wyjątki od zasad, lex specialis,

Racjonalność ustawodawcy w procesie wykładni prawa:

- jest przyjęta jako punkt wyjścia dla interpretacji sensu dzieła ustawodawcy

- dzieło kulturowe (literackie, naukowe itd.) jest kreacją człowieka, z którym interpretator dzieli podstawowe właściwości fizyczne i duchowe, jest więc w stanie go zrozumieć, a zrozumienie sensu dzieła jest celem interpretacji

- twórca dzieła jest istotą racjonalną czyli wybiera cele i adekwatne do ich osiągnięcia środki zgodnie z posiadaną przez siebie wiedzą o rzeczywistości, kierując się przy tym niesprzecznym wewnętrznie systemem wartości

- rekonstrukcja przez interpretatora tej wiedzy i systemu wartości pozwala zrozumieć sens dzieła kulturowego będącego przedmiotem dociekań

- dokonując wykładni zakłada się, że ustawodawca wybrał cele i ze względu na nie sformułował przepisy prawne

- wykładni dokonuje się w taki sposób aby osiągnąć pewne cele poprzez przestrzeganie prawa

5. JĘZYKOWE REGUŁY INTERPRETACYJNE

Przykłady reguł językowych rekonstrukcji normy:

- jeśli w przepisie jest zdanie określające czyjeś zachowanie, to uznaje się to za nakaz

- jeśli przepis zawiera zakaz / nakaz - należy go uznać za podstawowy i kluczowy dla odtworzenia normy

- jeśli przepis nie zawiera nakazu / zakazu, to należy go interpretowaź w powiązaniu z jakimś przepisem podstawowym

- jeśli noma z przepisów zostałaodtworzona, trza sprawdzić czy nie ma przepisów modyfikujących treść normy

Przykłady reguł językowych znaczenia normy:

- w celu objaśnienia znaczenia normy należy objaśniać poszczególne jej słowa

- jeśli normy nakazują liczyć się zcudzymi decyzjami interpretacyjnymi, to należy uznać je za wiążące

- w przypadku wieloznaczności normy należy ustalić, jaki sens słowo lub wyrażenie ma nagruncie kontekstu językowego

wykładnia językowa (językowo-logiczna) - dokonuje się interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, a także na zastosowaniu reguł poprawnego myślenia i reguł logiki prawniczej

6. SYSTEMOWE REGUŁY INTERPRETACYJNE

Wyróżniamy trzy ich grupy: 1 - dyrektywy odwołujące się do postulatów zupełności i niesprzeczności systemu prawa, 2 - opierające się na właściwościach struktury systemu prawa i budowy aktów normatywnych, 3 - odwołujące się do zasad systeu prawa

Pierwszy typ dyrektyw (przykłady):

- należy tak ustalać znaczenie normy, by nie była ona sprzeczna z inną normą, i by harmonizowało ono z treścią innych norm gałęzi prawa

- jeśli z danego zbioru przepisów można wyinterpretować dwie normy, a przyjęcie jednej z tych wersji powoduje sprzeczność, to przyjmuje się wersję drugą

Drugi typ dyrektyw:

- jeśli przepis pozostaje w konflikcie z normą-zasadą, to sprawdza się, czy nie ma tu wyjątku od reguły

- w razie sprzecznościnormy z zasadą systemu prawa należy tak ustalić znaczenie normy aby nie była w konflikcie z normą-zasadą

Trzeci typ dyrektyw:

- ustalając znaczenie normy interpretator powinien brać pod uwagę systematykę wewnętrzną aktu, w którym się znajduje

wykładnia systemowa - ustalanie rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w systematyce wewnętrznej aktu prawnego, w całej gałęzi prawa i ze względu na zasady systemu prawa / gałęzi prawa

7. FUNKCJONALNE REGUŁY INTERPRETACYJNE

- należy wybrać takie nzaczenie normy, które będzie prakseologicznie najsłuszniejsze i będzie odpowiadało najbardziej uznanym przez społeczeństwo regułom aksjologicznym czy moralnym

- priorytetowo należy traktowaćwartości chronione przez konstytucję

wykładnia funkcjonalna (celowościowa, teolologiczna) - ustalenie znaczenia przepisu zgodnie z celem (ratio legis), jaki chciał osiągnąć prawodawca ustalając ten przepis, gałąź prawa lub cały system prawa, nadaje się przepisowi takie znaczenie, aby zachowanie zgodne z normą powodowało osiągnięcie tego celu

wykładnia porównawcza - ustalenie znaczenia przepisów poprzez porównanie ich z innmi przepisami o ustalonym znaczeniu i wyciąganiu stąd wniosków co do znaczenia przepisów interpretowanych w układzie synchronicznym - porównuje się przepisy obowiązujące w różnych krajach (systemach prawa) a w układzie diachronicznym porównuje się przepisy obowiązujące teraz z podobnymi przepisami obowiązującymi kiedyś (wykładnia historyczna)

koncepcja derywacyjna - wykładni podlega każdy przepis prawa nawet przy względnej jasności przepisu, trzy fazy: porządkująca, rekonstrukcyjna, percepcyjna, odrzucenie zasady clara non sunt interpretanda; autor - M. Zieliński

koncepcja semantyczna (klasyfikacyjna) - opiera się na zasadzie clara non sunt interpretanda (jasne prawo nie wymaga wykładni), mniejsza uwaga skupiona jest na rekonstrukcji normy, większa na ustalaniu językowego sensu tekstu; autor: J. Wróblewski,

potrzeba wykładni prawa - wynika według koncepcji semantycznej z: naturalnych niejednoznaczności języka naturalnego i prawnego, w których sporządza się akty normatywne; błędów popełnionych przez ustawodawcę; zamierzonych nieostrości i niejednoznaczności wypowiedzi normatywnych umieszczonych przez prawodawcę w akcie prawnym; ze starzenia się regulacji normatywnych

koncepcja fazowa - wykładnia składa się z dwóch faz: walidacyjnej i derywacyjnej; autor: L. Leszczyński

topiki prawnicze - prawnicze maksymy, paremie, reguły rozumowania i postępowania przyj,ęte przez kulturę prawniczą, pomocne przy wykładni prawa

Przykłady topików prawniczych:

in dubio pro reo - wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego

rubrica legis non est lex - tytuł (przepis) prawa nie jest tekstem prawa

sensum, non verba spectamus - patrzymy na sens, a nie na słowa

absurda sunt vitanda - należy unikać niedorzeczności

8. WYKŁADNIA STATYCZNA I DYNAMICZNA

koncepcja statyczna wykładni - znaczenie norm prawnych powinno być stałe, nie ulegać zmianiem, być niezależne od innych czynników, tak długo jak obowiązuje przepis, obowiązuje jego znaczenie, ustala się, „co miał na myśli” prawodawca - dlatego jest to wykładnia subiektywna

koncepcja dynamiczna wykładni - ma charakter adaptacyjny (dostosowana musi być do aktualnego systemu kulturowego); znaczenie normy należy ustalać na podstawie szeroko rozumianego aksjologicznego kontekstu jej funkcjonowania, sens normy się zmienia wraz ze zmianami wżyciu społecznym

koncepcja wykładni „aktualnego ustawodawcy” - to modyfikacja teorii wykładni dynamicznej, łagodzi jej niedogodności, interpretując prawo należy mieć wzgląd na preferencje aksjologiczne i wiedzę o rzeczywistości, cele polityczne ustawodawcy

9. INTERPRETACJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO I WSPÓLNOTOWEGO

wykładnia umów międzynarodowych - znaczenie decydujące ma wykładnia językowa, znaczenie posiłkowe: systemowa i funkcjonalna

wykładnia prawa unijnego - podstawowe zasady to zasady językowe, jeśli termin może być rozumiany rozbieżnie w różnych językach państw członkowskich, to przyjmuje się wersję która najmniej obciąża podmioty indywidualne, a wystarcza do osiągnięcia zamierzonego celu, wykładnia systemowa nakazuje interpretować prawowtórnetak, by niebyło sprzeczne z pierwotnym, podstawowa rola interpretatora przypada ETS

10. POWRÓT DO PRZYKŁADU - nieważne…

ANEKS - tysz nieważny, kto chce niech se poczyta

ROZDZIAŁ VII - GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI O PRZEPISACH PRAWNYCH I WYKŁADNI ?

1. INFORMACJA ABSTRAKCYJNA BEZPOŚREDNIA UDOSTĘPNIANA TRADYCYJNIE

Wejście w życie aktu - od dnia, w którym to się stało wszyscy mają obowiązek przestrzegania danego aktu prawnego, warunkiem wejścia powszechnie obowiązującego aktu w życie jest jego publikacja w odpowiednim dzienniku (wg Konstytucji)

Vacatio legis - okres od promulgacji (ogłoszenia aktu) do jego wejścia w życie, w większości przypadków trwa 14 dni, może być dłuższy (nawet kilka miesięcy) lub krótszy (w wyjątkowych sytuacjach na mocy ustawy)

DZIENNIK USTAW RP:

Wydawany przez prezesa RM, publikuje się w nim powszechne źródła obowiązującego prawa z wyjątkiem źródeł prawa miejscowego, a więc:

- Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia (również te z mocą ustawy)

- teksty jednolite ustaw i Konstytucji i rozporządzeń

- uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra

- orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych umieszczonych w Dz. U.

Teksty umów międzynarodowych zawierane przez Polskę mogą być publikowanew formie załączników do Dziennika Ustaw stanowiących odrębną całość, ale o takiej samej mocy prawnej jak Dz. U.

WOJEWÓDZKIE DZIENNIKI URZĘDOWE:

Ogłaszane są w nich źródła prawa miejscowego:

- Akty Prawa Miejscowego wojewody i organów administracji niezespolonej

- APM stanowione przez sejmik województwa, organy powiatu i gminy (statuty)

- akty Prezesa RM uchylające APM

- wyroki NSA dotyczące skarg na APM

DZIENNIK URZĘDOWY RP „MONITOR POLSKI”

Wydaje go Prezes Rady Ministrów - publikuje się w nim:

- zarządzenia Prezydenta wydane na podstawie ustawy

- uchwały RM i zarządzenia Prezesa RM wydane na podstawie ustawy

- teksty jednolite powyższych aktów

- orzeczenia TK w sprawach aktów niepublikowanych lub publikowanych w Monitorze

- Uchwały Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Narodowego wskazane w ustawie

- akty urzędowe Prezydenta RP wskazane w ustawie

- inne akty wskazane w ustawach lub na podstawie zarządzenia Prezesa RM

Udostępnianie dzienników: jest bezpłatne, obowiązek ten mają: wójtowie, burmistrzowie, starostowie (Dz. U. i MP) lub wojewoda (Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe)

DZIENNIKI URZĘDOWE MINISTRÓW I INNYCH URZĘDÓW CENTRALNYCH:

Publikuje się w nich:

- akty normatywne organu wydającego dziennik i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych

- uchwały RM uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik

- orzeczenia TK w sprawie w.w. aktów

- inne informacje, komunikaty, obwieszczenia ministrów i urzędów centralnych

Ukazuje się kilkanaście Dzienników Urzędowych (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Łączności (i wszystkich pozostałych resortów), poza tym Dzienniki Urzędowe: Komitetu Integracji Europejskiej, NBP, ZUS, Komitetu Badań Naukowych, Głównego Urzędu Miar, Komisji Papierów Wartościowych i Walut)

DZIENNIKI URZĘDOWE I DOKUMENTY RZĄDOWE PAŃSTW OBCYCH I UE:

Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich - Official Journal of the European Communities

- wydawany od 1967 w dwóch seriach

- seria L - publikuje się w niej akty normatywne: rozporządzenia, część dyrektyw i decyzji (inne akty UE nabierają mocy w wyniku notyfikacji), wchodzą życie w terminie określonym, albo po 20 dniach od ogłoszenia

- seria C - publikuje się w niej inne dokumenty

Udostępnianie OJotEC:

- Urząd Komitetu Integracji Europejskiej w Warszawie

- sieć RCIE (Regionalne Centra Informacji Europejskiej)

- w Przedstawicielstwie Komisji Europejskiej w Warszawie

- w CDE (Centra Dokumentacji Europejskiej)

- w sieci Euroinfo

ZBIORY ORZECZNICTWA:

TK: wydaje „Orzecznictwo TK. Zbiór Urzędowy”

SN: wydaje „Orzecznistwo SN. Zbiór Urzędowy. Izba Administracyjna / Karna / Cywilna”

2. INFORMACJA ABSTRAKCYJNA BEZPOŚREDNIA UDOSTĘPNIANA ON-LINE

Bazy publiczne i nieodpłatne:

www.sejm.gov.pl - internetowy system informacji prawnej Sejmu RP - akty prawne publikowane w Dz.U. i MP od 1918 roku, oraz ujednolicone teksty ustaw

www.ukie.gov.pl - akty związane z wejściem Polski do UE, akty prawa pierwotnego i wtórnego, oraz polskie akty dotyczące integracji

Bazy komercyjne:

- System Informacji Prawnej LEX i Akty Prawne Online (www.prawo.lex.pl)

- Lex Polonica (www.lexpolonica.pl)

- ARS Lexum (www.arsinfo.pl)

- Komputerowy Radca Prawny

- System informacji prawnej Advocatus Online

3. KOMPUTEROWE BAZY DANYCH NA ŚWIECIE

- amerykański system LEXIS - zawiera akty prawodawcze federalne i stanowe, orzecznictwo precedensowe sądów, ustawodawstwo i orzecznictwo Wielkiej Brytanii i ustawodawstwo Francji

