TEORIA I METODY PRACY SOCJALNEJ
Wykładowca: dr hab. prof. UW Jerzy Szmagalski
IPSiR, Kierunek: Praca socjalna, II rok, 2009-2010 studia stacjonarne
Tematy wykładu
1. Podstawowe pojęcia, zakres przedmiotu,
− Co rozumiemy pod pojęciem `praca socjalna'?
Istnieje dystans praktyków p.s. w stosunku do teorii. Może on być wynikiem mistyfikacji przyswajania teorii w praktyce. Lęk przed teoriami abstrakcyjnymi prowadzi do leku przed teoriami w ogóle.
Teoretycy p.s. - badacze życia społecznego, badacze nauki społecznych, kształtują i definiują pojęcia
p.s. - zjawisko społecznie tworzone i opisywane przez ludzi w celu realizacji jakiegoś celu, forma jej realizacji zależy od kraju w którym jest realizowana, wszystkie formy mają cechy wspólne
definicja IFSW : Praca socjalna jest profesja wspierającą zmianę społeczna, rozwiązywanie problemów w stosunkach międzyludzkich oraz dodawanie sił (empoverment0 i wyzwoleniu ludzi dla wzbogacenia ich dobrostanu. Wykorzystując teorie ludzkich zachowań i systemów społecznych, praca socjalna interweniuje w miejscach, gdzie ludzie wchodzą w interakcje ze swoim środowiskiem. Fundamentalnymi dla pracy socjalnej są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej.
Rodzaj aktywności ludzkiej.
P.s. w jej różnych formach odnosi się do wielostronnych złożonych transakcji zachodzących miedzy ludźmi a ich środowiskiem. Jej misja jest umożliwianie ludziom rozwoju ich pełnego potencjału, wzbogacanie ich życia, zapobieganie dysfunkcjom
Rzeczywistość społeczna często jest przeciw człowiekowi, ale nie musi taka być - można ją zmienić (wow!)
IFSW budując definicję p.s. zastrzegał, że nie jest ona niezmienna i w pełni wyczerpująca (XX w jest to proces dynamiczny)
− Co oznacza pojęcie `teoria'?
Teorie gorące - posługują się nim wszyscy są to nasze przekonania oparte na doświadczeniach uogólnieniach
Teorie naukowe (zimne) - zbudowane na badaniach wiedzy na podstawowe opracowanych danych statystycznych zastosowanie metody badawczej opisujące rzeczywistości (…)
B. Sheldon - nie posiadanie teorii wobec rzeczywistości jest psychologicznie nie możliwe człowiek wykorzystując swoją wiedzę statyczną możne próbować przyszłości (teotyzowanie)
R. Barker - teoria to grupy powiązanych ze sobą hipotez, koncepcji i konstuktów opartych na faktach i obserwacjach, które starają się wyjaśnić określone zjawisko.
Tworzenie teorii jest zinstytualizowane pod postacią nauki.
Badania naukowe:
- reprezentatywne
- poprawność metodologiczna
Metody prowadzą do upowszechnienia wiedzy, które tworzy nauka przez opublikowanie wyników badań i weryfikację wyników badań.
Definicja naukoznawcza: teoria to system logicznie i rzeczowo uporządkowanych twierdzeń, spełniających przyjęte w danej nauce kryteria poprawność metodologicznej, na podstawie tych twierdzeń można przewidzieć wstępowanie zjawisk, którymi zajmuje się dana nauka.
Predykatywna teoria- przewidywać zdarzenia
Nauki społeczne są probabilistyczne (przewidywane tylko z pewnym prawdopodobieństwem)
Kategorie teorii
prakseologiczne - teorie formułujące zasady skutecznego działania, odpowiadają na pytanie „jak?”
generalizacyjne - teorie opisowo-wyjaśniające, odpowiadają na pytania „dlaczego? Jaki jest stan rzeczywistości?” prawidłowość związków
Teoria - wiedza wyjaśniająca daną dziedzinę rzeczywistości ściśle związana z praktyką, ponieważ została sformułowana na podstawie doświadczeń praktycznych, wiedza ta stanowi postawę działań praktycznych w tej dziedzinie życia.
− Jaki jest zakres pojęcia `teoria pracy socjalnej'?
Praca socjalna obejmuje rozległe i złożone dziedziny zjawisk, co uniemożliwia tworzenie teorii ściśle naukowych, podlegają one wielu czynnikom, uniemożliwiających podanie uogólnień, dużego prawdopodobieństwa występowania jakiegoś zjawiska, każda z nauk społecznych nie pomoże nam wyjaśnić dane zjawisko potrzebne podejście interdyscyplinarne
Teoria pracy socjalnej - zasób naukowo uzasadnionej refleksji nad wiedzą umiejętnościami i motywacjami potrzebnymi przy praktycznym wykonywaniu tej pracy; refleksja ta jest gromadzona i przekazywana jako podstawa kształcenia pracowników socjalnych oraz ich doskonalenia zawodowego.
Teoria międzynarodowej definicji pracy socjalnej:
Praca socjalna opiera swoją metodologię na usystematyzowanej, doświadczalnej wiedzy wywiedzionej z badań i ewaluacji praktyki, w tym na lokalnej wiedzy specyficznej dla miejscowych okoliczności. Praca socjalna uznaje złożoność interakcji pomiędzy ludzkimi istotami i ich środowiskiem oraz ludzkie możliwości zarówno podlegania wielorakim oddziaływaniom, w tym czynnikom biopsychospołecznym jak i zmieniania ich
Profesja pracy socjalnej wykorzystuje teorie ludzkiego rozwoju zachowania oraz systemów społecznych do analizy złożonych sytuacji i ułatwienia indywidualnych organizacyjnych społecznych i kulturowych zmian.
