Chiny i Tajwan
Hiseh ping - stan transu występujący u tubylczej ludności na Tajwanie. Osobnik nim owładnięty ma przekonanie, że któryś z duchów jego przodków chce przy jego pomocy przekazać rodzinie jakąś ważną wiadomość. Stanowi temu towarzyszy często niepokój i drżenie całego ciała. Niekiedy jest to połączone z zaburzoną świadomością . Osoby w transie słyszą głosy przodków.
Koro - (chińska nazwa suo yang) to silny, czasami paniczny lęk przed ciągnięciem penisa w głąb jamy brzusznej. Dolegliwość ta ma zakończyć się śmiercią chorego w męczarniach. Spotykane głównie w Chinach (Kleinman i Lin, 1980), ale także w Indonezji, Malezji, Singapurze, Indiach i na Tajwanie, rzadziej w Sudanie i Izraelu. Nazwa pochodzi „slangowego” malajskiego słowa żółw, który w sytuacji zagrożenia chowa głowę do skorupy
Pa-leng - spotykany u Chińczyków i Japończyków lęk przed zimnem lub wiatrem, które powodując utratę energii witalnej - poprzez przepełnienie negatywną, a nawet niszczącą energią żeńską (yin) - prowadzić ma do śmierci (por. Pfeiffer, 1971).
Chiny i Tajwan
Qi-gong - to ostry, ograniczony w czasie epizod dysocjacyjny, o paranoidalnych lub nieparanoidalnych reakcjach. Występujący wśród zwolenników ćwiczeń Qi-gong
Shenjing shuairo - rodzaj depresji występującej wśród Chińczyków, który został po raz pierwszy opisany przez Kleimana w roku 1981. Cechuję się dużą somatyzacją i objawami podobnymi do neurestani. Źródłem, jak pisze Kau, jest wiara w to, że osoba została owładnięta przez złego ducha.
Shenkui - silny stan lękowy połączony z różnymi somatycznymi dolegliwościami. Osoby dotknięte tym schorzeniem często skarżą się na zmęczenie, rozbicie, bóle w krzyżu i zawroty głowy. Występuje w Chinach u mężczyzn według chińskich przekonań różne dolegliwości uwarunkowane są nadmierną utratą nasienia w czasie częstych masturbacji, zmaz nocnych lub zbyt częstych stosunków.
Japonia
Imu - nagły napad lęku z niepokojem, nawet z agresją. Chorują najczęściej kobiety. Niekiedy osoba chora czuje się medium.
Kitsune-tsuki - uczucie opętania rzez ducha lisa. W 1991 roku Eguch opisał przypadki zachorowań w odległych wioskach północnej Japonii. Źródło zaburzeń należy upatrywać w wierzeniach i ludowych opowieściach.
Taijn kyofuso - lęk i przekonanie, że własne ciało wydaje nieprzyjemny zapach lub w inny przykry sposób sprawia przykrość otaczającym ludziom. Z lękiem łączy się chęć natychmiastowej ucieczki z danego miejsca.
Korea
Hwa-byung - są to napady złości bez uzasadnienia, trudne do kontrolowania. Występują zazwyczaj po dużym stresie emocjonalnym.
Shin - byung- to stany lękowe z objawami somatycznymi: ogólne osłabienie, zawroty głowy, utrata apetytu, bezsenność, zaburzenia jelitowe. Prawdopodobnie źródłem jest poczucie „utraty twarzy”. Oznaczało ono niegodne lub niewłaściwe zachowanie, którego należało się wstydzić. Wstyd ten kończył się samobójstwem, jeśli utrata twarzy była nie do zniesienia. Obawa przed znalezieniem się w takiej sytuacji prowokowała niekiedy występowanie stanów lękowych.
Inne ludy Dalekiego Wschodu
Amarakh, irkunii, ikota, olan, myriachit, menkeiti - nazwy te określają u różnych społeczności syberyjskich nagłe, napadowe lęki. Przybierają one czasami formę napadów paniki. Mogą wiązać się z ucieczką lub nieuzasadnioną agresją.
