1. Podstawowe założenia behawioralizmu:

1. konieczność opisywania i wyjaśniania zjawisk oraz procesów społecznych poprzez obserwację i analizę zachowań ludzi. Realizacja tego założenia wymaga uwzględnienia dwóch perspektyw badawczych:

1. psychologicznej, w której należy poszukiwać wewnętrznych determinant zachowań

2. ilościowego kontekstu zachowań, co oznacza, że badania powinny koncentrować się na pomiarze ich rodzajów, rozmiarów i częstotliwości

2. metodami badawczymi realizującymi te zadania są:

1. statyczne badania uczestnictwa politycznego (wyborczego)

2. badania ankietowe i wywiady

3. eksperymenty laboratoryjne

4. zastosowania teorii gier do badania podejmowania decyzji politycznych

3. obowiązek poszukiwania związków przyczynowych zachodzących między badanymi zjawiskami oraz dążenie do określenia względnie trwałych prawidłowości rządzących zachowaniami jednostek i grup społecznych

4. rozumienie życia społecznego jako dynamicznego procesu, co pociąga za sobą obowiązek badania przyczyn, przebiegu i rezultatów przekształceń praktyki społecznej

5. przyjęcie metodologicznej dyrektywy holizmu (całościowości), co powoduje konieczność poszukiwania wszelkiego rodzaju czynników warunkujących badane zachowania (analiza wieloczynnikowa) i nakłada obowiązek respektowania podejścia interdyscyplinarnego

6. rezygnację z podejścia wartościującego, gdyż deformuje ono proces poznawczy, w którym idzie przecież o obiektywną, bezstronną prezentację i interpretację materiału empirycznego. Sądy wartościujące ustępują tutaj miejsca zdaniom opisowym, bezstronnym charakterystykom funkcji badanych zjawisk i procesów, bez względu na ich pozytywne czy negatywne znaczenie dla poszczególnych podmiotów polityki

7. dążenie do stworzenia teorii zawierającej zbiór praw rządzących rozwojem rzeczywistości społecznej

2. W ostatnich dekadach pewien aspekt behawioralnego nurtu badawczego przeżywa renesans. Mamy do czynienia z zastosowaniem wiedzy o zachowaniach ludzi i sposobach wpływania na nie. Chodzi o interdyscyplinarne wykorzystywanie wiedzy z zakresu psychologii, socjologii, prakseologii, teorii organizacji i zarządzania, politologii, antropologii, demografii. Wiedza ta stanowi merytoryczną podstawę kształtowania się takich dyscyplin naukowych i zarazem rodzajów działań, jak marketing, reklama, promocja, PR, komunikacja

3. Charakterystyczna dla tych dyscyplin jest orientacja rynkowa, która wymaga rozwinięcia i szerokiego stosowania różnorakich ilościowych i jakościowych metod badania rynku konsumenta, dzięki czemu możliwe staje się względnie precyzyjne określenie ich oczekiwań. W orientacji rynkowej akcentuje się kryterium racjonalności w postępowaniu ludzi oraz w projektowaniu strategii oddziaływań na ich zachowania.

4. Marketing, promocja, reklama stanowią coraz bardziej znaczące narzędzia sprawowania władzy i uprawiania polityki we współczesnych systemach. W dużym stopniu efektywność działań politycznych współzależy od nabycia przez liderów i ośrodki decyzji politycznych profesjonalnej wiedzy w tym zakresie. Jest ona niezbędna do poprawnego metodologicznie projektowania działań i strategii politycznych.

5. Zachowanie:

1. wg T. Pszczołowskiego zachowanie się wyraża się ruchem albo bezruchem, wykonanym świadomie albo nieświadomie. Pewnym rodzajem zachowania się jest działanie, ale nie każde zachowanie się zaliczymy do działania (zachowania się odruchowego, mimowolnego nie uznamy za działanie, jeśli nawet zbliża ono podmiot działania do stanu korzystnego czy pożądanego)

2. wg J. Zieleniewskiego - zachowanie się to znajdowanie się w określonym stanie, który można scharakteryzować w kategoriach relacji podmiotu zachowującego się i jego otoczenia

3. zastosowanie kryterium obserwowalności reakcji podmiotu prowadzi do ustaleń w kwestii właściwości i rodzajów zachowania:

1. jeżeli reakcja podmiotu zachowującego się daje się zaobserwować przez podmioty funkcjonujące w otoczeniu, to wtedy zachowanie ma charakter czynny (aktywny)

2. jeśli reakcja podmiotu jest nieobserwowalna, to mamy do czynienia z zachowaniem biernym

3. zachowania czynne i bierne mogą mieć sens pozytywny lub negatywny, przy czym sens ten oceniany jest zarówno przez podmiot zachowujący się, jak i przez podmioty funkcjonujące w otoczeniu

6. Działanie - to specyficzny rodzaj zachowania. Wg T. Pszczołowskiego - jest to celowe, świadome i dowolne zachowanie się ludzi

1. świadomość - oznacza, że działania są wytworem świadomych dążeń danego podmiotu, uwarunkowanych jego własną wiedzą teoretyczną i doświadczeniem praktycznym. Działania nie są rezultatem przypadkowych czy bezwarunkowych reakcji podmiotu na pewne bodźce płynące z jego otoczenia

2. celowość - wskazuje na umiejętności zdefiniowania przyszłego stanu pożądanego przez dany podmiot. Będzie to chęć czy pragnienie wywołania przyszłych stanów rzeczywistości, korzystnych dla działającego podmiotu.