M. PAYNE - 3 zakresy teorii
t. natury pracy socjalnej - są to koncepcje funkcji społecznych, celów i wartości pracy wywiedzione z ogólnych filozofii społecznych i politycznych (refleksje aksjologiczne, t. generalizacyjne)
t. praktyki - są to względnie wyodrębnione, kompletne i wewnętrznie spójne koncepcje wyznaczające interwencje pracowników socjalnych w określonych sytuacjach (t. prakseologiczne)
t. światła klientów - są to koncepcje dotyczące zachowań ludzkich i życia społecznego wnioskowane z teorii i badań w zakresie zarządzania, filozofii, psychologii, polityki społecznej i socjologii (t. generalizacyjne)
TYPOLOGIA teorii wg SIBEONA
Teoria |
Teoria formalna |
Teoria nieformalna |
Teoria czym jest praca socjalna? |
Spisane foremnie paradygmaty, które definiują naturę i cele pomocy społecznej, np. jednostkowe patologie, reforma liberalna, marksizm, feminizm etc. |
Kulturowe wartości morlano-polityczne pomocy społecznej zinternalizowanie przez praktyków i wykonywane do definiowania natury oraz celów (funkcji) pracy socjalnej w społeczeństwie |
Teoria jak robić prace socjalną? |
Formalnie spisane teorie praktyków, np. metody pracy z indywidualnym przypadkiem, pracy grupowej, pracy środowiskowej |
Wyprowadzone indukcyjnie i zwykle niepisane teorie praktyki skonstruowane w oparciu o praktyczne doświadczenie w prowadzeniu pracy socjalnej |
Teoria światła klientów |
Formalnie spisane teorie nauk społecznych i dane empiryczne dotyczące osobowości, zachowań społecznych małżeństwa, rodziny, struktury klasowej, płci kulturowej, społeczności dewiacji etc |
Uznawane przez praktyka, nabyte przez doświadczenie ogólne kulturowe znaczenia i definicje, np. natura zachowania społecznego, klasy, rasy, rodziny jako instytucji „normalnego „ zachowań kulturowych definicji „dobrego” i „złego” rodzicielstwa, kulturowe założenia dotyczące „właściwej” |
− Jak rozumieć pojęcie `metody pracy socjalnej'?
Klasyczne metody pracy socjalnej:
praca z indywidualnych przypadkiem (case work)
praca grupowa (group work)
praca środowiskowa (community…)
Mary Richmond „What is case work?”
Wprowadzenie do polskiej literatury: A. Kamiński „funkcje pedagogiki społecznej” - opis metod pracy socjalnej (nazwanej przez niego metodami pracy socjalno-wychowawczej).
Modele praktyki zaczęły zastępować metody. Metody dawały specjalistów od metod a nie od problemów. Specjalista z danej metody nie umiał działać w innej sytuacji.
Modele praktyki:
1. model jest konceptualnym wzorem rozwiązania problemu powstałego w rzeczywistości (papell, rothman)
2. swoisty zespół wskazówek, który mówi jak powinien być prowadzony dany przypadek, określa co powinien robić praktyk lub co robi w danej sytuacji (reid, epstein)
Model pracy socjalnej - „recepty” działania w danej sytuacji, modele edukacyjne
2. Etapy rozwoju teoretycznych podstaw pracy socjalnej.
− Poszukiwania tożsamości teoretycznej
Twórcy pracy socjalnej od początku poszukiwali dla niej tożsamości teoretycznej, żeby podbudować jej status, autorytet.
Etapy rozwoju wg Davida HOWE:
badania (przełom XIX i XX wieku)
działania zdroworozsądkowe, większość pracowników socjalnych była przed naukowcami - systematyczne zbieranie danych o klientach i stawanie hipotez ich zachowani. Z tego etapu prace socjalną wyprowadziła pod koniec lat 20 Mary Richmond („Social diagnosis”) wprowadziła do nauki skategoryzowany opis.
psychoanalizy ( 1920-1930)
„powódź psychoanalityczna” - koncepcja pomocy ludziom za pomocą psychoanalizy była ogromna (nazwa trochę ironiczna; była podstawą do praktyki; pracownik socjalny miał stać się psychoanalitykiem i pomóc jednostce zrozumieć jej wewnętrzne problemy
szkół diagnostycznych i funkcjonalistycznych (koniec lat 30 do początku lat 50)
dalej duży wpływa orientacji freudowskiej (deterministycznej, bo człowiek jest determinowany przez wewnętrzne motywy, czasami nieświadome)- jest to orientacja diagnostyczna (wgłębianie się w ludzka psychikę, aby rozpoznać przyczyny i przy pomocy pracownika socjalnego się z nimi uporać.
Szkoła funkcjonalistyczna - Otto Rank: jednostka i jej funkcjonowanie może być rozumieć tylko w stosunku do sytuacji w jakiej się znajduje, relacje pracownik socjalny - klient jest ważnym doświadczeniem; pracownik socjalny zmienia sytuację klienta w sensie poznawczym, emocjonalnym itp.; czynnikiem zmiany jest klient a pracownik zmienia potencjał zmiany
aktywizacji (lata 60)
nabywanie, przyswajanie, otwarcie się na poszukiwanie teorii pracy socjalnej doprowadziło do odwołania się do teorii sprzed Freuda, przyczyny dysfunkcji w jednostce ale i poza nią; odwołania do różnych teorii; wg ówczesnych pracowników socjalnych - etap rozwoju; „okres zamętu/ chaosu” wg Howe - zbyt duża ilość różnorakich teorii zagubienie wśród różnych teorii
inwentaryzacji (przełom lat 60 i 70)
świadomość, że trzeba uporządkować wszystkie teorie i sprawdzić co jest przydatne
Roberts i Nee - przegląd najważniejszych teorii, pogrupowanie ich w kategorie; podejście psychodynamiczne, techniki behawiorystyczne, socjalizacja, interwencja kryzysowa
Praca socjalna w rozumieniu politycznym miała się …. Uznawana za ważne narzędzie; rozprzestrzeniona na polu służby zdrowia i w naukach społecznych
Inwentaryzacja nie pokazywała zastosowania tych teorii w praktyce, ale dawała jej naukową legitymizację.
