1. Wybór i koszt alternatywny.

2. Decyzje konsumentów i producentów w procesie gospodarowania.

3. Systemy ekonomiczne.

4. Obieg okrężny produktu i dochodu. Odpływ i dopływ płatności.

5. Mierzenie efektów działalności gospodarczej. Produkt Krajowy Brutto.

6. Mechanizm funkcjonowania rynku dóbr i usług. Elastyczność popytu i podaży.

7. Równowaga rynkowa. Zachowanie równowagi rynkowej i jej konsekwencje.

8. Bezrobocie i inflacja.

9. Ingerencja rządu i Banku Centralnego w procesy gospodarcze.

10. Polityka fiskalna i monetarna.

11. Ekonomia gospodarki otwartej.

12. Jednolity rynek europejski. Fundusze strukturalne i spójności.

1. Wybór i koszt alternatywny.

Pytania sprawdzające:

1. Dlaczego ekonomia jest nauką o dokonywaniu wyborów?

2. Skąd wynika konieczność dokonywania wyborów?

3. Jak dzielimy zasoby?

4. Dlaczego potrzeby są nieograniczone w stosunku do ograniczonych zasobów?

5. Jak zdefiniujesz pojęcie koszt alternatywny?

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pracując samodzielnie, uzupełnij tabelę, wpisując swoje podstawowe potrzeby, które musisz zaspokoić, aby przeżyć dzień. Podaj również sposoby zaspokajania wymienionych przez ciebie potrzeb. Następnie podkreśl potrzeby ekonomiczne, czyli te, które mogą być zaspokojone poprzez konsumowanie dóbr i usług.

Potem przedyskutuj sposób wykonania ćwiczenia z kolegami z zespołu. Odpowiedzcie na pytania:

• Które potrzeby muszą być zaspokojone, a ich lekceważenie jest równoznaczne z zagrożeniem biologicznej egzystencji człowieka?

• Jakie potrzeby wymieniliście wszyscy, a które z nich są indywidualne?

• Które z wymienionych przez was potrzeb to potrzeby ekonomiczne?

• Jakie różnice i podobieństwa dostrzegacie w waszych propozycjach?

• Jakie warunki muszą zostać spełnione dla zaspokojenia ważnych dla ciebie potrzeb?

Moje codzienne potrzeby	Środki ich zaspokojenia

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) zastanowić się jakie potrzeby muszą zostać zaspokojone, abyś mógł przeżyć jeden dzień;

c) rodzaje potrzeb wpisać w tabelę;

d) uzupełnić środki ich zaspokojenia, czyli w jaki sposób są one przez Ciebie zaspokajane;

e) przedyskutować otrzymane rezultaty kolegą, wskazując podobieństwa i różnice, odpowiadając na pytania nad tabelą.

Ćwiczenie 2

Poniżej znajduje się schemat piramidy potrzeb według Maslowa. Uzupełnij piramidę wpisując wyrażenia w odpowiednie miejsce. Pamiętaj, o hierarchii potrzeb i kolejności ich zaspokajania.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) w szare poziome pola w środku piramidy wpisz hierarchię potrzeb tak, aby na samym dole znalazły się potrzeby najważniejsze dla człowieka, zaś na samej górze te, które mogą być zaspokojone na samym końcu.

Wykorzystaj do tego następujące potrzeby:

SPOŁECZNE, UZNANIA, FIZJOLOGICZNE, SAMOREALIZACJI, BEZPIECZEŃSTWA;

c) w białe poziome pola w środku piramidy wpisz przykłady potrzeb.

Wykorzystaj do tego następujące przykłady:

PRZYJAŹNI, POKOJU, PRACY, SUKCESU, SNU, ODZIEŻY, SEKSU, PRACA JEST WARTOŚCIĄ SAMĄ W SOBIE, SZACUNKU, MIŁOŚCI, ZDROWIA, JEDZENIA, AKCEPTACJI, DOMU, CELEM JESR DZIAŁANIA, PICIA.

d) w boczne pionowe paski wpisać klasyfikację potrzeb;

Wykorzystaj do tego następujące 2 klasyfikacje:

ODCZUWANIA BRAKÓW i ROZWOJU oraz WYŻSZEGO RZĘDU I NIŻSZEGO RZĘDU.