- CELEX - system informacji prawnej wspólnot europejskich - pierwotne i wtórne praw Wspólnot, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, prawo krajowe państw UE związane z wprowadzaniem dyrektyw

ROZDZIAŁ VIII - WSPÓŁPRACA PRAWNIKA I EKONOMISTY

1. PROFESJE PRAWNICZE W POLSCE

Podział klasycznych profesji prawniczych:

a) zawody związane z pełnieniem funkcji władzy państwowej (publiczne): sędziowie, prokuratorzy, referendarze sądowi

b) wolne zawody prawnicze: adwokaci, radcy prawni

c) zawód łączący elementy funkcji publicznej z cechami wolnego zawodu: notariusze

legislator - prawnik przygotowujący projekty aktów normatywnych

aplikacja - kształcenie umiejętności praktycznych prawnika po ukończeniu studiów, trwa od 2.5 - 3.5 roku, jest wymagana do uzyskania uprawnień do wykonywania klasycznych zawodów prawniczych, zakończona jest egzaminem

bez aplikacji - osoby wykonujące pomocnicze funkcje dla radców prawnych i adwokatów, referenci prawni w urzędach

2. ROLA PRAWNIKA W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Prawnicy obsługujący sferę gospodarczą: radcy prawni, notariusze, adwokaci

Współpraca prawnika i ekonomisty w przedsiębiorstwie:

1. uzyskuje się od prawników abstrakcyjną i sytuacyjną informację o prawie

2. opinie prawne - wydawane na piśmie, mogą być wydawane przez: adwokata, radcę prawnego, nauczyciela akademickiego posiadającego wykształcenie prawnicze, pracowników organów publicznych

3. prawnik doradza w istotnych sprawach związanych z prowadzeniem firmy

4. w imieniu firmy prawnik negocjuje z przedstawicielami innych firm i organami władzy publicznej na temat warunków umów czy wykonania zobowiązań

5. prawnik bierze udział w tworzeniu lub tworzy ważne akty prawne w firmie

6. prawnik występuje jako pełnomocnik firmy w sądach czy przed organami administracji

pełnomocnictwo procesowe - złożona instytucja prawna skłądająca się ze stosunku prawnego wewnętrznego (między mocodawcą a pełnomocnikiem) i stosunku prawnego zewnętrznego (między pełnomocnikiem i sądem/przeciwnikiem w procesie)

prawo do pełnomocnictwa procesowego w sprawach cywilnych mają: adwokat, radca prawny, współuczestnicy sporu, rodzice, małżonek, małżeństwo, zstępni strony, osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia lub pracownicy jeśli stroną procesową jest przedsiębiorca

windykacja należności - postępowanie w celu odzyskania należności firmy (wysłanie wezwania do zapłaty >> negocjacje przedsądowe >> wszczęcie postępowania sądowego >> negocjacje przedegzekucyjne >> egzekucja sądowa)

3. KRYTERIA WYBORU I OCENY PRAWNIKA

profesjonalizm - wysoka wiedza prawnicza i inne umiejętności ważne w dokonywaniu czynności prawnych: sztuka negocjacji, retoryka, erystyka

zakres oferowanych usług, postawa moralna

zakaz reklamy - prawnicy w Polsce nie powinni reklamować swoich usług (adwokaci, radcy prawni i notariusze nie są przedsiębiorcami w myśl polskiego prawa), dozwolone jest jednak tworzenie stron WWW kancelarii czy zespołów adwokackich

METODY WYBORU FIRM PRAWNICZYCH:

1. aktywne: wybór dyktowany opinią, jaką cieszy się dana firma; wybór oparty na rekomendacji znajomych, wybór wyznaczony przez rekomendacje poprzednich klientów

2. pasywne: inercja - zawsze korzystaliśmy z usług tej firmy; wybór narzucany przez centralę; rutyna - wolimy korzystać z usług jednej firmy; bezpieczeństwa - lepiej korzystać z usługi największej z firm; dostępność - lepiej korzystać z usług firmy prawniczej działającej na rynku lokalnym

wynagrodzenie: adwokaci i radcy prawni mają stawki określane przez strony (zasada swobody umów); notariuszom stawki maksymalne ustala Minister Sprawiedliwości (taksa notarialna)

4. ADWOKAT I RADCA PRAWNY: WOLNE ZAWODY PRAWNICZE

wolny zawód - adwokat, radca prawny, lekarz, dziennikarz

Cechy wolnego zawodu:

- służebność publiczna - misja ochrony rozwijania lub gwarantowania dóbr wyższego rzędu

- intelektualny charakter czynności zawodowych

- intelektualna i ekonomiczna niezależność osoby wykonującej zawód

- zasady etyki zawodowej

- świadczenie usług na własną odpowiedzialność

- obowiązek przynależności do korporacji zawodowej

radca prawny a adwokat - radca prawny nie może występować w sprawach karnych (od tego są jednak wyjątki), rodzinnych i opiekuńczych

korporacje zawodowe - forma zdecentralizowanej administracji publicznej, podlegają nadzorowi państwa i sądowej kontroli rozstrzygnięć adresowanych do swoich członków, decydują o dopuszczeniu do wykonywania zawodu, stosują środki dyscyplinarne wobec członków tych korporacji

5. ADWOKAT

adwokat - świadczy pomoc prawną osobom fizycznym, przedsiębiorcom i jednostkom organizacyjnym i innym jednostkom nie posiadającym osobowości prawnej, adwokaci podlegają Konstytucji i ustawom, zasięg podmiotowy i przedmiotowy pomocy prawnej udzielanej przez nich nie jest ograniczony prawem

Podstawa prawna: UMOWA O ADWOKATURZE (26.05.1982 + nowelizacje)

adwokatura (palestra) - ogół adwokatów i aplikantów adwokackich zorganizowanych na zasadach samorządu zawodowego

Funkcje adwokata:

­- udzielanie pomocy prawnej (w szczególności porad prawnych)

- sporządza opinie prawne

- sporządza projekty aktów prawnych

- występuje przed sądami i urzędami na podstawie udzielonego pełnomocnictwa

Od 1997 roku adwokat sam wybiera formę wykonywania zawodu (w PRL były to zespoły adwokackie). Pracują teraz głównie w spółkach (jawnych, cywilnych, komandytowych i partnerskich) a także w kancelariach.

Kodeks Etyki Prawnika - zachowanie umiaru w wypowiedziach, zakaz stosowania zniesławień i zniewag, podawania fałszywych informacji, udzielania pomocy prawnej ułatwiającej popełnienie przestępstwa, tajemnica zawodowa, nie podejmuje się prowadzenia spraw, jeśli wcześniej pomagano obecnemu przeciwnikowi, nie można przyjąćsprawy, jeśli było się w niej świadkiem

Wynagrodzenie adwokata - określane w drodze swobody umów adwokata z klientem

Izba adwokacka - podstawowa jednostka samorządu adwokackiego, tworzona przez aplikantów i adwokatów na określonym terenie (w Polsce jest ich 24), jej zgromadzenie zwyczajne odbywa sięraz w roku

Organy Izby Adwokackiej:

- zgromadzenie izby

- okręgowa rada adwokacka

- sąd dyscyplinarny

- komisja rewizyjna

Okręgowa rada adwokacka - dziekan (reprezentuje ORA), 5-15 członków, 2-4 z-ców członków, ponadto prawo do uczestniczenia w jej posiedzeniach przysługuje prezesowi sądu dyscyplinarnego i przewodniczącemu komisji rewizyjnej

Krajowe organy adwokatury: Krajowy Zjazd Adwokatury, Naczelna Rada Adwokacka, Wyższy Sąd Dyscyplinarny i Wyższa Komisja Rewizyjna

Warunki wpisu na listę adwokatów (o wpisie decyduje Okręgowa Rada Adwokacka w formie uchwały):

- pełnia praw publicznych i pełna zdolność do czynności prawnych

- nieskazitelny charakter

- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce (lub za granicą jeśli są uznawane za równorzędne) i tytuł magistra

- ukońcenie aplikacji adwokackiej w Polsce i złożenie egzaminu adwokackiego

Zwolnienie z obowiązku wykonania aplikacji:

- profesorowie i doktorzy habilitowani Nauk prawnych

- jeśli 3 lata zajmowało się stanowisko notariusza, sędziego, prokuratora

- jeśli 3 lata było się radcą prawnym (mając kwalifikacje notarialne, sędziowskie lub prokuratorskie, bądź kończąc aplikację radcowską i składając egzamin radcowski)

- cudzoziemcy jeśli: ukończyli studia prawnicze równorzędne, znają polski w mowie i piśmie, są wpisani na listę adwokatów w swoim kraju i wykonywali tam zawód adwokata - wtedy zdają tylko egzamin w okręgowej radzie

odpowiedzialność dyscyplinarna - dotyczy adwokatów i aplikantów, za naruszenie zasad etyki odpowiadają przed sądem dyscyplinarnym (niezawisłym, opierającynm swoje wyroki na mocy przekonania opartego na swobodnej ocenie dowodów)

pełnomocnictwo substytucyjne - prawo dadwokata do wyręczenia się innym adwokatem lub radcą prawnym i na odwrót

6. RADCA PRAWNY

radca prawny ­ świadczy pomoc prawną: porady prawne, opinie prawne, sporządzanie projektów aktów prawnych, występowanie przed sądami i urzędami jako zastępstwo prawne i procesowe

Podstawa prawna: USTAWA O RADCACH PRAWNYCH (6.07.1982 + nowelizacje)

Radca prawny wykonujący swój zawód jako „wolny”:

- pracuje na podstawie umowy zlecenia

- w kancelarii radcy prawnego lub w spólce (jawnej, cywilnej, partnerskiej, komandytowej)

Radca prawny wykonujący swój zawód w ramach stosunku pracy:

- zajmuje samodzielne stanowisko, podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej

- nie może świadczyć pomocy prawnej osobom fizycznym

Kodeks Etyki Radcy Prawnego - zakaz dokonywania czynności, które uwłaczałyby godności zawodu radcy prawnego lub podważałyby zaufanie do niego, zakaz udzielania przez radcę informacji nieprawdziwych sądowi, tajemnica zawodowa,

Wynagrodzenie radcy prawnego: minimalne stawki określa Minister Sprawiedliwości, wysokość honorarium ustalana na drodze swobody umów, w porozumieniu radcy z klientem

Okręgowa Izba Radców Prawnych - podstawowa jednostka samorządu zawodowego radców prawnych, zgromadzenie odbywa się raz w roku, przynależność radcy prawnego do samorządu zawodowego jest obowiązkowa, w jej skład wchodzą radcy prawni i aplikanci z danego obszaru

Organy Okręgowej Izby Radców Prawnych:

- zgromadzenie i rada okręgowej izby radców prawnych

- okręgowa komisja rewizyjna

- okręgowy sąd dyscyplinarny

Krajowe organy Samorządu radców prawnych: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny - kadencja każdego z nich trwa 4 lata

Warunki wpisania na listę radców prawnych (o wpisie decyduje Rada Okręgowej Izby Radców Prawnych w formie uchwały):

- pełnia praw publicznych i pełna zdolność do czynności prawnych

- nieskazitelny charakter

- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce (lub za granicą jeśli są uznawane za równorzędne) i tytuł magistra

- ukończenie aplikacji radcowskiej w Polsce i złożenie egzaminu radcowskiego

Zwolnienie z obowiązku wykonania aplikacji:

- profesorowie i doktorzy habilitowani Nauk prawnych

- jeśli 3 lata zajmowało się stanowisko notariusza, sędziego, prokuratora lub adwokata

- cudzoziemcy jeśli: ukończyli studia prawnicze równorzędne, znają polski w mowie i piśmie, są wpisani na listę adwokatów w swoim kraju i wykonywali tam zawód adwokata - wtedy zdają tylko egzamin w okręgowej radzie

Odpowiedzialność: radcy podlegają odpowiedzialności przed sądem dyscyplinarnym za naruszenie zasad etyki, najwyższą karą jest pozbawienie praw do wykonywania zawodu

7. NOTARIUSZ

notariusz - powoływany do czynności prawnych, którym strony muszą lub chcą nadać formę notarialną, jest osobą zaufania publicznego, podlega Ministrowi Sprawiedliwości, dokumenty przez niego wystawione mają charakter urzędowy.

Podstawa prawna: Ustawa z 14.02.1991

Kancelarie notarialne - tworzone od 1991 roku, każdy notariusz może prowadzić tylko jedną kancelarię

Funkcje notariusza:

- sporządzanie aktów notarialnych, poświadczeń, protestów weksli i czeków

- sporządzanie wpisów, odpisów i wyciągów dokumentów, projekty aktów, oświadczeń i innych dokumentów

- spisywanie protokołów i doręczanie oświadczeń

Obowiązki notariusza:

- odmówienie dokonania czynności sprzecznej z prawem i dostarczenie uzasadnienia odmowy w terminie 7 dni

- potwierdzenie tożsamości stron dokonujących czynności notarialnej

- obecność w trakcie składania przez strony podpisów na aktach notarialnych i poświadczanych

Kodeks Etyki Notariusza - tajemnica zawodowa, chyba że zeznaje w sądzie jako świadek, nie może być zatrudniony bez zgody Izby notarialnej (chyba że jako pracownik naukowy, dydaktyczny), nie może podejmować czynności które uwłaczają jego funkcji, jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej

Odpowiedzialność: za przewinienia zawodowe notariusz odpowiada dyscyplinarnie

Wynagrodzenie: na podstawie swobody umów, biorąc pod uwagę taksę notarialną (maksymalna stawka dla notariusza ustalana przez Ministra Sprawiedliwości)

Samorząd Notariuszy: składa się z izb notarialnych i Krajowej Rady Notarialnej

Izba Notarialna - tworzą ją notariusze prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego. Organami Izby notarialnej są: walne zgromadzenie notariuszy izby, rada izby notarialnej i sąd dyscyplinarny

Rada Izby Notarialnej - przewodniczy jej prezes, sprawuje nadzór nad notariuszami i opiniuje wnioski w sprawach powołania ich do zawodu lub odwołania z zawodu, organizuje szkolenia aplikantów, nadzór nad notariuszami sprawuje Minister Sprawiedliwości i Rady Izb Notarialnych.