wspólnego celu i unifikacji teorii (lata 70)
zaczęto rozumieć, że trzeba znaleźć pewien wspólny mianownik przydatności teorii; koncepcja funkcjonowania społecznego - zadaniem pracownika socjalnego jest pomoc klientowi w osiągnięciu społecznie akceptowanego sposobu funkcjonowania społecznego;
poszukiwania teorii integrującej różne podejścia do pracy socjalnej, sięgniecie do teorii systemów - miała wyjaśnić pracownikowi socjalnemu sytuacje klienta i jego problemy, klient był postrzegany nie jako przypadek nie pasujący do systemu ale dostrzeżono wielostronność relacji klienta z otoczeniem, zawrócenie uwagi na środowisko przyczyny niepowodzeń klienta; ostatecznie nie powstała wspólna jedna teoria
− Współczesny kontekst teoretyczny pracy socjalnej
P. LEONARD wyróżnił 2 główne typy nauk: przyrodnicze i humanistyczne
Wg wzoru nauk przyrodniczych badacze przyjmują, że nauki społeczne powinny być analizowane wg metod nauk przyrodniczych. Rzeczywistość badania przez doznania sensoryczne. Dostrzegania podobieństwa nauk społecznych i przyrodniczych - nie zawsze gwarantuje pewność ( np. zasada nieoznaczoności w fizyce wkraczając w badaną rzeczywistość z narzędziami badawczymi zmienia ją).
Wzorzec humanistyczny:
dla nauk społecznych nie jest istotne osiągnięcia obiektywistycznej wiedzy, ważna jest wiedza subiektywna, uwarunkowania aksjologiczne badaczy, odpowiedzi badanych mogą być neutralne
podejście: nauki społeczne są społecznie zdeterminowane, czyli wyznaczone wartościami ale tez interesami badacza?
PAYNE: praca socjalna czepre inspiracje z subiektywnych założeń (przyjmowanych z nauk humanistycznych, opartych na założeniu, że światu, który nas otacza my nadajemy znaczenie) a także założeń obiektywistycznych.
Orientacja teorii pracy socjalnej wg g. BURRELLA i G. MORGANA
|
Teorie radykalnej zmiany |
|
|
subiektywizm |
Radykalna praca socjalna (trzeba skończyć z kapitalizmem) |
marksisistowska praca socjalna (utopia) |
obiektywizm |
|
Interakcjonistyczna praca socjalna ( trzeba skończyć z zakłóconymi relacjami jednostka-społeczeństwo) |
Tradycyjna praca socjalna |
|
|
Teorie regulacji |
|
|
PAYNE twierdzi że praca socjalna inspiruje 3 orientacje teoretyczne:
refleksyjno-terapeutyczna - opierająca się na niej zwolennicy ps jako pomocy terapeutycznej
indywidualistycznie - reformistyczna - oddziaływania pracownika socjalnego na rzecz adaptacji klienta w społeczeństwie, reformuje jednostkę
socjalistycznie- kolektywistyczna - oddziaływania emancypacyjne, uświadamiające człowiekowi jego prawa i możliwości, sugeruje oddziaływania transformacyjne - zmiany społeczne, które ogranicza przeszkody w zaspokojeniu potrzeb
Wspólny paradygmat pracy socjalnej zawiera wszystkie teorie z wyjątkiem radykalnych zmian w makroskali. Ten powszechny paradygmat ukształtował się pod wpływem zachodniej teorii, szczególnie angielskiej i amerykańskiej. Wielu teoretyków krytykuje rozwój teorii pracy socjalnej tylko pod wpływem zachodu, nie sprawdzają się one w innych kręgach kulturowych.
Kontrargumenty tej krytyki: praca socjalna rozwija się w społeczeństwach wielokulturowych krajów zachodnich.
Orientacja uniwersalistyczna - praca socjalna ma charakterystyczne wyróżniki czyniące ją przydatną na całym świecie.
Indygenizacja (orientacja) - (z ang indigenous - tutejszy, miejscowy) dotyczy przenoszących się znaków kultury; model jest przenoszony i dostosowany do stylu funkcjonowania w nowym kręgu kulturowym
Polska praca socjalna w porównaniu z amerykańską jest zindyganizowana, nie przyswoiła podejścia refleksyjno-terapeutycznego.
− Pedagogika społeczna jako podstawa teoretyczna pracy socjalnej
Pierwsza definicja pedagogiki społecznej pojawiła się w 1844 Karl MAGER
Ped społ- utożsamiana z wychowaniem w społeczeństwie, szeroko rozumianym.
1850 r - Adolf DIESTERWEG zawęził do problemów biedy definicję ped społ.
Zrodziła się w Niemczech, zaczęła rozpowszechniać na wschód i południe.
W. LORENZ - podkreśla, że ped społ stanowi teoretyczne podstawy pracy socjalnej, bo występują w niej elementy społecznej kontroli, założenia teoretyczne ped. zawierają późniejsze założenia pracy socjalnej; inne nauki tylko wypożyczają pracy socjalnej wiedzę.
Niektórzy badacze twierdzą, że praca socjalna powstała nie tyle na podstawie pedagogiki społecznej, co na postawie nauk społecznych.
W czasie reform szkolnictwa w Niemczech zaczęto krytykować teoretyczne podstawy pracy socjalnej na bazie pedagogiki, uważano, że podstawy te powinny być interdyscyplinarne
Ped społ. tracąc znaczenie w Niemczech zdobyła uznanie w krajach anglosaskich
Podstawy ped społ w Polsce H. Radlińska
A. Kamiński do ped społecznej stworzonej przez Radlińską dołożył postrzegane jej jako nauki zarówno teoretycznej, jaki i prakseologicznej. Miała to być wg niego nauka zarówno generalizująca jak i prakseologiczna (co w orientacji amerykańskiej odpowiadało teorii dla praktyki i świata klientów).