3. dowolność - względne poczucie swobody wyboru czasu, miejsca i sposobu działania. Jest to pewien zakres suwerenności podmiotu w podejmowaniu decyzji o podjęciu bądź zaniechaniu działania

7. Działania:

1. mogą przyjąć charakter czynny (aktywny) oraz bierny (w znaczeniu świadomego, celowego i dowolnego powstrzymywania się od wykonania pewnej czynności)

2. mogą mieć znaczenie pozytywne lub negatywne, przy czym odpowiednia kwalifikacja jest formułowana przez podmiot działania bądź podmioty funkcjonujące w otoczeniu społecznym

3. biorąc pod uwagę przyjęty przez dany podmiot cel, każde działanie jest przezeń pozytywnie kwalifikowane, inaczej będzie w przypadku podmiotów funkcjonujących w otoczeniu - działanie obserwowanego podmiotu może zostać przez nie ocenione w kategoriach pozytywnych lub negatywnych

4. biorąc pod uwagę skutek działania, może ono być ocenione jako pozytywne lub negatywne przez podmiot działający oraz podmioty znajdujące się w otoczeniu

8. Relacja pomiędzy zachowaniem i działaniem:

1. pojęcie zachowania ma szerszy zakres

2. działanie jest jedną z postaci zachowania, wyróżnioną wedle kryteriów świadomości, celowości i dowolności

3. u podstaw zachowań i działań danych podmiotów leżą różnorakie potrzeby, interesy i wartości, które mogą wchodzić w relacje zgodności, częściowej niezgodności i niezgodności

4. charakter, cel i skutek działania podlegają tożsamym bądź zróżnicowanym ocenom formułowanym przez jego sprawcę i inne podmioty. Tożsamość ocen jest czynnikiem stabilizacji grupy, systemu; natomiast zróżnicowanie ocen może przyczynić się do destabilizacji, walki

9. Aspekty działań społecznych wg T. Ulińskiego:

1. ich społeczny sens tkwiący w tym, że „podjęte są z zamiarem realizacji celów o społecznej doniosłości, wyrażają dążenia związane ze społeczną identyfikacją jednostek, więzią społeczną

2. działania oparte są na społecznej wiedzy danego podmiotu o zewnętrznych warunkach, wraz ze świadomym przewidywaniem możliwych społecznych skutków zachowania

3. podmiot działania jest świadomy uczestnictwa w praktyce określonej grupy społecznej i jej instytucji, a zatem zdaje sobie sprawę z faktu, że jego działanie jest fragmentem całości

4. działania podmiotu stanowią najczęściej element szerszych, wielopodmiotowych procesów współpracy bądź walki

5. działania podmiotu są zorientowane na innych: nastawione na określone zachowania innych podmiotów, w tym na określoną interpretację ich sensu, zmierzają do wywołania określonych zachowań innych, wywarcia na nich wpływu, a zarazem same uzależnione są w swych efektach od ich zachowania

6. podmiot planuje swoje działania, znając w określonym stopniu faktyczne bądź przewidując potencjalne stany otoczenia społecznego, w tym korzystne i niekorzystne dla siebie zachowania innych podmiotów

7. działania społeczne „wywołują określony oddźwięk społeczny, a więc powodują trwałe skutki społeczno - psychologiczne, tworzą określone fakty społeczne

10. Opisana wyżej wieloaspektowość działań społecznych zawiera w sobie kilka ważnych przesłań:

1. wskazuje na merytoryczne bogactwo potencjalnych pól refleksji poznawczej

2. uzmysławia konieczność stosowania interdyscyplinarnego podejścia w badaniach nad działaniami

3. akcentuje znaczenie wiedzy działającego podmiotu

11. Uporządkowane fazy działania:

1. faza preparacji (przygotowania, planowania) - to faza podejmowania decyzji o celach i sposobach działania. Jakość tego procesu zależy od 2 czynników:

1. podmiot projektujący działania powinien sprawnie posługiwać się metodologicznie poprawnymi standardami analizy, rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji

2. podmiot ten powinien zgromadzić rzetelną wiedzę empiryczną o posiadanych zasobach i wszelakich uwarunkowaniach przyszłego działania oraz określić na tej podstawie prawdopodobieństwo osiągnięcia zamierzonego celu

2. faza realizacji -

12. Pięcioelementowy cykl działania zorganizowanego wg J. Zieleniewskiego:

1. uświadomienie sobie rzeczywistych celów działania i ich wzajemnego stosunku

2. planowanie działania, czyli obmyślanie środków i sposobów działania, dostosowanych zarówno do celów, jak i do warunków (organizowanie toku działań)

3. pozyskanie i rozmieszczenie zasobów potrzebnych do wykonania planu

4. realizowanie planu, im bardziej udoskonalona struktura organizacyjna, tym bardziej powodzenie całego procesu zależy od dokładności realizacji wszystkich, choćby pozornie drobnych szczegółów planu

5. kontrola realizacji, podlegająca na porównywaniu realizacji z odpowiednimi wzorami i wyciągnięciu z tego porównania wniosków na przyszłość

13. Procedura toku postępowania celowościowego wg A. Podgóreckiego - jest to diagnoza składająca się z opisu, zestawienia ocen, konkluzji, postulowania i stawiania hipotez, uzasadnienie; konstruowanie projektu; realizację projektu; sprawdzanie i ocenę skutków

14. Pięć faz preparacji wg J. Kubina:

1. określenie i uzgodnienie z zainteresowanymi partnerami potrzeby zmian oraz rozpoznanie, co stanowi problem

2. przyjęcie wspólnych wartości i celów obejmujących także sposoby i środki sochotechnicznej aktywności

3. globalną ewaluację przyczyn powodujących powstanie wspólnie zdefiniowanego problemu społecznego oraz wstępną projekcję alternatywnych opcji

4. dokonanie syntezy właściwej wiedzy jako podstawy działań strategicznych

5. opracowanie strategii i planu skoordynowanej wielopodmiotowej akcji wraz ze wskazaniem oczekiwanych następstw

15. Model racjonalnego podejmowania decyzji wg Ch. Lindbloma:

1. zdefiniowanie i uszeregowanie wartości

2. wyszczególnienie zgodnych z nimi celów

3. rozpoznanie wszystkich istotnych opcji lub środków dla osiągnięcia tych celów

4. ocena wszystkich konsekwencji tych opcji i ich porównanie

5. porównanie opcji lub kombinacji opcji, które mogą doprowadzić do maksymalnego poziomu wartości najwyższej rangi

