Prawo Międzynarodowe Publiczne wykład 4 z 2.12.2006

WYGASANIE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Wygasnąć może tylko umowa ważna, nie może wygasnąć umowa nieważna (ona ma już wadę na samym początku istnienia umowy i ona nie działa, nie funkcjonuje, więc nie może wygasać. Tylko ta umowa, która funkcjonuje przez jakiś czas, tylko umowa ważna może wygasać).

II grupy przesłanek, które powodują wygaśnięcie umowy:

1. przesłanki, które umowa sama przewiduje - a więc umowa sama określa kiedy wygasa, kiedy kończy się jej działanie, kiedy przestaje funkcjonować ; sama w swoim tekście określa np. upływ czasu - umowa jest zawarta na 5 lat, to po 5 latach wygasa jeżeli nie było żadnej prolongaty.

a) wypowiedzenie zgodnie z postanowieniami - zazwyczaj umowy międzynarodowe posiadają klauzulę wypowiadającą, w której stwierdza się, że każda ze stron może wypowiedzieć umowę za uprzednią notyfikacją, czyli zazwyczaj jest to rok, pół roku wcześniej, że od dnia powiedzmy 1 stycznia nie będzie ta umowa już ją wiązała. Jeżeli taka klauzula wypowiadająca znajduje się w umowie mamy wypowiedzenie zgodnie z postanowieniami umowy, a więc jest to przesłanka przewidziana w umowie.

b) ziszczenie się, spełnienie się warunku rozwiązującego. Warunek rozwiązujący jest to jeden z przepisów umowy, który mówi o tym, że jeżeli w przyszłości coś się stanie to umowa przestanie istnieć.

c) spełnienie się warunku przyszłego i niekoniecznego powoduje wygaśnięcie umowy.

Niektórzy w podręcznikach uważają, że zrealizowany cel umowy to też jest przesłanka przewidziana w umowie, niektórzy uważają, że tak nie jest. Zrealizowany cel umowy jeżeli umowa np. dotyczyła dostawy gazu, gaz został dostarczony, został zapłacony to umowa została zrealizowana i wygasła. Niektórzy uważają, że jest to przesłanka nie przewidywana w umowie ponieważ nie ma takiego przepisu. Pytania na pewno nie będzie o ten przypadek trudno wymagać do której grupy zakwalifikować zrealizowanie celu umowy.

2. przesłanki nie przewidziane w umowie międzynarodowej - jeżeli nie ma w tekście odpowiedniego przepisu, który mówi o wygaśnięciu z tych powodów.

a) jeżeli strony zawrą nową umowę na ten sam temat to jest oczywiste, że przepis późniejszy uchyla wcześniejszy, zgodnie z ogólną zasadą wynikającą jeszcze z prawa rzymskiego.

b) zmiana umowy zgodnie z wolą stron - jeżeli strony same bez żadnych warunków rozwiązujących postanowią o zakończeniu współpracy, też tak może być, bo przecież państwa są gospodarzami umowy i mogą z tą umową zrobić co im się podoba.

c) utrata podmiotowości przez jedną ze stron, jeżeli mamy umowę dwustronną a państwo przestanie istnieć to umowa wygasa - tutaj przykładem mogą być wszystkie umowy dwustronne istniejące między Polską a NRD, wszystkie te umowy wygasły . Oczywiście jeżeli znajduje się sukcesor (kontynuator) to nie ma problemu, umowa nie wygasa, wygasa wtedy kiedy nie ma państwa.

d) umowa ulegnie zawieszeniu, albo w końcu wygaśnie, jeżeli do przyjęcia jakiejś umowy, do wejścia jej w życie potrzebne by było ileś ratyfikacji np. konwencja o prawie traktatów wymaga aż 60 ratyfikacji. Gdyby tak się zdarzyło, że mamy 60 ratyfikacji, umowa wchodzi w życie, a potem dwa państwa, wystarczy zresztą jedno tracą swoją podmiotowość to umowa albo wygasa albo ulega zawieszeniu. Tutaj doktryna też jest niezgodna wydaje się, że ulega zawieszeniu do póki nie znajdzie się to 60 państwo, które prześle dokument ratyfikacyjny. Przy czym to zawieszenie nie może trwać tak długo, że jeżeli nie znajdzie się te 60 państwo to w końcu wygaśnie.

Ogólną zasadą jeżeli chodzi o umowy międzynarodowe jest zasada pacta sum servanta - umów należy dotrzymywać, umów należy przestrzegać i strona nie może powoływać się na swoje prawo wewnętrzne i wycofać się z umowy, tutaj prawo międzynarodowe jest ważniejsze stoi wyżej itd.