− Od monokazualnych teorii nauk społecznych do eklektyzmu teoretycznego w pracy socjalnej
Etiologia problemów społecznych
Teoria |
Wyjaśnienie |
Przeciwdziałanie |
Anomii |
Pod wpływem gwałtownych zmian społ-ekonom ulega naruszeniu system wartości i norm oraz autorytet instytucji społ kontrolujących ich postrzeganie |
Odbudowa autorytety instytucji kontroli społecznej i/lub modyfikacja społecznego systemu wartości |
Dewiacji indywidualnych |
Gwałcenie norm społecznych lub bierne niestosowanie się do nich przez jednostki społeczne emocjonalne czy intelektualne upośledzenie w rozwoju |
Działania nakierowane na rehabilitacje czy resocjalizację jednostek niestosujących się do norm społecznych |
Konfliktu |
Zderzenie interesów grup mających różny dostęp do dóbr, które są przedmiotem wartości - dane dobro jest osiągane przez jakąś grupę kosztem innej grupy |
Zmiany w społecznym dostępie do dóbr, które są powodem zderzenia interesów grupowych |
W rzeczywistości rozwiązywanie problemów społecznych to wykorzystywanie powyższych teorii jednocześnie oraz wielu innych teorii.
Przekierunkowanie teorii pracy socjalnej od tzw. wielkich teorii do podejścia eklektycznego - lata 80 XX wieku
Eklektyzm - połączenie stylów
Staranie o legitymizację nowego zawodu i podbudowanie autorytetu pracy socjalnej poprzez naukę
Początkowo praca socjalna szukała solidnego fundamentu, podstaw naukowych w tzw. wielkich teoriach
Z czasem zaczęła pojawiać się refleksja i krytycyzm, poszukiwano jak najskuteczniejszych podstawy pracy socjalnej
Założenia teoretyczne:
żadna pojedyncza teorie naukowa nie wyjaśnia wyczerpująco zjawisk występujących w życiu społecznym
te teorie są dobre, które sprawdzają się w praktyce ( stąd podejście eklektyczne)
Teorie:
- generalizacyjne - teorie systemów (opisuje świat, opisowo wyjaśniająca)
- prakseologiczne - procedura rozwiązania problemów
3. `Teoria świata klientów' - podejście systemowe
− Podstawowe założenia,
Ma swoje początki w pracy socjalnej lat 70tych w Ameryce. A. Kamński opublikował artykuły na ten temat. H. Radlińska - interpretacje świata klientów w podejściu systemowym, lecz za pomocą innych terminów niż współcześnie.
Rzeczywistość jest zbiorem powiązanych ze sobą elementów. Zmiana, któregoś z nich powoduje zmianę innych elementów - podejście systemowe.
Od lat 30tych XX wielu podejście systemowe ma 2 nurty:
ogólna teoria systemów (wypracowanie środków opisu i badania rzeczywistości w bardzo ogólnym zakresie)
poszukiwanie metody badawczej w poszczególnych dziedzinach nauki ( interdyscyplinarność w badaniach)
Podejście systemowe jako nauka wypracowała sobie bardzo szeroki system - posiada ok. 100 różnych definicji
R. L. Ackoff - zestaw składników, między którymi zachodzą wzajemne stosunki
A. Kamiński - zbiór elementów, które pozostają ze sobą w takiej współzależności, że zmiana jednego z nich powoduje jakąś zmianę w stanie pozostałych. Znaczy to, że składniki danego systemu sa ze sobą sprzężone i współzależne
A. Siciński - zbiór elementów sprzężonych ze sobą w taki sposób, że tworzą one pewną całość wyodrębniającą się w danym otoczeniu.
Podejście systemowe uzupełnione być musi pojęciami środowiska systemu, czyli mówiąc w języku teorii systemów otoczenia
R. L. Ackoff - otoczenie systemowe to zestaw składników i ich istotnych cech, gdy składniki te nie są częściami systemów, lecz gdy zmiana któregokolwiek z nich może wywołać zimne staniu systemu
Zasadnicze cechy systemu:
System składa się z elementów tj. łatwo rozróżnialnych i różnorodnych części, cech i aspektów
Elementy systemu są wzajemnie powiązane i zależne. Związki między nimi są również elementami systemu
Elementy systemu są zgodne wobec siebie ze względu na wspólną funkcję. Każdy z elementem systemu pełni w systemie określoną funkcję. Zanik, zmiana miejsca czy funkcji któregokolwiek z elementów pociąga za sobą zmiany innych elementów o tym samym zmiany w całym systemie
System trwa i zmienia się w czasie
System jest kategorią umowną, ponieważ w rzeczywistości każdy element jest jakoś powiązany z wieloma innymi, granice systemów są na ogół trudno uchwytne
Uznanie określonego zbioru powiązanych ze sobą elementów za system jest uzależnione od obserwatora
Granice między systemami nie oznaczają barier.
Teorie organizacji - system działa sprawnie tylko wtedy, gdy jest oddzielony od otocznie szczelnymi granicami przeciw wpływom zewnętrznym
Wg innych teoretyków systemy wytwarzają energię i czerpią energię z otoczenia; bez wymiany między systemem a otoczeniem, system nie może funkcjonować
Zasadnicze cechy systemów społecznych:
Wykazują większą stałość związków między elementami niż stałość elementów ( ludzie urządzenia się zmieniają - system pozostaje zasadniczo niezmieniony)
Łatwo się zmieniają nabywając w toku swego istnienia nowych funkcji odmiennych od funkcji złożonych
Dla utrzymania względnej niezmienności muszą mieć wprowadzone wewnątrz i zewnątrz mechanizmy kontrolne, główne składniki, które formułują system społ., czyli:
Role, tj. standaryzowane wzoru zachowań odnoszące się do wszystkich osób w systemie
Normy tj. ogólne oczekiwania o charakterze zadań odnoszące się do wszystkich pełniących role w systemie
Wartości tj. najbardziej ogólne, ideowe uzasadnienia i dążenia uznawane przez system
Krytyka teorii systemów:
- abstrakcyjność i niepraktyczność teorii
Podejście systemowe obroniło się refleksją ekologiczną. Ekologia wyk. to podejście zależności w przyrodzie. Jednym z narzędzi poznawczych pracownika socjalnego stał się tzw. model życia ( opis typowego zbioru ludzkich życiorysów). Załatwia on przewidziane możliwości problemów, jakie mogą występować w danej rodzinie.