Oolamczak- zespół zaburzeń określanej mianem „arktycznej histerii” dolegliwości bliżej niesprecyzowanej, ale oznaczającej opętanie przez złego ducha zwanego „kunnesem” i wyleczyć z tego stanu jest jedynie szaman.
Indie, Tybet, Pakistan, Sri Lanka, Nepal, Birma, Butan
Daora- napadowe stany „zaćmienia” umysłu. Dotyczy szczególnie kobiet i oznacza „lamentujące lub awanturujących kobiet”
Dhat i Jiryan- lęk przed utratą nasienia występujący w Indiach. Występuje często z fizycznymi dolegliwościami i skargami.
Ghabrahat - to napady lęku lub paniki. Związane z wierzeniami, że osoby takie mają wspomnienia z wcześniejszego życia.
Jinjina bemar - lęk przed wciągnięciem członka w głąb brzucha, występujący w indyjskim Assamie. Zespół objawów zbliżonych do koro.
Naszah - stan przypominający odurzenie.
Nazar langa - choroba wywołana „rzuceniem czaru”. Z osoby na którą rzucono czar „ulatuje” dusza i dopiero zabiegi szamana pozwalają przywrócić stan pierwotny
Indie, Tybet, Pakistan, Sri Lanka, Nepal, Birma, Butan
Jhum-jhum- bóle w rękach i nogach wywołanych przez duchy. Występuje u nepalskich wieśniaków.
Sakra pramcha- to lęk przed utratą nasienia.
Ghabrahat - birmańska odmiana amoku. Wiara w oddziaływanie sił nadnaturalnych na człowieka. Dolegliwości poprzedzane były wysoką gorączką.
Malezja i Indonezja
Amok- zaburzenie dysocjacyjne powiązane z nieskoordynowanymi wypowiedziami i zachowaniami. Często towarzyszy mu ucieczka lub agresja. Dla Kana amok wywodzi się z dawnych Indii i miał specyficzne zastosowanie. Był jednym ze sposobów zachowania w walce.
Koro- w tym rejonie pojawia się odmiana „żeńska”. Kobiety obawiają się, że ich pochwa ulegnie „wciągnięciu”.
Latah - to nadpobudliwość połączona z echopraksją i echolalią. Często przybiera ono formę transu, w którym osoby zaburzone podatne są na wszelkie sugestie. Zaburzenie o występuj zazwyczaj u dojrzałych kobiet.
Bartolomew (1994) opisuje występowanie tego lęku w jednej w malajskich wielopokoleniowych rodzin. Na 115 osób chorowało blisko 37. Transy przeradzały się w rodzinne napady kichania i silnego ziewania.
Inne kraje Południowo Wschodniej Azji
Bah-tschi, bah-tsi, baah-ji- to tajlandzkie odpowiedniki malajskiego syndromu latah.
Evil spirit sickness- występuje w rejonach Nowej Gwinei jest syndrom lęku w połączeniu z depresyjnym przekonaniem o grzechu i winie z jednoczesnym poczuciem diabelskiego oddziaływania na psychikę chorego.
Dla Schieffelin występowanie tego zaburzenia jest konsekwencją bardzo szybkiej chrystianizacji w której tubylcy zbyt dosłownie przyjmowali „straszenie diabłem”
Kyol goesu („przepełnienie wiatrem”) - to stan lękowy przed omdleniem spowodowanym nagłym obniżeniem ciśnienia krwi. Dosyć często występują u mieszkańców Kambodży. Szacuje się, że choruję na nią blisko 36 % osób zgłaszających się do lekarzy, zaś posiada ją około 60% osób przebywających na oddziałach psychiatrycznych
Inne kraje Południowo Wschodniej Azji
Mali-mali- to filipiński odpowiednik malajskiego syndromu latah.
Ngamuk- syndrom zbliżony do amoku. Występuje na terenach Jawy. Wiąże się z obawą przed chorobą psychiczną i poprzedzony jest częstko konfliktem z otoczeniem.
