I. PRZEDMIOT SOCJOLOGII. SOCJOLOGICZNE SPOJRZENIE.

Założenie nauki:

• świat rzeczywisty istnieje niezależnie od naszej wiedzy na jego temat,

• w naturze panuje porządek; systematyczna, zdyscyplinowana i obiektywna obserwacja zjawisk jest znakiem wyróżniającym naukę;

• socjologia jest nauką, która tworzy teorie wyjaśniające teorie społeczne.

Twórcy socjologii:

• August Comte (stworzył „statystykę społeczną” i „dynamikę społeczną”),

• Herbert Spencer („darwinizm społeczny”),

• Emil Durkheim („solidarność mechaniczna i organiczna”),

• Max Weber („typ idealny”),

• Georg Simmel („socjologia formalna”).

1) Miejsce socjologii w obrębie innych nauk społecznych:

• nauka o społeczeństwie, badająca naturę ludzkich zachowań w powiązaniu z działaniami innych ludzi;

• bada procesy zachodzące między ludźmi, grupami społecznymi, organizacjami, paniami;

• bada stosunki społeczne;

• określa prawidłowości powstawania i przekształcania się różnych form życia zbiorowego;

• analizuje zjawiska i procesy zachodzące w zbiorowościach;

• jako samodzielna dyscyplina naukowa pojawiła się w 2 połowie XIX w.

• termin socjologia wprowadził francuski filozof August Comte - w znaczeniu ogólnej nauki o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach badania;

• przedmiot, zakres i zadania socjologii były różnie rozumiane i określane w poszczególnych okresach, co miało wpływ na pojawienie się rozmaitych kierunków i teorii;

• we współczesnej socjologii przeważa tendencja do ujmowania jej jako nauki o strukturze i funkcjonowaniu różnych zbiorowości, co spowodowało szybki rozwój badań specjalistycznych i wyodrębnienie szeregu szczegółowych dyscyplin socjologicznych, m.in. socjologia: pracy, przemysłu, miasta, wsi, opinii publicznej, wychowania, rodziny, religii.

Perspektywa socjologiczna.

Nie istnieje jedna perspektywa socjologiczna, czyli kilka wyraźnie różniących się „szkół myśli”. Wszystkie jednak uznają socjologowie za dziedzinę nauki badającą ludzkie zachowania społeczne, związki między ludźmi i rezultaty działalności gospodarczej.

Podstawowym założeniem socjologii jest myśli, że egzystencja ludzka jest egzystencją społeczną. Jesteśmy ze sobą powiązani i nasze życie zależy od innych, oddziałujemy na innych i inni oddziaływają na nas. W istocie nasze poczucie tożsamości zależy od owej interakcji. Każda próba zrozumienia form społecznych, z pominięciem czynności jednostkowych jest skazana na niepowodzenie. Socjologia przedstawia ogólny pogląd na warunki ludzkiego bytowania.

Odmienność perspektywy socjologicznej od prawniczej, ekonomicznej i itp.

• socjologia w odróżnieniu od innych nauk społecznych jest nauka całościową;

• bada prawa współzależności między różnymi dziedzinami życia społecznego, również uogólnia wszelkie aspekty wiedzy o społeczeństwie;

• szerszy obraz uzyskany dzięki perspektywie socjologicznej pozwala dostrzec, w jaki sposób ich osobiste doświadczenia wpływają na istniejące układy oraz w jaki sposób ulegają ich wpływom;

• umożliwia ludziom zrozumienie ogółu przez oderwanie się od szczegółu;

• spojrzenie z perspektywy prawniczej czy ekonomicznej jest zawężeniem do tych dziedzin.

II. KULTURA I SPOŁECZEŃSTWO

Definicja kultury- wyuczone, społecznie przekazywane dziedzictwo wytworów, wiedzy, wierzeń i wartości, które zapewnia członkom danego społeczeństwa narzędzia do rozwiązywania pojawiających się problemów. Kultura jest cecha społeczeństwa, a nie jednostki. Jest nią wszystko to, czego uczymy się - w trakcie życia społecznego i jest przekazywane przez pokolenia.

Składniki kultury

• Kultura bytu czyli rzeczywistości inaczej kultura materialna ;lub cywilizacji, obejmuje wszelkie dziania lub wytwory służące do zaspokajana naturalnych potrzeb człowieka, (np. obiekty, samochody, budynki - fizyczna cześć środowiska społeczeństwa).

• Kultura „właściwa” symboliczna, jest to wszystko co nie jest związane z zaspokajaniem potrzeb człowieka jako istoty biologicznej, wszelkie działania, które wykonywane są przez człowieka, powodujące jego zadowolenie (sztuka, religia, nauka, muzyka literatura itd.)

• Kultura popularna (masowa) masowy odbiór dotarcia do jak najszerszego kręgu odbiorców, rozpowszechniani za pomocą technicznych środków masowego przekazu (TV, prasa, radio), nadawca jest profesjonalistą i ma być to treść, która zainteresuje odbiorców, prostość łatwość w odbiorze, cos na co zwrócimy uwagę np. kolor, dźwięk obraz ,

• Kultura niematerialna: abstrakcyjne-wytwory społeczeństwa., przekazywane z pokolenia na pokolenie: wiedza, przekonania, wartości, normy, język, prawo.

Socjalizacja - to złożony proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istota społeczną , członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne.

Socjalizacja jest rezultatem zarówno wpływów zamierzonych (wychowanie) jak i niezamierzonych.

Czynniki socjalizacji:

• rodzina - nauka porozumiewania się, poznawanie kultur

• szkoła - nauka czytania pisania, punktualność

• grupa rówieśnicza - radzenie sobie z konfliktami, pozycja w grupie rówieśniczej

• mass media - funkcja edukacyjna (filmy dokumentalne, przyrodnicze),

• instytucje religijne

• sąsiedztwo

wszystkie te czynniki przyczyniają się do rozwoju sposobu postrzegania świata przez jednostkę i do rozumienia przez nią czym jest zachowanie społeczne pożądane i niepożądane.

(Uwaga dla chętnych, ale trudno ocenić czy się przyda, nie wiem czy to jest ważne)

Stadia socjalizacji:

Freud - lekarz i naukowiec, twórca psychoanalizy

Fundamentalne potrzeby ludzkie.

Freund uważał, że istnieją uniwersalne potrzeby ludzkie (popędy), które pomagają kierować ludzkim zachowaniem i kształtować.

Eros - instynkt życia - wyjaśnia ludzką potrzebę tworzenia związków i więzi z innymi

Tantos - instynkt śmierci - stanowi podstawę naszych zachowań agresywnych

Te dwa popędy często są w opozycji wobec siebie. Konsekwencja ich konfliktu jest dramat ludzkiej egzystencji.

Struktura osobowości.

Według Freuda osobowość zbudowana jest z 3 elementów:

Id - siedziba powszechnych popędów biologicznych, które często domagają się natychmiastowego zaspokojenia. Id jest w znacznej mierze nie uświadamiane i działa zgodnie z „zasadą przyjemności”

Superego - jest podobne do tego co nazywamy sumieniem. Superego zawdzięcza powstanie nakazom i ograniczeniom narzucanym dziecku przez rodziców.

Id i Superego są pod wieloma względami podobne do siebie. Często są tez w opozycji wobec siebie. Id domaga się czegoś a superego nie dopuszcza do realizacji tego ze względu na normy społeczne. Za łagodzenie tych konfliktów odpowiada 3 element - ego.

Ego - jest częścią osobowości, która ma kontakt z rzeczywistością. Spełnia role mediatora miedzy nierealistycznymi żądaniami Id a restryktywnymi wymaganiami superego.

Rozwój osobowości.

Rozwój osobowości odbywa się w kilku następujących po sobie fazach.