− Podstawowe pojęcia,
− Pojęcie systemów społecznych i ich funkcje.
4. `Teoria praktyki' - procedura rozwiązywania problemów
− Wiedza o zjawisku problemu
H. PERLMAN 1957 - w swojej pracy po raz pierwszy przyjęła procedurę rozwiązywania problemów w pracy socjalnej, wprowadziła tą koncepcje do pracy socjalnej
Problem wg prof. J. Kozieleckiego: na problem składają się sytuację trudne, niepewne i nowe.
Psychologiczna definicja problemu: rodzaj zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanych zasobów wiedzy (umiejętności, środków). Rozwiązanie go jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, którego prowadzi do wzbogacenia wiedzy (możliwości działania) podmiotu (wg. KOZIELECKIEGO)
John DEWEY „How do we think?” - rozwiązywanie problemu przebiega przez zastosowanie pewnej procedury.
Procedura rozwiązywania problemów
Wg DEWEY`a |
W pracy socjalnej |
1. odczucie trudności |
1. diagnoza potrzeb, definicja problemu |
2. zdefiniowanie problemu |
2. poszukiwanie rozwiązań |
3. poszukiwanie rozwiązań |
3. wybór rozwiązania |
4. Wybór rozwiązania (ocena) |
4. opracowanie planu realizacji rozwiązania |
5. wdrożenie rozwiązania |
5. realizacja planu |
|
6. ewaluacja rezultatów i ewentualna dynamiczna modyfikacja poprzedzających etapów procedury |
W toku socjalizacji człowiek może być oduczony zdolności rozwiązywania problemów - popadanie w stany wyuczonej bezradności ( następuje po długim paśmie niepowodzeń w rozwiązaniu problemu)
Wyuczona bezradność powstaje w efekcie dłuższego szeregu niepowodzeń. Tu wkracza pracownik socjalny
Rozwój podejścia problemowego w pracy socjalnej
Wg. H. PERLMAN dominacja pracownika socjalnego - metoda indywidualnych przypadków ( pracownik socjalny rozpoznaje problem i wskazuje sposób jego rozwiązania)
Kontynuatorzy (ltat 70) zasada aktywizowania klienta wobec jego własnego problemu - inne metody;
Założenia:
Klient pracy socjalnej (jednostka, grupa czy społeczność) jest podmiotem.
Podmiot napotyka nieuniknione problemy w swoim otoczeniu
Podmiot rozwiązując swoje problemy może sięgać po informacje i środki do własnych zasobów lub poszukiwać ich w otoczeniu.
Praca socjalna pomaga klientowi w rozwiązaniu jego problemów, działając na sygnały docierające od niego lub z własnej inicjatywy
Cechy skutecznej pomocy:
Zgoda między pracownikiem socjalnym a klientem, co do:
Problemu, który ma być rozwiązany
Pożądanych rezultatów
Wyjaśnienia przyczyn utrzymywania się problemu mimo dążeń klienta do wyjścia z sytuacji, w jakiej tkwi
Procedur, jakie trzeba podjąć dla zmiany sytuacji
Specyficznych działań, które muszą być podjęte dla wdrożenia tych procedur
Oceny skuteczności działań
− Wykorzystanie zjawiska problemów w pracy socjalnej
− Główne techniki usprawniające rozwiązywanie problemów w pracy socjalnej
1. Wprowadzenie zgody pracownik socjalny - klient, np., co do tego, jaki problem ma być rozwiązany, bez zgody współpraca się nie uda.
Pracownik socjalny powinien zawsze zaczynać w miejscu, w którym jest klient. Jeżeli człowiek nie umie zaspokoić swoich potrzeb życiowych, to większość tych ludzi nie postrzega tego jako barku swoich umiejętności.
Wypracowanie kontaktu, służy wypracowaniu zrozumienia angażuje klienta w rozwiązywanie problemu
Kontrakt w pracy socjalnej to wyraźnie sformułowana ugoda, pisemna lub nie, pomiędzy pracownikiem a klientem, dotycząca przedmiotowego problemu, celów i planu interwencji oraz zadań stron które tę ugodę zawierają.
Ugoda - czyli zapis tego co uzgodniono co mamy zrobić i jak.
Kontrakt etapy (Garlin i Seabury)
Zamiar -> problem do rozwiązania -> cel 1 -> zadanie -> działanie
Podstawą kontraktu jest psychologiczna gotowość klienta do działania, rozwiązywania problemu. Dlatego ważna jest dobrowolność. Istotne jest również rozwinięcie i podtrzymywanie informacji zwrotnej działającej w obie strony, pozwala to na kontrolę działań, ocenę postępów.
Proces rozwiązywania problemów w p.s. wg B. COMPTONE i B. GALAWAYA
pierwszy kontakt między klientem a pracownikiem socjalnym poświecony przedstawieniu problemów i zawarcia wstępnego kontraktu w sprawie zebrania danych potrzebnych do rozpoczęcia interwencji
klient i pracownik zbierają dane konieczne do ustalenia kontraktu w sprawie interwencji
pracownik i klient wspólnie wypracowują kontrakt w sprawie interwencji, który:
- definiuje problem
- określa cele
- ustala plan interwencji
działanie interwencyjne klienta i pracownika
ciągła wzajemna informacja zwrotna oceniająca skutki ustaleń i działań podejmowanych przez klient i pracownika
Praca socjalna wypracowała inne podejście do kontraktu niż ma to miejsce w formalnych relacjach miedzy ludźmi np. handlu ( w nich opieramy się na umowach np. cywilno- prawnych). W pracy socjalnej możliwa jest renegocjacja umowy, ponieważ proces realizacji kontaktu to permanentny proces zmiany ( klienta, pracownika środowiska). Za pomocą kontraktu można zaangażować klienta, w pracę na swoją korzyść, kontrakt jest swego rodzaju mapą a pracownik pomocą i wsparciem/ przewodnikiem.