Natomiast są sytuacje kiedy strona nie jest w stanie zrealizować umowę, dlatego są wyjątki od ogólnej zasady pacta sum servanta - art. 60 pozawala jednemu państwu wycofać się z umowy kiedy kontrahent stale i uporczywie nie wykonuje umowy. Muszą być obydwie te przesłanki spełnione stale i uporczywie nie wykonuje postanowień umowy!

e) zaniknięcie przedmiotu umowy - to jest konstrukcja z prawa rzymskiego, zniszczenie przedmiotu umowy, zniknięcie przedmiotu umowy np. wszystkie umowy graniczne o granicach na morzu, które zostały zawarte przez państwa azjatyckie np. przez Tajlandię, Indonezję. Po fali tsunami zmieniła się kompletnie linia brzegowa, niektóre wysepki zniknęły z powierzchni ziemi, oznacza to, że wszystkie te umowy muszą zostać zmienione te umowy wszystkie wygasły no bo jeżeli była umowa o użytkowaniu jakiejś tej wysepki to trzeba zmienić granice bo wysepki nie ma.

f) zasadnicza zmiana okoliczności faktycznych - czasami trudna sklasyfikować jakiś przypadek czy to będzie jednostronne wycofanie się z powodu zaniknięcia przedmiotu umowy, czy to będzie wycofanie się z umowy z powodu zasadniczej i nieoczekiwanej zmiany okoliczności faktycznych. Tutaj doktryna nie jest do końca zgodna co do pewnej sytuacji np. na przełomie lat 60/70 Wielka Brytania i Islandia podpisały umowę o odławianiu dorsza na wodach Islandii przez kutry brytyjskie. Stało się coś, że ten dorsz zaczął, ginąć i był prawie na wymarciu. Islandia w związku z tym wycofała się z tej umowy, Anglia w związku z tym blokowała statki islandzkie ( wojna dorszowa) , nie dopuszczała statków Islandzkich do wód terytorialnych brytyjskich, do zatrzymania statków w czasie nieszkodliwego przepływu. Islandia złożyła skargę do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. MTS przyznał rację Islandii, że miała prawo wycofać się z tej umowy właśnie z powodu zasadniczej zmiany okoliczności faktycznych.

g) sytuacja kiedy mamy do czynienia z ogłoszeniem, że jakieś umowy wygasły. Takiego ogłoszenia dokonał sekretarz generalny ONZ, chodziło o wszystkie umowy mniejszościowe które zostały zawarte po pierwszej wojnie światowej. Po I wojnie światowej w ramach ligi narodów państwa takie jak: Polska, Czechosłowacja, Turcja, Węgry, Rumunia, a więc państwa nowo powstałe lub te, które znacznie zmieniły swoje granice czy te, które się odrodziły po I wojnie światowej zostały zobowiązane do podpisania traktatów, które chroniłyby mniejszości narodowe, w Polsce chodziło o ochronę mniejszości niemieckiej. Po II wojnie światowej coś się stało z tymi mniejszościami, albo te mniejszości zostały wymordowane, albo miała miejsce repatriacja, albo przesuwano granice. Wykonanie tych umów było absolutnie niemożliwe , w związku z tym sekretarz generalny ONZ ogłosił, że te umowy wygasły na podstawie klauzuli rebus sic stantibus czyli zasadniczej i nieoczekiwanej zmiany okoliczności faktycznych.

Proszę umieć zidentyfikować te przesłanki, które są przewidziane w umowie i te które nie są przewidziane w umowie !!! Na pewno będzie takie pytanie : „ Które z poniższych przesłanek należą do przesłanek przewidzianych w umowie”.

MIEJSCE ŹRÓDEŁ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO W PRAWIE POLSKIM

Art. 8 Konstytucji - Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że konstytucja stanowi inaczej. Proszę pamiętać! Konstytucja jest najwyższym prawem!

Art. 9 Konstytucji - Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Pojawia się problem co oznacza słowo przestrzega i co oznacza prawo międzynarodowe - które prawo międzynarodowe. Czy to będzie soft law i rezolucje np. te wydalane na zewnątrz, czy to będzie zwyczaj międzynarodowy, czy to będą tylko umowy międzynarodowe do końca naprawdę nie wiadomo. Na pewno do głębszego przeanalizowania jest cały rozdział 3 konstytucji, a więc ten, który zawiera źródła prawa.

Art. 87 ustęp 1 - źródłami powszechnie obowiązującego prawa są : Konstytucja,

ustawy,

ratyfikowane umowy międzynarodowe

rozporządzenia

Art. 89 dot. tzw. wielkiej ratyfikacji czy dużej ratyfikacji, gdzie Prezydent zawsze ratyfikuje umowy międzynarodowe na mocy art. 133, który stanowi iż Prezydent RP jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe o czym zawiadamia Sejm i Senat. Wiadomo, że są umowy, które Prezydent może ratyfikować tak sobie to jest tzw. mała ratyfikacja jest umowa i Prezydent ją ratyfikuje i nie musi mieć uprzedniej zgody Sejmu i Senatu tylko zawiadamia o tym Sejm i Senat. Natomiast są umowy, które wymagają ustawowej zgody Parlamentu, a więc najpierw musi być ustawa o ratyfikacji i o tym mówi art. 89 - ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3. członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, (jeżeli na teście nie będzie pisało znaczne obciążenie to nie robimy krzyżyka, musi być znaczne !),

5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Pytanie z art. 89 będzie napewno !!!! Które z poniższych rodzajów umów należą czy podlegają tzw. wielkiej ratyfikacji. ( i teraz te 5 rodzajów umów trzeba nauczyć się na pamięć !!! To jest pytanie, które dostanie każda grupa )

Zgodnie z art. 91 Konstytucji :

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dz.U. RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej bezpośrednie stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

Zmiana hierarchii ! : art. 91 ust. 2 jeżeli umowa należy do tych umów, które są wymienione w art. 89 to kolejność źródeł prawa będzie zupełnie inna niż w art. 87 !. Na pewno zostaje konstytucja jako pierwsza, ale potem są ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą parlamentu, potem ustawy, później normalne umowy, czyli te, które nie wymagają wielkiej ratyfikacji (tylko zwykłe umowy, mała ratyfikacja dokonywana przez Prezydenta), a potem rozporządzenia.