16. Model procesu kształtowania praktyki politycznej wg B.W. Hodwooda i L.A. Gunna:

1. postanowienie o decydowaniu (badanie zagadnień lub ustalanie kolejności)

2. postanowienie, jak decydować

3. określenie zagadnień

4. przewidywanie

5. ustalenie celów i priorytetów

6. analiza opcji

7. wprowadzenie polityki w życie, obserwacja, kontrola

8. ocena i przegląd

9. kontynuowanie polityki, odroczenie lub zaprzestanie

17. Ośmioelementowy ciąg fazy preparacji - zdefiniowanie problemu sformułowanie celu zebranie informacji ocena czynników pozytywnych i negatywnych opracowanie wariantów rozwiązania problemu analiza tych wariantów ostateczny wybór danego wariantu opracowanie planu działania

18. Zachowania polityczne:

1. wg P.J. Gieorgica - są to wszelkie działania jednostki pełniącej jakąś rolę polityczną, niezależnie od tego czy ma ono charakter werbalny czy niewerbalny, uświadomiony czy nieuświadomiony

2. wg D. Trumana - są to takie działania i interakcje ludzkie oraz grupowe, które wiążą się z procesem rządzenia (wszystkie aktywności ludzkie, o których można orzec, iż są częścią rządzenia)

3. wg J.J. Wiatra - to wszelkie działania jednostki o charakterze werbalnym lub niewerbalnym, które odnoszą się do jej roli jako członka pewnej zbiorowości politycznej

4. to wszelkie świadome i nieświadome (mimowolne) reakcje (czynności) ludzi na bodźce wywodzące się ze zjawisk i procesów politycznych, których istotą jest sprawowanie władzy, w tym - podejmowanie zaspokajających potrzeby ludzi decyzji o rozdziale dóbr materialnych i niematerialnych

19. Działania polityczne:

1. wg F. Ryszki - są to planowane przekształcenia jednej sytuacji w drugą

2. wg T. Klementowicza - to jednostkowe lub zbiorowe czynności podmiotów społecznych, spontaniczna lub zorganizowana, odwołująca się - wprost lub pośrednio - do interesów wielkich grup społecznych i wartości właściwych tym grupom; działanie to jest podejmowane w ramach istniejących stosunków władzy lub wbrew tym stosunkom, regulowanych zazwyczaj normami prawnymi bądź normami skutkowymi

3. wg Chmaja i Żmigrodzkiego to podejmowanie i realizacja decyzji politycznych poprzez zorganizowane podmioty, wynikiem czego jest powstanie określonych faktów politycznych i kształtowanie się określonych procesów politycznych

4. wg A. Bodnara są 3 właściwości działania politycznego:

1. są na ogół działaniami zbiorowymi

2. podejmowane są na ogół za pośrednictwem wyspecjalizowanych organizacji (partii, organów państwa, gremiów kierowniczych związków zawodowych), przy czym mogą mieć charakter zgodny bądź niezgodny z istniejącymi regulacjami normatywnymi

3. są podejmowane w sytuacji ujawniających się sprzeczności społecznych i występującymi w ślad za nimi konfliktów

5. wg T. Ulińskiego - występują 3 kryteria polityczności działań:

1. związek z potrzebami i interesami określonych wielkich grup społecznych

2. obiektywne uwikłanie w sprzeczności tych interesów oraz ich harmonizację

3. ogólnospołeczna doniosłość, polegająca w tym wypadku na przyczynianiu się do integracji i odtwarzania jedności społeczeństwa

6. stanowi formę zachowań politycznych, polegających na racjonalnym, celowym i dowolnym postępowaniu podmiotu realizującego swoje potrzeby, interesy i wartości - w warunkach zgodności i/lub sprzeczności, współpracy i/lub konfliktu z innymi podmiotami - związane bezpośrednio i/lub pośrednio z władzą polityczną

20. Zachowania doniosłe politycznie - są to takie działania społeczne, które zachodzą w sferach: ekonomicznej, kulturowej i socjalnej, a których przebieg oraz skutki „wchodzą” w sferę polityki i skłaniają podmioty polityki do pewnych reakcji. Reakcje takie mają miejsce niezależnie od tego, czy było to zaplanowaną intencją działających podmiotów czy też dziełem przypadku (np. wypowiedzi publiczne osób z moralnym bądź religijnym autorytetem)

21. Podmioty działań politycznych:

1. zbiorowi i indywidualni uczestnicy polityki, podejmujący w sposób względnie trwały świadome, suwerenne i zaplanowane działania, związane z ich usytuowaniem w ekonomicznej, politycznej, socjalnej i kulturowej strukturze społeczeństwa

2. jednostki - np. liderzy ugrupowań politycznych, przywódcy i funkcjonariusze państwowi podejmujący decyzje polityczne, obywatele w roli wyborców, ludzie zgłaszający i dochodzący swoich roszczeń wobec organizacji i instytucji politycznych, publicyści polityczni

3. zbiorowości i grupy społeczne o formalnym i nieformalnym charakterze - np. partie polityczne, związki zawodowe, ośrodki decyzyjne organizacji politycznych czy też ich gremia kierownicze, poszczególne instytucje państwowe (parlament, rząd, armia, sądy)

22. Cele działań politycznych:

1. czyli antycypowane stany rzeczywistości bądź też intencjonalne dążenia, mające spowodować zmiany obiektywnej sytuacji w kierunku zgodnym z oczekiwaniami (potrzebami, interesami i wartościami) podmiotów polityki

2. mogą projektować konserwację, modernizację, bądź zmianę aktualnego stanu rzeczy

3. podmiot dąży do osiągnięcia szeroko rozumianych korzyści materialnych i/lub niematerialnych, mając do dyspozycji trzy ogólne mechanizmy: współpracę, kompromis bądź walkę z innymi podmiotami polityki

4. cele mogą projektować zdobycie i utrzymanie władzy politycznej albo jej osłabienie i zniszczenie, kształtowanie kultury politycznej, maksymalizację mobilizacji politycznej, zawarcie koalicji rządzącej, promowanie określonych wartości, strategii, osób