2. technika parcelizacji problemu
Klient zazwyczaj ma wiele problemów. Technika ta polega na rozpoznawaniu tych problemów i wybieraniu tych, które muszą być rozwiązane w pierwszej kolejności. Wszystkich problemów nie da się rozwiązać jednocześnie. Wybieramy problem najważniejsze i najłatwiejsze.
3. technika uniwersalizacji problemu
Praca z klientem, który odczuwa swoje trudności jako wyjątkowe. Polega na pomocy w relatywizowaniu przez klienta nadmiernie wyolbrzymianej krzywdy np. „popatrz są ludzie, którzy sobie z tymi problemami radzą”.
4. technika konfrontacji
Jasne wyraźne i bez gniewu wypowiedzenie zarzutów, co do niedotrzymywania kontraktu, potrzeby jest pewien dystans, aby postawa pracownika socjalnego przybierała formę kary.
Algorytmy zawsze przynoszą rozwiązanie
W naukach społecznych nie ma takich algorytmów, są heurystyki zwiększające prawdopodobieństwo rozwiązania problemu, zaistnienia sytuacji
Lista zasad interwencji w procesie rozwiązania problemu:
Być konkretnym w przedstawieniu problemu, - aby problem został rozwiązany wszystkie zainteresowane strony powinny jednakowo rozumieć, na czym polega i jakie sa kryteria rozwiązania
Skupić na teraźniejszości a nie na minionych trudnościach rozpatrywanie, co było kiedyś sprowadza się do przetwarzania nieaktualnych informacji i wyczerpuje energię potrzebną do rozwiązania problemu
Skupić na jednym problemie - zwykle ludzie moja różne problemy, ale wszystkich nie da się rozwiązać jednocześnie
Nie definiowanie problemu w kategoriach winny innych - oskarżanie innych, uogólnianie oskarżeń utrudnia zdobycie współpracy w rozwiązywaniu problemu
Definiować problem w kategoriach własnych oczekiwań - wyjaśnianie własnych potrzeb stwarza szanse uzyskania współpracy innych w rozwiązaniu problemu
Słuchać uważnie i cierpliwie innych, którzy przedstawiają swoje problemy - zawierzenie oceny, powstrzymywanie się z własnymi pomysłami rozwiązania sprzyja poznaniu zrozumieniu i znalezieniu optymalnych rozwiązań
Oferować współpracę z innymi i starać się o pozytywny wkład w rozwiązanie problemu
Ostatecznym testem pracownika socjalnego jest samodzielne rozważanie problemu przez klienta. Jeżeli skuteczne samodzielne działanie klienta jest testem p.s. To w interwencji trzeba przyjąć uczenie się samodzielności. Techniki uczenia się to tzw. zadania domowe - zaprojektowane wspólnie próby poradzenia sobie z problemami przeszkodami w praktyce
Po rozwiązaniu zadania - analiza uzyskanych doświadczeń omówienie z pracownikiem.
5. Tradycyjne metody pracy socjalnej i ich ograniczenia we współczesnej praktyce
− Metoda indywidualnych przypadków
Pomoc jednostce w przezwyciężeniu jej trudności funkcjonowania psychospołecznego
Korzenie tkwią w przekonaniu, że problemy jednostki leżą w niej samej
Ograniczenia w Polsce:
jeżeli psychoterapia jest praktykowana, jest to metoda licencjonowana, jest dostępna tylko dla psychologów i psychiatrów
funkcja stygmatyzacyjna bycia pacjentem psychoterapii jest uważana za interwencje kliniczną przeznaczoną dla osób chorych umysłowo
− Metoda pracy grupowej
Wspólne działanie w małych grupach na rzecz rozwoju emocjonalnego, intelektualnego, społecznego ich uczestników celem usprawnienia ich funkcjonowania psychospołecznego.
Wcześniej była to metoda organizacji młodzieżowych, rozwój lata 30 XX wieku.
Zajęcia grupowe - praca w grupach osób o podobnych lub takich samych problemach, pracownik socjalny w sztucznych warunkach pracuje nad przemodelowaniem zachowań aż do uzyskania rezultatu.
W Polsce A. Kamiński pomysł rozwoju i popularyzacja tej metody, były to metody pracy socjalno- wychowawczej.
Rozpisał metodę na 3 typy grup:
Gr. Psychoterapeutyczne
Gr. Wychowawczo - rozwojowe ( np. org. Młodzieżowe, kluby, koła zainteresowań)
Gr. Rewalidacyjne ( dla niepełnosprawnych)
− Metoda środowiskowa
Organizowanie w społeczności lokalnej współpracy miejscowych instytucji pozarządowych i mieszkańców dla poprawy określonych warunków życia tej społeczności
W USA przyjęta w latach 50 XX wieku
Ograniczenia : metoda najtrudniejsza do przyswojenia przez p.s. bo naruszane są rutynowe procedury służb publicznych oraz status quo społeczności
− Zwiększanie szans skuteczności metod
Z większą skutecznością jest stosowane przez organizacje pozarządowe, ponieważ są one w większości niezależne od władzy.
Status usprawnienia tych metod leży w znalezieniu teorii, odzwierciedlającej rzeczywistość, w której pracuje pracownik socjalny.
Wspólną teorią jest teoria rozwiązywania problemów ( bez względu na to czy jest to praca socjalna z jednostką czy grupą).