• faza oralna - w trakcie jej trwania niemowlę szuka przyjemności przez takie czynności jak ssanie i gryzienie.

• faza analna - rozpoczynająca się w 2 roku życia - centralna fazą tego etapu jest kontrola nad wypróżnianiem się

• faza falliczna - między 3 a 5 rokiem życia. Jest to okres wstępnej inicjacji seksualnej. W tym czasie tworzy się kompleks Edypa. Kompleks ten dotyczy dziecięcej skłonności do tworzenia silnej więzi emocjonalnej z rodzicem płci przeciwnej i do wrogiej rywalizacji z rodzicem tej samej płci. Kompleks rozwiązuje się wraz z odchodzeniem dziecka od przywiązania do rodzica płci przeciwnej i identyfikacją się dziecka z rodzicem tej samej płci. Wg Feuda zjawiska te są bardzie wyraziste u chłopców niż u dziewcząt.

• Faza latencji - od 5 roku życia do okresu pokwitania- seksualizm traci na znaczeniu. W centrum zainteresowania znajduje się rozwój umiejętności fizycznych i intelektualnych.

• Faza genitalna - jest rezultatem ponownego przypływu energii seksualnej, co ma związek ze zmianami hormonalnymi okresu pokwitania. Jednostka jest już gotowa do dojrzałych zachowań seksualnych, a także do dzielenia przyjemności seksualnej z innymi.

Piaget - obserwując swoje dzieci doszedł do wnioski, ze proces rozwoju ma 4 fazy

• faza sensometryczna - między pierwszymi dwunastoma a osiemnastoma miesiącami życia - w tym okresie dzieci uczą się przez zmysły, głównie przez fizyczny kontakt ze światem. Popychają, szturchają, dotykają, kopią i gryzą przedmioty ze swojego otoczenia.

• Faza przedoperacyjna - trwa od osiemnastego miesiąca do siódmego roku życia- zaczyna szybko rozwijać się umiejętność posługiwania się symbolami (szczególnie językiem). Dzieci zaczynają rozumieć przynajmniej w podstawowy sposób, że istnieją rzeczy, których nie można dotknąć ani zobaczyć. Potrafią rozróżniać między rzeczywistością a fantazją.

• Faza operacji konkretnych - od 7 do 11 roku życia - pojawia się istotna umiejętność; stosowanie logiki i alternatywy. Logika pozwala dziecku pojąć naturę związków przyczynowo skutkowych. Dziecko zaczyna doceniając inne niż własne perspektywy i rozumieć możliwość alternatywnych punktów widzenia

• Faza operacji formalnych - etap ten zaczyna się w 12 roku życia - dzieci zaczynają myśleć abstrakcyjnie, potrafią wyobrazić sobie przyszłość i miejsce w którym nigdy nie były.

Socjalizacja pierwotna i wtórna.

Socjalizacja pierwotna - człowiek przechodzi ja w dzieciństwie. W jej toku uczy elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych. Jednym słowem w socjalizacji pierwotnej człowiek uczy się abecadała społecznego, dlatego jest ona najważniejsza w życiu jednostki. Socjalizacja pierwotna przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami. Silna więź emocjonalna łączy dziecko z rodzicami, którzy są dla niego najważniejszymi osobami, przekazującymi wiedze o otaczającym świecie i panujących w nim regułach. Za końcową fazę socjalizacji pierwotnej uznawane jest pojawienie się w świadomości jednostki pojęcia uogólnionego innego.

Socjalizacja wtórna - dotyczy jednostki, która ma już za sobą socjalizację pierwotną. Wprowadza ona człowieka w poszczególne segmenty życia społecznego. Człowiek w socjalizacji wtórnej uczy się jak odgrywać różne role społeczne (jak być uczniem, kolegą). W socjalizacji wtórnej człowiek ma do czynienia z wieloma światami światami społecznymi oraz różnorodnymi propozycjami ich interpretacji, wśród których może wybierać. W socjalizacji wtórnej człowiek może wybierać kto będzie dla niego znaczącym innym. Może ona ale nie musi być zabarwiona emocjonalnie.

Grupy pierwotne - są małymi grupami, których członkowie maja bliskie osobiste i trwałe związki. Z powodu bliskości i trwałości związków grupy te maja duże znaczenie dla jednostki i stanowią podstawę rozwoju społecznego jednostki. Najlepszym przykładem jest rodzina. Członkowie takiej grupy spędzają razem dużo czasu. Członkowie grupy pierwotnej najczęściej dużo o sobie wiedzą i dbają o wzajemne dobro.

Grupy wtórne - są zazwyczaj większe od pierwotnych, ich trwałość ma charakter okresowy. Powstają w określonym celu, związki miedzy członkami nie są osobiste. Jest to zbiorowość dążąca do określonego celu (ukończenie studiów). Członkowie takiej grupy nie przejawiają chęci pogłębienia wiedzy na swój temat.

Niekiedy grupy pracownicze, które łączą członków na dłużej przyjmują cech grup pierwotnych.

Zasadniczą różnica między grupami pierwotnymi i wtórnymi jest stopień zaangażowania emocjonalnego.

III. KIERUNKI ROZWOJU WSPÓŁCZESNYCH SPOŁECZEŃSTW

1. pojecie globalizacji, wymiary globalizacji, spory o globalizację, wpływ globalizacji na nasze życie (nie mogę nic znaleźć proszę o materiały)

2. Społeczeństwo ryzyka.

Tempo zmian jako czynnik rozwoju społecznego:

• przyspieszenie zmian,

• skrócenie czasu innowacji od momentu wynalezienia do wdrożenia - szybkie starzenie się komputerów,

• ludzie częściej stają do nowych sytuacji, do których nie są przystosowani, nie potrafią sobie z nimi poradzić,

• brak ewolucyjnych procesów przystosowawczych przez instytucje,

• dezaktualizacja instytucji prawnych,

• istnieją nowe sposoby przekazywania informacji - Internet.

3. Społeczeństwo postindustrialne.

Społeczeństwo poprzemysłowe - społeczeństwo współczesne.

Pojęcie społeczeństwa poprzemysłowego wprowadził Daniel Bell w I połowie lat 70-tych.

Ogólny model jego prognozy się sprawdził.

Teoria Bella:

Rozwój ekonomiczny przeszedł przez 3 fazy:

• I faza rolnictwa;

• II faza produkcji materialno - przemysłowej;

• III faza - przesunięcie punktu ciężkości na usługi.

Skutkiem tego są przemiany społeczne. Wykształca się społeczeństwo postindustrialne - technologiczne - informatyczne - społeczeństwo usług - różne nazwy są używane.

4. Społeczeństwo technologiczne: rewolucje technologiczne.

„Rewolucja mikroprocesorów” - wprowadzenie komputerów spowodowało wszędzie różne skutki:

• zminiaturyzowanie wielu urządzeń - mniej materiału potrzeba na ich wyprodukowanie, oszczędności na transporcie, obniżenie kosztów energii potrzebnej do ich wyprodukowania;

• zwiększenie niezawodności urządzeń;

• zwiększenie wydolności urządzeń i maszyn;

• rozszerzenie zdolności mocy obliczeniowych człowieka poprzez komputeryzację;

• oszczędność energii, materiałów.

Wzrost przemysłowy bez nowych stanowisk pracy.

Japonia w latach 1965-1985 dwu i półkrotnie zwiększyła swoją produkcję, ale nie spowodowało to wzrostu zużycia energii.

Konsekwencje społeczne:

5. wzrost przemysłowy bez nowych stanowisk pracy.