23. Metody działań politycznych:

1. są to sposoby osiągania celów oparte na autorytecie, przymusie, walce, kompromisie, współpracy, zgodności lub niezgodności z normami systemu politycznego, jawności lub kamuflażu, etyczności lub nieetyczności

2. bojkot, sabotaż, szykana, agresja słowna i fizyczna, protesty, bunty, rewolucja, wojny, demonstracje, manifestacje, strajki, propaganda, publiczna dyskusja, negocjacje, mediacje, arbitraż, pucze, zamachy stanu, prowokacja

24. Środki działań politycznych:

1. są to zasoby, bez których posiadania realizacja celów nie jest możliwa (ludzie odgrywający rolę wykonawców decyzji; struktury organizacyjne; środki finansowe i materialne; wiedzę teoretyczną i metodologiczną)

2. to takie narzędzia polityki jak: system prawny, sądy, prokuratura, policja, biura badania opinii publicznej, środki masowego przekazu, przemówienia, orędzia, archiwa, środki rejestrowania, przetwarzania i przesyłania informacji, środki transportu, armia i organizacje paramilitarne, instytucje naukowe, edukacyjne, artystyczne i religijne

25. Skutki działań politycznych:

1. rezultaty działań mogą być: główne i uboczne; zaplanowane i przypadkowe; pozytywne (korzystne) i negatywne (niekorzystne); zgodne i niezgodne z obowiązującymi systemami normatywnymi; wzmacniające i osłabiające system polityczny; integrujące i dezintegrujące dany podmiot, środowisko czy grupę społeczną

2. rezultaty są faktami, obiektywnie istniejącymi stanami rzeczywistości, o ile upowszechnią się w pewnej przestrzeni społeczno - politycznej i zaczną bezpośrednio i/lub pośrednio oddziaływać na myślenie i postępowanie ludzi

26. Jeżeli oceny (skutki, rezultaty) działań motywowane są perspektywą ogólnosystemową, czyli korzyścią skutków dla systemu jako całości, to zajść tutaj mogą następujące sytuacje:

1. podmiot adekwatnie ocenia skutki działania jako korzystne lub niekorzystne dla systemu

2. podmiot nie jest w stanie wyzwolić się z np. fragmentarycznego i nieadekwatnego oglądu zagadnienia

27. W przypadku motywacji partykularnej także możliwe są 2 sytuacje:

1. ocena negatywne podmiotu - jako element walki z innymi podmiotami

2. ocena pozytywna podmiotu - jako element nawiązania lub potwierdzenia współpracy z innymi podmiotami

28. Identyczność oraz także podobieństwo ocen może być warunkiem (wynikiem) podjęcia przez podmioty kooperacji pozytywnej. Podmioty te zwiększają swój potencjał polityczny, a tym samym szanse utrzymania bądź wzmocnienia pozycji politycznej jako efektu synergii. Częściowe zróżnicowanie ocen może być sygnałem rodzącej się międzypodmiotowej współpracy bądź konfliktu. Całkowicie sprzeczne oceny działania to dowód walki między podmiotami polityki

29. Typy działania wg A. Bodnara:

1. podejmowane w ramach układu kierowniczego (proces inicjowania decyzji politycznych czy ocena przebiegu realizacji decyzji)

2. podejmowane przez układ kierowniczy wobec otoczenia (decyzje polityczne oraz oddziaływania polityczne względem adresatów tych decyzji i oddziaływań)

3. podejmowane wobec układu kierowniczego przez jego „otoczenie” (wyrażają aprobatę dla poczynań układu kierowniczego lub też będą inicjowane w celu zmiany sposobu funkcjonowania tych czy innych ogniw układu kierowniczego

4. zinstytucjonalizowane - działania podejmowane w ramach organizacji, zgodne z normami i dyrektywami

5. niezinstytucjonalizowane - podejmowane w ramach organizacji lub poza nią, ale niezgodne z obowiązującymi normami

30. Działania racjonalne - polegające na świadomym i celowym podjęciu pewnych czynności, które powinny przynieść zaplanowane korzyści; irracjonalne - będące dziełem podmiotu mającego ograniczoną (fałszywą) wiedzę o warunkach działania, nietrafnie definiującego swoje interesy i w związku z tym niezdolnego do podjęcia decyzji adekwatnych względem obiektywnej sytuacji, przy jednoczesnym udziale silnych emocji, stereotypów, mitów

31. Działania kontrolowane - przebiegają zgodnie z wcześniej przyjętym planem działania; niekontrolowane - będące skutkiem pobudzenia emocjonalnego podmiotu, które prowadzi do zachowań przeważnie szkodliwych ze względu na jego bieżące i/lub długofalowe interesy

32. Działania konsensualne - w których podmiot uważa, ze kooperacja pozytywna z innymi podmiotami jest skuteczną droga realizacji własnych interesów; konfliktowe, w których osiągnięcie korzyści możliwe jest w drodze kooperacji negatywnej (walki), kiedy to strona przeciwna zostanie pozbawiona części (całości) dóbr będących przyczyną konfliktu

33. Działania konformistyczne - polegające na postępowaniu zgodnym z wartościami i normami dominującymi w środowisku, czy organizacji społecznej; nonkonformistyczne - podmiot działania lekceważy, narusza (łamie) wartości i normy obowiązujące w kręgach społecznych

34. Działania indywidualne - gdzie podmiotem działania jest jednostka odgrywająca formalną bądź nieformalną rolę polityczną; zbiorowe których sprawca jest formalną (nieformalna) grupa ludzi

35. Działania dobrowolne - suwerenne inicjowanie przez dany podmiot w warunkach zwykle niezagrażających jego interesom, mogą to być także działania szkodzące podmiotom, ale zgodne z uznawanymi przezeń wartościami i ideami; przymusowe - podejmowane przez podmioty otoczenia, gdzie wartości i interesy podmiotu działania są potencjalnie (realnie) zagrożone