6. Modele interwencji w pracy socjalnej
− Pojęcie modeli, ich funkcje w teorii i praktyce
Model - odwzorowanie, zwykle uproszczone, podmiotów zjawisk, są wykorzystywane jako pomoce instruktażowe, służą do celów edukacyjnych.
W trakcie kształcenia pracowników socjalnych korzystanie z modeli interwencji rozpoczęło się w latach 60tych XX wieku
Def. REID, EPSTEIN : model to spoisty zespół wskazówek, który mówi jak powinien być prowadzony dany rodzaj terapii, zwykle stanowi to co ma robić praktyk lub co zwyczajowo praktycy robią w danych warunkach.
− Przykłady modeli
1. model mediacji - pracownik socjalny jest trzecią neutralną stroną pomagającą w komunikacji pomiędzy stronami w konflikcie; pomoc w wypracowaniu działań potrzebnych do osiągnięcia kompromisu; ale pomoc w rozwiązywaniu konfliktu; skuteczność działania jako mediator: odwołanie do teorii systemów społ, t. interakcji symbolicznych, t. małych grup i t gier
wersje mediacji :
nastawienie na rozpoznanie, przeprowadzenie systemowej analizy relacji dla wykrycia przeszkód w porozumieniu
p.s. dowiaduje się jak definiują problem obie strony i pomaga im wyszukiwać możliwości zmian w takich definicjach
Nie do każdego problemu może być zastosowana mediacja. Jej skuteczność rośnie wraz ze wzrostem więzi między stronami obie muszą chcieć z niej skorzystać
2. model socjo-behawioralny - odwołuje się do pierwszych modeli ukształtowanych pod wpływem Skinera, składa się on z bodźca i reakcji, dążenia do zmiany przewidując reakcje na dane bodźce; teoria rozwinięta przez Bandurę; uwzględniała również emocje i proces poznawcze.
Celem pomocy jest oduczenia zachowań społecznie nieakceptowanych, odrzucenie negatywnych wzorów relacji
Wzory relacji są wyuczone w toku interakcji społecznych.
Negatywne relacje sprawiają, że jednostka wygasza zachowania spotykające się z dezaprobatą społeczną.
Opis interwencji:
ustalenie docelowych wzorów zachowania (uzgodnienia, negocjacje)
zawarcie z klientem kontraktu, jakie zachowania chcemy osiągnąć i jakimi metodami
ćwiczenia nowych zachowań
próbowanie tych zachowań w otoczeniu klienta, jego środowisku
Ważne jest odnalezienie środków gratyfikacji klienta i włączenie ich do procesu interwencji.
Model ten mieści się w ramach pracy z indywidualnym przypadkiem. Zaleca się zaangażowanie otoczenia klienta, aby wzmacniało ono pozytywne zachowania klienta, jego zmianę.
Zastosowanie: terapia małżeństwa, resocjalizacja, praca z dziećmi, terapia fobii
3.model interwencji kryzysowej - w polce zyskuje coraz więcej zastosowań, nie ogranicza się tylko do pracy socjalnej; modle ten można stosować wobec jednostek rodzin grup, których zdolność funkcjonowania społecznego została zaburzona w skutek nagłej, zaskakującej sytuacji lub sytuacji spodziewanej ale trudnej do opanowania.
Podstawy teoretyczne: teoria stresu, psychologia ego, teorie kognitywne.
Działanie:
rozpoznanie osobowości klienta
natur stresorów - rozpoznanie
nauczenie nowych struktur percepcyjnych, nowych umiejętności
dostarczenie wsparcia w formie kontaktu z ludźmi będącymi w podobnej sytuacji
w Polsce ma to formie grup wsparcia osobą dotkniętym przemocą w rodzinie
Grupy wsparcia nie zawsze są funkcjonalne, może działać, kiedy osoby biorące w nich udział potrafią zwerbalizować swoje uczucia mają doświadczenie w dyskutowaniu
− Problem doboru modeli pracy socjalnej w praktyce
Dobór metod w pracy socjalnej zależy od tego, do czego model ma służyć (zakres zastosowania modelu) od wieku klienta, od umiejętności klienta ( np. zdolności werbalnych) zdolności współpracy w grupie, umiejętności i kompetencji pracownika socjalnego.
− Przegląd wybranych modeli - prace studenckie
7. Podejścia aktywizujące klientów pracy socjalnej
− Budzenie sił ludzkich według Radlińskiej
Wraz z rozwojem PS odpowiedzialność za powodzenie zostaje coraz bardziej poszanowana zarówno na klienta, jaki i pracownika socjalnego i umocnienie samodzielności klienta
Idea usamodzielnienia w polskiej tradycji p.s. pojawiła się już na samym początku dzięki H. Radlińskiej ( żeby pomóc ludziom trzeba w nich obudzić siły ludzkie).
Budzenie sił ludzkich - działania, które miały korygować, selekcja społeczna i biologiczna wg. Radlińskiej to naturalny proces, w którym jedni radzą sobie lepiej a inni gorzej, nie musimy się z tym godzić, powinniśmy uruchomić działania korygujące odwoływanie się do wewnętrznego potencjału
THEISS „ opieka społeczna w Warszawie w latach 23-47” - dotarł do uczniów Radlińskiej i materiałów, jakie mieli - służby społeczne w tamtym okresie organizujące prace kierowali się chęcią usamodzielnienia klientów jedną z metod pracy z najbiedniejszymi była nauka krawiectwa przy zaopatrzeniu ich w materiały.