Ćwiczenie 3

Poniżej scharakteryzowane są prawidłowości zaspokajania potrzeb.

Zaspokajanie potrzeb przy pomocy kupna ma zawsze charakter czasowy (odnawialność potrzeb).

O ile w zakresie potrzeb istnieją znaczne podobieństwa między ludźmi, to równocześnie występują znaczne różnice w sposobach ich zaspokojenia.

O ile same potrzeby są głównym czynnikiem dynamizującym jednostki „od wewnątrz” - to proces ich zaspokajania odbywa się zawsze w warunkach społecznych, co powoduje, że reakcje poszczególnych ludzi są różne; suma reakcji (indywidualnych i społecznych) tworzy postawy jednostki, które ukierunkowują jej działania.

Każdy człowiek ma indywidualną hierarchię potrzeb, w której jedne z nich są uważane za podstawowe a inne za wyższego rzędu; w związku z tym kształtują się różne zwyczaje i upodobania nabywców w zakresie sposobów zaspokajania potrzeb (nawyki konsumpcyjne).

Potrzeby wyższego rzędu zazwyczaj nie są silnie odczuwane w warunkach niezaspokojenia potrzeb niższego rzędu; odwrotnie - gdy pewne minimum potrzeb podstawowych jest stale zaspokajane silniej odczuwa się potrzeby wyższego rzędu.

O ile potrzeby niższego rzędu (np. snu, głodu) po ich zaspokojeniu ulegają przynajmniej na jakiś czas redukcji - o tyle potrzeby wyższego rzędu mogą nawet wzrastać w miarę ich zaspokajania.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) podać po 2 rodzaje potrzeb oraz sposoby ich zaspokajania, które opisują powyższe prawidłowości;

c) wpisać odpowiedź w wyznaczone miejsce.

Ćwiczenie 4

Znasz już podział zasobów gospodarczych. Poniżej znajdują się dobra. Wypisz obok podanych dóbr zasoby potrzebne do ich wytworzenia w następującej kolejności: zasoby naturalne, zasoby ludzkie, zasoby kapitałowe.

1. bułka

2. śmietana

3. stół drewniany

4. kawa rozpuszczalna

5. sweter wełniany

6. sztućce

7. szklanka

8. zeszyt

Ćwiczenie 5

Pewna gospodarka może wytwarzać dwa dobra, tj.: tkaniny oraz mięso. Jej możliwości produkcyjne przedstawia poniższa tabela.

Kombinacje	Produkcja mięsa ( w mln ton)	Produkcja tkanin ( w mld m^2 )
A	20	6
B	16	14
C	12	22
D	4	28
E	0	30

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1. przeczytać dokładnie treść zadania;

2. nazwać osie współrzędnych wykresu;

3. przedstawić graficznie (na wykresie) możliwości produkcyjne tej gospodarki;

4. określić koszt alternatywny wyprodukowania 8 dodatkowych mld m² tkanin przy założeniu, że gospodarka znajduje się w punkcie B.

5. wpisać odpowiedź w wyznaczone miejsce.

Ćwiczenie 6

Poniższy wykres przedstawia krzywą transformacji przedsiębiorstwa produkującego rowery i samochody. Zaznacz na nim punkty zgodnie z poniższą tabelą:

rowery

samochody

Kombinacje efektywne	PUNKT A
Kombinacje nieefektywne	PUNKT B, C
Kombinacje osiągalne	PUNKT D
Kombinacje nieosiągalne	PUNKT E, F
Pełna specjalizacja w produkcji rowerów	PUNKT G
Pełna specjalizacja w produkcji samochodów	PUNKT H

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) zaznaczyć na wykresie punkty od A do H wg opisu z tabeli.