36. Działania jawne - poddające się obserwacji podmiotów otoczenia, w których podmiot działania nie ukrywa, lecz informuje o swoich zamierzeniach, godząc się jednocześnie na zewnętrzną kontrolę i ocenę własnego postępowania; niejawne w których podmiot próbuje ukryć przed otoczeniem wszystkie (niektóre) elementy działania

37. Działania zachowawcze - stabilizujące status quo (zasady i sposoby funkcjonowania systemu politycznego); rewolucyjne które mają przynieść w efekcie radykalną zmianę dotychczasowego stanu rzeczy

38. Działania etyczne - realizowane zgodnie z obowiązującymi w społeczeństwie systemem norm moralnych; nieetyczne których cel, przebieg i rezultat narusza lub łamie owe normy

39. Uwarunkowania działań politycznych wg T. Parsona traktuje działania jako ogólny system społeczny, charakteryzuje jego cztery podsystemy. Stanowią je:

1. kontekst biologiczny - rozpatrywany jest zespół stanów neurofizjologicznych wraz ze swymi potrzebami i wymogami

2. kontekst psychiczny - osobowości ludzi uwikłanych w działania

3. kontekst społeczny - system społeczny rozumiany jest jako interakcje pomiędzy indywidualnymi aktorami i grupami

4. kontekst kulturowy - istotą jest zespół norm, modeli, wartości, ideologii i wiedzy

40. Są to cztery determinanty działania. Oznacza to że na preparacyjną i realizacyjną fazę działania wpływają w różnym stopniu i z różnym natężeniem:

1. psychofizyczne (trwałe i sytuacyjne) potrzeby i właściwości sprawców oraz adresatów działania

2. rodzaje i konsekwencje dotychczasowych indywidualnych i zbiorowych relacji międzyludzkich

3. obowiązujące treści, wartości i wzory kultury społeczeństwa, w którym konstruowane i podejmowane jest pewne działanie

41. Koncepcja pola polityki wg A. Bodnara - autor wskazuje na wzajemne warunkowanie się polityki oraz jej otoczenia. Otoczenie to złożone jest z 4 elementów, uporządkowanych wedle znaczenia czy też siły wpływu na sferę polityki. Chodzi o: bazę ekonomiczną, strukturę społeczną, wartości ideologiczne i świadomość społeczną. Podkreślić należy dwukierunkowy charakter relacji między elementami pola polityki:

1. każde działanie polityczne warunkuje (bezpośrednio / pośrednio), w dużym, średnim bądź małym stopniu, zgodnie (niezgodnie) z intencją podmiotu działania - składniki otoczenia

2. każde działanie polityczne podlega różnie kwalifikowanym wpływom składników swojego otoczenia; mogą one oddziaływać wszystkie jednocześnie, w pewnych zestawach bądź pojedynczo; bezpośrednio lub pośrednio; w przewidziany (nieprzewidziany) przez podmiot sposób działania

3. na kształt i rezultaty działania politycznego wpływają wzajemne relacje między przytoczonymi elementami otoczenia. Relacje te współtworzą pewien stan makrootoczenia sfery polityki, zwiększając (zmniejszając) potencjalne i rzeczywiste możliwości osiągania celów politycznych

42. Uwarunkowania działań politycznych:

1. systemowe - składają się na nią normatywna (idee, wartości, normy i instytucje współtworzące dany system; także formalnoprawne ramy i cele systemu; kwestią kluczową dla losów systemu jest spowodowanie trwałości, dominacji i powtarzalności takich wzorów) i behawioralna (rzeczywisty sposób skonstruowania i funkcjonowania systemu; biorąc pod uwagę powszechne zjawisko mniejszych czy większych różnic między sferę powinności a sferę realności) strona systemu ogólnospołecznego (politycznego). Należy ukazywać konsekwencje oddziaływania faktycznych mechanizmów i rezultatów danego systemu na polityczne działania ludzi

2. środowiskowe - są to aktorzy i konkretne właściwości bezpośredniego otoczenia danego podmiotu działającego, w którym odgrywa on różne role i zaspokaja większość swoich potrzeb i interesów (oddziaływania rodzin, grup nieformalnych, lokalnych organizacji, instytucji politycznych, zakładów pracy, lokalnych mediów). Mówiąc o właściwościach mamy na myśli charakter lokalnej społeczności, który można np. analizować w dwubiegunowym ujęciu - otwarty - zamknięty, homogeniczny - heterogeniczny, konfliktowy - konsensualny

3. sytuacyjne - są to czynniki towarzyszące działaniom politycznym w określonym czasie. Będą to stałe elementy otoczenia oraz czynniki pojawiające się ad hoc. Mogą one pomagać (przeszkadzać) w osiąganiu celu. Są to także stany i procesy zachodzące w biologicznej i psychicznej strukturze podmiotu w trakcie konstruowania i realizowania kolejnych faz działania

4. osobowościowe - są to specyficzne dla danej jednostki cechy psychospołeczne, wpływające na jej procesy poznawcze i wykonawcze; np. intelekt, emocje, motywacje, pamięć, zainteresowania, zdolności myślenia abstrakcyjnego, temperament, siła woli

43. W praktyce politycznej przedstawione uwarunkowania są ze sobą w relacjach:

1. współdziałania - czyli spójnego, jednokierunkowego oddziaływania wszystkich czynników na pewne działanie polityczne

2. sprzeczności - czyli niezgodności i wzajemnego wykluczania się czynników

3. zgodności w pewnych sferach i aspektach oraz niezgodności w innych

4. autonomiczności tych czynników (niezależne funkcjonowanie)

44. Uwarunkowania działania politycznego wg H. Białyszewskiego:

1. sytuacja społeczna człowieka - czyli obiektywne warunki określające jego miejsce w strukturze społecznej, pełnione funkcje, poziom życia i warunki pracy, dostęp do dóbr kultury, perspektywy awansu. Do czynników sytuacyjnych zalicza system normatywny, strukturę interesów, opinię publiczną, zdarzenia nadzwyczajne, prognozy dotyczące rezultatów działań, rozmaite zachowania ludzi