Lata powojenne określane były jako „złoty wiek gospodarki kapitalistycznej” - wzrost produkcji, wydajności, pracy i wzrost zatrudnienia, poprawa poziomu życia; w latach 70 - tych wystąpił kryzys naftowy, energetyczny, pociągnęło to za sobą gwałtowną inflację i nowe zjawisko stagflację (połączenie stagnacji z inflacją) spowodowało to narastające bezrobocie, którego wysoki poziom utrzymuje się do dziś ( w Europie 6-12%).

Przyczyny bezrobocia są złożone:

• nastąpiło rozerwanie związku między postępem technologicznym a zwiększaniem się ilości miejsc pracy,

• powstały nowe technologie, które nie potrzebowały robotników przemysłowych - stali się oni klasą wymierającą - przestali być potrzebni ( w USA w latach 60 tych było najwięcej robotników - od tamtej pory spadek),

• zwiększa się ilość pracowników usług i biurowych,

• oszczędności na sile roboczej na korzyść automatyzacji.

Zjawisko bezpośredniego wypierania ludzi z procesów technologicznych - skutkiem czego ludzie nie mają pracy.

Alternatywą dla ciężkiej, ale dobrze płatnej pracy jest bezrobocie lub praca w usługach - niskopłatna - w handlu, ochronie itp.

6.Postfordyzm.

Konsekwencją kolejną jest tzw. „zjawisko postfordyzmu” - produkcja krótkich serii w małych zakładach przemysłowych.

Pojęcie „fordyzm” powstało od zakładów FORDA - swój sukces zawdzięczał wytwarzaniu wielkiej ilości produktów na podstawie tych samych technologii (standaryzacja), przy pomocy niewykwalifikowanej lub mało wykwalifikowanej siły roboczej. Masowa produkcja i standaryzacja - powodowała powstanie olbrzymich wydajności oraz wzrost konsumpcji.

Masowy sposób produkowania zaczyna być w odwrocie.

Zmiana struktury zatrudnienia - spadek zatrudnienia w wielkich zakładach pracy na korzyść małych. Przykładem tendencji postfordowskich są Włochy północno - wschodnie ostatniego 20-lecia, gdzie nastąpił rozwój drobnego przemysłu, zatrudniającego od 5 do 10 robotników, wysoka technologia, krótkie serie, często zmieniające się modele obuwia, odzieży, itp. Zerwanie ze standaryzacją, nastawienie na zróżnicowanie.

Nastąpiła zmiana pojęcia „zawód” - wcześniej był to zestaw czynności, dających się łatwo określić, np. betoniarz-zbrojarz, obecnie obowiązują nowe zasady. Wiele zawodów straciło rację bytu np. drukarze, zecerzy, zegarmistrzowie (są dobra, tanie zegarki na baterie), itp.

Podziały między robotnikami tracą znaczenie - praca robotnika przypomina pracę kontrolera.

Następuje degradacja tradycyjnych umiejętności nabywanych przez córki od matek np. sztuka gotowania, prasowania, technologia prania...

Zjawisko postfordyzmu dotyczy przemysłu generalnie. Fordyzm został przesunięty do usług - pomnażanie stanowisk racy niskopłatnych i bez kwalifikacji np. handel detaliczny, zbiorowe żywienie.

Zadania szeregowych pracowników zostają sprowadzone do minimum, techniki fordystyczne stosowane w usługach; duża konkurencja w dostępie do pracy powoduje drastyczne obniżenie stawek, trudno jest tworzyć związki zawodowe w celu obrony swoich praw.

7. Społeczeństwo informacyjne: rola wiedzy jako nowego czynnika produkcji.

Społeczeństwo informatyczne - społeczeństwo wiedzy.

Współcześnie wiedza to nowy czynnik produkcji, nie zmniejsza się w miarę wykorzystywania.

Rozwój uzależniony jest od postępu nauki, rozwoju nauki.

Wkład symboliczny - wiedza; wiedza może być wskaźnikiem bogactwa.

Liczba ludzi wykształconych ma bezpośredni wpływ na poziom dochodu narodowego.

Konsekwencje stylu życia - nowa sieć informacyjna - rozwój Internetu - wydarzenie porównywalne z wynalezieniem pisma, druku...

Czas komunikacji się zmienił: od posłańca do Internetu.

8. Pojęcie „network society”.

Network society - społeczeństwo sieciowe - znaczenie mają powiązania poziome a nie piramidy władzy.

Znika sfera hurtowni, magazynowania.

Zmiany w systemie pracy - pracownicy nie muszą być w tym samym miejscu, praca w małych zespołach i w domu.

Rozwój technologii powoduje również negatywne skutki - daje niebywałe możliwości dezinformacji, umożliwia propagowanie treści negatywnych, niezgodnych z systemami wartości. Państwo nie może kontrolować źródeł informacji.

„Ekonomia symboliczna”. może coś ktoś ma

,ekonomia symboliczna` Ekonomiczne uwarunkowania życia społecznego

• praca i jej finał - produkcja dóbr materialnych, takich jak: jedzenie, ubranie - stanowią stałą i niezbędną podstawę życia społecznego

• produkcja dóbr materialnych - zależy od sił wytwórczych człowieka, społeczeństwa, tj. od jakości narzędzi, od jego umiejętności, i kwalifikacji - stan tych sił wytwórczych w konsekwencji decyduje o poziomie rozwoju społeczeństwa ekonomicznego

• • ludzie produkując oddziałują nie tylko na przyrodę ale i na siebie pośrednio, bezpośrednio i świadomie i nieświadomie - produkcja prowadzi do podziału: pracy, wytworzonych dóbr, do organizacji pracy - w ten sposób tworzą się stosunki produkcji między ludźmi

stosunki produkcji są złożoną siecią związków i zależności to przez nie powstaje złożona struktura ekonomicznych zależności między ludźmi, nad którą budują się inne układy stosunków i wzajemnych oddziaływań

Społeczeństwo usług.????

IV. MAŁE GRUPY SPOŁECZNE

1.POJĘCIE MAŁEJ GRUPY SPOŁECZNEJ Jest to grupa bezpośrednia, umożliwiające bliski kontakt. Jest to prosta struktura, w której są jedynie jej członkowie. Są to grupy na ogół nieliczne. Przykładami takich gryp może być rodzina, grupa zawodowa czy szkolna. Grupy te wytwarzają system reguł i norm, które wpływają na ich zachowania. Dochodzi również do uporządkowanych Interakcji opartych na wspólnym zestawie oczekiwań co do zachowań partnera.

2.NORMY l WARTOŚCI GRUPOWE. NORMY:, powstają w skutek interakcji miedzy członkami grupy. Regulują zachowania jej członków. Wy­znaczają dobór odpowiednich środków które pomagają w osiągnięciu zamierzonego celu. Ułatwiają porozumiewanie się członków miedzy sobą. Sankcjonowane są przez system kontroli społecznej. WARTOŚCI: grupy te staja się czynnikiem stymulującym, wy­znaczają kierunki aktywności takiej grupy. Przekonania dotyczące hierarchii wartości, powstają w wyniku doświadczeń danej zbio­rowości.

3.STRUKTURA GRUPY. POZYCJE: składa się na nią zbiór przywilejów, praw i obowiązków. Umożliwia wywieranie wpły­wu na innych członków grupy. Za przyzwoleniem grupy ustala miejsce poszczególnych hierarchii poszczególnych członków. ROLA: grupy społecznej jest określana statusem, jest również powiązana z pozycja takiej grupy w społeczeństwie. Określa zbiór oczeki­wań i zachowań, praw i obowiązków. Jest instrumentem kontroli społecznej i jest tym grupom narzucona. STATUS: to czynniki, na które się składa władza, bogactwo, prestiż. Jest to indywidualna cecha, którą posiadają co najmniej dwie strony charakteryzujące odmienne wartości.