A więc mamy wg art.91 :

Konstytucja

Ratyfikowane umowy międzynarodowe ( wielka ratyfikacja )

Ustawy

Ratyfikowane umowy międzynarodowe ( mała ratyfikacja)

Rozporządzenia

Czy to nam załatwia sprawę? Zdecydowanie nie, bo to przecież dotyczy tylko ratyfikowanych umów, a wiemy, że Polska może się wiązać umową międzynarodową niekoniecznie poprzez jej ratyfikacje. Są umowy międzynarodowe do których się przystępuje np. Konwencja Genewska dotycząca statusu uchodźców. Zgodnie z art. 38 konwencji do przystąpienia do niej wystarczy oświadczenie o przystąpieniu i tak było w przypadku Polski. Rząd Polski złożył oświadczenie o przystąpieniu, wysłał do sekretarza ONZ, nie było żadnej ratyfikacji. Tekst Konwencji Genewskiej dotyczącej statusu uchodźców ukazał się w DZ.U. ale nie jest to umowa ratyfikowana tylko do niej przystąpiono. Niektórzy w doktrynie uważają, że w związku z tym, że to nie jest umowa ratyfikowana ona nie może być bezpośrednio stosowana w polskim prawie, nie może być bezpośrednio stosowana przez sądy, tylko poprzez prawo polskie.

Żeby jakakolwiek umowa była bezpośrednio stosowana przez polskie sądy, w polskim prawie musi spełnić 3 warunki:

1. musi to być umowa ratyfikowana,

2. musi być samowykonalna - to nie może być umowa która np. zobowiązuje do przyjęcia ustawy, ona się nie da zastosować bezpośrednio, że wszystkie państwa będą podejmowały kroki w celu np. zapewnienia pełnego zatrudnienia, tutaj nie ma samowykonalności. Ale jeżeli jest napisane, że każdy ma prawo do życia to jest już samowykonalność.

3. musi być opublikowana w DZ.U. - zgodnie z art. 91 ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w DZ.U. RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.

Gdy nie ma publikacji w DZ.U. nie ma bezpośredniego stosowania - sądy nie mogą stosować bezpośrednio protokołów dodatkowych do konwencji praw dziecka, chociaż Polska je ratyfikowała, chociaż przepisy tych protokołów są samowykonalne, ale nie zostały opublikowane bo nie ma pieniędzy na oficjalne przetłumaczenie.

W przypadku statusu uchodźców sytuację nam rozwiązuje art. 56, który mówi, że Polska nadaje status uchodźcy zgodnie z umowami międzynarodowymi. Ale w innych sytuacjach sprawa jest zupełnie niejasna. Są umowy, które nawet nie wymagają ani ratyfikacji, ani przystąpienia, tylko wchodzą w życie z dniem podpisania albo z jakimś dniem. Są to umowy, które wymagają zatwierdzenia przez Radę Ministrów, to są np. umowy dotyczące Read Misji nielegalnych emigrantów pomiędzy państwami. I gdzie one są w tej hierarchii naszych źródeł? Nie ma ich tak na prawdę, one nie istnieją. Podobnie jest z innymi źródłami prawa z takimi jak wiążące uchwały organów organizacji międzynarodowych, gdzie w tej hierarchii znajdziemy np. rezolucję Rady Bezpieczeństwa nakładające sankcje na jakieś państwo. Nie ma takiej możliwości. Co z prawem zwyczajowym? Tutaj ratuje nas ten art. 9 Polska przestrzega wiążącego prawa międzynarodowego. Ale tak do końca nie wiadomo na czym to przestrzeganie ma polegać.

Jeżeli chodzi o umowy międzynarodowe to z konstytucji jeszcze art. 90 bardzo dokładnie przeczytać!!! Art. 90 dotyczy między innymi głosowania w parlamencie. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Proszę wiedzieć jakie to mają być większości !!!!