2. struktura osobowości - są to zinternalizowane wartości i normy społeczne, ukształtowane potrzeby, dążenia i aspiracje, predyspozycje intelektualne, zainteresowania, cechy emocjonalno - charakterologiczne

45. Wyniki badań empirycznych wskazują na to, że radykalnie silniejszą determinantą są sytuacje społeczne - przeciętnie biorąc tylko ok. 10% zmian w zachowaniach ludzi uwarunkowane jest uprzednimi zmianami w ich postawach, o pozostałych zmianach decydują zmienne sytuacyjne

46. Polityka jest wielowarstwową i wieloaspektową przestrzenią, zawierająca ściśle splecione i wzajemnie warunkujące się elementy: podmiotowo - instytucjonalne, poznawczy, aksjologiczny oraz behawioralny. W przestrzeni tej zachodzą rozmaite procesy rozumiane jako sekwencja działań politycznych. Charakter tych procesów wiąże się z:

1. obiektywnymi warunkami, w jakich zostały zainicjowane i zrealizowane

2. wiedzą podmiotów polityki charakteryzującą, adekwatnie lub nie, rzeczywistość społeczno - polityczną

3. celami jakie pragną osiągnąć uczestnicy polityki

4. wiedza tych podmiotów o warunkach, sposobach i przewidywanych rezultatach projektowanego działania

5. kryteriami wyboru ostatecznego celu i sposobu działania

6. reakcjami - pozytywnymi, ambiwalentnymi, negatywnymi - wielopodmiotowego otoczenia na skutki realizowanych działań

7. charakterem sprzężeń zwrotnych

47. Aspekt subiektywny działań politycznych:

1. informuje on o tym, w jaki sposób oraz z jakim skutkiem konkretny podmiot działania posiadł, pojął i zużytkował społecznie istniejącą wiedzę

2. jakie wyciągnął wnioski podmiot z obserwacji i analizy zewnętrznych warunków

3. każde działanie jest specyficzną emanacją osobowości, wiedzy i praktycznego doświadczenia ludzi - z kolei te właściwości są skonkretyzowanymi rezultatami procesów socjalizacji

4. człowiek filtruje społeczną wiedzę przez swoje właściwości: emocje, intelekt, wartości, przyswojone wzory zachowań; we właściwy dla siebie sposób rozumiem, interpretuje oraz wyobraża sobie stany przeszłe i aktualne, swoje usytuowanie w strukturze społeczeństwa, formułuje cele i dobiera odpowiedni wedle niego sposób ich osiągnięcia; za każdym razem jest konstruktorem (preparatorem) indywidualnego, oryginalnego sposobu działania - nadaje mu swój osobisty sens i kształt

5. w zależności od splotu czynników dany podmiot może w pełni (częściowo) osiągnąć założony rezultat albo też ponieść porażkę; rezultaty działań mają sens

1. subiektywny, gdyż bezpośrednio wpływają na stan świadomości, reakcji i przyszłe działania

2. obiektywny, gdyż stają się mniej czy bardziej trwałymi, znaczącymi elementami rzeczywistości społecznej i jako takie wpływają na postępowanie innych ludzi

48. Aspekt obiektywny działań politycznych:

1. odnosi się do treści i funkcji elementów otoczenia społecznego, będących wytworami przyszłych i współczesnych pokoleń, grup, jednostek, a zatem istniejących niezależnie od świadomości i woli podmiotu działania

2. bez względu na poziom wiedzy i poczucie podmiotowości danego człowieka czy grup ludzi dążących do spełnienia swoich potrzeb i interesów - preparowane i realizowane przez nich działania polityczne są odpowiedzią na pewne stany rzeczywistości społeczno - politycznej

3. na kontekst obiektywny składają się 3 warstwy rzeczywistości społecznej:

1. ukształtowane w przeszłości właściwości kultury, polityki, ekonomiki, świadomości, struktury społecznej i środowiska naturalnego - jest to szeroko rozumiana kultura, podłoże historyczne czy tradycja społeczeństwa; elementy te charakteryzują się wysokim stopniem trwałości; ulegają one przekształceniom, ale jest to zwykle proces powolny; wyjątkiem są okresy gwałtownych i rozległych zaburzeń (wojna, rewolucja), prowadzących do jakościowych zmian w sferach życia społecznego

2. ukształtowany w danym społeczeństwie ład (porządek społeczny, ustrój, system) - chodzi o typ systemu politycznego, ekonomicznego, socjalnego i kulturowego. Struktura, zasady, wartości, sposób i efektywność funkcjonowania systemu są to wytwory czynników i warunków istniejących w przeszłości oraz teraźniejszych; krajowych i międzynarodowych; trwałych i koniunkturalnych; kontrolowanych i niezależnych

3. sytuacyjny kontekst działań politycznych - aktualne działania polityczne podmiotu są bezpośrednio (pośrednio) uwarunkowane:

• obiektywnymi elementami tradycji oraz ładu społecznego

• wpływami zobiektywizowanych elementów bieżących działań innych podmiotów

• przekształcającymi się oraz nowo powstającymi czynnikami i warunkami politycznymi, socjalnymi, ekonomicznymi

Gęste otoczenie społeczne wg J. Rudniańskiego - oznacza dużą liczbę ludzi zamieszkującą określoną przestrzeń powiązanych wzajemnie ze sobą różnorodnymi środkami przekazu informacji oraz w wysokim stopniu od siebie uzależnionych z powodu wzajemnego powiązania swoich interesów. Niemożnością zaspokojenia swoich potrzeb podstawowych, a w każdym razie ich większości, bez udziału ludzi spoza własnego kręgu rodzinnego. Jest to więc skomplikowana, wieloelementowa i wieloaspektowa sieć powiązań miedzy wieloma podmiotami, przybierających postaci więzi i zależności bezpośrednich i pośrednich, pozytywnych i negatywnych, strukturalnych i sytuacyjnych

