PŁATY CZOŁOWE:

PODZIAŁ:

• kora ruchowa

• kora przedruchowa - organizacja ruchów

• kora przedczołowa - integracja wyższego rzędu, strefa trzeciorzędowa dla układu limbicznego i ruchowego

FUNKCJE:

• część górna - funkcje ruchowe

• orientacja w czasie i przestrzeni

• pamięć wyuczonych działań ruchowych

• planowanie (wybieganie w przyszłość, identyfikacja zasobów niezbędnych do wykonania zadania) i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenie zewnętrzne

• ocena sytuacji i konsekwencji działań

• konformizm społeczny, wyczucie sytuacji

• analiza i kontrola stanów emocjonalnych, ekspresji językowej

• lewy płat: kojarzenie znaczenia symbolu ( myślenie abstrakcyjne), tworzenia pojęć, abstrakcyjnych kategorii, uogólnianie, kojarzenie, uściślanie

• pamięć robocza

• wola działania, podejmowania decyzji

• relacje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń

• czołowe pole okoruchowe (środkowa część powierzchni grzbietowo-bocznej, obejmując korę przedczołową jak i przedruchową) pośredniczy w wykonywaniu mimowolnych i dowolnych ruchów oczu; otrzymuje informacje z kory przedczołowej, aby przekazać je do układu ruchowego

• kora przedczołowa - planowanie

• silny wpływ na stan czuwania organizmu - połączenia z górnymi częściami pnia mózgu i wzgórza

• organizowanie i wykonywanie najbardziej złożonych, ukierunkowanych na cel czynności człowieka - połączenia z okolicami recepcyjnymi i korą ruchową

ZABURZENIA:

• zaburzenia myślenia abstrakcyjnego: zbyt konkretne, nadmiernie abstrakcyjne (tworzenie kategorii zbyt ogólnych, mogących pomieścić wszystkie elementy), oparte na subiektywnych związkach między obiektami

• labilność i inercja myślenia

• brak gotowości do wykonywania zadań od początku do końca

• rezonerstwo, wielopoziomowość myślenia (niezdolność uchwycenia funkcjonowania na tym samym poziomie w danej sytuacji)

• niezdolność do działań spontanicznych, schematyczność myślenia

• niestabilność emocjonalna

• nieakceptowane zachowania społeczne, zachowania agresywne

• uszkodzenie tylnej części płata, przyległej do kory ruchowej - zaburzenie organizacji ruchów

• uszkodzenia przedniej części płata - dezintegracja programów ruchowych, upośledzenie porównywania zachowania z pierwotnym planem ruchowym (monitorowanie sekwencji ruchowej i wprowadzanie poprawek na podstawie informacji zwrotnych napływających podczas wykonywania czynności, aby jej przebieg był płynny i sprawny)

• uszkodzenie w lewej dominującej półkuli (organizacja mowy) - dezintegracja czynności mowy i tych aktów zachowania, których regulacja szczególnie zależy od udziału mowy

• afazja ruchowa, ekspresyjna (osoba chora ma zniesioną prawie całkowicie zdolność do mówienia, przy zachowanej zdolności do rozumienia mowy, nie mówi spontanicznie, ma poważne trudności w powtarzaniu słów wypowiadanych przez inne osoby, trudności z nazywaniem pokazywanych jej przedmiotów, nie jest w stanie czytać, ani pisać) - uszkodzenie dolno-tylnej części płata (okolica Broki)

• uszkodzenie dolno-bocznej kory lewego płata - niezdolność do spontanicznego formułowania wypowiedzi dyskursywnej, trudności z wyrażaniem myśli w mowie dyskursywnej, czołowa afazja dynamiczna (wszelkie formalne aspekty mowy, uwzględniane w afazji, nie są zaburzone: nazywanie, powtarzanie, rozumienie, czytanie, pisanie, osoba chora może spontanicznie powtarzać słowa swego rozmówcy (echolalia) i udzielać prostych stereotypowych odpowiedzi na proste pytania, nie jest w stanie udzielić bardziej złożonej odpowiedzi, wyrażającej jej własną inwencję i poglądy, ani prowadzić logicznej dyskusji

• podstawno-przyśrodkowa kora płatów czołowych - zaburzenia związane ze stanem aktywacji i reakcjami emocjonalnymi jednostki, kontrolą hamowania

• zespół płata czołowego (złożone zmiany związane z obustronnym uszkodzeniem płatów czołowych, Phineas Gage):

• brak inicjatywy i spontaniczności

• rozhamowanie, impulsywność, beztroska, zmniejszenie niepokoju i troski o przyszłość