4.STRUKTURA SOCJOMETRYCZNA Socjometria to dział socjologii zajmujący się teorią, metodami i techni­kami ilościowych pomiarów cech charakterystycznych dla grup społecznych, dynamiki i zjawisk wewnątrz grupowych. Sieć wza­jemnej atrakcyjności. Postawy i zachowania członków grupy. Jedną z metod badania struktury socjometrycznej jest test socjometryczny. Jest to sposób gromadzenia danych o stosunkach społecznych w grupie. Polega na uzyskaniu odpowiedzi na pytania o działaniach w określonych sytuacjach. Dane uzyskane w ten sposób służą do opracowania socjogramu. Twórcą tej metody był J. L. Moreno

5.KONF1GURACJE SOCJOMETRYCZNE PARA im więcej par w grupie, tym bardziej jest ona spójna" (A-B) ŁAŃCUCH grupa powiązana (A-B-C) TRÓJKĄT dwóch przeciwko jednemu, lub jeden jest mediatorem (A-B-C) GWIAZDA osoba lubiana przez wszystkich, A-lider grupy (B,C,D-A) SZARA EMINENCJA ma wpływ na idola ODRZUCONY otrzymuje negatywne relacje grupy IZOLAT nie lubiany, nie dopuszczany do grupy

V. INTERAKCJE SPOŁECZNE

Symboliczna natura interakcji ludzkich:

Interakcja społeczna - to wzajemne oddziaływanie łudzi na siebie, jest trwałą cecha wszystkich społeczeństw, stanowi istotę życia społecznego. Jednostki biorą się wzajemnie pod uwagę w swym zachowaniu, na zachowanie to wpływa obecność innych. Symboliczna natura interakcji ludzkich - interakcja jest podstawowym procesem społecznym i odbywa się przez symbole, takie jak: słowa gesty, przedmioty i obrazy, które nabierają znaczenia przez urnowe społeczną. Tu głównym założeniem jest to. że ludzie nie reagują bezpośrednio na otaczający ich świat. Znaczenie, które organizuje działania jednostki jest najistotniejszym elementem w ujęciu interakcjonizmu symbolicznego.

Teatralna prezentacja siebie (Goffmann) - tożsamość jaką osoby sobie przypisują i dla jakiej próbują uzyskać zgodę od partnerów w danej sytuacji. Jednostki odgrywają różne role, często w różnych sytuacjach pojecie roli jest najważniejsze w ujęciu dramaturgicznym.

a) scena - odgrywana akcja widziana przez wszystkich,

2. kulisy - ukryte przed wzrokiem publiczności,

3. przedstawienie jaźni - sterowanie wrażeniami,

4. narzucenie roli partnerowi - przypisanie innemu określonej tożsamości ograniczającej jego zachowanie.

Goffmann uważał, że bronienie dostępu do obszarów „za kulisami" jest nie tylko częścią życia społecznego, ale stanowi też ważny czynnik w zachowaniu pewnego zakresu prywatności.

Pułapki społeczne ?????

VI. TYPOLOGIA GRUP SPOŁECZNYCH

1.GRUPY SWOJE l OBCE (ROLA TYCH GRUP W DYNAMICE, RODZENIE SIĘ UPRZEDZEŃ) Grupą swoja zbiorowość, do której jednostka należy i z którą dzieli poczucie tożsamości i lojalności. Grupa obca to ta grupa, do której jednostka nie należy i wobec której nie jest lojalna. Ludzie są zazwyczaj niechętnie nastawieni do grup obcych. Wrogość ta ma oznaczyć granice między grupami. Tymi granicami mogą być: granice geograficzne, topograficzne, a nawet dzielni­ce w jednym mieście. Dużą rolę odgrywają granice kulturowe (np. rasizm, imigranci) Jedna i druga grupa mają ograniczoną wiedzę na swój temat, co stanowi o braku porozumienia między nimi. Rządzą się one sztywnymi prawami i przekonaniami, zaczerpniętymi stereotypami jeszcze z przeszłości. Bardzo rzadko są skłonne do kompromisu i odstąpienia od sztywnych reguł. Uprzedzenia rodzą się zawsze wtedy gdy nasza wiedza na jakiś temat jest żadna lub bardzo ograniczona. Bazując na wymyślonych teoriach i niczym nie potwierdzonych domysłach tworzymy tzw. przesądy. Przekazywane z pokolenia na pokolenie pogłębiają jedynie prze­paść między prawdą a wymyślonymi, dorobionymi teoriami.

2. POJĘCIE UPRZEDZENIA l DYSKRYMINACJI Uprzedzenia to nie poparte niczym uogólnienie. Oznacza przedwczesny osąd jakiejś grupy lub pewnej kategorii ludzi. Pojęciem tym można opisać negatywne postawy i przekonania grup społecznych. Uprzedzenie to stan świadomości, który może często stanowić podstawę do negatywnego zachowania takiego jak np. dyskryminacja czy rasizm. Dyskryminacja to nierówne traktowanie ludzi na podstawie ich przynależności do grupy albo kategorii społecznej (np. dyskryminacja kobiet wobec mężczyzn).

3.STEREOTYP To sztywne poglądy grupy ludzi, które sprzeciwiają się zmianie, nawet jeśli ich przekonania na dany temat są błędne.

4.GRUPY PIERWOTNE l WTÓRNE Grupa pierwotna; małe grupy, których członkowie mają bliskie, osobiste i trwałe związki (rodzina, partnerstwo). Jednym z najważniejszych czynników socjalizacji jest grupa pierwotna inaczej rodzina. Tworzą się w niej pierwsze i najbardziej trwałe więzi społeczne. Umiejętność porozumiewania się, przez naukę języka zdobywa się właśnie w rodzinie. Rodzina pokazuje swoim członkom główne elementy kultury. Dostarcza ona możliwość uzyskania różnorakich doświadczeń, zapewnia członkom tożsamość społeczną w kategoriach rasy, religii, klasy społecznej i płci. Od rodziny uzależnione są również możliwości życiowe, przyszły zawód, zdrowie, długowieczność czy wykształcenie. Grupa pierwotna ma podstawowy i najważniejszy wpływ na życie jednostki. Grupa wtórna dokonuje się w wieku dorosłym. Przez samą jednostkę ale pod wpływem otoczenia. Musi się ona bowiem dokonywać w drodze interakcji tzn. oddziaływania ze strony innych podmiotów życia społecznego. Polega ona na uczeniu się jednostki ról rodzin­nych, zawodowych itp.

5.GRUPY MAŁE l DUŻE Grupa mała posiada prostą strukturę. Składa się wyłącznie z członków i nie posiada żadnych podgrup np. rodzina. Zachodzi tu styczność osobista, specjalny rodzaj więzi. Stosunki między członkami są uregulowane przez instytucje nieformalne. Grupa duża jest to wielka struktura społeczna, która obejmuje tak wielką grupę członków, że niema możliwości wchodzenia w styczność i osobiste stosunki. Porozumiewają się za pomocą prasy, masowych zebrań, radia telewizji i innych środków przekazu. Przywódcy tych grup nie mogą utrzymywać kontaktów ze wszystkimi jej członkami co powoduje tworzenie się i piętrzenie stopni przeszkód i barier między nimi a członkami tej grupy. Grupy te chartka ryzują się tym iż w swym istnieniu są niejako niezależne lecz aby funk­cjonować są zależne od małych grup społecznych.

6.GRUPY FORMALNE l NIEFORMALNE Grupy formalne główną ich funkcją jest rozszerzenie środków i sposobów komunikowania się członków w danej strukturze organizacyjnej, przyczyniając się jednocześnie do redukcji formalnych procedur. W takiej grupie może być skuteczniej regulowane współdziałanie jednostek. Sprawują one społeczną kontrolę wypływającą z osobistego poczucia solidarności ze swoimi współtowarzyszami pracy. Oddzielają one prestiż osób, które często nie pełnią żadnych funkcji kierowniczych w formalnej organizacji.