Minister sprawiedliwości nadzoruje organy samorządu notarialnego osobiście, poprzez prezesów Sądów Apelacyjnych i Okręgowych i inne wyznaczone osoby

Warunki wykonywania zawodu notariusza:

- pełnia praw cywilnych i obywatelskich i polskie obywatelstwo

- nieskazitelny charakter

- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych

- ukończenie aplikacji notarialnej i złożenie egzaminu notarialnego

- praca w charakterze asesora notarialnego co najmniej 2 lata

- ukończony 26 rok życia

Notariuszami mogą być też:

- profesorowie i doktorzy habilitowani Nauk prawnych

- sędziowie, radcy prawni, proskuratorzy i adwokaci, jeśli wykonywali swój zawód co najmniej 3 lata

Notariuszy powołuje i wyznacza siedzibę ich kancelarii Minister Sprawiedliwości.

8. UWAGI O DOBREJ WSPÓŁPRACY - same bzdury

9. ŚWIADCZENIE USŁUG PRAWNICZYCH W UNII EUROPEJSKIEJ

Dyrektywa z 1977 r. - określiła swobodę każdego adwokata Unii, który chce świadczyć dorywczo usługę prawną w innym państwie członkowskim - musi on jednak działać w porozumieniu z adwokatem lokalnym

Dyrektywa z 1988 r. - określiła zasady wzajemnego uznawania dyplomów przez państwa członkowskie

Dyrektywa z 1998 r.:

- ułatwiła wykonywanie stałej praktyki prawniczej w innym państwie niż państwo uzyskania kwalifikacji

- możliwość pracy prawniczej w innym państwie na zasadzie samozatrudnienia (selfemployed) lub stosunku nawiązanego z określonym podmiotem (salaried)

- wg dyrektywy prawnik to osoba która ma obywatelstwo państwa członkowskiego i uzyskała na jego terenie prawo do wykonywania zawodu

- prawnik taki może na ternie każdego państwa członkowskiego udzielać porad co do prawa wspólnotowego, międzynarodowego i prawa państwa macierzystego oraz prawa państwa, w którym to robi (host Member State)

- swoboda to ograniczona być może co do czynności związanych z obrotem nieruchomości i sprawami spadkowymi (w państwach w których te rzeczy robi osoba specjalnie upoważniona) lub też co do czynności związanych z zastępstwem procesowym

- prawnik chcący wykonywać stałą praktykę w innym państwie powinien zarejestrować się w odpowiednim organie tego państwa

- prawnik taki może też brać udział w zgromadzeniach organów profesyjnych (prawniczych, adwokackich) danego państwa

Ustawa o wykonywaniu w Polsce zawodu przez prawników zagranicznych:

- zasada wzajemności - prawnicy zagraniczni chcący wykonywać zawód w Polsce będą mieli taki sam status jak Polacy, ale jego państwo ojczyste musi wykazać się zasadą wzajemności

- prawnicy zagraniczni wykonują w Polsce zawód na zasadzie lojalności i zaufania

ROZDZIAŁ IX - OBOWIĄZYWANIE PRAWA W CZASIE I PRZESTRZENI

1. KRYTERIA OBOWIĄZYWANIA PRAWA

Formalne kryteria obowiązywania prawa:

- norma została ustanowiona w odpowiedniej formie i przez odpowiedni organ (mający formalną władzę nad adresatem normy)

- nie została formalnie uchylona i została ogłoszona urzędowo

- nie jest sprzeczna z żadną inną normą obowiązującą, a jeśli jest to nie utraciła mocy ze względu na regułę kolizyjną

- normy da się też wyinterpretować z przepisów prawnych, jeśli nie są wyrażone w nich bezpośrednio

Aksjologiczne kryteria obowiązywania prawa: odwołują się do zgodności norm z innym systemem wartości, prawo obowiązuje bo jest sprawiedliwe i moralne, prawo nie obowiązuje bo jest niesprawiedliwe i niemoralne

Cywilne nieposłuszeństwo - świadome i na ogół publiczne naruszanie prawa przez jednostkę w interesie publicznym, zwrócenie uwagi państwa na niesprawiedliwość prawa

Behawioralne (realistyczne, socjologiczne) obowiązywanie prawa: prawo obowiązuje, bo jest przesttrzegane przez większość adresatów

Desuetudo (odwyknienie) - uznaje się za nieobowiązujące te akty prawotwórcze, które nie były stosowane długo przez organy władzy mimo zaistnienia odpowiednich okoliczności (czyli łamanie ich przepisów)

2. OBOWIĄZYWANIE AKTÓW PRAWODAWCZYCH

Akty normatywne a zasada lex retro non agit:

Prawodawca w akcie prawodawczym decyduje, że:

a) akt ma być stosowany tylko do stanów rzeczy, które powstaną po wejściu danego aktu w życie (zasada lex retro non agit jest tu realizowana)

b) akt ma być stosowany tylko do stanów rzeczy, które powstały i zakończyły się przed wejściem w życie tego aktu ( jest to wyjątek)

c) akt ma być stosowany w przypadkach a) i b) naraz (jest to wyjątek)

retroakcja - działanie prawa wstecz, WYJĄTKOWO dopuszczalne jest stosowanie retroakcji, gdy ustawa wcześniejsza jest korzystniejsza dla podmiotu i gdy prawo wiąże się z korzyściami lub nagrodami

Akt prawotwórczy przestaje obowiązywać z dniem:

- zniesienia go przez przepisy derogujące innego aktu

- wskazanym w samym akcie, o ile został wydany na czas określony

W prawie karnym: odpowiedzialności podlega tylko ten, kto popełnił czyn zabroniony w myśl ustawy obowiązującej w momencie popełnienia czynu

W prawie karnym stosuje się też zasadę res iudicata - powagi rzeczy osądzonej - tzn. nie uchyla się wyroku wobec osoby skazanej za popełnienie czynu, który w myśl nowego prawa nie jest już zabroniony, ale wtedy był

W prawie cywilnym: ocenia się ważność i treść czynności prawnej zgodnie z prawem obowiązującym w momencie jej dokonania

Prawo intertemporalne (międzyczasowe) - rozstrzyga, czy do stosunku cywilnoprawnego, który powstał przed uchyleniem dawnej normy i trwał nadal pod rządem nowej normy, stosować normy dawne czy nowe

3. STOSOWANIE PRAWA Z UWZGLĘDNIENIEM REGUŁ KOLIZYJNYCH

Reguły kolizyjne: chronologiczna, merytoryczna, hierarchiczna, usuwają sprzeczności w prawie

Reguła chronologiczna, temporalna - norma późniejsza uchyla zastosowanie normy wcześniejszej - lex superior derogat legi inferiori

Warunki zastosowania reguły chronologicznej:

- normy nie są ustanowione jednocześnie

- norma późniejsza nie jest hierarchicznie niższa od normy wcześniejszej

- norma późniejsza nie jest zakresowo szersza niż norma wcześniejsza

Reguła hierarchiczna - norma hierarchicznie niższa nie narusza normy hierarchicznie wyższej (ale normy te muszą należeć do aktów normatywnych o różnej mocy prawnej) - lex posterior derogat legi priori

Reguła merytoryczna - norma regulująca sytuację szczególną uchyla normę regulującą sytuację ogólną - lex specialis derogat legi generali

Warunki zastosowania reguły merytorycznej:

- między normami zachodzi stosunek: norma ogólna - norma szczegółowa

- norma szczególna weszła w życie nie wcześniej niż norma ogólna (lex posterior generalis non derogat legi priori speciali)

- norma szczególna ma w hierarchii stopień nie niższy niż norma ogólna

4. OBOWIĄZYWANIE PRAWA NA PODSTAWIE REGUŁ WNIOSKOWAŃ PRAWNICZYCH (REGUŁ INFERENCYJNYCH)

wnioskowanie instrumentalne (z celu na środki) - jeśli dozwolony jest (należy osiągnąć) cel, to dozwolone są także (należy dopuścić) środki konieczne do osiągnięcia celu (reguła instrumentalnego nakazu); jeśli dozwolony jest cel, to należy zakazać wszelkich środków będących warunkiem wystarczającym niezrealizowania celu (reguła instrumentalnego zakazu)

wnioskowanie z podobieństwa (argumentum a simili, wnioskowanie przez analogię) - jeśli obowiązuje norma N1, odnosząca się do stanu rzeczy S1, to należy wnosić, że obowiązuje także norma N2, wprawdzie nie wyrażona w tekście prawnym, ale regulująca stan rzeczy S2 w sposób istotny i podobny do stanu rzeczy S1, wnioskowanie to stosuje się w prawie prywatnym (cywilnym), uzupełnia ono luki prawne, w szczególności luki konstrukcyjne

Przykłady argumentum a simili:

- analogia legis - wnioskowanie z ustawy - zastosowanie do stanu rzeczy nieuregulowanego (luka) regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luką

- analogia iuris - wnioskowanie z prawa - sformułowanie nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką w procesie stosowania prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy bądź zasad prawa

wnioskowanie z przeciwieństwa (argumentum a contrario) - skoro prawo milczy na temat obowiązku, to go nie ma, stosowane gdy prawodawca używa słów: „wyłącznie”, „tylko”, „jedynie”

Inne sposoby wnioskowań:

Argumentum a rubrica - wnioskowanie z systematyki ustawy

Argumentum a fortiori - wnioskowanie z siły

Argumentum a maiori ad minus - metoda wnioskowania a fortiori, wnioskowanie „z większego na mniejsze” - jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś „więcej”, to jest uprawniony do czynienia czegoś „mniej”

Argumentum a minori ad maius - metoda wnioskowania a fortiori, wnioskowanie „z mniejszego na większe” - jeśli komuś jest zakazane czynienie czegoś „mniej”, to to tym bardziej nie może on czynić czegoś „więcej”

5. OBOWIĄZYWANIE PRAWA W PRZESTRZENI

państwa unitarne (np. Polska) - akty stanowione przez organy naczelne i centralne obowiązują na całym ich terytorium, a akty organów terenowych na obszarze sprawowania władzy przez te organy

terytorium Polski - obszar lądowy i głąb ziemi zwężający się stożkowo wyznaczony granicami państwa, słup powietrza do 90 km nad obszarem państwowym, obszar morski 12 mil morskich od brzegu, na statkach polskich obowiązuje jurysdykcja polska, ale nie jest to terytorium państwa

Prawo karne w Polsce: stosuje się jeśli przestępstwo zostało popełnione na terytorium Polski (lub na polskim statku wodnym / powietrznym), bez względu na obywatelstwo sprawcy - wyjątek: immunitety dyplomatyczne, konsularne, krajowe. Obywatel polski który popełnił przestępstwo (w myśl polskiego KK) na terenie kraju, gdzie jest dozwolone, nie podlega odpowiedzialności

Represja wszechświatowa - ściganie przestępstw objętych międzynarodowymi konwencjami, niezależne od miejsca popełnienia przestępstwa i obywatelstwa (pod warunkiem ratyfikacji danej konwencji i uznanie danego czynu za zagrożony w myśl prawa danego państwa)

Przestępstwa ścigane w myśl represji wszechświatowej w Polsce: ludobójstwo, niewolnictwo, handel kobietami i dziećmi, fałszowanie forsy, handel dragami, naruszanie podstawowych praw człowieka

Prawo cywilne: obowiązuje TYLKO na terytorium Polski i obywateli polskich, a także zagranicznych którzy mogą mieć w Polsce prawa obywatelskie na równi z Polakami

Prawo prywatne międzynarodowe - decyduje w momencie, gdy jakieś zdarzenie ma miejsce za granicą państwa, określa jakie państwo powinno rozstrzygać sprawę cywilną z elementem obcym

Arbitraż - sposób rozstrzygania sporów na podstawie prywatnej umowy, postępowanie niepubliczne i jednoinstancyjne, dopuszczany głównie w sprawach o prawa majątkowe

6. OBOWIĄZYWANIE PRAWA WSPÓLNOTOWEGO W CZASIE I PRZESTRZENI

Prawo wspólnotowe obowiązuje w przestrzeni powietrznej, lądowej i morskiej państw członkowskich

7. PRAWO W CYBERPRZESTRZENI

co to internet to chyba wiadomo, Bonca pisze o tym 2 strony :D kto się nudzi może se przeczytać

Akty prawne związane z internetem:

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej z 1999 - moc prawna podpisu elektronicznego

- 2000 - zabronienie spółkom wysyłanie SPAMu (niechcianych e-maili)

- 2001 - Konwencja o cyberprzestępczości - wydana przez Radę Europy

- 1994 - konwencje World Intelectual Property Organisation - prawa autorskie i wykonywanie fonogramów

Akty prawne związane z internetem w Polsce:

- Art. 7. prawa bankowego - oświadczenia woli w związku z dokonywaniem czynności bankowych (przelewy) mogą być dokonywane przez internet

- możliwość wnoszenia podań i pism na elektronicznych nośnikach informacji

- Ustawa o podpisie elektronicznym z 18.09.2001

Prawo a internet:

1. Kodeks Karny wyróżnia przestępstwa komputerowe (hacking, i przestępstwa „tradycyjne” dokonywane w sieci itp.)

2. Regulaminy Sieciowe tworzone przez operatorów sieciowych, providerów, administratorów sieci lokalnych, czy darmowych kont pocztowych

3. Netykieta - zbiór norm obyczajowych, ustanowiony przez internautów (np. wysyłanie e-maili w formie txt (a nie HTML), zakaz SPAMu (niechcianej poczty), floodowania i mailbombingu (wysylania wielu mejli o tej samej treści do jednej osoby)

8. PRAWO NA MORZU OTWARTYM

morze otwarte - wszystkie obszary morskie położone na zewnątrz od granicy wyłącznej strefy ekonomiccznej lub od granicy morza terytorialnego, chyba że państwo nadbrzeżne ustanowiło wyłączną strefę ekonomiczną, morze otwarte nie podlega żadnemu państwu, dno i wnętrze mórz jest uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości, zasady korzystania i ochrony morza otwartego określa prawo międzynarodowe publiczne

9. PRAWO W PRZESTRZENI KOSMICZNEJ

- zakaz prób broni jądrowej pod wodą, w kosmosie i atmosferze (1963)

- zakaz przywłaszczania sobie kosmosu przez państwa (1967)

- odpowiedzialność za szkody kosmiczne (1972)

- konwencja o rejestracji obiektów wypuszczanych w kosmos (1976)

ROZDZIAŁ X - PODMIOTY PRAWA

1. WPROWADZENIE

podmiot prawa - ten, kto na podstawie obowiązującego prawa ma jakieś uprawnienia lub obowiązki

2. OSOBY FIZYCZNE

osoba fizyczna - każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci / uznania za zmarłego, każda osoba fizyczna ma zdolność prawną, ale nie każda ma zdolność do czynności prawnych

śmierć - orzeka o niej Sąd jeśli człowiek zaginął lub nie można ustalić czy żyje, oraz minęło 10 lat od końca roku w którym widziano go po raz ostatni

zdolność prawna - możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków

zdolność do czynności prawnych - możliwość składania oświadczeń woli, które przekształcają sytuację prawną składającego

pełna zdolność do czynności prawnych - osoba fizyczna pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona

ograniczona z.d.c.p. - osoby nieubezwłasnowolnione 13-18 lat, pełnoletnie częściowo ubezwłasnowolnione - nzgoda przedstawiciela ustawowego jest wymagana do przeprowadzenia czynności prawnej

brak z.d.c.p. - osoby poniżej 13 roku życia lub całkowicie ubezwłasnowolnione, czynności prawne tej osoby są całkowicie nieważne

obywatelstwo - nabywa się w sposób pierwotny (prawo krwi lub ziemi), lub wyjątkowo w sposób pochodny (nadanie)

prawo krwi - dziecko nabywa obywatelstwo rodziców bez względu na miejsce urodzenia

prawo ziemi - dziecko nabywa obywatelstwo tego kraju, na którego terenie się urodziło (stosowane w Ameryce)

Utrata obywatelstwa (ogólnie) - przez nabycie obcego, przez zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego, niekiedy przez zamążpójście, wyjątkowo: przez wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej innego kraju, odmowę obowiązku służby wojskowej

Obywatelstwo w Polsce:

Nabycie pierwotne - urodzenie z obojga rodziców polskich, lub gdy jedno z nich jest cudzoziemcem a drugie polakiem (jeśli w ciągu 3 miesięcy nie oświadczą, że chcą dla niego obywatelstwa obcego), przez prawo ziemi jeśli rodzice są apatrydami (bezpaństwowcami), lub gdy są nieznani, lub gdy mają nieokreślone obywatelstwo

Nabycie pochodne - przez przysposobienie, nadanie (orzeka Prezydent), uznanie za obywatela polskiego, przywrócenie obywatelstwa polskiego, repatriację (z mocy prawa)

Utrata obywatelstwa w Polsce - tylko przez zrzeczenie się, za zgodą Prezydenta RP, rozciąga się to z mocy prawa na potomków poniżej 16 roku życia,

Cudzoziemiec - osoba fizyczna nie posiadająca obywatelstwa państwa, na którego terenie przebywa, dyplomaci państw posiadających swoje przedstawicielstwa w krajach pobytu to cudzoziemcy uprzywilejowani

Cudzoziemcy w Polsce:

- korzystają z praw i wolności zapewnionych w Konstytucji

- nie mogą: uczestniczyć w wyborach, być członkami partii politycznych, pełnić służby publicznej

- mogą: prowadzić działalność gospodarczą

wizy - wydają za granicą polskie przedstawicielstwa konsularne, w Polsce wydaje je wojewoda, są 4 rodzaje wiz: repatriacyjna, pobytwa, pobytowa z prawem do pracy, tranzytowa

uchodźca - status ten nadaje się cudzoziemcowi, który w Polsce poszukuje ochrony przed prześladowaniem, nadaje i pozbawia go Minister SwiA

prawo azylu - nadaje MSWiA w porozumieniu z MSZ

bezpaństwowiec (apatryda) - osoba nie posiadająca żadnego obywatelstwa

obywatelstwo europejskie - ustanowione w Traktacie z Maastricht, posiada je każdy, kto posiada przynależność państwową państwa członkowskiego

3. OSOBY PRAWNE

Są nimi samodzielne podmioty lub jednostki organizacyjne, zorganizowane w celu osiągnięcia pewnych celów, dysponujące wyodrębnionym majątkiem, odpowiadające majątkowo za swoje działania, uznane przez prawo za osobę

- mają od momentu powstania zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

- działają poprzez swoje organy

Podziały osób prawnych:

1. korporacje - realizują wspólne cele swoich członków, substratem korporacji są ludzie; przykłady: stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe

2. zakłady - opierają się na wyodrębnionym majątku, ich cele związane są z zaspokajaniem potrzeb destynariuszy, substratem zakładów jest majątek; przykłady: fundacje, spółki akcyjne, przedsiębiorstwa państwowe, banki

1. osoby prawne państwowe - np. Skarb Państwa

2. osoby prawne samorządowe

3. osoby prawne prywatne

1. osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą (przedsiębiorcy)

2. osoby prawne prowadzące działalność innego rodzaju

1. osoby prawne z siedzibą w Polsce

2. osoby prawne z siedzibą za granicą

Powstawanie osób prawnych:

- w trybie notyfikacyjnym (powiadomienie odpowiednich władz państwowych)

- w trybie rejestrowym (powstaje z inicjatywy założycieli a osobowość prawną uzyskuje z chwilą wpisu do rejestru)

- w trybie ustawowym (instytucja tworzona jest w drodze ustawy, której przepisy nadają tej instytucji osobowość prawną)

SKARB PAŃSTWA - specyficzna państwowa osoba prawna, jest substratem państwa, wykonuje uprawnienia właścicielskie w imieniu państwa wobec własności państwowej, złożony jest z jednostek organizacyjnych

Jednostki budżetowe - państwowa jednostka organizacyjna, której dochody i wydatki objęte są budżetem w w pełnej wysokości

Zakłady budżetowe - prowadzą działalność na podstawie przydzielonego im funduszu

Działalność Skarbu Państwa:

- w formach budżetowych (jednostki i zakłady budżetowe)

- w formie jednoosobowych spółek Skarbu Państwa (akcyjnej lub z o.o.)

- poprzez zaangażowanie kapitałowe w działalność innych podmiotów (spółek, fundacji)

PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE - samodzielny (jego organy samodzielnie organizują działalność i podejmują decyzję), samorządny (rola organów samorządu załogi w przedsiębiorstwie) i samofinansujący się podmiot (swojewydatki pokrywa ze swoich dochodów), prowadzący działalność na zasadach racjonalnej gospodarki i rachunku ekonomicznego, jest państwową osobą prawną, osobowość uzyskuje w momencie wpisu do rejestru, podlega nadzorowi organu założycielskiego

organy p. p. - ogólne zabranie pracownicze, rada pracownicza, dyrektor

tworzenie przedsiębiorstw państwowych - przez naczelne i centralne organy administracji państwowej i NBP

prywatyzacja - państwo rezygnuje z własności przedsiębiorstwa na rzecz podmiotów prywatnych lub innych niepaństwowych podmiotów, i poprzez rozporządzenie majątkiem przedsiębiorstwa

Etapy prywatyzacji:

1. zbywanie należących do Skarbu Państwa akcji lub udziałów spółek powstałych w wyniku komercjalizacji (prywatyzacja pośrednia) poprzez: publiczną ofertę, publiczny przetarg, rokowań na podstawie publicznego zaproszenia

2. rozporządzenie majątkiem przedsiębiorstwa poprzez: sprzedaż p-stwa, wniesienie p-stwa do spółki, oddanie p-stwa do odpłatnego korzystania (prywatyzacja pośrednia)

komercjalizacja - przekształcenie p-stwa w spółkę akcyjną lub z o.o., akt komercjalizacyjny sporządza Minister Skarbu

SPÓŁDZIELNIA - dobrowolne zrzeszenie osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swych członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą,nabywa osobowość prawną w momencie wpisu do rejestru

organy spółdzielni - walnezgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd

BANK - samodzielna i samofinansująca się jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, gromadzi środki pieniężne, udziela kredytów itp.

System bankowy w Polsce:

STOPIEŃ 1: NBP - bank emisyjny (monopol na emisję polskich pieniędzy), bank banków (jest bankiem rezerwowym dla banków handlowych), bank gospodarki narodowej (czówa nad równowagąbilansu płatniczego)

STOPIEŃ 2: BANKI HANDLOWE - obsługa rozliczeniowa gospodarki i ludności

SPÓŁKA - prawna forma współdziałania podmiotów dla osiągnięcia wspólnego celu, osobowość prawną w Polsce mają tylko spółki akcyjne i spółki z o.o. (czyli handlowe spółki kapitałowe)

Spółka akcyjna - tworzona z myślą o dużych przedsięwzięciach gospodarczych wymagających dużego nakładu finansowego, wspólnicy mają prawa udziałowe wyrażone w akcjach, nie odpowiadają swoim majątkiem osobistym za zobowiązania spółki, spółka odpowiada całym swoim majątkiem wobec wierzycieli, jej założenie wymaga formy notarialnej

Organy spółki - zarząd, rada nadzorcza, walne zgromadzenie wspólników

Spółka z o.o. - tworzona przez 1 lub więcej osób w każdym dopuszczalnym prawnie celu, chyba że ustawa stanowi inaczej, osobowość prawną zyskują w momencie wpisu do KRS, minimalny kapitał zakładowy to 50 000 zł, wspólnicy odpowiadają swoim majątkiem tylko za zobowiązania podatkowe

Spółki osobowe - nie są osobami prawnymi, są to spółki: jawna, cywilna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna

Spółka cywilna - powstaje przez zawarcie umowy określającej cel gospodarczy, wspólnicy odpowiadają solidarnie za zobowiązania swoim majątkiem, działa na podstawie kodeksu cywilnego

Spółka jawna - unormowana w kodeksie spółek handlowych, powstaje w wyniku umowy spółki, której celem jest prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, podlega wpisowi do KRS, nie ma organów, wspólnicy odpowiadają solidarnie za zobowiązania swoim majątkiem i ponoszą odpowiedzialność subsydiarną

Spółka komandytowa - powstaje w wyniku umowy spółki, której celem jest prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą w której przynajmniej jeden ze wspólników (komplementariusz odpowiada wobec wierzycieli za zobowiązania spółki bez ograniczeń, a odpowiedzialność przynajmniej jednego wspólnika (komandytariusz) jest ograniczona

Spółka partnerska - umożliwia przedstawicielom wolnych zwodów powoływanie firm, które mogą konkurować z zagranicznymi podmiotami tego typu, jest spółką osobową

Spółka komandytowo-akcyjna - nowocześniejsza niż komandytowa, umożliwia pozyskiwanie kapitału przedsiębiorcom, których firmy mają dobrą pozycję na rynku, ale nie chcą się przekształcać w spółki z o.o. i akcyjne

4. PRZEDSIĘBIORCA JAKO PODMIOT PRAWA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

przedsiębiorca - jest nią osoba fizyczna, prawna, nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, lub wspólnik spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez niego działalności gospodarczej - osoby te we własnym imieniu i zawodowo podejmują i wykonują działalność gospodarczą

działalność gospodarcza - zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa itp. Itd. Zorganizowana w sposób ciągły

przedsiębiorca zagraniczny - osoba zagraniczna wykonująca działalność gospodarczą za granicą

5. OSOBY PRAWNE O CELACH POZAGOSPODARCZYCH

fundacje - ustanowione do realizacji zgodnych z podstawowymiinteresami RP celów społecznie lub gospodarczo użytecznych (np. ochrona zdrowia, rozwój nauki itd.), uzyskują osobowość prawnąw momencie wpisu do KRS

stowarzyszenia - dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych

stowarzyszenia zwykłe - mogą je założyć co najmniej 3 osoby fizyczne, informują o utworzeniu wojewodę lub starostę

stowarzyszenia rejestrowane - tworzone przez co najmniej 15 osób fizycznych, wymagają wpisu do KRS dla uzyskania osobowości prawnej

partie polityczne - dobrowolna organizacja społeczna mająca na celu udziałw życiu politycznym, wywieranie wpływu na politykę państwa i sprawowanie władzy, członkowie muszą być pełnoletni, osobowość prawną partie uzykują po zgłoszeniu do ewidencji prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawoe (musi zawierać minimum 1000 podpisów osób pełnoletnich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych)

związek zawodowy - dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych, powstają z uchwały co najmniej 10 osób, nabywają osobowość prawną w momencie wpisu do rejestru KRS

związki pracodawców - samorządne i niezależne zrzeszenia, których celem jest reprezentowanie interesów zrzeszonych członków wobec związków zawodowych oraz organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego, członkami są pracodawcy, zakłada się ten związek w formie uchwały co najmniej 10 osób, nabywa on osobowość prawną w momencie wpisu do rejestru KRS

związki wyznaniowe - organizacja działająca w celu zaspokajania potrzeb religijnych wyznawców (kościoły i inne związki), jest niezależna od państwa w swoich działaniach, prawo ich tworzenia przysługuje co najmniej 15 obywatelom polskim

osoby prawne Kościoła Katolickiego w Polsce - Konferencja Episkopatu Polski, diecezje, metropolie, archidiecezje