Art. 133 - kompetencje Prezydenta w zakresie prawa międzynarodowego :

1. ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,

2. mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

3. przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

art. 188 kompetencje Trybunału Konstytucyjnego (bardzo ważny art.) Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

ATRYBUTY PODMIOTOWOŚCI (PAŃSTWOWOŚCI)

Państwo jest pierwotnym podmiotem prawa międzynarodowego i musi mieć co najmniej 3 atrybuty:

1. Terytorium

2. Ludność

3. Władza

Ad.1 Terytorium państwowe jest to pewien obszar ograniczony granicami. Granica jest to płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi oddzielająca zwierzchność terytorialną jednego państwa od drugiego. Wiadomo jak granice sięgają głęboko, ale nie wiemy jak sięgają wysoko. Granica idzie nam do środka ziemi natomiast jak wysoko to nie wiemy. Ta granica górna jest zazwyczaj ruchoma jest uzależniona od możliwości technicznych. Przestrzeń powietrzna podobno sięga tak wysoko jak maksymalnie są w stanie latać samoloty, statki powietrzne, natomiast przestrzeń kosmiczna zaczyna się tam jak nisko są w stanie krążyć statki kosmiczne. Jest to orbita po której są w stanie najniżej krążyć statki kosmiczne, ta orbita nazywa się prygeum lub perigeum. W przypadku suwerenności, zwierzchności państw, jeżeli chodzi o wysokość wiemy, że tutaj granice są elastyczne, są uzależnione od tych możliwości technologicznych. Natomiast jeżeli chodzi w dół do środka ziemi, granice państwowe są dzielone na :

1. sztuczne - szybko je dostrzeżemy na mapach tam gdzie są od linijki. Rodzajem sztucznej granicy są granice astronomiczne czyli wytyczane są za pomocą równoleżników i południków. Taki podział mamy w przypadku Kanady i Stanów Zjednoczonych, od Kanady równiuśko odcięta jest Alaska tam biegnie południk. Na Saharze też są granice na podstawie południków i równoleżników. W Polsce obwód kalingradzki jest równo odcięty.

2. naturalne - granice, które uwzględniają albo wszystkie aspekty demograficzne albo ukształtowanie terenu, albo względy językowe, względy historyczne. Te granice naturalne, które biorą pod uwagę naturalne ukształtowanie terenu np. biorą pod uwagę przebieg rzeki, albo biorą pod uwagę łańcuchy górskie i są granice przeprowadzane szczytami łańcuchów górskich i tak jest np. między Polską i Słowacją, jeżeli chodzi o rzeki to wiadomo Odra i Bug , te granice nazywamy granicami orograficznymi, czyli biorące pod uwagę naturalne ukształtowanie terenu itp.

Granice na rzekach mogą być przeprowadzane w dwojaki sposób :

a) mogą brać pod uwagę geometryczny środek rzeki, zazwyczaj wtedy kiedy jest to rzeka taka rozlewista, jeżeli jest nieuregulowana albo jeżeli ma wiele prądów, wiele nurtów tak jak np. na Dunajcu tam nie da się jednego nurtu wytyczyć. Taka granica wytyczona za pomocą geometrycznego środka rzeki nazywa się granicą wytyczoną za pomocą mediany czyli mediana. Mówi się, że granica przebiega na medianie Dunajca czy na medianie Bugu.

b) natomiast jeżeli rzeka jest uregulowana, jeżeli rzeka jest żeglowna to państwa mogą ale nie muszą wytyczyć sobie granice wg głównego nurtu i to wytyczenie za pomocą głównego nurtu jest to wytyczenie zwane thalweg.

Każda granica oprócz tego, ze ma swoją umowę graniczną to ma swoją komisję graniczną.

Komisja składa się z przedstawicieli państw granicznych i czuwa nad stanem granicy, pisze protokoły, co jakiś czas granica jest sprawdzana, czy rzeka nie przybrała, komisja bada też stan przejść granicznych itd. Działa ona na podstawie umowy granicznej, a podpisanie umowy granicznej jest jednym z etapów powstawania granicy.

3 etapy wytyczania granic:

1. decyzja polityczna (np. w 90 roku Polska i Niemcy podpisali umowę o potwierdzeniu granicy)

2. delimitacja - zawarcie umowy międzynarodowej - w umowie międzynarodowej granicznej jest opisana granica, do tej umowy jest dołączana mapa, mapa o małej skali, która stanowi cześć umowy. Wytyczenie tej granicy na mapie i wytyczenie jej na mapie nazywa się delimitacją . Delimitacja - dołączenie mapy do umowy .

3. demarkacja ( wytyczyć umowę w rzeczywistości ) wytyczenie granicy w terenie np. wystawienie słupów granicznych.

O redemarkację pytania nie będzie, bo w każdym podręczniku jest inna definicja. Natomiast proszę pamiętać, że jest to coś takiego, że jest to odnawianie granicy, poprawianie jak się przesunie ( np. lawina).

Na pewno będzie pytanie o granicy orograficznej !!!Na pewno będzie pytanie o etapy, co to jest delimitacja, demarkacja. !!!!

Przypadki ograniczenia zwierzchności terytorialnej państwa - iedy np. w Polsce nie będzie miało w pełni zastosowanie polskie prawa do osób, do rzeczy, do jakiegoś kawałka ziemi.

1. Immunitety dyplomatyczne i konsularne (nie możemy ambasadora zamknąć bo ma immunitet, możemy go uznać za persona non grata). Dot. to zarówno osób jak i jednostek terytorialnych, placówek dyplomatycznych, one też korzystają z immunitetu i władze państwa nie mogą sobie wejść bezkarnie na terytorium czy na obszar ambasady, zawsze muszą prosić o zgodę.