Rok - joo - tak nazywa się syndrom koro w Tajlandii
Silok - stan lękowy połączony ze wzmożoną sugestywnością. Występuje na Filipinach
Sore-neck- to stan panicznego lękowy występujący na terenach Kambodży. Związany jest on z przekonaniem, że wiatr i ciśnienie krwi mogą rozerwać naczynia krwionośnie na głowie i karku. Lęk wiąże się z bólami głowy, szumem w uszach, trudnościami w oddychaniu i silnym biciem serca.
Iran
Afjouni- jest to ostre i krótkotrwałe zaburzenie świadomości
Afsun- zaburzenie związane z rzuceniem na kogoś czarów.
Tars - paniczny lęk mający najprawdopodobniej podłoże religijne.
Wahszat - lęk przed utratą wiary.
Waswas- lęk połączony z obsesjami, również powstały na tle religijnym.
Afryka Północna
Zap - są to krótkotrwałe epizody dysocjacyjne zaburzeń świadomości spowodowanych jakoby przez opętanie złym duchem. Chory w czasie ataku może:
Śmiać się, płakać, krzyczeć w sposób niekontrolowany
Czasami dochodzi do uderzania głową w ścianę
Sar - zespół Zap pojawiający się w Etiopii. Zazwyczaj pojawia się u kobiet u których sytuacja rodzinna jest trudna i stresująca. Opętanie przez „złego ducha sar” powoduje nienawidzenie mężczyzn
Bori - owładnięce przez złe moce, które skutkują irracjonalnym zachowaniem a czasami napadami agresji i autoagresji
Afryka Subsaharyjska:
Amakiro - psychoza poporodowa występująca wśród ugandyjskich kobiet.
Brain fag/ brain fog - okresowe trudności w koncentracji i myśleniu połączone z bólami głowy i karku, uczuciem pieczenia i palenia całego ciała.
Pacjent mówi, że np.: „Głowa za dużo pracuje”
Bufee deliriante - nagły napad niepokoju i agresywności połączony z dezorientacją. Czasami towarzyszą zaburzenia postrzegania i urojenia. Występuje w krajach Afryki Zachodniej i Haiti
Afryka Subsaharyjska:
Kufungisisa - natłok myśli występujący w depresji w Zimbabwe i Kenii.
Schwartz uważa, że jest to konsekwencji wiary w równowagę „czterech składników humoralnych”
Słyszeliście Państwo o „czterech składnikach humoralnych”?
Typologia Hipokratesa - Galena:
Sangwinik - przewaga krwi
Choleryk - przewaga żółci
Flegmatyk - przewaga śluzu
Melancholik - przewaga czarnej żółci
Skąd taka typologia w Kenii?
Afryka Subsaharyjska:
Lakijo marach/gira kwanja - jest to rodzaj rozstroju nerwowego, który może być początkiem choroby psychicznej u człowieka, któremu w dzieciństwie nie usunięto zębów - kłów
Miasla - rodzaj histerii z echolalią a niekiedy i koprolalią występujący u mieszkańców Malawi
Pelo y tata - „za dużo serca” - lęk zlokalizowany w okolicy serca. Występujący u ludu Botswany.
Ramaninjana - lokalna odmiana amoku występująca na Madagaskarze
Ufufunyana - występuje u dziewcząt z plemienia Zulu w Afryce południowo-wschodniej. Wyróżniający się koszmarami o powodziach, tłumach zmarłych, niskich czarnobrodych ludziach, wężach i pawianach (por. Opler, 1959).
Kraje Śródziemnomorskie
Nerva - uczucie nadmiernego obciążenia stresem z poczuciem niewydolności fizycznej i intelektualnej. Pojawiają się wtedy bóle głowy, zaburzenia ze strony układu pokarmowego i bezsenność
Mal de ojo - zaburzenia spowodowane przez diabelskie spojrzenie
Mal de corpo -stan owładnięcia przez złego ducha/szatana.