Ćwiczenie 7

Sklep sportowy sprzedaje hulajnogi i rowery. Hulajnoga kosztuje w sklepie 100 zł, a rower 500 zł . Narysuj krzywą transformacji dla sklepu sportowego, który miesięcznie dysponuje kwotą 20.000 zł na zakup towaru a marża sklepu to 5.000 zł. Wyjaśnij dlaczego linia jest ma taki kształt.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) obliczyć kwotę za jaką zostaną sprzedane rowery przy pełnej specjalizacji sprzedaży w tej dziedzinie;

c) obliczyć kwotę za jaką zostaną sprzedane samochody przy pełnej specjalizacji sprzedaży w tej dziedzinie;

e) nazwać osie współrzędnych wykresu;

e) narysować oś transformacji wykorzystując powyższe osie współrzędnych;

f) odpowiedzieć na pytanie, dlaczego krzywa transformacji ma taki kształt;

g) odpowiedzi oraz wyliczeń dokonaj w wyznaczonym miejscu.

Ćwiczenie 8

W centrum handlowym nie ma płatnych parkingów. Jednakże znalezienie wolnego miejsca dla zaparkowania samochodu wymaga przeciętnie 30 minut krążenia. Czy takie rozwiązanie oznacza w rzeczywistości parkowanie bezpłatne. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) zastanowić się, czy parkowanie w centrum handlowym rzeczywiście jest bezpłatne;

c) wpisać odpowiedź w wyznaczone miejsce.

Ćwiczenie 9

W gospodarstwie rolnym występują dwa rodzaje gleb, z których część nadaje się do uprawy chmielu, a część do uprawy tytoniu. Z doświadczeń z lat poprzednich wynika, ze w normalnych warunkach klimatycznych można uzyskać następujące plony z poszczególnych działek:

Działka	Plony chmielu	Plony tytoniu
A	50	0
B	40	1
C	30	2
D	20	3
E	10	4
F	0	5

1. Wykreśl krzywą transformacji,

2. Określ koszty alternatywny uprawy tytoniu

3. Wyjaśnij kształt krzywej możliwości produkcyjnych tytoniu i chmielu dla badanego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) nazwać osie współrzędnych wykresu;

c) wykreślić krzywą transformacji na poniższym wykresie według danych zawartych w tabelce;

d) zaznaczyć na wykresie punkty od A do F;

e) określić koszt alternatywny uprawy tytoniu dla każdego z punktów;

f) wyjaśnić, dlaczego krzywa transformacji ma taki kształt;

g) odpowiedź wpisz w miejsce do tego wyznaczone.

Ćwiczenie 10

Dobro X	Dobro Y	Koszt alternatywny powiększenia produkcji
				dobra X	dobra Y
0	33
7	30
13	26
18	21
22	15
25	8
27	0

Na podstawie danych zawartych w tabeli:

1. zaznacz na wykresie granicę możliwości produkcyjnych,

2. określ w jakiej sytuacji firma będzie mogła wytworzyć 25 jednostek dobra X i 15 jednostek dobra Y oraz zaznacz tę kombinację na wykresie,

3. z czym wiąże się wyprodukowanie 5 jednostek dobra X i 22 jednostek dobra Y.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) na podstawie powyższej tabeli sporządź wykres;

c) nazwij osie współrzędnych;

d) zaznacz na wykresie granice możliwości produkcyjnych dóbr;

e) wykres sporządź w miejscu do tego wyznaczonym;

f) znaleźć i zaznaczyć na wykresie punkt, w którym firma będzie mogła produkować 25 jednostek dobra X i 15 jednostek dobra Y;

g) przeanalizować, w jakiej sytuacji przedsiębiorstwo będzie mogło osiągnąć ten punkt, podaj 3 proponowane rozwiązania;

h) znaleźć i zaznaczyć na wykresie punkt, w którym firma będzie produkowała 5 jednostek dobra X i 22 jednostek dobra Y;

h) przeanalizować co oznacza dla przedsiębiorstwa taka sytuacja i jakie mogą być tego skutki, podaj 3 przykłady;

i) wpisać odpowiedź w miejsce do tego wyznaczone.