2. Różnego rodzaju tranzyty, korytarze tranzytowe (ten problem mają Litwini oni musieli sobie poradzić z tranzytem z Rosji do Kalingradu - nie można odmówić obywatelom Rosyjskim mieszkającym w Kalingradzie kontaktu drogą kolejową z Rosją. Te osoby mają specjalne wizy tranzytowe.) Podobna sytuacja dot. korytarzy powietrznych, każdy korytarz powietrzny jest określony w umowie międzynarodowej i państwa zezwalając na przelot nad swoim państwem zrzekają się cząstki swej zwierzchności terytorialnej.

3. Bazy wojskowe obcych państw. Baza wojskowa pomimo, że jest na terytorium obcego państwa (mówię teraz o bazach radzieckich w Polsce np. w Legnicy) to ona rządzi się swoim prawem, swoimi zasadami. Poza tym państwo na którego obszarze stacjonuje baza, jest zobowiązane do zapewnienia kontaktu tej bazie wojskowej z państwem macierzystym.

4. Ograniczenie zwierzchności terytorialnej najczęściej na życzenie państw np. ustanowienie rzeki międzynarodowej, takimi rzekami jest np. Dunaj, Ren, Kongo, Amazonka, Nill, Indus. Te rzeki żeby były międzynarodowymi szlakami wodnymi muszą spełniać pewne warunki. Po pierwsze - musi być rzeką żeglowną, - po drugie musi bezpośrednio lub pośrednio wpływać do morza - rzeka musi płynąć przez wiele państw - nie ma rzeki narodowej jeżeli nie ma jej statusu określonego w umowie międzynarodowej. A więc to nie przebieg rzeki, nie liczba państw leżących nad rzeką czy rzeka jest międzynarodowa, tylko umowa międzynarodowa decyduje o tym czy dana rzeka jest rzeką międzynarodową. Jej status musi być określony w umowie międzynarodowej (np. w przypadku Dunaju mamy umowę belgradzką z 48 roku). Umowy określają też status kanałów międzynarodowych, niektóre kanały są umiędzynarodowione np. kanał kiloński, kanał suecki. A więc suwerenność(zwierzchność państw) jest tutaj ograniczona, ponieważ państwa nie mogą odmówić, (chyba, że są jakieś względy bezpieczeństwa) wstępu innym państwom do kanałów lub do rzek międzynarodowych.

5. Dzierżawa międzynarodowa - więc jedno państwo drugiemu państwu udostępnia kawałek swego terytorium i to państwo wprowadza się z całym dobytkiem, całym systemem prawnym i rządzi się przez jakiś czas swoimi prawami np. Hongkong stanowił dzierżawę Brytyjską, podobnie było a Makau wydzierżawione Portugalii.

6. Służebność międzynarodowa ma miejsce wtedy kiedy jedno państwo udostępnia drugiemu państwu kawałek swojego terytorium, ale w jakimś jednym konkretnym celu. A więc to państwo, które przychodzi nie może się wprowadzić ze wszystkim, ze swoimi sądami, szkolnictwem itd. tylko wydzierżawia się po coś i tak np. zrobiła Grecja po I w.św., kiedy udostępniła Anglii i Francji kawałki swoich wysp po to żeby Anglia i Francja pobudowały tam i zarządzały latarniami morskimi. A więc w ściśle określonym specjalnym celu, same latarnie były pod zarządem Brytyjczyków i Francuzów, ale cała wyspa już nie. Tylko ta latarnia nie podlegała jurysdykcji państwa pod którym się znajdowała. (UWAGA tego nie ma w podręczniku),

7. Na mocy umów międzynarodowych może nastąpić ograniczenie zwierzchności terytorialnej państwa, a więc państwo nie może sobie robić to co by chciało, jeżeli w umowie jest postanowiona demilitaryzacja i neutralizacja danego obszaru. A więc państwo nie może tam przeprowadzać manewrów, budować umocnień. Mamy w Europie taki obszar całkowicie zneutralizowany i całkowicie zdemilitaryzowany to są Wyspy Alandzkie - wyspy należą do Finlandii, są zamieszkałe przez ludność szwedzkojęzyczną. Nie ma tam żadnego wojska, żadnej bazy, nie można przeprowadzać manewrów, od 1856 na mocy traktatu paryskiego postanowiono o demilitaryzacji i neutralizacji Wysp Alandzkich.

8. Prawo nieszkodliwego przepływu na morzu terytorialnym

PRAWO MORZA

Prawo morza jest jedną z najstarszych dziedzin prawa międzynarodowego. O prawie morza mówiliśmy przy okazji historii prawa międzynarodowego. Pamiętamy Zygmunta Augusta, Grocjusza wypowiadali się na temat wolności mórz. I to co Grocjusz powiedział w 1609 roku tak naprawdę aktualne jest do dzisiaj, jeżeli chodzi o zasadę wolności mórz. Do 1958 roku prawo morza było wyłącznie prawem zwyczajowym, były to normy wyłącznie zwyczajowe.