• mania infantylnego dowcipkowania

• wystąpienie zachowań stereotypowych i rytualnych bez objawów lękowych (obsesyjno-kompulsywne)

• zmiany intelektualne: upośledzenie integracji zachowania w czasie, utrata zdolności myślenia w kategoriach abstrakcyjnych, niezdolność planowania i działania zgodnie z planem, niezdolność do uwzględniania przyszłych konsekwencji własnych działań

• przy uszkodzeniu przyśrodkowych części płatów: adynamia (całkowity brak lub ograniczenie spontanicznego, dowolnego zachowania werbalnego i ruchowego)

• zaburzenia stosowania strategii: trudności w sytuacjach wymagających zachowania ukierunkowanego na cel gdy istnieje niewiele ograniczeń, zaburzenie wykonywania czynności dnia codziennego, zaburzenia czynności wymagających realizacji wielu celów cząstkowych

• zapamiętywanie prospektywne: zapamiętywanie informacji istotnych dla czynności, które mają być wykonane w przyszłości

• zachowanie użytkownika: reagowanie na pokazane przedmioty w sposób instrumentalnie prawidłowy, ale przesadny (w obecności przedmiotów i mimo braku wyraźnej instrukcji badani ujawniają przymus wykonywania sekwencji zachowań zwykle związanych z danym przedmiotem) - uszkodzenie umiejscowione w dolnej części przedniej połowy jednego lub obu płatów

• trudności konstrukcyjne efektem zaburzenia jednego z etapów: zamiaru, programowania, regulacji lub weryfikacji zachowania

• zaburzenie rozwiązywania problemów (niemożność dokonania pełnej analizy problemu i niezdolność do zahamowania pierwszej tendencji wzbudzonej przez ten problem, pacjent wychwytuje tylko jeden fragment problemu i zaczyna przeprowadzać niepowiązane ze sobą działania na tym fragmencie bez żadnych planów)

• problemy z korygowaniem błędów (osoby nie zdają sobie w pełni sprawy ze swoich deficytów), brak samokrytycyzmu

• werbalizacja nie kieruje działaniem pacjentów, brak koordynującej funkcji mówienia

• brak elastyczności w podejściu do wielu sytuacji, obserwowany zarówno w warunkach klinicznych jak i w testach psychologicznych, zachowania stereotypowe (trudności ze zmianą starych nawyków w obecności nowych wymagań, brak zmienności reakcji)

• amnezja czołowa: rozbicie całej struktury zachowania, upośledzenie integracji zachowania się w czasie, posiadając informacje niezbędne do rozwiązania problemu pacjent zachowuje się jakby zapomniał sposobu postępowania, trudności w wykorzystaniem wcześniej nabytego materiału

• zachowanie werbalne: afazja Broki (zniesiona zdolność do mówienia przy zachowanej zdolności do rozumienia mowy) i transkorowa afazja ruchowa (mowa niepłynna z zachowanym rozumieniem i powtarzaniem), mogą wystąpić perseweracje, obniżenie fluencji słownej (regulacyjna funkcja mowy) - trudności w powtarzaniem tych samych wyrazów w innej kolejności (persewerują poprzedni układ)

• aleksja czołowa (ślepota słowna): często występuje również ubóstwo wypowiedzi, niedowład i porażenie prawostronne, brak trudności z rozumieniem mowy słyszanej, potrafią czytać niektóre słowa (rzeczowniki, czasowniki, ale nie przyimki i określenia wzajemnych relacji), nie są w stanie przeczytać poszczególnych liter nawet jeśli potrafią przeczytać całe słowo, aleksja składniowa lub literowa

• trudności percepcyjne: efekt Auberta - pacjenci mieli problemy z pionowym

ustawieniem pręta wtedy gdy ich głowa i całe ciało były przechylone

• adynamia czołowa, mutyzm akinetyczny (zaburzenie świadomości charakteryzujące się brakiem reakcji przy pozornym stanie czuwania, pacjent ma otwarte oczy, ale nie mówi ani się nie porusza)

BADANIE:

• testy labirynty

• test uwagowy (łączenie poszczególnych punktów w kolejności)

• test klasyfikacji (klasyfikowanie obrazków, figur do danej kategorii)

• pytania dotyczące codziennych czynności - test pytań

• test eliminowanie (eliminowanie elementów niepasujących do zbioru)

• piktogramy (znaki mające coś symbolizować)

• ocena zapamiętywania prospektywnego - badanie zdolności pamięciowych w życiu codziennym

• myślenie abstrakcyjne (wyodrębnianie myślowe cech wspólnych, wyodrębnianie i synteza części, tworzenie planów, myślenie i działanie symboliczne): test sortowania na podstawie kształtu lub koloru Weigla, test klasyfikacji przedmiotów, układanie figur z klocków według wzoru, test patyczków Goldsteina i Scherera