Ćwiczenie 11

Krzywa transformacji przedstawia możliwości produkcyjne społeczeństwa w dziedzinie produkcji komputerów i telewizorów (w tys. szt.)

Telewizory

Komputery

- zaznacz kombinacje: efektywną (punkt A) , nieefektywną (punkt B), nieosiągalną (punkt C), specjalizację w produkcji telewizorów (punkt D);

- co stanie się z krzywą transformacji, jeśli dzięki intensywnym procesom inwestycyjnym zostaną wprowadzone innowacje w technice produkcji komputerów i zmniejszą się nakłady niezbędne do wyprodukowania 1 komputera (przedstaw zmiany na rysunku);

- jak zmieni się położenie krzywej transformacji w długim okresie, jeżeli producenci telewizorów zaprzestaną wdrażania nowoczesnych rozwiązań technologicznych (przedstaw zmiany na rysunku).

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) zaznaczyć na wykresie następujące punkty:

A - kombinacja efektywna

B - kombinacja nieefektywna

C - kombinacja nieosiągalna

D - specjalizacja w produkcji telewizorów

c) przeanalizować co stanie się z krzywą transformacji jeśli dzięki intensywnym procesom inwestycyjnym zostaną wprowadzone innowacje w technice produkcji komputerów i zmniejszą się nakłady niezbędne do wyprodukowania 1 komputera;

d) odpowiedź wpisz w wyznaczone miejsce i zaznacz zmiany na wykresie;

e) przeanalizować jak zmieni się położenie krzywej transformacji w długim okresie, jeżeli producenci telewizorów zaprzestaną wdrażania nowoczesnych rozwiązań technologicznych

f) odpowiedź wpisz w wyznaczone miejsce i zaznacz zmiany na wykresie;

Ćwiczenie 12

Dwa kraje A i B produkują: telewizory i magnetowidy . Dysponując takimi samymi zasobami czynników produkcji wytwarzają w ciągu godziny następujące ilości dóbr:

	Telewizory	Magnetowidy
Kraj A	4	8
Kraj B	6	24

Ustal koszt alternatywny produkcji telewizorów i magnetowidów;

Czy firmy powinny specjalizować się w produkcji telewizorów lub magnetowidów, jeśli tak to, który kraj powinien produkować telewizory , a który magnetowidy;

Jeśli dwa kraje zdecydują się na specjalizację w produkcji dóbr, w których mają przewagę komparatywną i nastąpi proces wzajemnej wymiany dóbr, to według jakie relacji (1 telewizor za ......... magnetowid), aby proces ten był ekonomicznie racjonalny;

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) wskazać koszt alternatywny telewizorów i magnetowidów kraju A i B;

c) odpowiedzieć na pytanie, czy kraje powinny specjalizować się w produkcji telewizorów i magnetowidów;

d) uzasadnić, dlaczego dany kraj powinien specjalizować się w produkcji telewizorów, a inny w produkcji magnetowidów lub w zależności od odpowiedzi w punkcie poprzednim, dlaczego powinny produkować i telewizory i magnetowidy;

e) przeanalizować sytuację, w której każdy z krajów wybrał jedną specjalizację dóbr i następuje między nimi proces wymiany dóbr, to według jakiej relacji wymiana będzie najkorzystniejsza (1 telewizor za … magnetowidów i odwrotnie);

f) odpowiedzi wpisz w miejsce do tego wyznaczone.

Ćwiczenie 13

W czasie 1 godziny Kowalski może przygotować 50 porcji deserów lodowych albo obsłużyć klientów przy 25 stolikach. Natomiast Nowak może w takim samym czasie przygotować 20 porcji deserów lodowych albo obsłużyć 15 stolików. Jeżeli zdecydują się wspólnie otworzyć punkt sprzedaży lodów, to który z nich powinien wykonywać prace kelnera, a który przygotowywać desery lodowe ?