Grupy nieformalne nie posiadają instytucji formalnych i formalnej kontroli społecznej np. grono przyjaciół. Mogą to być grupy małe, pierwotne lub szersze zbiorowości nieformalne. Kształtują się one na podstawie przynależności do pewnego terytorium.

6.GRUPY CELOWE Grupy celowe zwane inaczej zrzeszeniami. To grupy tworzone dla realizacji dowolnych celów np. partie polityczne. Grupy te powstają dobrowolnie, posiadają system sformalizowanej kontroli nad działaniami swoich członków i funkcjonowaniu instytucji zrzeszenia.

7.POJĘCIE l TEORIA GRUP ODNIESIENIA Są to grupy wykorzystywane przez ludzi do formułowania opinii, porównywania i oceniania swojego zachowania. Pełnią 3 funkcje: Normatywna określa właściwe normy zachowania. Porównawcza zapewnia wzór do naśladowania lub standard, według którego osądza się słuszność oczekiwań wyrażanych przez innych w sto­sunku do jednostki. Ąudytoryjna ocena stosowności zachowań jednostki. Te trzy funkcje spełniają np. rodzice lub grono przyjaciół:

8.MECHANIZM WZGLĘDNEGO UPOŚLEDZENIA LUB UPRZYWILEJOWANIA Poczucie upośledzenia Jest to świadomość zajmo­wania przez jednostkę niższej i gorszej pozycji w porównaniu z innymi, podobnymi do siebie osobami lub w porównaniu ze swoją pozycją zajmowana,, poprzednio. Poczucie uprzywilejowania Oznacza świadomość zajmowania wyższej pozycji społecznej. Poczu­cie te może mieć różny stopień. Jednostka czuje się tym bardziej upośledzona im bardziej porównuje się z grupą odniesienia, zajmująca najwyższe miejsce pod danym względem. Jednostka nie porównuje się z grupami będącymi z nią w największym dystansie, a decyduje się na grupy podobnie upośledzone i to z nimi się identyfikuje. Z zależności między stopniem deprawacji a grupą odniesienia normatywnego czyli z grupą solidarności, wypływają wnioski socjotechniczne.

VII PŁEĆ KULTUROWA (mam tylko tyle)

Stratyfikacja płci we współczesnych społeczeństwach

Płeć - pojecie biologiczne - dzieli gatunek ludzi na mężczyzn kobiety.

Kobieta i mężczyzna - występują tylko wśród ludzi, określają rodzaj, czyli społeczne i kulturowe cechy im przypisywane. K i M to rodzaj pojęcia definiowanego w kategoriach społecznych.

Różnice miedzy K i M biologiczne: pierwszorzędne cechy płciowe, narządy płciowe niezbędne do reprodukcji, drugorzędne cechy płciowe - różnice fizyczne nie związane bezpośrednio z reprodukcją (szersze biodra, gruczoły piersiowe u kobiet, u mężczyzn większe owłosienie, mocniejsza górna część ciała), hormony - u K przewaga hormonów żeńskich, u M męskich, wzrost i siła fizyczna - K posiadają większą tolerancję na ból i choroby.

Różnice psychologiczne: K. są bardziej opiekuńcze, interesują się sprawami innych i troszczą się o nich, są bardziej uczuciowe wyrażają częściej swoje myśli. M są bardziej agresywni i aktywni, mają większe uzdolnienia matematyczne i lepszą wyobraźnię przestrzenną.

W każdym społeczeństwie inaczej traktuje się kobiety i inaczej mężczyzn. Płeć jest pojęciem biologicznym. Podział na kobiety i mężczyzn, który określa rodzaj, czyli społeczne i kulturowe cechy przypisywane im w różnych społeczeństwach. Kiedyś mężczyźni odpowiedzialni byli za pracę zawodową i zapewnienie utrzymania rodziny, a miejscem kobiet był dom oraz zadanie wychowania dzieci. Współczesny podział ról jest elastyczny. Ponad połowa kobiet jest aktywna zawodowo, jednak nadal zauważa się różnice między płciami, jeśli chodzi o rodzaj wykonywanej pracy. Kobiety pracują w handlu, usługach, urzędach. Mężczyźni częściej pracują na stanowiskach kierowniczych, w wolnych zawodach oraz rzemiośle. Ponadto zarobki kobiet są mniejsze niż mężczyzn na porównywalnych stanowiskach, ale różnica ta powoli się zaciera.

IX. RODZINA (do uzupełnienia)

Rodzina to stosunkowo trwała grupa społeczna złożona z jednostek powiązanych przez wspólnych przodków, lub małżeństwo lub adopcję.

Małżeństwo i rozwody zawieranie małżeństw w wyniku indywidualnych decyzji stal osę rzeczą oczywista, małżeństwo coraz częściej traktowane jest jako związek dwojga ludzi, którego głównym celem jest zaspokajanie potrzeb emocjolanych i seksualnych, nie zaś potrzeb ekonomicznych, ani reprodukcyjnych , związek oparty wyłącznie na wzajemnych uczuciach staje się bardziej kruchy i częściej ulega rozpadowi, niż związek, którego odstawa była współzależność ekonomiczna, coraz więcej jest rozwodów, a ich upowszechnianiu się sprzyja rozwój indywidualizmu. Wraz z towarzyszącym przekonaniem, że każdy człowiek ma prawo do osobistego szczęścia jeżeli dane małżeństwo tego nie daje nie ma powodu aby trwało, wzrost rozwodów jest świadectwem wysokich wymagań stawianych małżeństwu, zarówno przez mężczyznę jak i kobietę, która wraz z możliwością pracy uzyskuje perspektyw niezależności finansowej i ekonomicznej. W istocie nie wystarcza kobietom mąż jako żywiciel rodziny, ale chcą mieć darzącego uczuciem partnera.

Prawo jednostki do samorealizacji w pełnym miłości związku popada w sprzeczność z prawem posiadania dzieci obojga rodziców.

X. PRZESTĘPCZOŚĆ I DEWIACJE

1. SOCJOLOGIA DEWIACJI

2.DEWIACJE (TEORIA FUNKCJONALISTYCZNA - MERTON) Merton twierdził, że dewiacja powstaje na skutek napięcia strukturalnego jakie wynika z braku jasnych związków między kulturowo zalecanymi celami a środkami, którymi dysponuje społeczeństwo do osiągania tych celów. Z powodu niedopasowania jednostki, które w trakcie procesu socjalizacji nauczyły się, czego oczekuje od nich społeczeństwo, nie reafzujątego, bo społeczeństwa nie mogą często spełnić ich oczekiwań z braku odpowiednich środków. Merton wyróżnił 4 typy adaptacji dewiacji: Innowacyjna osoba akceptuje standardowe cele kulturowe, ale nie zgadza się ze społecznie usankcjono­wanymi środkami ich osiągania. Rytualistyczny dotyczy sytuacji, w których osoby nie akceptują lub nie rozumieją celów -kulturowych mimo wszystko zachowujące w sposób społecznie akceptowany. Wycofanie się opisuje sytuacje osoby, która porzuciła zarówno kulturowo aprobowane cele, jak i środki. Bunt jest sposobem adaptacji, w którym osoba nie akceptuje kulturowo aprobowanych celów i środków i zastępuje je innymi celami i środkami.