6. OSOBOWOŚĆ PRAWNA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

gmina - podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, dysponuje mieniem komunalnym, wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, organ uchwałodawczy to rada gminy, wykonwaczy to zarząd gminy, na czele zarządu wójt w gminie wiejskiej, burmistrz w gminie miejskiej, prezydent w większych miastach

powiat - wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, organami są rada i zarząd ze starostą na czele

województwo - wykonuje zadania publiczne o charakterze wojewódzkim nie zastrzeżonych ustawami na rzecz administracji rządowej w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, organami są sejmik i zarząd, przewodniczącym zarządu jest marszałek województwa

7. ORGANY PAŃSTWA - PODMIOTY NIE MAJĄCE ODRĘBNEJ OSOBOWOŚCI PRAWNEJ

organy państwa - podmioty prawa, które mogą dokonywać działań w imieniu państwa

Podziały organów państwa:

Centralne - zakres działania na całym terytorium państwa

Terenowe - zakres działania na określonej części terytorium państwa

Jednoosobowe - np. prezydent

Wieloosobowe - np. Rada Ministrów

Pochodzące z wyboru - np. Sejm

Pochodzące z nominacji - np. wojewoda

Powoływane na czas określony - np. Sąd Najwyższy

Powoływane na kadencję - np. Sejm

O kompetencji ogólnej - np. Rada Ministrów

O kompetencji specjalnej - np. minister

Konstytucja wyróżnia cztery grupy organów państwa: ustawodawcze, wykonawcze, sądy i trybunały, organy kontroli państwowej i ochrony prawa

Organy ustawodawcze w Polsce: Sejm i Senat

Organy wykonawcze w Polsce: Prezydent, RM, Prezes RM, ministrowie, wojewodowie, przewodniczący komitetów określonych w ustawach

SEJM:

Składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych, proporcjonalnych na 4 lata.

Organy kierownicze Sejmu: Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów

Organami pomocniczymi Sejmu są komisje sejmowe

Funkcje sejmu: ustrojodawcza, ustawodawcza, kreacyjna (wybór składu Trybunału Stanu, TK, Prezesa NBP, udzielanie wotum zaufania Prezesowi RM), kontrolna (udziela absolutorium rządowi, uchwala budżet)

SENAT:

Składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych

Organy Senatu: Marszałek, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów, komisje senackie

Funkcje senatu: ustrojodawcza, ustawodawcza, kreacyjna (powoływanie członków różnych organów konstytucyjnych)

PREZYDENT RP:

Wybierany na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych.

Kompetencje Prezydenta:

- najwyższy przedstawiciel RP i gwarant ciągłości władzy państwowej

- ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych

- sprawy związane z obronnością i bezpieczeństwem narodowym

Jako organ wykonawczy:

- zarządza wybory do Sejmu i Senatu, ma inicjatywę ustawodawczą, prawo weta ustawodawczego

- desygnuje Prezesa RM, powołuje go i członków RM oraz sędziów

- stanowi rozporządzenia

RADA MINISTRÓW:

Składa się z Prezesa Rady i ministrów (a także wiceprezesów RM i przewodniczących komitetów określonych w ustawach).

Przedstawiciel RM w województwie - wojewoda

Kompetencje Rady Ministrów:

- kieruje administracją rządową (jej działami kierują ministrowie)

- zapewnia wykonanie ustaw i stanowi Rozpodządzenia

- uchwala projekt budżetu państwa i kieruje jego wykonaniem

- chroni interesy Skarbu Państwa, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków międzynarodowych

Organy pomocnicze i opiniodawcze RM: Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Komitet Ekonomiczny RM, Rada Legislacyjna

PREZES RADY MINISTRÓW:

Jest szefem rządu, kieruje pracami RM i reprezentuje ją na zewnątrz.

Kompetencje:

­- zwierzchnictwo nad korpusem służby cywilnej, wydawanie rozporządzeń

- określanie sposobów i zapewnienie wykonywania polityki RM

- koordynacja i kontrola nad pracą członków RM, zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami administracji rządowej

MINISTROWIE:

Są członkami RM, kierują działaniami administracji rządowej, wypełniają zalecenia Prezesa RM, stanowią rozporządzenia i zarządzenia, kierują polityką swojego resortu.

URZĘDY CENTRALNE I AGENCJE RZĄDOWE

Najważniejsze Urzędy Centralne: Komitet Integracji Europejskiej, Urząd Regulacji Energetyki, Urząd Zamówień Publicznych, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Agencje rządowe - rządowe przedstawicielstwa powołane do spełnienia zadań wyznaczonych przez rząd z zakresu administracji gospodarczej

Najważniejsze Agencje Rządowe: Agencja Rynku Rolnego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Państwowa Agencja Prawsowa itd.

TERENOWE ORGANY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ:

Kompetencje wojewody:

- kieruje i zapewnia warunki działania administracji rządowej w terenie i koordynuje jej pracę

- nadzoruje działalność jednostek samorządu terytorialnego

- wydaje decyzje w sprawach należących do jgo właściwości

SĄDY I TRYBUNAŁY:

Pełnią władzę sądowniczą:

Sądy: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, wojskowe i administracyjne (obecnie NSA)

Trybunały: Stanu, Konstytucyjny

Od 2004 roku zaczną działać obok NSA wojewódzkie sądy administracyjne.

ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA:

Najwyższa Izba Kontroli - podlega Sejmowi, kryteria jego kontroli: legalność, celowość, rzetelność, gospodarność

Skład NIK: Prezes, v-ceprezesi, dyrektor generalny i 14 członków

Prezes NIK powoływany jest na 6 lat przez Sejm za zgodą Senatu.

NIK kontroluje: NBP, organy administracji rządowej, państwowe osoby prawne, Kancelarie Prezydenta/Sejmu/Senatu itp.

Rzecznik Praw Obywatelskich - powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat.

Stoi na straży wolności i praw człowieka określonych w Konstytucji i innych aktach prawodawczych, jest niezawisły i niezależny od innych organów państwowych, ale nie rozstrzyga spraw samodzielnie

KRRiTV - broni wolności słowa, prawa do informacji, samodzielności nadawców i interesów odbiorców

8. PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO

Są nimi ci, którzy posiadają prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z tego prawa, muszą posiadać zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych

Podmioty pierwotne, pełne, suwerenne - są nimi państwa, z chwilą swego powstania stają się ipso facto pełnym podmiotem prawa międzynarodowego

Podmioty pochodne, niepełne, niesuwerenne - stworzone lub uznane przez państwa - np. Stolica Apostolska, strona wojująca, naród walczący o swoją niepodległość, organizacje międzynarodowe

Unia Europejska - jako całość nie ma osobowości prawnej, jej organy nie mają też osobowości prawnej, ale reprezentują osobowość prawną trzech wspólnot,

ROZDZIAŁ XI - FAKTY I STOSUNKI PRAWNE

1. FAKTY INDYFERENTNE PRAWNIE I FAKTY PRAWNE

fakty indyferentne prawnie (obojętne prawnie) - nie interesuje się nimi prawo: rozmowa towarzyska, czytanie książki - nie wywołują skutków prawnych

fakty prawne - takie zdarzenia lub zachowania podmiotów, które są unormowane przez prawo: kupowanie czegoś (umowa kupna-sprzedaży), wywołują skutki prawne - powstanie, zmianę albo wygaśnięcie pewnych uprawnień/obowiązków podmiotów prawa, wywołują też stosunki prawne

stosunek prawny - stosunek społeczny, który jest uregulowany przez prawo i którego stronami są podmioty prawa

insytytucja prawna - trwała forma regulacji prawnych typowych stosunków społecznych (małżeństwo, spadkobranie, posiadanie, własność, dzierżawa, hipoteka itd.), na nią składa się zespół norm powiązanych ze sobą

2. ZDARZENIA I ZACHOWANIA

zdarzenia - takie fakty prawne, które występują w świecie zewnętrznym niezależnie od woli i zachowań podmiotów prawa (np. śmierć człowieka - rodzi skutek prawny w postaci spadkobrania)

zachowania - takie fakty prawne, które są zależne od woli podmiotu - dzielą się na:

- działania czyli zachowania aktywne i zaniechania czyli brak działania w sytuacji, w której prawo wymaga aktywności

- na czyny zgodne z prawem i niezgodne z prawem

- zachowania przyporządkowane do regulacji prawa publicznego i prywatnego

- czyny i czynności konwencjonalne: władcze organów władzy publicznej w związku ze stosowaniem i stanowieniem prawa, i czynności prawne

Przykłady władczych zachowań organów władzy wywołujących skutki prawne w prawie publicznym:

- stanowienie i stosowanie prawa

- porozumienia i przyrzeczenia administracyjne

- decyzje administracyjne jednostronnie określające prawa i obowiązki konkretnego adresata

czynności konwencjonalne - normalne czynności psychofizyczne, którym prawo nadaje głębszy sens - np. wypisanie kartki papieru = sporządzenie testamentu

czynność cywilnoprawna - w prawie prywatnym zachowanie zgodne z prawem i zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych przez oświadczenie woli

Podział czynności cywilnoprawnych: jednostronne (testament), dwustronne (wszelkie umowy), uchwały (np. uchwały organów spółki), czynności prawne o reżimie specjalnym (małżeństwo, adopcja)

czyny kryminalnie bezprawne - o najwyższym stopniu szkodliwości społecznej, na gruncie prawa karnego

czyny niedozwolone - zabronione, na gruncie prawa cywilnego

3. TYPY STOSUNKÓW PRAWNYCH

elementy stosunku prawnego: strony, przedmiot i treść stosunku prawnego

podmioty stosunku prawnego - osoby które występują w nim jako uprawnione lub zobowiązane do pewnego zachowania się względem innycvh osób, będących uczestnikami tego samego stosunku prawnego - w prawie konstytucyjnym: państwo, organy władzy, Sejm, naród; w prawie administracyjnym: obywatele, cudzoziemcy, organy administracji; w prawie karnym: państwo, organy ścigania, organy wymiaru sprawiedliwości; w prawie cywilnym: osoby fizyczne, osoby prawne

typy stosunków prawnych: dwustronny (pożyczka), wielostronny (umowa spółki), prosty (relacja między uprawnieniem jednej ze stron i odpowiadającym mu obowiązkiem drugiej strony), złożony (strony są jednocześnie i uprawnione i zobowiązane), abstrakcyjny (np. stosunek pracy), konkretny (dyrektor X zatrudnia osobę Y)

Podział stosunków ze względu na metodę regulacji prawnej:

stosunek cywilnoprawny - równouprawnione podmioty, nawiązanie stosunku następuje najczęściej dobrowolnie, przedmiot i treść stosunku są oprócz norm ius cogentis wyznaczane przez strony, sankcjami w wypadku naruszenia uprawnień lub niewykonania obowiązku są: sankcja nieważności lub sankcja egzekucyjna

stosunek prawnoadministracyjny - strony tego stosunku nie są równe, jedną ze stron jest państwo reprezentowane przez jakiś organ, strona ta ma pozycję władczą, zawiązanie stosunku może nie być dobrowolne dla jednej lub obu stron, przedmiot i treść stosunku określane są przez ius cogentis, sankcje: sankcja egzekucyjna, sankcja nieważności (np. decyzji administr.)

stosunek prawnokarny - nawiązywane są w wyniku popełnienia przez sprawcę czynu zabronionego, stroną jest państwo jest to strona zwierzchnia, położenie prawne stron wyznaczają przepisy ius cogentis, sankcje są karne lub egzekucyjne

stosunek koordynacyjny (zobowiązaniowy) - charakterystyczny dla prawa prywatnego, równorzędność podmiotów, przepisy go regulujące to ius dispositivi, przykłady: umowa zastawu, pożyczki, o dzieło

stosunek subordynacyjny (podległości kompetencji) - charakterystyczny dla prawa publicznego, jeden z podmiotów (wyposażony w kompetencję) ma rolę nadrzędną wobec drugiego podmiotu (podlegającego kompetencji), który musi się podporządkować decyzjom podmiotu wyższego, przepisy regulujące ten stosunek mają charakter iuris cogentis

stosunki dwustronnie zindywidualizowane - obie strony są możliwe do wskazania co do tożsamości (pożyczka, najem itd.), stosunki te mogą powstać, ustać, zmienić się nie tylko w wyniku działań wzajemnych, ale też w wyniku jednostronyych czynności prawnych (np. wypowiedzenie umowy)

stosunki jednostronnie zindywidualizowane - tylko jedna strona może być wskazana co do tożsamości, pozostałe strony są anonimowe - np. stosunek własności - znany jest właściciel

stosunki obustronnie niezindywidualizowane - żaden podmiot nie jest znany co do swej tożsamości, np. konstytucyjny obowiązek przestrzegania prawa przez wszystkie podmioty w relacjach między nimi

4. PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

- są nim te zachowania (aktywne i pasywne) podmiotów prawa, do których strony danego stosunku prawnego są obowiązane albo uprawnione przedmiotem uprawnienia i obowiązku może być czynienie albo nieczynienie (ale nie naraz)

- są nim również rzeczy materialne (ruchomości i nieruchomości) i niematerialne (energia, prawa autorskie itp.)

5. TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO

są to obowiązki i uprawnienia wyznaczone przez przepisy prawa

obowiązek prawny - wyrażony w normie prawnej skierowany do adresata nakaz lub zakaz określonego postępowania, wyznaczony jest przez prawo przedmiotowe, oznacza brak swobody wyboru zachowania przez adresata normy

obowiązek prawny pozytywny - obowiązek działania obowiązek prawny negatywny - obowiązek zaniechania

uprawnienie - wyznaczona przez prawo przedmiotowe sfera zachowań nienakazanych i niezakazanych, w której podmiot może dokonywać różnych wyborów, przy czym zachowaniom tym odpowiada sfera zachowań prawnie zakazanych/nakazanych innym podmiotom,

uprawnienie proste - każdy ma dwie drogi wyboru: wierzyciel uprawniony do odzyskania forsy może nie żądać realizacji swojego uprawnienia, a dłużnik może nie żądać pokwitowania odbioru wierzytelności przez wierzyciela

uprawnienie złożone - kompleks uprawnień prostych

uprawnienia do własnych zachowań - dzielą się na wolności prawnie chronione i prawa - upoważnienia (uprawnienia do dokonywania czynności prawnych)

uprawnienia do zachowań innych podmiotów (uprawnienia sensu stricto) - uprawnieniu osoby A odpowiada obowiązek osoby B działania w sposób przewidziany przez normy prawne

prawo podmiotowe - uprawnienie złożone, służące podmiotowi prawa, odnosi się do sumy wolności i uprawnień podmiotu wyróżniamy prawa podmiotowe: bezwzględne - skuteczne względem wszystkich (erga omnes), względne - skuteczne inter partes czyli wobec konkretnego podmiotu(ów), zbywalne - może być przeniesione na kogoś innego, niezbywalne - ściśle związane z właścicielem, proste - odpowiada pojedynczym uprawnieniom, złożone - zespół uprawnień różnego rodzaju

roszczenia - uprawnienia związane z możnością domagania się aktywnej formy zachowania innych podmiotów

kompetencje - upoważnienia do dokonywania czynności konwencjonalnych, może wiązać się z obowiązkiem skorzystania z niego, albo możliwością czynienia z niego użytku, składają się z dwóch norm: jedna określa podmiot, przedmiot i sposób dokonania czynności, druga nakłada na inny podmiot obowiązek zareagowania w określony sposób na tę czynność

prerogatywy - szczególny rodzaj kompetencji - uprawnienia głowy państwa lub prezydenta do podejmowania decyzji nie podlegających niczyjej kontrasygnacie i wyłączonych z kontroli parlamentarnej

wolności - wynikają z naturalnej zdolności człowieka do podejmowania aktów woli, określają sferę życia jednostki wyłączoną spod ingerencji innych podmiotów

immunitety - rodzaj uprawnienia do własnych zachowań, istotą jego jest niepodleganie kompetencji innych podmiotów mających, co do zasady szerokie lub powszechne zastosowanie, posiadacz immunitetu np. nie może być zatrzymany tradycyjnym sposobem, nie podlega czasem sądownictwu państwa (immunitet jurysdykcyjny), zwolniony jest z podatków, opłat, kontrol celnych (dyplomaci)

przywileje - rodzaj uprawnienia do własnych zachowań - podmiot uprawniony jest do pewnych działań w sposób wyłączny, lub traktowany jest szczególnie korzystnie w porównaniu do innych podmiotów

ROZDZIAŁ XII - STRUKTURA PRAWA

1. PRAWO PUBLICZNE I PRAWO PRYWATNE

Prawo prywatne - tworzone w celu ułatwienia nawiązania wzajemnych relacji przez te podmioty i w celu ochrony ich interesów, cechuje je równość stron, zaliczamy do niego prawo cywilne (w tym gospodarcze cywilne), międzynarodowe prywatne, rodzinne i opiekuńcze

Cywilnoprawna metoda regulacji stosunków społecznych - regulacja przez prawodawcę stosunków społecznych z uwzględnieniem zasady równości stron

Ius dispositivi, ius semidispositivi - charakterystyczne dla prawa prywatnego, patrz rozdział V,

Prawo samoobsługowe - państwo nie ingeruje w stosunek prawny pomiędzy podmiotami, chyba że któraś ze stron wniesie pozew

Prawo publiczne - zaliczamy do niego prawo konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe, gospodarcze publiczne, międzynarodowe publiczne, postępowanie karne, cywilne, administracyjne, prawo publiczne reguluje relacje państwo-społeczeństwo i normuje ustrój organów władzy, cechuje je nierówność stron (organ władzy ma rolę nadrzędną nad obywatelem)

Metoda administracyjnoprawna - wynika z nadrzędności organu władzy nad podmiotem prawa, państwo ma prawo ingerować w cudzą sferę prawną

metoda karnoprawna (penalna) - państwo grozi użyciem sankcji w wypadku złamania prawa

ius cogens - charakterystyczne dla prawa publicznego, patrz rozdział V

ius publicanum privatorium pactis mutari non potest - prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych

Prawo mieszane - zawiera je prawo pracy, morskie, rolne i ochrony środowiska

2. PRAWO MATERIALNE, PRAWO USTROJOWE I PRAWO POSTĘPOWANIA

prawo materialne - reguluje bezpośrednio odpowiednie stosunki społeczne, kto, w jakich okolicznościach i jak ma się zachować, określa też sankcje przewidziane za złamanie prawa

prawo ustrojowe - określa organizację organów władzy publicznej, ich kompetencje oraz prawną formę realizacji tych kompetencji

prawo postępowania - reguluje elementy związane z trybami postępowania przed organami włądzy publicznej podczas dochodzenia roszczeń, realizacji kompetencji itd.

Prawo formalne = prawo ustrojowe + prawo postępowania

Prawo sądowe - prawo postępowanie dotyczące sądów (KPC i KPK)

Akty kompleksowe - zawierają normy formalne i materialne, publicznoprawne i prywatnoprawne

3. GAŁĘZIE PRAWA

gałąź prawa - zespół norm, które regulują określoną, wyraźnie wyodrębnioną sferę stosunków społecznych

4. PRZEBUDOWA SYSTEMU PRAWA W POLSCE PO 1989 ROKU

Czynniki przebudowy systemu prawa:

- uchwalanie nowych ustaw

- orzecznictwo NSA, SN i TK

- dynamiczna wykładnia prawa dostosowująca prawo do współczesności

- porządkowanie struktury systemu prawa

- podział na prawo publiczne i prywatne

- wzrost znaczenia prawa postępowania

- dostosowanie prawa polskiego do prawa UE

- uchwalenie Konstytucji w 1997 roku

- ratyfikowanie konwencji praw międzynarodowych (np. Konwencja Praw Człowieka ratyfikowana w 1992 roku)

ROZDZIAŁ XIV - ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA

1. WPROWADZENIE

odpowiedzialność prawna - ponosi ją podmiot, jeśli poddaje się przewidzianym przez prawo negatywnym konsekwencjom zachowań, zdarzeń lub stanów rzeczy, które stanowią naruszenie obowiązków zawartych w normach prawnych

odpowiedzialność podmiotowa - przesłanką jej jest wina podmiotu ustalona na podstawie oceny aktu woli lub procesu motywacyjnego sprawcy

odpowiedzialność przedmiotowa - ponoszona niezależnie od sprawstwa, z tytułu ryzyka, słuszności lub niesłusznego wzbogacenia

odpowiedzialność ex lege - przewidziana dla przypadków polegających na naruszeniu obowiązków związanych z dokonywaniem czynności prawnych (powodują sankcję nieważności)

odpowiedzialność normatywna - konsekwencje nie dotykają realnie podmiotu z mocy prawa

odpowiedzialność realna - powoduje ją aktywne zachowanie podmiotu podjęte dobrowolnie lub na skutek aparatu państwa

w prawie publicznym - naruszenie obowiązków uruchamia z urzędu środki przymusu państwa, doprowadza to do poddania się przez podmiot ujemnym konsekwencjom prawnym

w prawie prywatnym - naruszenie obowiązków powoduje odpowiedzialność ex lege, nie powoduje automatycznego uruchomienia środków przymusu państwa

2. PODSTAWOWE TYPY ODPOWIEDZIALNOŚCI W PRAWIE - patrz dalej

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA

odp. konstytucyjna - obowiązek poddania się przewidywanym przez prawo konstytucyjne konsekwencjom przez najwyższych funkcjonariuszy państwa za naruszenie Konstytucji lub innych ustaw w związku ze zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, orzeka o niej w Polsce Trybunał Stanu

delikt konstytucyjny - to nie przestępstwo, lecz zawinione naruszenie Konstytucji lub innej ustawy

organy podlegające odpowiedzialności konstytucyjnej - prezydent, prezes RM, członkowie RM, posłowie, senatorowie, prezesi NBP i NIK, członkowie KRRiTV, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych i osoby, którym prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem

Trybunał Stanu - organ władzy sądowniczej odrębny i niezależny od innych władz, członków wybiera Sejm, przewodniczącym jest z urzędu I prezes SN, postepowanie wykonawcze co do wyroków TS prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie

kary z tytułu odp. konst. - pozbawienie czynnegi i biernego prawa wyborczego, zakaza zajmowania urzędów, utrata odznaczeń - wszystko to na okres od 2 do 10 lat

odpowiedzialność polityczna - odpowiedzialność za naruszenie norm politycznych, rozumianych jako reguły rządzenia i gry politycznej

odpowiedzialność parlamentarna - ponoszona solidarnie przez rząd lub indywidualnie przez jego członków wobec Sejmu z powodu utraty zaufania do władzy wykonawczej przez parlament

4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ADMINISTRACYJNA

odp. administracyjna - oznacza obowiązek poddania się przez podmiot przewidzianym przez prawo administracyjne ujemnym konsekwencjom za zachowania które stanowią naruszenie norm tej gałęzi prawa (obowiązków pieniężnych i niepieniężnych), podlegają jej organy administraji rządowej i adresaci działań administracji

obowiązki pieniężne - uiszczanie podatków, opłat, grzywien, kar pieniężnych, wpłat na rzecz funduszy celowych

obowiązki niepieniężne - różne świadczenia rzeczowe, spełnienie nakazanych czynności, wydanie nieruchomości, opróżnienie lokalu itd.

egzekucja administracyjna - postać odpowiedzialności administracyjnej - postępowanie w ramach którego realizuje się normy sankcjonujące, interwencyjne i postinterwencyjne

Organy egzekucji administracyjnej pieniężnej:

urzędy skarbowe - aparat wykonawczy Ministra Finansów, organ I instancji w postępowaniu egzekucyjnym świadczeń pieniężnych, ustala i pobiera podatki oraz inne należności budżetowe, rozkładanie na raty i umarzanie zobowiązań podatkowych, przyjmowanie zgłoszeń obowiązku podatkowego, na czele urzędu skarbowego stoi naczelnik,

izby skarbowe - organ II instancji w postępowaniu egzekucyjnym świadczeń pieniężnych na czele stoi dyrektor, i. s. nadzorują urzędy skarbowe, planują środki budżetowe na dotacje i dysponują nimi

poborca skarbowy - występuje w imieniu IS i US w egzekucji pieniężnej

Organy egzekucji administracyjnej niepieniężnej:

- terenowe organy administracji rządowej I instancji, właściwa miejscowo gmina w zakresie zadań własnych i zleconych

egzekutor - działa w imieniu powyższych w egzekucji niepieniężnej

Zasady egzekucji administracyjnej:

1. zagrożenia - egzekucja może być wszczęta jeśli wierzyciel po upływie terminu do wykonania przez podmiot obowiązku wysłał mu upomnienie zawierające groźbę skierowania postępowania na drogę administracyjną

2. racjonalnego działania - organ prowadzący egzekucję musi stosować środki które bezpośrednio prowadzą do wykonania obowiązku i są najmniej uciążliwe dla zobowiązanego

3. poszanowania minimum egzystencji - lista rzeczy, wierzytelności i innych [praw majątkowych wyłączonych spod egzekucji

4. utrzymania przymusu wgranicach niezbędnej potrzeby

5. stosowania wyłącznie środków przewidzianych przez ustawę

6. wszczęcia egzekucji, jeśli zobowiązany uchylił się od wykonania obowiązku

środki egzekucji pieniężnej - egzekucja: z pieniędzy, z wynagrodzenia za pracę, z emerytury i ubezpieczenia społecznego, z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych, z ruchomości

środki egzekucji niepieniężnej - grzywna w celu przymuszenia, wykonanie zastępcze (zlecenie innej osobie wykonania zobowiązania na koszt zobowiązanego), odebranie rzeczy ruchomej lub nieruchomości, opróżnienie lokalu, przymus bezpośredni

Inne postacie odpowiedzialności administracyjnej:

ustanie stosunku prawnego z powodu unieważnienia decyzji administracyjnej - nieważność stwierdza odpowiedni organ jeśli narusza ona prawo, do czasu tego stwierdzenia przyjmuje się domniemanie ważności decyzji.