• planowanie i rozwiązywanie problemów: Test Labiryntów Porteusa, Test Labiryntów Elithorna

• zadania wzrokowo-konstrukcyjne: klocki przypominające test Kosha, wchodzące w skład skali Wechslera, Złożona Figura Reya: pacjenci czołowi lepiej kopiowali figurę niż odtwarzali ją z pamięci (łatwiej wykonują zadanie przy dostarczonym programie działań)

• rozwiązywanie problemów: dokonywanie oszacowań poznawczych (tworzenie i realizacja planu przy jednoczesnym odniesieniu do swojego zasobu wiedzy potocznej np. ocena częstości powtarzania się pewnych elementów w serii)

• korygowanie błędów (osoba nie uczy się na błędach, nawet po wykonaniu bezbłędnej próby błędy mogą się ponownie pojawiać): Labirynt Austin - droga Milner (uczenie się serii labiryntów o podobnej długości i złożoności)

• Tower of London - Wieże (test składa się z serii nowych problemów o stopniowanej trudności, w których najlepsze rozwiązanie wymaga rozbicia celu końcowego na cele pośrednie, które następnie trzeba realizować w odpowiedniej kolejności) - planowanie

• elastyczność: testy Goldsteina-Scheerera, część baterii Halsteada, Test Sortowania Wart Wisconsin, labirynty z użyciem rylca, wkładanki, uczenie się par skojarzeń, rozwiązywanie problemów, testy skojarzeń słownych

• Test Fluencji Słownej Thurstone'a, Test Fluencji Słownej Bentona: osoby z uszkodzeniem obustronnym i lewego płata uzyskiwali niższe wyniki niż osoby z uszkodzeniem prawego płata (lewostronna lokalizacja uszkodzenia - sfera „werbalna”)

• podtest Słownik w skali Wechslera: ujawnianie zaburzeń w postaci niemożności zahamowania skojarzeń nie na temat

• zmodyfikowana wersja Testu Stroopa: badanie umiejętności tłumienia nawyku posługiwania się słowem zgodnie z jego znaczeniem

• badanie efektu Auberta, test pola przeszukiwania, Historyjki Obrazkowe wchodzące w skład skali Wechslera (pacjenci wprowadzają mało zmian w układzie obrazków, następnie opowiadają mało powiązaną historyjkę wspominając tylko o jednym z rzucających się zdarzeń) - trudności percepcyjne

• testy „lewopółkulowe”: fluencja słowna, uczenie się par słów skojarzonych

• testy „prawopółkulowe”: trójwymiarowy test praksji konstruktywnej, kopiowanie figur geometrycznych według wzoru (Test Pamięci Wzrokowej Bentona)

• testy „obustronne”: Przysłowia Grothama, test orientacji w czasie

PŁATY SKRONIOWE:

FUNKCJE:

• związek z układami zmysłów węchu i smaku

• w jego granicach leżą pierwszorzędowe pola projekcyjne (zakręty poprzeczne), z każdego ucha projekcje prowadzą do półkuli tożsamej i przeciwnej

• zakręt skroniowy górny: dla lewej półkuli - różnicowanie i rozpoznawanie dźwięków mowy (przy uszkodzeniu pacjent nie różnicuje dźwięków mowy)

• zakręt skroniowy środkowy: słuch fonematyczny, pamięć bezpośrednia słuchowa, przy lewej półkuli dotyczy materiału werbalnego symbolicznego

• zakręt skroniowy dolny: funkcje poznawcze - integracja, konsolidacja informacji docierających do mózgu, utrwalanie informacji (przy zaburzeniach trudności w uczeniu się, nieumiejętność przeniesienia informacji), rozpoznawanie kontekstu emocjonalnego docierających informacji

• związek z układem wzrokowym, służąc integracji spostrzegania wzrokowego z informacjami z innych układów sensorycznych w całościowe doznawanie otaczającego świata

• obejmują układy, które pomagają przechowywać zapis świadomych doznań

• integracja sfery emocjonalnej i motywacyjnej organizmu z treścią informacji napływających ze wszystkich układów sensorycznych

• kora półkuli dominującej dla mowy zajmuje się przede wszystkim analizą dźwięków mowy, półkula niedominująca - spostrzeganie materiału niewerbalnego z muzyką włącznie

ZABURZENIA:

• zaburzenia wybiórczej uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe

• upośledzenia kategoryzacji i porządkowania informacji werbalnych

• trudności w opisywaniu widzianych obiektów

• zaburzenia amnestyczne: zachowane jest ogólne znaczenie elementów zachowanych w pamięci, nie są jednak w stanie zapamiętać poszczególnych elementów

• obustronne uszkodzenie okolic projekcyjnych - głuchota korowa

• uszkodzenie jednej półkuli projekcyjnej - obniżenie progu słuchowego

• amuzja sensoryczna (trudności w odbiorze rytmicznych bodźców)

• percepcja słuchowa: uszkodzenia kojarzeniowej kory słuchowej po lewej stronie - afazja czuciowa (sensoryczna)

• zaburzenia słuchu fonematycznego (rozróżnianie podobnych fonemów)

• słuchowa afazja amnestyczna: niezdolność powtórzenia serii słów prezentowanych słuchowo, mimo że pacjent może zapamiętać i powtórzyć pojedyncze słowa, może wystąpić efekt pierwszeństwa lub świeżości, ale pozostałe słowa nie zostaną zapamiętane

• afazja nominacyjna (afazja nazywania): pacjent spostrzega przedmioty i ich znaczenie, potrafi zazwyczaj opisać w sposób okrężny ich zastosowanie i funkcje, utracony zostaje jednak związek między wzrokowym rozpoznaniem danego przedmiotu a odpowiednim słowem - lewostronne uszkodzenie tylnej części płata

• niezdolność rysowania przedmiotów na polecenia słowne (np. proszę narysować zegar), przy zachowaniu zdolności do narysowania tego samego przedmiotu według pokazanego wzoru - słowa nie wywołują wyobrażeń

• agnozja słuchowa - zaburzenia rozpoznawania dźwięków niewerbalnych

• uszkodzenie prawego płata: trudności z rozpoznawaniem przedmiotów na niekompletnych rysunkach, trudności z dostrzeganiem nonsensów na ilustracjach, niższe wyniki w teście preferencji wzorów, obniżenie poziomu wykonania wzrokowo-przestrzennych zadań na rozumowanie abstrakcyjne

• funkcje węchowe: uszkodzenie szlaków węchowych lub kory węchowej - zniesienie węchu (anasomia), halucynacje węchowe

• padaczka skroniowa (dziwaczne emocje, wrażenia, doznania)- halucynacje i złudzenia interpretacyjne

• zmiany poznawcze:

• uszkodzenia jednostronne: ogólny związek deficytów werbalnych z uszkodzeniami lewopółkulowymi oraz deficytów wykonawczych z uszkodzeniami prawopółkulowymi, uszkodzenia prawego płata mają różnicujący wpływ na materiał wzrokowo-przestrzenny i niewerbalny materiał obrazkowy, udział prawego płata w zapamiętywaniu rozmieszczenia przedmiotów, uczenie się seryjnego materiału werbalnego przez osoby z uszkodzeniami lewostronnymi jest pogorszone, mimo wzrokowej ekspozycji materiału

• uszkodzenia obustronne: głębokie, rozległe i trwałe uszkodzenia pamięci, dezorientacja dotyczące chronologicznego układu zdarzeń,

• zespół amnestyczny: występuje głównie przy obustronnym uszkodzeniu, przy uszkodzeniach jednostronnych głębokie zaburzenia pamięci związane są raczej z dominującą półkulą mózgu

• zachowana zdolność uczenia się przy amnezji: uczenie się motoryczne może być w pełni zachowane po uszkodzeniu płatów

• przejściowa amnezja globalna: napad charakteryzuje się dezorientacją, podczas której pacjent powtarza te same pytania i nie jest w stanie zapamiętać żadnych nowych informacji, w czasie napadu występuje amnezja wsteczna obejmująca kilka ostatnich dni; może wystąpić w postaci przejściowej amnezji częściowej ograniczonej do materiału werbalnego

• uszkodzenia jądra migdałowatego: rola jądra w regulacji procesów emocjonalnych m. in. w wiązaniu informacji sensorycznych z zachowaniami o zabarwieniu emocjonalnym, zwłaszcza z reakcjami lęku i złości

BADANIE:

• słuch fonematyczny: próba powtarzania sylab, próba na różnicowanie podobnych dźwięków

• bezpośrednia pamięć słuchowa: próby Łudzkiego, ciągi cyfr, ciągi słów nonsensownych (pamięć niezbędna do słuchowego uczenia się wyrazów), ciągi słów sensownych (norma 7+/- 2), elementy zdań, struktury rytmiczne dla półkuli, która dominuje

• próba 10 słów

• test monitoringu rozdzielnousznego (wykonanie reakcji manualnej po odebraniu bodźca)

PŁATY CIEMIENIOWE:

PODZIAŁ:

• strefa I-rzędowa: odbiór wrażeń czuciowych, uszkodzenia w lewej półkuli - zatarcie czucia, uszkodzenia w prawej półkuli - deficyty czucia po przeciwnej stronie ciała

• strefa II-rzędowa: przetwarzanie informacji projekcyjnych w planie całości, scalanie przetwarzanych bodźców czuciowych

• strefa III-rzędowa: synteza informacji pozamodalnych

FUNKCJE:

• przestrzenne

• czucie temperatury, bólu, dotyku - czucie somatyczne, bruzda zaśrodkowa

• integracja ruchu/czucia i wzroku

• rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, wyobrażeń geometrycznych

• prawa dolna część: orientacja przestrzenna i orientacja względem własnego ciała

• lewa dolna część: ruchy palców w przestrzeni

• modelowanie relacji przestrzennych ruchów palców, rotacja mentalna, ocena szybkości ruchu

• synteza symboliczna - okolice III-rzędowe lewej półkuli - dla relacji o charakterze logicznym lub symbolicznym

ZABURZENIA:

• „przestrzenne” trudności matematyczne, dyskalkulia przy działaniach pisemnych

• trudności przy abstrakcyjnych relacjach logicznych składni - identyczne słowa w różnym szyku nabierają innego znaczenia

• zaburzenia uwagi: całkowita niepodzielność

• zaburzenia czucia: problemy z chwytaniem przedmiotów, nieumiejętność wyczucia ich ciężaru, zaburzenia percepcji dotykowe - trudności z rozpoznawaniem faktury, temperatury (agnozje dotykowe)

• zaburzenia orientacji przestrzennej:

• orientacja w schemacie ciała: osoba nie rozpoznaje części ciała u siebie i często u innych

• orientacja przestrzenno-wzrokowa: orientacja w zakresie własnego otoczenia

• orientacja topograficzna: kierunki świata, agnozja punktów odniesienia, orientacja w środowisku, niezdolność do przypominania sobie układu przestrzennego w znanym otoczeniu, niezdolność do przypomnienia sobie i opisania dobrze znanych relacji geograficznych, które pacjent dobrze znał, trudności ze znajdowaniem właściwej drogi, chociaż słowny opis drogi może być prawidłowy

• orientacja w czasie: czas względny- poczucie czasu, czas bezwzględny- zegarkowy

• zaburzenia pamięci krótkotrwałej w modalności słuchowej, trudności z powtarzaniem ze słuchu

• zespół pomijania stronnego: pacjent ignoruje połowę pola widzenia, może ignorować połowę swojego ciała

• zaburzone wykonywanie odwracalnych operacji w przestrzeni

• problemy z liczeniem pisemnym

• zaburzenia praksji (celowe ruchy):

• ideomotoryczne: manipulowanie przedmiotami nieistniejącymi realnie np. pokazywanie jak zapalić zapałkę, kroić chleb

• konstrukcyjne: manipulowanie, układanie rzeczy realnych w przestrzeni

• oralne: zdolność poruszania ustami

• dynamiczne: utrzymywanie ruchu ciągłego

• trudności w koordynacji wzroku i dotyku/czucia

• trwałe upośledzenie czucia jest silnie skorelowane z uszkodzeniami w obrębie zakrętu zaśrodkowego - szczególnie głębokie przy uszkodzeniu korowej reprezentacji ręki przeciwstronnej

• upośledzenie rozpoznawania kształtów

• zaburzenia kojarzenia wielozmysłowego (integracja międzymodalna) - TPO (styk skroniowo-ciemieniowo-potyliczny) w półkuli dominującej - najgłębsze zaburzenia funkcji poznawczych (deficyty w zadaniu dopasowywania słuchowo-wzrokowego ściśle związane z trudnościami w czytaniu, dopasowywanie wzrokowo-dotykowe - testy kopiowania)

• zaburzenia orientacji przestrzennej: zaburzenia w ocenie miejsca lub położenia bodźców zarówno względem siebie jak i w stosunku do osoby badanej, upośledzenie zapamiętywania miejsca, dezorganizacja topograficzna i utrata pamięci topograficznej, aleksja i akalkulia przestrzenna

• zaburzenia zapamiętywania miejsca - może stanowić część ogólnego zespołu amnestycznego, albo występować w połączeniu z innymi trudnościami przestrzennymi

• strona uszkodzenia a właściwości rysunku (uszkodzenia prawej powodują zaburzenie percepcji wzrokowo-przestrzennej, uszkodzenia lewej półkuli - zaburzenia funkcji ruchowych - apraksje)