3. INTERAKCJONIZM (LABEILING, TEORIA NAZNACZANIA) Żadne zachowanie nie jest automatyczne i wewnętrznie dewiacyjne tzn. że to różne społeczeństwa i grupy naznaczają pewne zachowania jako dewiacje. Nie cechy

biologiczne decydując tym czy ktoś jest dewiantem, staje się nim bowiem człowiek, któremu została przypisana taka etykieta przez społeczeństwo. Dewiacja pierwotna to przypadkowe odchylenie od normy. Dewiacja wtórna to publiczne naznaczenie kogoś jako dewianta i w konsekwencji zaakceptowanie przez popełniającą wykroczenie osobę o tożsamości dewianta. Stygmat to silnie negatywny pogląd, istotnie zmieniający widzenie siebie przez daną osobę i zmuszając ją niejako do kontynuowania swej „dewiacyjnej kariery". Głęboko osadzona jest ta teoria w interakcjonizmie symbolicznym. Atak .dewiacyjny jest bowiem mniej ważny niż samo naznaczenie go jako dewiacji, co prowadzi z kolei do zmiany tożsamości i może wywołać kolejne działania dewiacyjne.

4. TEORIA KONFLIKTU I „NOWA KRYMINOLOGIA”???

Konflikt - jest to występowanie sprzeczności interesów między dwiema lub większą liczba jednostek lub zbiorowości społecznych. Sprzeczności te pojawiają się wówczas, kiedy jednostka lub grupa dąży do określonego celu, natomiast druga jednostka lub grupa udaremnia lub przeszkadza w osiągnięciu tego celu.

Do oceny własnej)

Typy konfliktów:

1/ jawny - jest widoczny dla obserwatora z zewnątrz;

2/ ukryty - istnieje, ale nie jest widoczny dla obserwatora z zewnątrz;

3/ racjonalny - mają racjonalne podłoże (obiektywne podłoże);

4/ irracjonalne - wynikają z pewnych uprzedzeń, ze źle odczytanej informacji, z zakorzenionych stereotypów;

5/ destrukcyjne - prowadzą do dezintegracji społecznej, grupy, które zwyciężyły i które zostały upokorzone, w społeczeństwie pojawia się apatia;

6/ twórcze - pozytywna funkcja tych konfliktów, konflikty te pobudzają do nowych pomysłów i rozwiązań. Przeszłość nie rzutuje na teraźniejszość.

Sposoby podejścia do konfliktów:

1/ wyłączenie - polegające na tym, że strona silniejsza wyłącza stronę słabszą (pracodawca zwalnia pracownika);

2/ poddanie się - dochodzi do konfliktu, jedna strona ustępuje pola. Takie społeczeństwo nie będzie zintegrowane;

3/ kompromis - konflikt tylko częściowo rozwiązany. W kompromisie każda strona pilnuje by nie stracić zbyt dużo, albo nie więcej niż przeciwnik;

4/ współpraca - integracja w której strony konfliktu przyjmują współpracę. Nikt nie musi nikomu ustępować, wszystkie strony wygrały.

Etapy rozwiązywania konfliktów:

1/ Wyraźne określenie źródła konfliktu. Precyzyjne zdefiniowanie problemu. Trzymamy się tematu (problemu), który mamy rozwiązać (np. nie umyte szklanki).

2/ Określenie celów zamierzonego rozstrzygnięcia (np. chcę, aby szklanki były umyte i była miła atmosfera w domu).

3/ Zebranie niezbędnych informacji na dany temat (nie można polegać na plotkach, bo ktoś coś powiedział, trzymamy się faktów).

4/ Opracowanie możliwych alternatyw (czyli jakie w tej sytuacji możemy podjąć działania).

5/ Wyrażenie zgody na pewne rozwiązanie (jakiś konsensus).

6/ Weryfikacja, czyli sprawdzenie czy nasze rozwiązanie się sprawdziło i czy było dobre.

Przyczyny konfliktów:

1/ Wynikające z podziałów obowiązków i z wadliwej organizacji pracy, jedna ze stron buntuje się.

2/ Konflikty występujące z rzadkości zasobów i dób. Popyt większy od podaży.

3/ Przyczyny wynikające z różnicy interesów. W samych interesach istnieje sprzeczność.

4/ Konflikty mają swoje przyczyny w nieuzasadnionych i nadmiernych wymaganiach stawianych wobec ludzi.

5/ Wynikają z ambicji ludzkiej i potrzeby dominacji. Tkwi w samym człowieku.

6/ Przyczyny wynikające z nieznajomości sytuacji lub złej interpretacji (są to wszystkie konflikty irracjonalne).

5.KONTROLA SPOŁECZNA Teoria kontroli W. Reckless zachowania przestępcze wynikają z braku wewnętrznej kontroli jednostki, a także odpowiedniej i skutecznej kontroli społecznej. Główną ideą tego ujęcia jest przekonanie o potrzebie wyjaśnienia tego, czym jest konformizm, a nie dewiacja. Wg teorii Durkheima integracja społeczna i silne więzy społeczne każą ludziom akceptować normy i wartości ich społeczności i stosować się do tych norm. 4 definicje charakteryzujące silne więzy społeczne. Przywiązanie dotyczy szczególnie silnych związków z konkretnymi jednostkami w danej społeczności. Zaangażowanie czyli to, co ludzie zainwestowali w społeczeństwo, łagodzi ich zachowania. Zaabsorbowanie nie dewiacyjnymi działaniami i ludźmi pozostawia mniej czasu, jak twierdzi Hirschi, na zachowania przestępcze. Teoria kontroli odgrywa zatem rolę w wyjaśnieniu dewiacji, ale nie wyczerpuje tego zagadnienia.

XI. STRATYFIKACJA SPOŁECZNA, NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE, RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA

1. NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE. Wciąż rosnące bezrobocie podzieliło naród na bogatych, średnio zamożnych, żyjących na skraju ubóstwa i tzw. "margines społeczny" (bezdomni, żebracy).Nierówności te powodują wciąż narastające konflikty, obniżenie się standardu życia, a nawet bezpieczeństwa. Wzrosła liczba przestępstw. Można zaobserwować również wzmożoną agresję niższych społeczności wobec innych.

2.POJĘCIE KLASY SPOŁECZNEJ (TEORIA FUNKCJONALISTYCZNA MAXA WEBERA) Klasa społeczna podstawowy składnik struktury społecznej. W szerokim znaczeniu, wielkie i względnie trwałe grupy ludzi usytu­owane względem siebie w hierarchii wyższości-niższości, co jest pochodną pozycji ekonomicznej, ich członków (np. bogaci, biedni, klasa średnia}. Teoria funkcjonalistyczna Maxa Webera Uważał on, że analiza stratyfikacji społecznej opartej na nierówności eko­nomicznej (klasie społecznej) jest zbyt sztywna. Wg Webera stratyfikacja jest pojęciem wielowymiarowym. Istnieją trzy osobne i odrębne sfery różniące ludzi: ekonomiczna, społeczna i polityczna. Jednostka może zajmować wysoka pozycję w jednej sferze i niską lub średnią w pozostałych.

3.SYSTEM KLASOWY W SPOŁECZEŃSTWACH ROZWINIĘTEGO KAPITALIZMU Wyróżniamy pięć klas społecznych: Klasa wyższa nie jest liczna; tworzy ją 3-4% populacji. W jej skład wchodzą najbogatsze i najbardziej wpły­wowe jednostki w społeczeństwie. Ich majątek jest często dziedziczony. Na poziomie krajowym klasa wyższa ma duży wpływ na politykę wewnętrzną i zagraniczną. Większość członków klasy wyższej ma wyższe wykształcenie. Klasa wyższa średnia to około 5-10% populacji. Składa się głównie z ludzi biznesu i przedstawicieli wolnych zawodów o wysokich dochodach. Są równie dobrze wykształceni. Mają wszystkie zewnętrzna oznaki powodzenia np. duży dom, drogi samochód, częste podróże. Członkowie tej klasy są zazwyczaj aktywni wżyciu politycznym i społecznym. Klasa niższa średnia to 30-35% populacji. Do tej klasy należą^ właściciele małych zakładów, nauczyciele, przedstawiciele handlowi. Członkowie przywiązują dużą wagę do godnego, odpowiedniego zacho­wania. Zajmują się pracą społeczną i dobroczynnością. Klasa robotnicza to około 40% populacji. Pracują w handlu czy administracji niższego rzędu. Ich dochody są niskie i dlatego nawet lekkie załamania gospodarcze, choroby czy bezrobocie powodują duże na­pięcia w klasie robotniczej. Członkowie tej klasy są gorzej wykształcani (średnie lub podstawowe). Klasa niższa stanowią, 20% populacji Należą do niej ludzie niewykształceni, bezdomni, bezrobotni, zależni od opieki społecznej. Są postrzegani jako" nieudacznicy pozbawieni ambicji. Często oni sami wystawiają sobie taką Opinię.