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) przeczytać dokładnie treść zadania;

b) uzupełnić poniższą tabelę danych na podstawie informacji zawartych w treści ćwiczenia;

c) przeanalizować, jak Twoim zdaniem powinna wyglądać współpraca Kowalskiego i Nowaka, który z nich powinien zając się przygotowywaniem się deserów lodowych, a który obsługiwaniem stolików?

d) wpisz odpowiedź w miejsce to tego wyznaczone.

Czy potrafisz:

1. wyjaśnić, dlaczego ekonomia jest nauką o dokonywaniu wyborów?

2. scharakteryzować rodzaje zasobów?

3. wyjaśnić, dlaczego potrzeby są nieograniczone, a zasoby ograniczone?

4. zdefiniować pojęcie kosztu alternatywnego?

5. dokonać wyboru i określić jego koszt alternatywny?

Definicje:

Potrzeba - odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie, jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społ., zachowania równowagi psychicznej.

Piramida potrzeb - Zdaniem Maslowa zachowanie się człowieka wynika z jego dążenia do zaspokojenia potrzeb, a nie chwilowych stanów emocjonalnych. Zakłada on, że człowiek ma określony zespół potrzeb, które zaspokajać powinien w określonej kolejności. Mechanizmem sterującym ludzkimi zachowaniami według Maslowa są potrzeby, pojmowane jako brak czegoś, wywołujący jednocześnie dążenie do zaspokojenia tego braku. Potrzeby te tworzą układ hierarchiczny, który Maslow obrazuje w postaci piramidy.

Czynniki produkcji (czynniki wytwórcze) - to zasoby, które wykorzystuje się w procesie produkcji.

Zasoby naturalne - nie są wytworem pracy ludzi, są darem natury. Zasoby te obejmują Ziemię i wszystko to, co jest użyteczne dla człowieka w jej wnętrzu (surowce mineralne) oraz na jej powierzchni (gleba, woda, powietrze, ciepło słoneczne). Jako czynnik produkcji mają dość zróżnicowaną wartość, decyduje o niej wielkość i struktura złoża surowców naturalnych, żyzność gleb, klimat, położenie geograficzne, ukształtowanie terenu, zbiorniki wodne itd. Zasoby naturalne są podstawą wytwarzania wielu produktów oraz prowadzenia innej działalności gospodarczej. Produkcja odbywa się zawsze w określonym środowisku przyrodniczym, np. do produkcji roślinnej potrzebne są gleby uprawne, przemysł wydobywczy potrzebuje terenów z zasobami naturalnymi.

Zasoby ludzkie - tworzą ludzie i ich specyficzne predyspozycje. Ludzie stanowią siłę roboczą, która uruchamia każdą produkcję i każdą działalność poprzez świadczenie pracy. Występuje w postaci wysiłku fizycznego oraz pracy umysłowej. Poprzez pracę ludzie biorą bezpośredni lub pośredni udział w produkcji. 

Zasoby kapitałowe - o wartości rzeczowe i finansowe wytworzone przez człowieka, potrzebne w czasie produkcji. Do rzeczowych zasobów kapitałowych należą tzw. środki produkcji, składające się ze środków pracy i przedmiotów pracy. Ze względu na rozwój techniki zwiększa się udział i znaczenie środków pracy w procesie produkcji.

Wybór ekonomiczny - konfrontacja nieograniczonych potrzeb ludzkich z ograniczonymi możliwościami ich zaspokajania.

Koszt alternatywny - to najkorzystniejsza możliwość, z której rezygnujemy dokonując konkretnych wyborów.

Krzywa transformacji -  przedstawia w sposób graficzny maksymalną, możliwą produkcję jednego dobra, przy danej wielkości produkcji drugiego dobra. Krzywa pokazuje różne kombinacje ilości dóbr czy usług, które są możliwe do wytworzenia, gdy wszystkie dostępne zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane.

Przewaga komparatywna - mechanizm obustronnie korzystnej międzynarodowej wymiany towarów i usług w sytuacji znacząco niższych kosztów produkcji dóbr po stronie jednego z partnerów wymiany

---