• prawa półkula: rysunek rozsypany, fragmentaryczny, utrata relacji przestrzennych, błędnie ukierunkowany, rysowanie energiczne, dodatkowe linie, pacjent stara się poprawić rysunek

• lewa półkula: rysunek spójny, uproszczony, zachowanie relacji przestrzennych, prawidłowo ukierunkowany, rysowany powoli i z trudem, brak szczegółów

• aleksja przestrzenna (pacjent potrafi rozpoznać litery i wyrazy, ale nie jest w stanie czytać, trudności z rozpoznawaniem położenia liter w przestrzeni - zaburzenia nieustannych skokowych ruchów oka koniecznych do czytania, w przypadku lżejszych zaburzeń pacjenci przeskakują wzrokiem tylko pojedyncze słowa, są więc w stanie zrozumieć sens czytanego materiału)

• akalkulia przestrzenna (przewaga uszkodzeń w prawej półkuli)

• zespół zaniedbywania stronnego występuje częściej przy uszkodzeniach prawostronnych lub półkuli niedominującej

• wielu pacjentów z jednostronnym zaniedbywaniem czuciowym (sensorycznym) może również zaprzestać używania ręki po stronie przeciwległej do uszkodzenia, chociaż jeżeli się ich zmusi, to są w stanie się nią posługiwać i nie wykazują przy tym widocznych defektów ruchowych

• zaburzenia schematu ciała:

• anozognozja - niezdolność dostrzegania własnej choroby, defektu, zaprzeczanie ich istnieniu, uszkodzenie znajduje się zwykle w prawym płacie, ale rzadko ogranicza się do tego płata; uszkodzenia przy anozognozji są zawsze rozległe

• agnozja ciała - nieuświadamianie sobie części ciała, niezdolność do ich nazwania i umiejscowienia , jednym z najczęstszych zaburzeń jest agnozja palców

• różnicowanie lewa-prawa- mylenie prawej i lewej strony w odniesieniu do wszystkich części ciała

• zespół Gerstmana - agnozja palców, zaburzenie orientacji lewa-prawa, agrafia (utrata umiejętności pisania), akalkulia (upośledzenie zdolności wykonywania nawet najprostszych działań arytmetycznych) - te 4 deficyty tworzą konstelację odzwierciedlającą zaburzenie wiedzy danej osoby o ręce i jej używaniu

• mogą wystąpić zaburzenia pamięci krótkotrwałej specyficzne dla modalności słuchowej przy zachowaniu funkcji pamięci długotrwałej

BADANIE:

• czucie: badanie rozpoznawania przedmiotów bez udziału kontroli wzrokowej

• orientacja w schemacie ciała: wskazywanie na figurce o ludzkich kształtach elementów budowy ciała, pytania o funkcje poszczególnych elementów, pytania o relacje przestrzenne (co znajduje się niżej/wyżej, dalej/bliżej)

• orientacja przestrzenno-wzrokowa: próby Łódzkiego, rysowanie schematu mieszkania lub pokoju szpitalnego, pytania o zależności odległościowe w otoczeniu

• orientacja topograficzna: wskazywanie drogi do konkretnego znanego miejsca, oznaczanie najważniejszych miejsc na mapie, test przemieszczania się według mapy

• orientacja w czasie: pytanie o datę, godzinę, porę dnia, test zegara - opisanie zegara wraz z godzinami, czas względny: pytanie ile czasu według pacjenta trwała wykonywana przez niego czynność, pytanie o wiek (nie o datę urodzenia), prośba o zasygnalizowanie kiedy według pacjenta minie np. minuta, 5 minut (stosowanie dystraktorów dla uniemożliwienia pacjentowi liczenia sekund)

• zespół pomijania stronnego: przerysowywanie, wykreślanie elementów, czytanie złożonych wyrazów

• praksja konstrukcyjna: klocki WAIS, układanie patyczków lub zapałek według wzoru, test trójwymiarowej praksji konstrukcyjnej, rysowanie według wzoru - Test Pamięci Wzrokowej Bentona, test analizy przestrzennej, układanie obrazka z rozrzuconych fragmentów - Układanki, Benson i Barton

• praksja oralna: powtarzanie słów podobnie brzmiących

• praksja dynamiczna: pokazywanie emblematów, zeszyty Łódzkiego, powtarzanie pokazywanych za pomocą dłoni figur

• upośledzenie rozpoznawania kształtów: układanka Seguina-Goddarda (bateria testów Halsteada- Rejtana)

• zadania wymagające dopasowywania międzymodalnego

• test żetonów - trudności dotyczące konstrukcji logiczno-gramatycznych

• lokalizacja: dzielenie odcinków na pół Bendera

• Test Pamięci Wzrokowej Bentona - bardziej złożone relacje przestrzenne, czuły na zmiany w postrzeganiu relacji przestrzennych