Natomiast w 1958 r. na wielkiej konferencji ONZ w Genewie przyjęto 4 konwencje genewskie dotyczące morza :

1. o morzu terytorialnym,

2. o rybołówstwie,

3. o szelfie kontynentalnym

4. o morzu pełnym.

Te 4 konwencje genewskie zostały zmienione przez nową konwencję z roku 1982 konwencję o prawie morza, która obejmuje zakresem wszystkie te cztery konwencje i jeszcze reguluje nowe rzeczy. Natomiast trzeba mieć świadomość, że nie wszystkie państwa, strony konwencji tych czterech z '58 roku przystąpiły do tej konwencji z '82 roku. I może być taka sytuacja, że będziemy mieć do czynienia z państwem, które nie jest związane konwencją z '82 roku tylko jeszcze respektuje stan prawny z '58 roku. Wtedy są duże problemy ze stosowaniem prawa morza. Część państw w ogóle nie przystąpiła do żadnych konwencji ani genewskich ani z '82 roku i posługuje się wyłącznie prawem zwyczajowym. Proszę pamiętać, że te wszystkie normy są równoprawne i maja taką sama moc wiążącą.

Konwencja z 1982r. weszła w życie w '94, podpisana została w Montego Bay na Jamajce. Polska jest stroną tej nowej konwencji z '82 roku i w roku '91 zaczęła dostosowywać swoje prawo wewnętrzne do jej wymogów.

W roku '91 Polska przyjęła ustawę o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Ustawa z '91 roku tysiąc razy nowelizowana, tekst jednolity pochodzi z 2003 roku.

Możemy powiedzieć, że źródłem prawa morza jest zarówno prawo międzynarodowe jak i prawo krajowe - sprawy dotyczące morza, poruszania się po morzu są uregulowane i w prawie międzynarodowym i w prawie krajowym. Proszę odróżnić zdecydowanie prawo morza od prawa morskiego ! To jest zasadnicza różnica. Prawo morza jest częścią prawa międzynarodowego publicznego, to grocjuszowskie prawo morza. Natomiast prawo morskie jest częścią prawa cywilnego, np. dotyczy przewozu towarów z jednego państwa do drugiego na morzu, przy użyciu statków morskich.

Konwencja z Montego Bay z '82 roku stanowi, że państwo czy zwierzchność terytorialna państwa, suwerenność państwa rozciąga się poza obszar lądowy i rozciąga się na tzw. morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne. Ogólna zasada jest taka, że im dalej od brzegu tym prawa państwa są słabsze, tym oddziaływanie państwa jest słabsze. Najsilniejsze oddziaływanie prawa danego państwa czyli ta suwerenność będzie na morskich wodach wewnętrznych. Które to są morskie wody wewnętrzne?

Morskie wody wewnętrzne jest to obszar pomiędzy brzegiem a tzw. linią podstawową (inaczej prostą linią zasadniczą).

MT

MORSKIE WODY WEWNĘTRZNE

Prawa państwa na morskich wodach wewnętrznych są dokładnie takie same jak na lądzie i niczym innym te prawa nie są ograniczone.

Nasza ustawa z '91 roku określa w art. 4, które w przypadku Polski wody są to morskie wody wewnętrzne (nie będzie takiego pytania na egzaminie).

Morskimi wodami wewnętrznymi są:

1. część Jeziora Nowowarpieńskiego i część Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną i Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim, znajdująca się na wschód od granicy państwowej między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec, oraz rzeka Odra pomiędzy Zalewem Szczecińskim a wodami portu Szczecin;

2. część Zatoki Gdańskiej zamknięta linią podstawową biegnącą od punktu o współrzędnych 54°37'36" szerokości geograficznej północnej i 18°49'18'' długości geograficznej wschodniej (na Mierzei Helskiej) do punktu o współrzędnych 54°22'12'' szerokości geograficznej północnej i 19°21'00'' długości geograficznej wschodniej (na Mierzei Wiślanej);

3. część Zalewu Wiślanego, znajdująca się na południowy zachód od granicy państwowej między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską na tym Zalewie;

4. wody portów określone od strony morza linią łączącą najdalej wysunięte w morze stałe urządzenia portowe, stanowiące integralną część systemu portowego.

Proszę pamiętać - prawa na lądzie i morskich wodach wewnętrznych są dokładnie takie same. Im dalej w morze tym ta suwerenność, te prawa są słabsze. Wszystko co jest poza morskimi wodami wewnętrznymi liczymy od tej linii podstawowej i pierwszym obszarem poza morskimi wodami wewnętrznymi licząc od linii podstawowej jest morze terytorialne. Zgodnie z konwencją z Montego Bay państwo może ustanowić morze terytorialne o max. szerokości 12 mil morskich.