Wichrowość społeczna - charakteryzuje szczególny stan otoczenia podmiotu działania, przejawiający się w pewnych postawach i zachowaniach ludzi będących adresatami tegoż działania. Oznacza, że pewna ilość ludzi początkowo akceptująca dany podmiot i pozytywnie reagująca na bodźce zawarte w danym działaniu zmienia swoje zachowania i postawy na krytyczne wobec podmiotu. W konsekwencji osoby te zmniejszają swoją podatność na wspominane bodźce albo całkowicie je odrzucają

Przyczyny wichrowości wg M.K. Milickiego:

1. nieprawdziwość lub fragmentaryczność informacji, którymi posługuje się podmiot działania. Ujawnienie informacji, którymi posługuje się podmiot działania. Ujawnienie informacji o takich manipulacjach zwykle powoduje spadek zaufania do danego podmiotu oraz obojętność wobec stosowanych przezeń bodźców

2. ujawnienie informacji o tym, że podmiot działania oszukiwał, realizując cele niezgodne z celami oficjalnymi - korzystnymi dla adresatów działania

3. skłanianie ludzi do realizacji wielu nietożsamych czy też wykluczających się celów jednocześnie, co prowadzić może do ich dezorientacji oraz w związku z tym do trudności w podjęciu decyzji o sposobie reagowania na bodźce, a ostatecznie - rezygnacji z działania

Gęste otoczenie społeczne i wichrowość społeczna stanowią elementy obiektywnych uwarunkowań polityki. W fazie preparacji i realizacji działań politycznych koniecznie należy respektować fakt, że przebiegają one w otoczeniu oraz w warunkach mniejszej czy większej wichrowości. Wypływa stąd obowiązek właściwego zdiagnozowania otoczenia.

Oba zjawiska mają strategię działania nastawioną na realizację interesów; nie ma szans powodzenia w dłuższej perspektywie i prędzej czy później musi wytworzyć relacje konfliktowe. Oznacza to, że w projektowanych i realizowanych strategiach konieczne jest przewidywanie i uwzględnianie możliwych reakcji podmiotów otoczenia.

Współcześnie cechami gęstego otoczenia społecznego jest wysoki poziom rozwoju technologii komunikacyjnych. Powoduje to daleko idące wzajemne poinformowanie podmiotów o ich właściwościach i zamierzeniach, wraz z formalnym i nieformalnym dostępem do najważniejszych, strategicznych informacji. W konsekwencji podmiot polityki nie jest w stanie skutecznie zakamuflować projektowane działania przed otoczeniem. Wiedza o tym może być przestroga (hamulcem) w podejmowaniu działań egoistycznych, niezgodnych z oficjalnymi wartościami i regułami, a przynajmniej może się przyczynić do ich złagodzenia. W wymienionych warunkach konieczne staje się wypracowanie przez podmioty polityki pewnego zakresu kompromisu i współpracy albo przestrzeganie wspólnie ustalonych zasad i mechanizmów

Racjonalność działań politycznych:

1. rzeczowa - można o niej mówić, gdy podmiot osiąga zamierzony cel, bez względu na wykorzystane metody działania

2. metodologiczna - wtedy gdy podmiot zrobił wszystko, co w swej sytuacji mógł zrobić, by działaniu zapewnić cechę racjonalności, a wraz z nią skuteczności, korzystności i w ogóle sprawności; charakteryzuje się dużym prawdopodobieństwem osiągnięcia zamierzonego celu

Wg A.W. Jabłońskiego występują dwie koncepcje definiowania politycznej racjonalności:

1. w normatywnej teorii racjonalności chodzi o określenie najlepszych form porządku politycznego i warunków ich urzeczywistnienia. Działanie jest racjonalne, gdy współprzyczynia się do przekształceń zgodnych z obowiązującymi w społeczeństwie (grupie, organizacji) systemach wartości

2. teoria racjonalnego aktora - jednostka nie kieruje się w postępowaniu nakazem czynienia dobra moralnego, ale korzystając z wolności kieruje się w działaniach politycznych własnym interesem oraz indywidualną interpretacją moralności (racjonalnie dzieli ten kto potrafi lepiej zrealizować swoje indywidualne cele odpowiadające jego interesom, kosztem innych

Wg T. Buksińskiego:

1. racjonalność aksjologiczna - by być racjonalnym, trzeba stawiać sobie cele wartościowe - zarówno cele pośrednie, jak i ostateczne

2. racjonalność instrumentalna - występuje gdy podmiot nie ma w swoich poglądach i dążeniach rażących sprzeczności, a podjęte działanie prowadzi prawdopodobnie wprost lub pośrednio do pożądanego stanu rzeczy

Z.J. Pietraś - racjonalność w ramach teorii gier oznacza dążenie uczestnika gry do maksymalizacji spodziewanej użyteczności. Definiuje 3 rodzaje racjonalności:

1. kooperacyjną - podmiot pragnie maksymalizacji wspólnej wygranej

2. indywidualistyczną - podmiot egoistycznie dąży do jak największej wygranej

3. rywalizacyjną - występuje tutaj dążenie do maksymalizacji przewagi jednego gracza nad drugim, choćby uzyskanie tego celu miało doprowadzić do obniżenia wyniku tego gracza lub/i wspólnego rynku

Kryteria wartościowania skutków działania:

1. prakseologiczne - wskazuje na skuteczność działania mierzoną stosunkiem rezultatów osiągniętych do rezultatów zaplanowanych; cecha ta jest stopniowalna i mieści się w przedziale: od braku do pełnej skuteczności

2. społeczne - odnosi się do specyficznych zbiorów potrzeb i interesów społeczeństwa jako całości oraz jego segmentów. Decyzje i działania są racjonalne jeśli korzystnie wpłynęły na realizację jakiegoś zbioru potrzeb i interesów

3. aksjologiczne - warunkiem racjonalności jest respektowanie obowiązującego w społeczeństwie systemu wartości etycznych, religijnych, prawnych, politycznych, przez których pryzmat oceniane jest działanie polityczne i jego elementy

Wybór koncepcji racjonalności czy sposobu jej rozumienia oraz odpowiadających jemu praktycznych działań zależy od właściwości podmiotu działania. Podmiot motywowany potrzebami i interesami będzie świadomie lub nieświadomie funkcjonował w obrębie racjonalności typu instrumentalnego, indywidualistycznego i rywalizacyjnego. Jego intencją będzie uzyskanie maksymalnego pozytywnego wyniku przez wykorzystanie wszelkich form skutecznego wpływu na świadomość i zachowania ludzi, bez względu na straty, jakie oni poniosą

Pojęcie racjonalności działań politycznych zawiera w sobie wiele konkretnych form racjonalności. Są one uwarunkowane historycznie i aktualnie, ogólnie i konkretnie, strukturalnie i sytuacyjnie.