• test pałeczek - pacjentowi pokazuje się prosty układ pałeczek i prosi się go o ułożenie takiej samej figury w dwóch warunkach: gdy siedzi obok lub naprzeciwko badającego, orientacja w przestrzeni pozaosobistej

• test odbicia w wodzie - badany musi wybrać spośród serii obrazków ten, który przedstawia odbicie figury wzorcowej, jakie byłoby widoczne w wodzie

• test dotykowy - Bateria Testów Neuropsychologicznych Rejtana - umieszczanie figur w otworach wkładanki

• standaryzowany test mapy drogowej Moneya do badania orientacji przestrzennej

• agnozja ciała/palców - próba „Pomiędzy” (badający dotyka równocześnie dwóch placów pacjenta, prosząc go, by powiedział, ile jest palców między tymi, które zostały dotknięte), próba Dwóch Punktów (badający dotyka palców pacjenta w dwóch miejscach, pacjent ocenia, czy dwa dotknięte punkty znajdują się na tym samym czy na różnych palcach)

PŁATY POTYLICZNE:

PODZIAŁ:

• strefa I-rzędowa (pole 17) najbardziej prymitywne, proste odbieranie informacji

• strefa II-rzędowa (pole 18): przetwarzanie, synteza informacji wzrokowej

• strefa III-rzędowa (pole 19, TPO): integrowanie informacji wzrokowych z informacjami odbieranymi przez układ słuchowy, łączenie informacji wzrokowych z mową i innymi funkcjami wykonawczymi

• pole 37: spostrzeganie i analiza twarzy

FUNKCJE:

• wzrok

• percepcja umożliwiająca czytanie i pisanie

• analiza koloru, ruchu, kształtu

• postrzeganie i analiza głębi

ZABURZENIA:

• agnozje wzrokowe:

• percepcyjna: brak umiejętności oceny przedmiotu z innej perspektywy lub w innym wymiarze

• wzrokowa agnozja przedmiotów: niezdolność rozpoznawania przedmiotów przez modalność wzrokową, zachowanie zdolności rozpoznawania innymi zmysłami, często występują trudności z rysowaniem przedmiotów z pamięci lub opisywaniem ich, defekty wizualizacji, pacjent może rozpoznawać niektóre przedmioty, które nie znajdują się w perspektywie, czasami pacjenci potrafią posługiwać się przedmiotami, których nie potrafią rozpoznać, jednak, kiedy pokaże im się przedmiot mogą nie rozpoznać jego funkcji, uszkodzenie bocznej powierzchni płata w półkuli dominującej

• semantyczna: brak umiejętności wskazania znaczenia kategoryzacji i funkcji przedmiotów, nieumiejętność wyodrębniania konkretnych przedmiotów z większej ilości elementów

• barw: niezróżnicowanie barw, spłaszczanie koloru, wszystkie kolory widziane jako jasne, nabyte uszkodzenie, trudności z rozpoznawaniem kolorów w praktyce, często współwystępuje z ubytkami w polu widzenia szczególnie z prawostronnym jednoimiennym niedowidzeniem połowicznym, częściej występują przy uszkodzeniach półkuli dominującej

• twarzy (prozopagnozja): pacjenci są w stanie rozpoznać, że twarz jest twarzą i czasami potrafią zidentyfikować poszczególne rysy twarzy, jednak nie są w stanie rozpoznać twarzy znajomych osób, w niektórych przypadkach zdarzają się nawet trudności z rozpoznaniem własnej twarzy w lustrze; prozopagnozja jako osobny defekt występuje rzadko, ponieważ często towarzyszą jej inne zaburzenia tj. ślepota barw i wzrokowa agnozja przedmiotów, pacjenci nie mają problemu z różnicowaniem percepcyjnym twarzy nieznanych; obustronne uszkodzenie płatów potylicznych

• sukcesywna i symultaniczna: niezdolność sformułowania oceny więcej niż jednego aspektu (elementu) konfiguracji bodźców naraz, zdolność do rozpoznawania pojedynczych cech obiektów, trudności gdy rysunki eksponowane na złożonym wzrokowo tle

• czysta ślepota słów (aleksja agnostyczna)

• widzenie przedmiotów zbyt małych lub zbyt dużych

• trudności z umiejscowieniem widzianych obiektów, niedokładne widzenie obiektów, widzenie aureoli, trudności z rozpoznawaniem ruchu obiektów

• ubytki w polu widzenia:

• uszkodzenie nerwu wzrokowego - ślepota oka

• ubytek lewej połowy lewego pola widzenia oraz prawej połowy prawego pola widzenia - niedowidzenie połowiczne różnoimienne

• ubytek lewej połowy pola widzenia w każdym oku - niedowidzenie połowiczne jednoimienne

• całkowite uszkodzenie w obrębie promienistości wzrokowej - niedowidzenie połowiczne jednoimienne

• obustronne uszkodzenie płata potylicznego - obustronne niedowidzenie połowiczne jednoimienne - ślepota mózgowa (brak zarówno odruchu obronnego - reakcja mrugnięcia wywołana przez szybkie przybliżanie zagrażającego obiektu do kącika oka; jak i okoruchowego - skokowe ruchy oka gdy pacjent patrzy na serię szybko poruszających się obiektów)

• ubytki w polu widzenia mogą nie być bardzo widoczne, ponieważ wielu pacjentów wykazuje zdolność przystosowywania się do takich defektów

• niedowidzenie połowiczne jednoimienne jest jednoznacznym objawem uszkodzenia jednej półkuli mózgu

• zespół Antona - dotyczy ślepoty mózgowej; obojętność pacjenta, niedostrzeganie defektu, a nawet zaprzeczanie jego istnieniu; może zostać zachowana wyobraźnia wzrokowa pobudzająca spostrzeżenia w zakresie innych zmysłów; zaprzeczanie może również występować przy niepełnej ślepocie np. przy niedowidzeniu połowicznym

• adaptacja do ubytków w polu widzenia: zjawisko uzupełniania (jeśli osobę z połowicznym ubytkiem pola widzenia poprosimy o wpatrywanie się w jeden punkt i pokażemy jej kartkę z rysunkiem połowy jakiegoś przedmiotu w taki sposób, aby granica między „połową rysunku” a pustą częścią kartki pokrywała się z granicą zachowanej połowy pola widzenia i ubytku w polu widzenia, to badany może „zobaczyć” cały przedmiot), zjawisko zależy od oczekiwań i postawy badanego, a także od warunków badania

• ślepota histeryczna: występuje odruch obronny i/lub odruch okoruchowy

• aleksja bez agrafii (ślepota słów): niezdolność rozpoznawania słów przy braku objawów afazji tj. zaburzenia mowy czy pisma (aleksja afatyczna); osoba potrafi pisać zarówno samodzielnie jak i pod dyktando; przy niezbyt głębokim zaburzeniu pacjentowi mogą sprawiać trudności tylko dłuższe wyrazy, niekiedy pacjent może rozpoznawać poszczególne litery, a nawet literować słowa nie rozumiejąc ich (aleksja literowania), zachowana zdolność czytania liczb; uszkodzenie lewej okolicy potylicznej oraz płata łączącego oba płaty; informacje wzrokowe otrzymywane przez prawy płat nie mogą dotrzeć do odpowiedzialnej za funkcje językowe półkuli lewej z powodu przerwania włókien międzypółkulowych w płacie ciała modzelowatego

• omamy i halucynacje wzrokowe: elementarny charakter omamów, złożone halucynacje zwykle wskazują na rozprzestrzenienie uszkodzenia na płaty skroniowe

BADANIE:

• agnozja percepcyjna: zarysy przedmiotów, testy z zacienieniem, ujęciem przedmiotów z innej perspektywy

• semantyczna: test badania agnozji

• barw: nazywanie barw, porządkowanie odcieni tego samego koloru, test sortowania barw Holmgrena wymagający ułożenia we właściwej kolejności motków wełny o różnych odcieniach

• sukcesywna i symultaniczna: historyjki, rysunki, Test Figur Ukrytych Gottschaldta

• twarzy: rozpoznawanie zdjęć bliskich i znanych osób

• pacjenci z niedowidzeniem połowicznym jednoimiennym przejawiają trudności, gdy prosi się ich o przeczytanie tekstu drukowanego, ponieważ nawykowo czyta się od strony lewej do prawej - osobom trudno znaleźć właściwą linijkę, kiedy wracają wzrokiem do lewego brzegu strony, aby zacząć wiersz, mogą zaczynać od linijki znajdującej się nad lub pod tą właściwością

• badanie pola widzenia metodą konfrontacyjną (pacjent stoi twarzą do badającego i zakrywa jedno oko, wpatruje się drugim w oko badającego, który sprawdza różne fragmenty pola widzenia, prosząc pacjenta, by powiedział, kiedy zobaczy bodziec wzrokowy lub ruch tego bodźca wzrokowego - zwykle palców badającego)

• badanie pola widzenia za pomocą parametru błyskowego

4

---