kary finansowe - nakładane w trybie postępowania administracyjnego w formie decyzji za naruszenie prawa administracyjnego lub decyzji administracyjnej

cofnięcie uprawnienia - pozbawienie pewnego prawa lub korzyści w wypadku naruszenia decyzji administracyjnej, następuje w drodze decyzji administracyjnej - np. odebranie koncesji lub zezwolenia na działalność gospodarczą

odpowiedzialność odszkodowawcza administracji publicznej - za spowodowanie szkody odpowiadają: Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego albo oba solidarnie, ustalenie odszkodowania następuje w trybie decyzji administracyjnej, poszkodowany niezadowolony z wyroku mo że wnieść powództwo do sądu powszechnego

5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ W PRAWIE FINANSOWYM

za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - ponoszona niezależnie od umyślności winy, za m. in. naruszenie zasad udzielania dotacji z budżetu, kary: upomnienie, kara pieniężna (1 lub 3-miesięczne wynagrodzenie), zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na 1-5 lat postępowanie: I instancja: komisje orzekające - resortowe, przy wojewodach, przy regionalnych izbach obrachunkowych; II instancja: Główna Komisja Orzekająca przy Ministrze Finansów strony postępowania: obwiniony i rzecznik dyscypliny finansów publicznych (oskarżyciel)

podatnika za zobowiązania podatkowe - polega ona na możliwości egzekwowania zaległości podatkowych na zasadzie majątkowej odpowiedzialności osobistej - podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za ciążące na nim obowiązki wynikające z zobowiązań podatkowych, odpowiedzialności tej podlegają także płatnik, inkasent i osoby trzecie (np. rodzina)

Typy postępowań w związku z zadłużeniem przedsiębiorstwa:

postępowanie naprawcze - w przedsiębiorstwach państwowych komisja naprawcza realizuje program naprawzy

postępowanie likwidacyjne - eliminacja przedsiębiorstwa z rynku poprzez decyzję o likwidacji autorstwa organu założycielskiego, wyznaczenie likwidatora, sprzedaż mienia, rozwiązanie stosunków pracy z pracownikami, zaspokojenie wierzytelności, wyrejestrowanie przedsiębiorstwa

postępowanie upadłościowe - skutek ogłoszenia przez sąd upadłości przedsiębiorstwa, toczy się w tym sądzie, czynności dokonuje sąd i sędzia komisarz, sąd ustanawia syndyka któremu wydaje majątek przedsiębiorstwa w celu jego sprzedaży - środki uzyskane ze sprzedaży służą zaspokajaniu wierzytelności

postępowanie układowe - zawarcie układu między dłużnikiem (lub upadłym) a wierzycielem, sąd powołuje wtedy nadzorcę nad przedsiębiorstwem pod kontrolą sędziego komisarza - jeśli p-stwo nie reguluje należności wobec Skarbu Państwa wszczyna się egzekucję w trybie administracyjnym, jeśli natomiast nie reguluje zobowiązań wobec podmiotów prywatnych - egzekucja w trybie cywilnoprawnym

bankowe postępowanie ugodowe - umożliwia redukcję zadłużenia przedsiębiorstwa państwowego

6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA

Przesłanki odpowiedzialności karnej:

- popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w miejscu i czasie jego popełnienia

- dokonując czynu konieczne jest posiadanie swobody wyboru zachowania (nie może być przymusu)

- osiągnięcie przez popełniającego czyn minimalnego wieku (w Polsce najczęściej 17 lat)

- odpowiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełnienia czynu

- między działaniem a skutkiem przestępstwa musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy

- czyn dokonany został w stanie winy

POLICJA:

umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu, na jej czele stoi Komendant Główny Policji jako centralny organ administracji rządowej i przełożony wszystkich policjantów

Zadania:

- ochrona życia, mienia ludzkiego, bezpieczeństwa i porządku publicznego

- zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń, wykrywanie przestępstw i wykroczeń, ściganie ich sprawców

- nadzór nad strażami gminnymi, miejskimi, przemysłowymi, pocztowymi, bankowymi

- kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych

- współpraca z policjami innych państw i INTERPOLem

- działanie prewencyjne - utrzymanie ładu, porządku i bezpieczeństwa i represyjne - jeśli doszło już do zagrożenia lub naruszenia bezpieczeństwa

podległość - policja podlega zwierzchnictwu ogólnemu (ale nie służbowemu) wojewody i starosty - ich uprawnienia mogą być merytoryczne, finansowe i personalne

sfery działalności policji - czynności operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze, administracyjno-porządkowe i inne na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego

prawa policjantów - legitymowanie osób, zatrzymywanie zbiegów z zakładów karnych, zatrzymywanie osób zagrażających życiu/zdrowiu innych, przeszukiwanie osób i pomieszczeń, dokonywanie kontroli osobistej, zwracanie się o pomoc do innych organów itp.itd.

kontrola korespondencji - zarządza ją Minister SwiA po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego

PROKURATURA:

prokuratura - stanowią ją Prokurator Generalny (czyli Minister Sprawiedliwości - naczelny jej organ) i podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury, prokuratorzy IPN-u, , jej zadaniem jest stanie na straży praworządności oraz nadzór nad ściganiem przestępstw

działalność prokuratury - występowanie w roli oskarżyciela publicznego, czuwanie nad postępowaniem przygotowawczym, wytaczanie powództw w sprawach cyw i kar, sprawowanie nadzoru nad postanowieniami o tymczasowym aresztowaniu, zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych

Prokuratura Krajowa - jednostka organizacyjna prokuratury wchodząca w skład ministerstwa sprawiedliwości i kierowana przez prokuratora generalnego

prokuratura apelacyjna - kierowana przez prokuratora apelacyjnego, jest on przełożonym prokuratorów prokuratur: apelacyjnej, okręgowych i rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej

prokuratura okręgowa - kierowana przez prokuratora okręgowego, jest przełożonym prokuratorów prokuratur: okręgowej i rejonowych na obszarze działania okręgowej

prokuratura rejonowa - kierowana przez prokuratora rejonowego, jest przełożonym prokuratorów prokuratury rejonowej

prokurator - wszczyna i prowadzi postępowanie przygotowawcze i nadzoruje je, jest oskarżycielem publicznym w sądach i nadzoruje wykonanie decyzji o tymczasowym aresztowaniu

SĄDY POWSZECHNE:

Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, wojskowe i administracyjne (od 2004)

sądy powszechne - sprawują wym. spr. w zakresie nienależącym do pozostałych sądów, wykonują zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości przez sędziów, a z zakresu ochrony prawnej w sądach rejonowych przez referendarzy sądowych, sądy dzielą się na wydziały, sądy wydają wyroki w imieniu RP i działają na zasadzie instancyjności

sąd rejonowy - dzieli się na wydziały: cywilny, karny, rodzinny i nieletnich, pracy i ksiąg wieczystych, a w niektórych sądach istnieją też wydziały ubezpieczeń społecznych, sądy grodzkie i sąd gospodarczy

sąd okręgowy - wydziały cywilny, karny, penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych

sąd apelacyjny - wydział cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych, w Wawie ponadto sąd lustracyjny

tworzenie i znoszenie sądów - dokonuje tego minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii KRS

apelacje - od orzeczeń sądów rejonowych rozstrzygają sądy okręgowe, a od okręgowych apelacyjne

kasacje - od orzeczeń sądów okręgowych i apelacyjnych rozpatruje Sąd Najwyższy

sędziowie - mają monopol na wykonywanie wymiaru sprawiedliwości, są niezawiśli, wiążą ich konstytucja i ustawy i ratyfikowane umowy międzynarodowe, powołuje ich Prezydent, są nieusuwalni i posiadają immunitet sędziowski, są apolityczni

SĄD NAJWYŻSZY:

jest naczelnym organem sądowym w RP, jego siedzibą jest Warszawa

Zadania:

- nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania

- inne czynności określone w ustawach i konstytucji

- opiniowanie projektów nadesłanych ustaw

- rozpatrywanie kasacji od wyroków sądów okręgowych i apelacyjnych

Izby Sądu Najwyższego:

1. Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

2. Cywilna

3. Karna

4. Wojskowa

Działalność SN:

- rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń sądowych

- rozpoznaje rewizje nadzwyczajne od decyzji określonych organów

- uchwały wyjaśniające niejasne przepisy prawne sprawiające problemy w orzecznictwie

- rozstrzyganie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie

ZAKŁADY KARNE:

Służba więzienna w Polsce - jest apolityczna i paramilitarna, podlega Ministrowi sprawiedliwości, wykonuje funkcję izolacyjną i resocjalizacyjną

Jednostki Organizacyjne Służby Więziennej:

- Centralny Zarząd Służby Więziennej z Dyrektorem Generalnym Służby Więziennej na czele

- okręgowe inspektoraty służby więziennej

- zakłady karne i areszty śledcze

- ośrodki szkolenia dla kadr służby więziennej

Rodzaje zakładów karnych: dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów penitencjarnych, dla odbywających karę aresztu wojskowego

Charakter zakładów karnych: otwarte, półotwarte, zamknięte

sąd penitencjarny - razem z sędzią penitencjarnym sprawuje nadzór nad wykonaniem kary pozbawienia wolności, jestnim ten sąd okręgowy, którego właściwość miejscową określa miejsce pobytu skazanego

7. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNICZA

odp. pracownicza - oznacza obowiązek poddania się przez pracownika przewidzianym przez prawo ujemnym konsekwencjom za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych

odpowiedzialność porządkowa - uregulowana w kodeksie pracy, poddanie się pracownika karom niemajątkowym lub majątkowym za zawinione naruszenie przepisów BHP i p-poż, porządku i regulaminu pracy, karę stosuje pracodawca, zawiadamia o niej pracownika, a odpis zawiadomienia składa się do akt osobowych

odpowiedzialność służbowa - dotyczy mianowanych pracowników służb publicznych - odpowiadają za naruszenie obowiązków regulowanych pragmatykami służbowymi, może mieć charakter odpowiedzialności porządkowej za mniejsze uchybienia i dyscyplinarnej za większe - kary porządkowe wymierza kierownik jednostki, kary dyscyplinarne - komisje dyscyplinarne

odpowiedzialność za wykroczenia przeciw prawom pracownika - dotyczy osób na stanowiskach kierowniczych, normowana jest w kodeksie pracy, karę grzywny wymierza inspektor pracy

odpowiedzialność materialna - regulowana przez kodeks pracy, wyraża się w odszkodowaniu za wyrządzoną szkodę przez pracownika, nie może ono przewyższać 3miesięcznego wynagrodzenia w chwili wyrządzenia szkody

8. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA

odp. cywilna - oznacza obowiązek poddania się przez podmiot (osobę fizyczną lub prawną) przewidzianym przez prawo cywilne ujemnym konsekwencjom za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań umownych powstałego na podstawie czynności prawnej (odp. kontraktowa) lub za popełnienie czynów niedozwolonych - zawinione wyrządzenie szkody innej osobie(odp. deliktowa)

przesłanki odpowiedzialności - szkoda, fakt, z którym ustawodawca łączy powstanie odpowiedzialności, związek przyczynowy między powstaniem szkody

windykacja wierzytelności - dochodzenie i egzekwowanie należności wynikających z zawartych, a niewykonanych lub nienależycie wykonanych umów w obrocie gospodarczym

wierzytelność - uprawnienie wierzyciela do żądania spełnienia określonego świadczenia

dług - powinność spełnienia określonego świadczenia przez dłużnika

egzekucja cywilna - doprowadzenie do realizacji określonego świadczenia przez dłużnika, normowana jest w kodeksie postępowania cywilnego, dotyczy również prawa rodzinnego, opiekuńczego, pracy itd.

komornik sądowy - zasadniczy organ egzekucji cywilnej, działa w obszarze prawa prywatnego, opiera się na informacjach o majątku dłużnika od wierzyciela, jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym, powołuje go Minister Sprawiedliwości, może nim zostać prawnik lub administratywista z ukończoną aplikacją komorniczą i staż asesorski, prowadzi kancelarię komorniczą, podlega tylko ustawom i orzeczeniom sądu, formalną poprawność jego działalność kontroluje prezes sądu rejonowego, materialną poprawność kontroluje sąd rejonowy - rozpatrywanie skarg na komornika

podstawy egzekucji - tytuł egzekucyjny - czyli prawomocne orzeczenie sądu, ugoda sądowa, akt notarialny, w którym dłużnik poddaje się egzekucji; klauzula wykonalności - nadaje ją sąd

egzekucja świadczeń pieniężnych - z ruchomości, z wynagrodzenia za pracę, z rachunku bankowego, z innych wierzytelności i praw majątkowych, z nieruchomości, z użytkowania wieczystego i statków morskich

egzekucja świadczeń niepieniężnych - wydanie rzeczy ruchomej, nieruchomości, statku, opróżnienie pomieszczenia, złożenie określonego oświadczenia woli itp.

sankcja nieważności - forma odpowiedzialności cywilnej

nieważność względna - efekt dokonania określonej czynności pod wpływem wad oświadczenia woli: błędu i groźby

nieważność bezwzględna - realizuje się z mocy prawa, w wyniku braku zdolności do czynności prawnych, sprzeczności oświadczenia woli z prawem, brak zachowania odpowiedniej formy czynności itp.

9. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNOMIĘDZYNARODOWA

Cechy tej odpowiedzialności:

- brak scentralizowanego aparatu przymusu

- sankcje to negatywne reakcje społeczności międzynarodowej na łamanie przez państwo norm prawa międzynarodowego

- sankcje zorganizowane - przewidziane w umowach na wypadek niewykonania zobowiązań, określają kto i co powinien czynić

- sankcje rozsiane - nieprzewidziane w umowach - np. negatywne reakcje społeczności międzynarodowej

INSTYTUCJE UNII EUROPEJSKIEJ:

RADA EUROPY:

- najważniejsza instytucja polityczna UE, zbiera się co najmniej 2 razy w roku

- przewodniczy jej głowa państwa (rządu) kraju sprawującego aktualnie prezydencję w UE

- w spotkaniach biorą udział premierowie rządów państw członkowskich i ministrowie spraw zagranicznych, oraz przewodniczący Komisji UE i jeden jej członek

- ustalenia Rady Europejskiej przyjmowane są w drodze konsensusu, a publikowane są w formie deklaracji

- decyduje o kierunkach rozwoju UE: w kwestiach gospodarczych, strategii i wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

- na jej spotkaniach zapadają decyzje o stowarzyszeniu poszczególnych państw z UE bądź przyjęciu nowych członków

PARLAMENT EUROPEJSKI:

- największy wielonarodowy parlament na świecie, reprezentuje 370 mln obywateli Unii
- aktualnie 626 członków: 99 Niemcy, 87 Francja, Włochy i UK, 64 Hiszpania, 31 Holandia, 25 Grecja, Bułgaria i Portugalia, 22 Szwecja, 21 Austria, 16 Dania i Finlandia, 6 Luksemburg

- wybory do parlamentu UE są powszechne i bezpośrednie, kadencja trwa 5 lat

- wszystkimi pracami kieruje biuro złożone z przewodniczącego i 4 zastępców (wybierani na 2,5 roku)
- comiesięczne sesje plenarne - Strasburg; zebrania komisji i sesje nadzwyczajne - Bruksela
- Sekretariat Generalny znajduje się w Luksemburgu

- uprawnienia parlamentu UE są stopniowo powiększane - najpierw jego rolę wzmocnił Jednolity Akt Europejski, następnie Traktat z Maastricht i Traktat Amsterdamski.

1. Uprawnienia ustawodawcze
- wnosi poprawki do aktów prawodawczych Rady
- może uchwalać samodzielne ustawy
- dzieli władzę ustawodawczą z Radą [Komitet Rozjemczy - złożony z tej samej liczby reprezentantów Rady i Parlamentu z udziałem Komisji - ma na celu doprowadzenie do porozumienia w sprawie wspólnego projektu, który przedstawiany jest później Radzie i Parlamentowi dla ich wspólnego zatwierdzenia. Jeśli brak takiej zgody parlament może po prostu odrzucić projekt]
2. Kontrolna władzy wykonawczej
- kontrola Komisji Europejskiej i Rady Ministrów
- co 5 lat mianuje przewodniczącego i członków Komisji Europejskiej
- Komisja składa mu miesięczne i roczne raporty
3. Kontrola budżetu
- uchwala co roku budżet Unii
4. Naturalny gwarant interesów europejskich i obrońca praw obywatela
- wszyscy obywatele mają prawo składać indywidualne lub zbiorowe petycje do Parlamentu i żądać zadośćuczynienia w sprawach związanych z działalnością Unii Europejskiej

RADA UNII EUROPEJSKIEJ:

- ministrowie 15 krajów członkowskich
- 87 głosów: - 10 - Niemcy, Francja, Włochy i Wielka Brytania
- 8 - Hiszpania
- 5 - Belgia, Gracja, Holandia i Portugalia
- 4 - Austria i Szwecja
- 3 - Dania, Irlandia, Finlandia
- 2 - Luksemburg
- co pół roku zmienia się przewodnictwo na inny kraj członkowski
- miejscem spotkań jest Bruksela, z wyjątkiem kwietnia, czerwca i października - Luksemburg
- decyzje większością kwalifikowaną lub jednomyślnie
- proces podejmowania decyzji oparty o 3 filary: 1.polityka wspólnotowa, 2. polityka zagraniczna i bezpieczeństwo
3. współpraca w zakresie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
- najważniejszy organ decyzyjny i prawodawczy Unii Europejskiej; nie pełni funkcji rządu; funkcje zbliżone do parlamentu
1. Opracowuje ustawodawstwo unijne
Prawo wspólnotowe uchwalane przez Radę bądź przez Radę i Parlament może mieć postać:
a) rozporządzenia - aplikowane natychmiast bez uprzedniego wpisania do ustawodawstwa narodowego
b) dyrektywy - wiążące co do rezultatów, swoboda w zakresie formy i sposobów realizacji
c) decyzje - obowiązujące we wszystkich elementach, do których są skierowane; decyzja może stosować się do jednego lub
wszystkich państwa członkowskich, do przedsiębiorstw lub osób fizycznych
d) zalecenia i opinie - nie są wiążące

2. Wyznacza cele polityczne
3. Koordynuje politykę poszczególnych państw i rozstrzyga spory między nimi, jak i spory z innymi instytucjami

KOMISJA EUROPEJSKA:

- 20 członków desygnowanych przez rządy państw członkowskich - po 2 z Niemiec, Hiszpanii, Francji, Włoch i Wielkiej Brytanii i po 1 z pozostałych krajów członkowskich
- kadencja trwa 5 lat
- siedziba w Brukseli

1. Organ wykonawczy Unii Europejskiej
- prawo inicjatywy w propozycjach legislacyjnych - Komisja jest głównym źródłem projektów
- Komisji nie przysługuje wyłączne prawo inicjatywy w dwóch dziedzinach współpracy międzyrządowej: polityki zagranicznej i wspólnego bezpieczeństwa, a także sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
- stróż traktatów - może wnosić sprawy do Trybunału Sprawiedliwości
- zarządza budżetem
- uzupełnianie ustaw uchwalanych przez Radę
- proponuje wspólną politykę i zarządza działalnością Unii

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI:

- siedziba w Luksemburgu
- 15 sędziów i 9 adwokatów generalnych mianowanych przez państwa członkowskie na 6 lat z możliwością ponownego wyboru
- sędziowie wyznaczają spośród siebie przewodniczącego na 3-letnią kadencję
- zbiera się w przypadku złamania powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego
- jego najistotniejszym zadaniem jest jednolita interpretacja prawa wspólnotowego

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI:

- powołany przez Radę Unii Europejskiej 1 września 1989r.
- siedziba w Luksemburgu
- 15 sędziów mianowanych przez państwa członkowskie na 6 lat z możliwością ponownego wyboru
- zajmuje się roszczeniami zgłaszanymi przez obywateli i przedsiębiorstwa wobec decyzji instytucji i organów wspólnot.
- od jego wyroku można się odwołać do Trybunału Sprawiedliwości ale tylko w kwestiach prawnych

TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY (Europejski Trybunał Rewidentów Księgowych):

- siedziba w Luksemburgu
- 15 członków - po jednym z każdego państwa członkowskiego
- kontrola nad zgodnością wydatków z przepisami budżetowymi i przyjętymi założeniami

EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY:

- członkowie - 15 krajów członkowskich
- siedziba - Luksemburg
Przyznaje długoterminowe kredyty na finansowanie projektów inwestycyjnych, umożliwiając zrównoważony rozwój Unii, a także jej integrację.
Kredyty udzielane na terenie Unii przeznaczane są na projekty realizujące jedno lub więcej z następujących założeń:
- rozwój ekonomiczny regionów mniej zagospodarowanych
- poprawa stanu sieci transeuropejskich w sektorach transportu, telekomunikacji i energii
- umocnienie międzynarodowej konkurencji przemysłowej i integracji przemysłu w skali europejskiej, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw
- ochrona środowiska i miejsca zamieszkania
- gwarancja pewnego zaopatrzenia w energię

KOMITET EKONOMICZNO - SPOŁECZNY:

- członkowie: 222: - 24 - Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania
- 21 - Hiszpania
- 12 - Belgia, Grecja, Holandia, Austria, Portugalia, Szwecja
- 9 - Dania, Irlandia, Finlandia
- 6 - Luksemburg
- kadencja 4 lata, siedziba w Brukseli, spotkania raz w miesiącu
- rola czysto doradcza, wydaje opinie sporządzone przez przedstawicieli różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego Unii

KOMITET REGIONÓW:

- członkowie: 222: - 24 - Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania
- 21 - Hiszpania
- 12 - Belgia, Grecja, Holandia, Austria, Portugalia, Szwecja
- 9 - Dania, Irlandia, Finlandia
- 6 - Luksemburg
- kadencja 4 lata, siedziba w Brukseli, 5 sesji plenarnych rocznie
- składa się z 8 stałych komisji i 4 podkomisji
- strażnik zasady subsydiarności (z Traktatu z Maastricht)
- przedstawiciel regionów, z którymi należy się konsultować w sprawach: sieci transeuropejskich, zdrowia publicznego, edukacji, młodzieży, kultury oraz spójności ekonomicznej i socjalnej
- najmłodszy organ UE

KOMITET STAŁYCH PRZEDSTAWICIELI:

- jego zadaniem jest wypracowanie zgodności stanowisk państw członkowskich, zanim zostaną wpisane do porządku dziennego obrad Rady Unii Europejskiej.

TRAKTATY UE:

Traktat Paryski, na mocy, którego powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (IV 1951). Wszedł w życie VII 1952. Stanowił pierwszy formalny krok do integracji europejskiej.

Traktaty Rzymskie, dwa traktaty międzynarodowe, podpisane 25 III 1957 w Rzymie przez przedstawicieli rządów Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch, powołujące do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). Wszystkie wymienione wyżej państwa zatwierdziły 29 V 1956 raport belgijskiego ministra spraw zagranicznych P.H. Spaaka w sprawie ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego użycia energii atomowej.Traktaty zawierały gwarancje swobodnego przepływu kapitałów i siły roboczej, zapowiadały znoszeniu zewnętrznych barier celnych pomiędzy krajami członkowskimi EWG, stopniowe zniesienie ceł wewnętrznych i wprowadzenie wspólnej polityki rolnej. Stały się podstawą Unii Europejskiej.

Jednolity Akt Europejski, dokument przyjęty w 1985 przez Radę Europejską, wszedł w życie 1 lipca 1987, wprowadzając nowe zasady funkcjonowania Wspólnoty Europejskiej. Wyznaczono w nim ostateczny termin (1 stycznia 1993) utworzenia w pełni jednolitego rynku wewnetrznego, a by to ułatwić, naniesiono kilka poprawek do traktatów Wspólnot, m.in. zmianę procedury podejmowania decyzji przez Radę Ministrów (w miejsce jednomyślności - większość głosów z wyjątkiem kwestii skarbowych i przepływu osób). Stworzono także prawne podstawy funkcjonowania Rady Europejskiej, poszerzono uprawnienia Parlamentu Europejskiego, stosując wobec niego zmienioną procedurę stanowienia prawa - tzw. procedurę współpracy. Pełne prawo współdecydowania Parlament otrzymał w kwestii przystępowania do Wspólnoty nowych członków, zawierania układów stowarzyszeniowych. Wzmocniono także wykonawcze uprawnienia Komisji. Usprawnieniu pracy służyło również wprowadzenie Sądu Pierwszej Instancji, odciążajacego Trybunał Sprawiedliwości w zakresie sporów pracowniczych oraz spraw wnoszonych przez osoby prawne lub fizyczne. Modyfikacji uległ, więc proces decyzyjny we Wspólnocie. Istotną zasadą wprowadzoną przez Jednolity Akt Europejski stała się subsydiarność, gwarantująca decentralizację władzy. Zainicjowano też współpracę w zakresie polityki zagranicznej. Ustalenia Jednolitego Aktu Europejskiego przygotowywały grunt pod traktat o Unii Europejskiej.

Traktat z Maastricht, układ dwunastu państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej zawarty na zjeździe przywódców państw EWG w Maastricht w Holandii w dniach 9-10 grudnia 1991, dotyczący integracji politycznej i gospodarczej tych państw. Formalne podpisanie traktatu nastąpiło 2 lutego 1992. Najważniejszą decyzją było utworzenie unii walutowej i w efekcie wprowadzenie (najpóźniej do 1999) wspólnego pieniądza ECU. Ujednolicono przepisy socjalne i wprowadzono europejski kodeks pracy. Zniesiono na obszarze Wspólnoty wszelkie ograniczenia w podejmowaniu pracy i osiedlaniu się. Nad wspólną polityką imigracyjną ma czuwać Europol, czyli Europejska Agencja Policyjna. Podjęto też decyzję o dokładniejszej koordynacji polityki zagranicznej, m.in. przez podejmowanie niektórych decyzji większością głosów, a nie jak dotychczas jednomyślnie. Unię Zachodnioeuropejską uznano za zbrojne ramię Wspólnoty. Odrzucono koncepcję utworzenia federacji europejskiej. Przyjęto także protokoły dodatkowe ze szczegółowymi zastrzeżeniami niektórych państw, m.in. Wielkiej Brytanii, która zastrzegła sobie prawo prowadzenia własnej polityki socjalnej oraz wyjścia z unii monetarnej. Idei Maastricht zarzuca się pozbawianie państw części suwerenności na rzecz aparatu biurokratycznego Wspólnoty z siedzibą w Brukseli.

Traktat Amsterdamski. Traktat z Maastricht, , przewidywał w art. N, że kolejna konferencja międzyrządowa UE będzie zwołana w 1996 r. W związku z tym 29 III 1996 r. w Turynie na sesji inauguracyjnej zebrała się Rada Europejska. Obrady konferencji potrwały do połowy czerwca 1997 r., kiedy to parafowano wstępny tekst nowego traktatu, ostatecznie podpisany (łącznie z protokołami i deklaracjami) 2 X 1997 r. Jest on obecnie znany jako Traktat amsterdamski (formalnie nazywa się on następująco: Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty).

6

---