Wartościowanie działań politycznych - w ocenach racjonalności działań stosowane są kryteria:

1. prakseologiczne (sprawnościowe) - skuteczność, korzystność, ekonomiczność, prostotę, udatność, dokładność, solidność

2. aksjologiczne - etyczne wartościowanie działań politycznych

Przez etykę rozumie się zbiór norm i ocen moralnych obowiązujących w społeczeństwie, wskazujących to, co jest dobre, oraz to, co jest złe w celach i postępowaniu ludzi. Koncepcje relacji polityki i etyki:

1. dominacja etyki nad polityką - jednostka powinna być wierna wyznawanym zasadom moralnym, które stanowią podstawę wszelkiego działania politycznego

2. dominacja polityki nad etyką - działania polityczne podejmowane są ze względu na interesy podmiotu, a w przypadku konfliktu wartości, racje polityczne winny dominować nad ich aspektem moralnym, zgodnie z dyrektywą „cel uświęca środki”

3. autonomiczności etyki i polityki - sfery te zajmują się innymi zagadnieniami, inaczej tłumaczą działania i procesy polityczne; etyka zasadza się na wskazywaniu powinności działającego podmiotu, tzn. zgodności działań z normami moralnymi, a w polityce podkreśla się znaczenie skuteczności działania

4. wzajemnej zależności polityki i etyki - z jednej strony, wszelkie formy aktywności politycznej powinny być oceniane pod kątem ich znaczenia moralnego, z drugiej strony, abstrakcyjne normy moralne powinny podlegać ocenie z punktu widzenia skuteczności politycznej

Etyka przekonań - posługuje się pewnymi systemami wartości - ideologiami, religiami; warunkuje ona cele i sposoby działań politycznych. W przypadku niepowodzenia podmiot usprawiedliwia osiągnięte skutki, przypisując ich sprawstwo innym ludziom bądź siłom nadprzyrodzonym. Jeśli skutki działania płynącego z czystych przekonań są złe, to dla niego nie ten, kto działa jest za to odpowiedzialny, lecz świat, głupota innych ludzi lub wola Boga, który ich takimi stworzył.

Etyka odpowiedzialności - muszą być sformułowane i respektowane kryteria oceniania. Poczucie odpowiedzialności za planowany i realny przebieg działania skłania podmiot do jego najbardziej precyzyjnego określenia dających się przewidzieć potencjalnych skutków korzystnych i niekorzystnych. Przemiana ocen negatywnych powinna wywołać zmiany w sposobie preparacji działania bądź odrzucenia całego projektu. Jeśli nieprzewidzialne skutki negatywne stałyby się faktem, to podmiot działania bierze odpowiedzialność na swoje barki, nie szukając kozła ofiarnego

Najważniejszym i dominującym w sferze polityki kryterium oceny działań zazwyczaj była i jest skuteczność, a nie zgodność z normami moralnymi. Podstawą oceniania polityków, organizacji politycznych ludzie czynią efekty realizacji celów istotnych dla kondycji społeczeństwa czy jego poszczególnych kręgów. Tym samym na dalszy plan spychane są kryteria ideologiczne czy religijna czystość działania i jego skutków. Nie przeczą temu okresy ofensywy działań w postaci np. masowych protestów, reform czy rewolucji mających przywrócić do codziennej praktyki zapomniane wartości

Nierzadką cechą części uczestników polityki jest publiczne deklarowanie przestrzegania danego systemu wartości w podejmowanych decyzjach i działaniach. Ci sami ludzie cierpią na schizofrenię, gdyż podejmują bądź akceptują działania niezgodne z moralnością, religią, dążąc zarazem do ukrycia tych faktów przez opinię publiczną. Zjawisko to odnosi się do dualizmu postawy. Dany człowiek ma dwie postawy nietożsame albo sprzeczne z kryteriami oceniania pewnych działań politycznych. W opartych na zaufaniu prywatnych kontaktach ocena danego zjawiska jest np. pozytywna, a w publicznych, sformalizowanych relacjach z ludźmi - negatywna. Stan ten powoduje napięcia związane z koniecznością wyboru przez podmiot postawy jakiejś reakcji, tym bardziej, że oczekują tego podmioty otoczenia społecznego. W takiej sytuacji dochodzi do zachowań konformistycznych albo wyboru bierności

Miejsce czytelnych kryteriów etycznych (zawartych w kanonach religii czy ideologii) zajmują kryteria koniunkturalne, moralizatorstwo, nieustępliwa obrona partykularnych racji, etykietowanie przeciwnika

Sposób i treści wartościowania działań politycznych w coraz większym stopniu wynikają z przyjętych wcześniej przez dany podmiot strategii politycznych oraz z okoliczności towarzyszących ocenianiu. Z punktu widzenia marketingu politycznego i jego instrumentów w postaci promocji, RP i reklamy najważniejszymi celami takich strategii jak tworzenie odpowiedniego produktu - programu i wizerunku politycznego lidera, ośrodka decyzyjnego, organizacji czy instytucji; możliwie najszersze ich upowszechnienie w otoczeniu społecznym; jak najkorzystniejsze „sprzedanie” tych produktów nabywcom

8

---