Na morzu terytorialnym państwo ma pełną suwerenność za wyjątkiem prawa nieszkodliwego przepływu. Prawo nieszkodliwego przepływu dotyczy wyłącznie morza terytorialnego. Prawo nieszkodliwego przepływu przysługuje statkom państwa A, które płynie przez morze terytorialne państwa B do państwa C, a więc statkom, które znajdują się w tranzycie, przysługuje także okrętom wojennym i łodziom podwodnym pod warunkiem, że płyną na powierzchni. Statek aby mógł być w nieszkodliwym przepływie po pierwsze nie może się zatrzymywać tylko płynie z Niemiec do Rosji przez polskie morze terytorialne chyba, że wymagają jakieś względy techniczne. Natomiast nieszkodliwy przepływ nie jest nigdzie określony. To znaczny, że nie ma definicji nieszkodliwy przepływ. Natomiast jest definicja szkodliwego przepływu - to taki przepływ, który narusza prawo i porządek publiczny państwa nadbrzeżnego. Szkodliwy przepływ może polegać np. na użyciu broni przez statek czy okręt, na prowadzeniu bez zgody manewrów wojskowych, wysadzaniu nielegalnych emigrantów, zanieczyszczanie środowiska, łamanie przepisów karno skarbowych, nadawanie nielegalnych audycji, przemycie, zakłócanie porządku publicznego i wiele innych przypadków, każdy przypadek naruszenia prawa państwa nadbrzeżnego oznacza, że jest to przepływ szkodliwy. Jeżeli natomiast statek jest w nieszkodliwym przepływie tzn. zachowuje się przyzwoicie, nie narusza prawa, państwo nadbrzeżne powinno mu umożliwić spokojny, nieszkodliwy przepływ do państwa trzeciego.

Są tylko 3 sytuacje kiedy można statek zatrzymać:

- tylko wtedy kiedy poprosi kapitan tego statku bo się okaże, że na statku jest jakiś przestępca i kapitan prosi żeby wkroczyły władze państwa nadbrzeżnego.

- jeżeli poprosi o to konsul,

- albo przedstawiciel dyplomatyczny.

W innych sytuacjach zatrzymanie statku jest niemożliwe, niemożliwe jest wykonywanie jurysdykcji karnej wobec statku. Możliwe jest wykonanie jurysdykcji karnej tylko wobec osób przebywających na statku, jeżeli kapitan, konsul albo przedstawiciel dyplomatyczny o to poprosi, wtedy władze państwa nadbrzeżnego mogą wejść i zabrać te osoby, a statek płynie sobie dalej. Ta osoba musi być podejrzana albo ścigana już o przestępstwo, które zostało popełnione na morzu terytorialnym państwa nadbrzeżnego, na jego terytorium lądowym albo wywiera skutki na terytorium państwa nadbrzeżnego. W innych sytuacjach wykonywanie jurysdykcji jakiejkolwiek jest niemożliwe. Statku będącego w nieszkodliwym przepływnie nie można aresztować. Aresztować można statek a nie osoby! dopiero jak zawinie do portu - to jest wykonywanie jurysdykcji cywilnej, aresztowanie statku albo za długi armatora albo gdy statek nie ma ubezpieczenia jest niedopuszczony do przewozu osób i towarów, albo jego stan techniczny jest tak zły, że nie może wypłynąć w morze, on wtedy zostaje aresztowany w porcie. Teoretycznie załoga jest wolna i może opuścić statek ale zgodnie z prawem morskim jeżeli marynarz opuści statek to traci uprawnienia marynarskie, książeczkę marynarską i nie ma szans na odszkodowanie itd. Bardzo często bywa tak, że marynarze są uwięzieni razem z tymi statkami.

Proszę pamiętać na morzu terytorialnym jest prawo nieszkodliwego przepływu !!! Wyjątkowo państwo nadbrzeżne może wykonywać jurysdykcje karną wobec osób w przypadku statku, który jest w prawie nieszkodliwego przepływu. Tak więc państwo ma pełną suwerenność na morzu terytorialnym maksymalną do 12 mil z wyjątkiem tego prawa nieszkodliwego przepływu, wtedy statku nie można zatrzymać, wejść na jego pokład tylko z tym jednym zastrzeżeniem.

Poza morzem terytorialnym kończy się suwerenność państwa, a wiec kres suwerenności to jest 12 mil, potem państwom przysługują suwerenne prawa. Jeżeli zostało naruszone prawo poza granicą 12 mil morskich to wszystko jest ok. bo nie narusza statek prawa nieszkodliwego przepływu. Prawie wszystkie państwa poza morzem terytorialnym ustanowiły sobie pas przyległy (strefę przyległą). Pas przyległy może sięgać maksymalnie do 24 mil od linii podstawowej. Czyli np. 12 mil morza terytorialnego plus 5 mil strefy przyległej. Po co się coś takiego ustanawia? To się ustanawia w prawie wewnętrznym wydaje się oświadczenie, czyli akt jednostronny notyfikuje się innym państwom, że np. państwo x ustanowiło sobie strefę przyległą zgodnie z konwencją z Montego Bay z 82 roku. Strefę przyległą tworzy się po to aby chronić interesy państwa na morzu terytorialnym, ale bardzo ściśle określone interesy państwa, a mianowicie: interesy państwa w zakresie celnym, skarbowych, migracyjne i sanitarne. Polska nie ma strefy przyległej.

Proszę pamiętać Konwencja z Montego Bay pozwala na utworzenie pasa przyległego lub strefy przyległej do szerokości ( czy odległości) 24 mil morskich od linii podstawowej w celu ochrony interesów karnych, skarbowych, migracyjnych i sanitarnych państwa nabrzeżnego na morzu terytorialnym.