− Empowerment
W innych krajach „budzenie sił ludzkich” pojawiło się w postaci empowermentu (lata 70te) -dodanie ludziom siły, uruchomienie ich zdolności do samodzielnego rozwiązywania problemów;
Empowerment - znaczenie pojęcia:
metodyczne działanie polegające na wzmocnieniu do obrony, do samodzielnego zabiegania o swoje potrzeby kogoś słabego, społecznie czy ekonomicznie niewydolnego, upośledzonego lub krzywdzonego
wzmocnienia możliwości wpływów o charakterze politycznym
stan osiągnięty na skutek oddziaływań jako empowerment ( znaczenie rezultatowe)
przeciwieństwem empowermentu jest powerlessness ( bezsilność)
zastąpienie słowa empawerment pojęciem takim jak emancypacja upodmiotowienie byłoby mylące
− Stowarzyszenie
8. Teoria pracy socjalnej z ofiarami katastrof
− Katastrofa jako zjawisko psychospołeczne
Ustawa o pomocy społecznej art. 7 „ 15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.”
katastrofa jako zjawisko psychospołeczne
def. Wg WHO (ogólna): Katastrofa jest nagłym zakłóceniem ekologicznym i psychospołecznym, które znacznie przekracza możliwości funkcjonowania społeczności nią dotkniętej.
WHO dostrzega kulturowa polityczna emocjonalną względność pojęcia katastrofy
Def. Wg WHO (medyczna): katastrofa jest to nagłe zdarzenie, którego ofiary potrzebują pomocy medycznej
Def. Wg czerwonego krzyża: katastrofa jest niszczącą sytuacją, w której nagłemu zakłóceniu ulegają codzienne wzory życia i w rezultacie, której powstaje potrzeba dostarczenia ludziom ochrony żywności schronienia opieki medycznej i socjalnej oraz innych konieczności życiowych
Definiowane granice katastrofy:
Górne - potencjalnie nieograniczone
Dolne - zdolności społeczne do opanowania lub złagodzenia skutków
Typologia katastrof (wg WHO)
Naturalne (trzesienia zmieni, powodzie huragany) - zdarzenie związane z działaniem siły natury w szczególności wyładowań atmosferycznyc, wstrząsy sejsmiczne, sulne wiatry, intensywne opady, długotrwale występowanie ekstremalnych temperatur (..)
Spowodowane przez człowieka ( toksyczne, chemiczne, jądrowe, wypadki w transporcie)
Katastrofy wg ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r o stanie klęski żywiołowej
Klęski żywiołowe - katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu.
Konsekwencje psychospołeczne katastrofy
Syndrom katastrofy wg WHO - szczególny wzór zachowania charakteryzujący się obniżoną reaktywnością, oszołomieniem, osłupieniem;
utrzymuje się od kilku godzin do kilku dni po zdarzeniu;
może wystąpić u 25-75% osób dotkniętych katastrofą;
powszechnie są reakcje lękowe przechodzące w stan podwyższonego pobudzenia
może nastąpić nagle lub z opóźnieniem;
ostre reakcje występują u 20-70% osób dotkniętych katastrofą
Traumatyczne skutki katastrof:
powszechność
emocjonalność
destrukcja systemów społecznego wsparcia
dalsze osłabienie słabszych członków populacji
Natychmiastowe konsekwencje emocjonalne katastrof:
ostre szkody fizyczne
poczucie ekstremalnego niebezpieczeństwa itd.
Następcze konsekwencje:
odrętwienie lub nawet krótkotrwałe uszczęśliwienie odprężenie
natrętne wspomnienia + lęk
intensywne żywe pobudzenie jako psychiczny mechanizm obrony przed nawrotem przerażającego doświadczenia
w cichych katastrofach - fałszywe odczucia zaburzeń somatycznych
PTSD - zespół zaburzeń po stresie urazowym
Podstawowe kryteria diagnostyczne:
obecność w doświadczeniu zdarzeń lub sytuacji nie mieszczących się w granicach normalnych ludzkich przeżyć
odtwarzanie traumatycznych doświadczeń np. w myślach
Inne reakcje:
podejrzliwość, nieufność, nie ukierunkowany gniew
poczucie winy
poszukiwanie znaczenia
reakcje wtórne : depresja, uzależnienia, somatyzacja
Reakcje u dzieci:
uzależnienie od opiekunów
koszmary
regresja rozwojowa
Wtórne stresory psychospołeczne
działania naturalne
niepotrzebne przyśpieszanie pogrzebów
procedury medyczne stosowane w dobrej wierze, nie zawsze konieczne
inne konsekwencje
przesiedlenia
rozbicie rodzin
zależność od innych
reakcje dorosłych wpływające na dzieci:
wzrost konsumpcji alkoholu
nadopiekuńczość w rodzinach
podwyższona agresywność
− Metody pracy socjalnej w katastrofach
Interwencja psychospołeczna
Zasady ogólne:
Osoby dotknięte katastrofą powinny zostać przekonane ze ich reakcje są normalne w nienormalnym otoczeniu
Być poinformowane o całym zakresie reakcji, jakie mogą odczuć
Działania natychmiastowe:
priorytetowa grupa adresatów
działania prewencyjne wobec osób z podwyższonego ryzyka
Decyzje o priorytetach osoby kierującej sztabem akcji ratunkowej udział pracownika socjalnego może zwiększyć trafność decyzji.
Organizacja natychmiastowych interwencji psychospołecznych:
Zespół wsparcia i jego zadania wspieranie osoby w relacjach międzyludzkich wsparcie dla rannych zawiadomienie bliskich wsparcie przy identyfikacji zwłok współpraca organizacji publicznej ceremonii żałobnej
Prowadzenie ośrodka informacyjnego
Metodyka pracy socjalnej:
zasady ofensywności i mobilizacji do samopomocy
metoda case work, group work ( podstawowe techniki wsparcia, podstawowe środki wsparcia)
metoda środowiskowa/ organizowanie społeczne
Kierowanie p.s. w katastrofach
podejmowanie decyzji o długofalowych konsekwencjach na fali wsparcia dostępnego na początku
od mobilizacji do pracy wszystkich którzy są pod ręką
od działań ad hoc do konsultacji pracowników socjalnych i innych specjalistów którzy pracowali przy katastrofie w innych rejonach.