4. STRATYFIKACJA PŁCI WE WSPÓŁCZESNYCH SPOŁECZEŃSTWACH

W każdym społeczeństwie inaczej traktuje się kobiety i inaczej mężczyzn. Płeć jest pojęciem biologicznym. Podział na kobiety i mężczyzn, który określa rodzaj, czyli społeczne i kulturowe cechy przypisywane im w różnych społeczeństwach. Kiedyś mężczyźni odpowiedzialni byli za pracę zawodową i zapewnienie utrzymania rodziny, a miejscem kobiet był dom oraz zadanie wychowania dzieci. Współczesny podział ról jest elastyczny. Ponad połowa kobiet jest aktywna zawodowo, jednak nadal zauważa się różnice między płciami, jeśli chodzi o rodzaj wykonywanej pracy. Kobiety pracują w handlu, usługach, urzędach. Mężczyźni częściej pracują na stanowiskach kierowniczych, w wolnych zawodach oraz rzemiośle. Ponadto zarobki kobiet są mniejsze niż mężczyzn na porównywalnych stanowiskach, ale różnica ta powoli się zaciera.

Współczesne udogodnienia sprawiły, że kobieta nie musi całkowicie się poświęcać uczuciowym, wewnętrznym relacjom w rodzinie. Również zmieniający się klimat ekonomiczny i społeczny jest argumentem przeciw nieelastycznemu podziałowi ról. Stereotyp kobiety wychowującej dzieci i dbającej o ognisko domowe zatarł się we współczesnym świecie prawie całkowicie. Praca zawodowa pochłania w równym stopni kobiety jak i męż­czyzn. Prace domowe i wszystkie obowiązki związane z wychowaniem dzieci angażują partnerów tak samo. Sąjednak taki społe­czeństwa, w których dominacja mężczyzn nad kobietami jest wciąż bardzo silna np. kraje muzułmańskie lub kraje trzeciego świata.

Płeć - pojecie biologiczne - dzieli gatunek ludzi na mężczyzn kobiety.

Kobieta i mężczyzna - występują tylko wśród ludzi, określają rodzaj, czyli społeczne i kulturowe cechy im przypisywane. K i M to rodzaj pojęcia definiowanego w kategoriach społecznych.

Różnice miedzy K i M biologiczne: pierwszorzędne cechy płciowe, narządy płciowe niezbędne do reprodukcji, drugorzędne cechy płciowe - różnice fizyczne nie związane bezpośrednio z reprodukcją (szersze biodra, gruczoły piersiowe u kobiet, u mężczyzn większe owłosienie, mocniejsza górna część ciała), hormony - u K przewaga hormonów żeńskich, u M męskich, wzrost i siła fizyczna - K posiadają większą tolerancję na ból i choroby.

Różnice psychologiczne: K. są bardziej opiekuńcze, interesują się sprawami innych i troszczą się o nich, są bardziej uczuciowe wyrażają częściej swoje myśli. M są bardziej agresywni i aktywni, mają większe uzdolnienia matematyczne i lepszą wyobraźnię przestrzenną.

5. NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE

Wciąż rosnące bezrobocie podzieliło naród na bogatych, średnio zamożnych, żyjących na skraju ubóstwa i tzw. "margines społeczny" (bezdomni, żebracy).Nierówności te powodują wciąż narastające konflikty, obniżenie się standardu życia, a nawet bezpieczeństwa. Wzrosła liczba przestępstw. Można zaobserwować również wzmożoną agresję niższych społeczności wobec innych.

6. PROCESY RUCHLIWOŚCI SPOŁECZNEJ W POLSCE

• ruchliwość społeczna pionowa w górę (zmiana pozycji społeczna na inną o wyższej randze)

• ruchliwość społeczna pozioma w dół (zmiana pozycji społecznej na inną o takim samym statucie)

• ruchliwość społeczna wewnątrz pokoleniowa zmiana pozycji w trakcie życia jednostek

• ruchliwość społeczna międzypokoleniowa zmiana pozycji społecznej dzieci w stosunku do pozycji, jaka zajmowali rodzice

XII. STRATYFIKACJA SPOŁECZNA, NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE, RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA W SPOŁECZEŃSTWIE POLSKIM

1.SYSTEM KLAS SPOŁECZNYCH W POLSCE W OKRESIE KOMUNIZMU l JEGO OBECNE PRZEMIANY. Są to klasy rolników, klasy robotników i warstwa inteligencji. Teoretycznie najlepsza była klasa robotnicza, ale miała ja łączyć więź z dwoma pozostałymi klasami. Inteligencja wyniszczona w czasie wojny aż 70% wywodziła się teraz z klasy rolników i robotników. Po roku 1980 wielcy właściciele ziemscy, właściciele zakładów przemysłowych, warstwa biznesowa spowodowały znaczne obniżenie warstwy inteligencji. Kraj został podzielony na tzw. „szarą masę" i nowobogackich trzymających władze. Dziś klasy społeczne można podzielić tak jak w państwie kapitalistycznym.

2.NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE WE WSPÓŁCZESNEJ POLSCE. Wciąż rosnące bezrobocie podzieliło naród na bogatych, średnio zamożnych, żyjących na skraju ubóstwa i tzw. "margines społeczny" (bezdomni, żebracy).Nierówności te powodują wciąż narastające konflikty, obniżenie się standardu życia, a nawet bezpieczeństwa. Wzrosła liczba przestępstw. Można zaobserwować również wzmożoną agresję niższych społeczności wobec innych.

3. PROCESY RUCHLIWOŚCI SPOŁECZNEJ W POLSCE

• ruchliwość społeczna pionowa w górę (zmiana pozycji społeczna na inną o wyższej randze)

• ruchliwość społeczna pozioma w dół (zmiana pozycji społecznej na inną o takim samym statucie)

• ruchliwość społeczna wewnątrz pokoleniowa zmiana pozycji w trakcie życia jednostek

• ruchliwość społeczna międzypokoleniowa zmiana pozycji społecznej dzieci w stosunku do pozycji, jaka zajmowali rodzice

XIII. UBÓSTWO, OPIEKA SPOŁECZNA WYKLUCZENIE SPOŁECZNE

1. ubóstwo

2. spory o podklasę

3. wykluczenie społeczne,

4. państwo opiekuńcze i jego reforma

XIV. NOWOCZESNE ORGANIZACJE ?

1.Organizacje a życie społeczne (nie mam)