Poza morzem terytorialnym, poza strefą przyległą jest Wyłączna Strefa Ekonomiczna. Wyłączna Strefa Ekonomiczna może się rozciągać, ale nie musi na szerokości do 200 mil morskich od linii podstawowej. Na Bałtyku jest to niemożliwe, żadne z państw nadbałtyckich nie ma 200 milowej Wyłącznej Strefy Ekonomicznej, bo byśmy się wszyscy nie pomieścili, a jeszcze musi być trochę miejsca na morze pełne. Umowy graniczne pomiędzy państwami regulują szerokość Wyłącznej Strefy Ekonomicznej i to trzeba patrzeć do umów granicznych pomiędzy państwami żeby określić jak daleko jest polska Wyłączna Strefa Ekonomiczna na Bałtyku. WSE oznacza, że państwa nie mają tam suwerenności, mają suwerenne prawa:

• do odławiania zasobów naturalnych

• do prowadzenia badań naukowych

• do budowania wysp i urządzeń morskich

• do układania kabli i rurociągów

A więc suwerenne prawa do określonych rzeczy. Im dalej od brzegu tym moc państwa jest słabsza.

Za odpowiednią opłatą państwa mogą udostępniać swoją WSE, jak i morze terytorialne innym państwom, innym statkom ale to musi być umowa, określona cena.

Poza WSE rozciąga się morze pełne i jest ono dostępne dla wszystkich państw świata.

Na morze pełne składa się 6 wolności, które są zagwarantowane w konwencji z Montego Bay czyli każde państwo ma prawo do :

1. Swoboda przepływu przez morze pełne

2. Swoboda przelotu przez morze pełne

3. Wolność rybołówstwa ( to nie tylko ryby chodzi, ale np. o langusty)

4. Wolność układania kabli i rurociągów po dnie morza pełnego

Te cztery wolności to są tzw. stare wolności były one jeszcze w konwencjach genewskich. Ale w 82 dodano jeszcze dwie :

5. Wolność budowania sztucznych wysp i urządzeń morskich

6. Wolność badań naukowych.

Morze pełne jest nazwane wspólnym dziedzictwem ludzkości bo jest dostępne dla wszystkich i powinno być wykorzystywane w celach pokojowych.

Na morzu pełnym statki różnych bander mają wolność przepływu i nie powinny być przez nikogo zatrzymywane, ale jest wyjątek od tego to jest prawo wizyty i rewizji, to jest sytuacja kiedy statki mogą być zatrzymywane na morzu pełnym.

Prawo nieszkodliwego przepływu ma zastosowanie do morza terytorialnego, natomiast prawo wizyty i rewizji ma zastosowanie wyłącznie do morza pełnego( otwartego) z tego na pewno będzie pytanie !!!

Trzeba wiedzieć co to jest prawo nieszkodliwego przepływu i co to jest prawo wizyty i rewizji !

Prawo wizyty i rewizji przysługuje na morzu pełnym okrętom, okrętom wojennym czy wojskowym i kapitan okrętu ma prawo zatrzymać statek jeżeli na ten statek istnieją uzasadnione podejrzenia, - że trudni się piractwem, - jeżeli ukrywa swoją banderę, albo wystawia obcą banderę, - jeżeli idzie uzasadnione podejrzenie, że trudni się niewolnictwem, nielegalni emigranci - jeżeli nadaje nielegalnie audycje radiowe lub telewizyjne. W tych sytuacjach morze być ten statek zatrzymany przez okręt wojenny jakiegokolwiek państwa i kapitan statku ma prawo dokonać rewizji, przeszukania tego statku.

Zostaje nam jeszcze jedno prawo - prawo pościgu. Jeżeli na lądzie lub na morzu terytorialnym zostało popełnione przestępstwo, to władze państwa nabrzeżnego mają prawo go ścigać. Ten pościg musi być gorący i nieprzerwany !!! Musi być od razu przestępstwo i pościg, nie może być przerwany. Jak dalece można scigać takiego podejrzanego ? Może to być przez morskie wody wewnętrzne, przez morze terytorialne, ale jeżeli pościg jest gorący i nieprzerwany to można ścigać przez Wyłączną Strefą Ekonomiczną, przez morze pełne. Jak go się nie złapie na morzu pełnym, a on wpłynie na morze terytorialne obcego państwa czy WSE obcego państwa to już trudno. Ten pościg mogą przejąć służby innego państwa, ale to zależy od układów.

Proszę pamiętać !! Na jakich obszarach morskich może mieć miejsce pościg? Pamiętać, że to są morskie wody wew., morze terytorialne, WSE, oczywiście jeżeli WSE to pas przyległy jeżeli taki istnieje łącznie z morzem pełnym ( otwartym).

Proszę pamiętać, że sytuacja prawna wody jest różna od sytuacji prawnej dna morskiego ! Status prawny szelfu kontynentalnego.

Szelf kontynentalny jest to łagodnie opadające zbocze. Polska ma szelf kontynentalny.

6

---