Sangue dormido - stan dolegliwości psychicznych i fizycznych
Stamboli - stan owładnięcia przez złego ducha. Można wyzwolić się za pomocą transu tanecznego. Czasami trans ten wykonywany jest profilaktycznie
Vagina dentata - „zębata wagina” Mężczyźni obawiają się, że ukryte zęby pozbawią ich członka podczas spółkowania
Ameryka Łacińska i Karaiby
Ataque de nervios - nagły napad płaczu, krzyków i omdleń, jak i również zachowań agresywnych i autoagresywnych. Pojawia się szczególnie w sytuacjach trudnych tj.: żałobach, rozwodach, konfliktach w rodzinie
Bilis/ colera - określenie silnego niekontrolowanego wybuchu emocji w czasie silnego stresu. U chorego następują fale „zimna” i „gorąca”
Chibih - poczucie zagrożenia wewnętrznej harmonii psychicznej. Spowodowane są one obawą o „utratę duszy”
Grisi sicknees - lęki wstępujące u Indian amerykańskich połączone z bólami głowy i chęcią ucieczki
Falling out/blacking out - nagłe, histeryczne omdlenia lub uczucia oślepnięcia
Malfeficio - występujące w Kolumbii pobudzenia słowne i ruchowe.
Nervios - stan napięcia psychicznego następujący po długotrwałym stresie. Charakteryzuje się uczuciem rozbicia i zagubienia.
Ameryka Łacińska i Karaiby
Susto - stan „rozstroju nerwowego” poprzedzonego silnym lękiem. Jest wywołane jakoby stanem „opuszczenia ciała przez duszę”. Następnie następuje rozbicie, poczucie nieszczęścia
Tabanka - depresja połączona z myślami i próbami samobójczymi
Voo - Doo/tanantomania - ostra reakcja na stres. Osoba która przekroczyła tabu zostaje zaczarowana w magicznej ceremonii lub rzuca się na nią klątwę. Osoba ta zwykle zostaje wygnana i umiera w konsekwencji stresu psychicznego
Stany Zjednoczone i Europa
Anorexia nervosa - lęk przed byciem otyłym w połączeniu wyniszczającymi zachowaniami dietetycznymi.
Bulimia nervosa - lęk przed utyciem połączony z objadaniem się i prowokowaniem wymiotów i wypróżnień.
Tarantyzm - występujący we Włoszech lęk połączony z wirującym tańcem. Związany z tradycją tańczenia po ugryzieniu przez tarantulę. Uznawany za rodzaj „udzielnego obłędu”
Ciekawa koncepcja pojawiania się choroby psychicznej jest obecna wśród Inuitów (Północny Quebeck)
Isumalattuq - „myśleć za dużo”
Isumaqanngitut - „myśleć za mało”
W głębi Atlantyku leży wyspa Faroe - pojawia się tam tzw. „storm fobia”-lęk przed sztormem
Arktyka, Polinezja i pd. stany USA
Lęk kajakowy - występuje u około 10 % Eskimosów mieszkających na Grenlandii (por. Pfeiffer, 1971). Pojawia się silny lęk w formie napadowej w czasie długiego pływania na pełnym morzu przy bezwietrznej pogodzie
Windigo - lęk przed byciem zjedzonym przez uprawiającego kanibalizm myśliwego
Hiwa-Itck („zespół złamanego serca”) występuje u Indian z północno-amerykańskiego, głównie u starszych wiekiem mężczyzn porzuconych przez młode żony (por. Kiev, 1972).
Tawatl ye sni - („zespół całkowitego zniechęcenia”) występujący u Siuksów w Ameryce Północnej. Podstawowe objawy zespołu to przede wszystkim poczucie beznadziejności, myśli samobójcze, pesymistyczna ocena własnej przyszłości, obniżenie aktywności, koncentracja na rozważaniach religijnych i pojawienie się skłonności do mistycyzmu (por. Torrey, 1981).