2.Teoria organizacji biurokracji według Webera, biurokrację można podzielić na: specjalizację i podział pracy polega na wykonywaniu przez jednostki dokładnie wyznaczonych zadań, prowadzi do rozwoju szczególnej biegłości jednostek pracy, co wzmaga skuteczność organizacji jako całości. Hierarchia ma charakter piramidy. Więcej władzy przypada w udziale mniejszej liczbie jednostek znajdujących się na szczycie, a mniej większej liczbie jednostek na niższych poziomach. Przepisy i regulacje maja one najczęściej formę pisemną i są podstawą do wielu decyzji podejmowanych przez organizację. Przepisy i regulacje tworzone są po to, by wprowadzać element stabilności i przewidywalności do działań biurokracji., bezosobowość klient traktowany jest bezosobowo jako sprawa. Biurokrata kieruje się sztywnymi przepisami, kodeksami ustawowo im narzuconymi. Wykluczony jest tu stosunek osobisty do petenta, czyli sprawy. Interakcja z klientem jest w tym przypadku bardzo charakterystyczna. Formalnie. spisanie kartoteki i dokumenty Dokumentacja w organizacji jest rejestrowana i przechowywana w formie pisemnej. Jest to najistotniejszy element pomagający sprawnie funkcjonować organizacji. Archiwum prowadzone przez organizacje są tzw. sercem biurokracji. Organizacje nie funkcjonują jeśli nie produkują stosów papierków. Kompetencje techniczne i awans w przeszłości zdobycie pracy zależało głównie od kontaktów osobistych i rodzinnych, a nie od umiejętności technicznych. Ocena takich kompetencji przyszłych pracowników stała się bardziej istotna. Utwo­rzono odpowiedni system weryfikacji tych, że kompetencji. Jeśli chodzi o awans to przyczyniał się do niego czynnik starszeństwa i zasług. Czynniki osobiste czy rodzinne koligacje nie są brane pod uwagę jeśli chodzi o skuteczność powodzenia organizacji. Personel administracyjny organizacje z reguły zatrudniają wyspecjalizowanych pracowników, którzy nie są bezpośred­nio związani z osiąganiem wyznaczonego przez organizację celu lecz zapewniają jej prawidłowe działanie.

3. ORGANIZACJA FORMALNA

Organizacja formalna - swoja organizacje mają sztywno określoną w statutach i przepisach.

Cechy organizacji formalnych:

• są powołane do realizacji określonych celów w sposób zaplanowany i za pomocą procedur określonych przez przepisy

• mają sformalizowaną strukturę, która można przedstawić w postaci diagramu

• występuje w nich wyraźny przejrzysty podział pracy

• mają wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy

• istnieje w nich wymiana personelu

• w organizacjach formalnych dominują stosunki rzeczowe (są to zbiory ról a nie zbiory osób)

Typ idealny biurokracji - władz legalna oparta na normach prawnych i kompetencjach osób sprawujących władzę na mocy tych norm.

Cechy idealnej biurokracji:

• wszystkie sposoby postępowania są określone przez normy prawne i przepisy. Każdy urzędnik ma jasno określone sferę działalności i zakres odpowiedzialności

• struktura hierarchiczna - uregulowany sposób zwierzchnictwa

• wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy (stosunki między stanowiskami a nie osobami)

• urzędnicy są profesjonalistami, zajmują stanowiska stosownie do kwalifikacji i awansują zgodnie z ustanowionymi regułami

• urzędnicy są pracownikami najemnymi, nie są właścicielami żadnej części organizacji i nie mogą jej używać do własnych celów

• komunikacja i wymiana informacji dokonuje się w formie pisemnej „drogą służbową”

• gromadzona jest dokumentacja pisana

4. ORGANIZACJA NIEFORMALNA (do uzupełnienia)

5. ZALETY l DYSFUNKCJE BIUROKRACJI

Zalety czasem osobiste cele pracowników organizacji sprawiają, że wiele spraw jest traktowana ulgowo z przymrużeniem oka. Mimo jasnych wymagań i sztywnych przepisów regulaminu, ludzie pracujący w organizacji często odstępują od ich stosowania mimo rygorystycznych konsekwencji. Mówiąc ogólnie naginając przepisy dla klienta, biurokracja przybiera Ludzką twarz". Dysfunkcję inaczej można określić jako negatywne konsekwencje działań biurokracji. Nieskuteczność tych działań można podzielić na kilka czynników: nieskuteczność - przepisy i procedury są przewidziane dla spraw z reguły oczywistych i prostych lecz jeśli pojawia się sprawa trudniejsza, która wymaga większego zaangażowania przepisy i procedury nie znajdują zastosowania, zmiana celów ludzie, którzy pracują w biurokratycznych organizacjach często zapominają o właściwym przeznaczeniu swojej pracy, zamiast na niej koncentrują się na swoich osobistych celach, rozrost biuro­kracji powoduje, że pracownicy przyjmują coraz więcej spraw, a co za tym idzie większej odpowiedzialności. Często doprowadza to do licznych błędów, które wymagają weryfikacji i sprawa znów trafia do organizacji, sztywność organizacje przesadnie koncentrują się na przepisach i regułach, oligarchia duże organizacje oddają władzę w ręce wielu osób. Te osoby w bardzo małym stopniu odpowiedzialni są za osoby znajdujące się niżej. Sytuacja ta nie przystaje do demokratycznego -wymagania równości.

6. SYSTEMY MECHANICZNE I ORGANICZNE BURNS &STALKER

7. KONCEPCJA ORGANIZACJI - FOUCAIL`A ALTERNATYWNY WOBEC ORGANIZACJI BIUROKRATYCZNYCH

8. NARODZINY „ADHOKRACJI”

9.MAGDONALDYZACJA społeczeństwa

Jest to proces stopniowego upowszechniania się zasad działania we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Wyznaczniki kultury makdonaldyzacji system oparty na efektywności

• optymalna możliwości przejścia z jednego punktu do drugiego, jak najszybsza obsługa klienta,

• kwantytatywność - kalkulacyjność (wszystko jest przeliczane projektowane, ilośc staje sę równoważna jakości ,

• przewidywalność czyli gwarancja (towary i usługi będą zawsze takie same)

• manipulacyjność człowiek zastępowany jest maszyną, człowiek pracuje jak taśma montażowa

XV. PRACA I ŻYCIE GOSPODARCZE (do opracowania)

1. Praca - główny rodzaj aktywności, zapewnia dochód, składnik oceny własnej osoby. Rodzaj wykonywanej pracy jest wskaźnikiem przynależności do klasy społecznej. Praca wpływa na możliwości życiowe jednostek i na zakres ich życiowych doświadczeń. Ludzie czerpią z pracy satysfakcję. Praca jest treścią życia wielu ludzi.

2. kierunki rozwoju systemu zatrudnienia

3. Podział pracy a zależność ekonomiczna

4. Kobiety a praca zawodowa

5. Praca a rodzina\

6. Bezrobocie

7. Niepewność zatrudnienia

XVI. PAŃSTWO l POLITYKA

1. WŁADZA! PANOWANIE władza to zdolność osiągania celu wbrew oporowi innych. Może ona po­chodzić z różnych źródeł, może się opierać na sile fizycznej lub na zasobach ekonomicznych, panowanie jest to akceptowanie władzy przez tych którzy ją sprawują, jak i przez tych którzy jej podlegają. Są trzy rodzaje panowania: 1.tradycjonalne - opiera się na zwyczajach lub zakorzenionych tradycjach kulturowych. 2. racjonalno-legalne opiera się na systemie społecznie akceptowanych zasad czy reigii. 3.charyzmatyczne - ma źródło w osobistych cechach przywódcy, które zapewniają związanie się z nimi i posłu­szeństwo.

2.LEGITYMIZACJA WŁADZY Jest to przekonanie ludności do tego, że rząd ma uprawnienia do tego by nimi rządzić. Proces jej uprawiania: - panowanie tradycjonalne, oparte na tradycji - łączy się z osobą władzę, - panowanie racjonalno-legaine, -oparte na zbiorze legalnych praw,- zestaw praw określa dokładnie granicę władzy, - związane ze stanowiskiem nie z osobą, - panowanie charyzmatyczne, - oparte na cechach osobistych przywódcy - jest zagrożeniem dla tradycji i zwyczajów, - grozi chaosem po śmierci przywódcy.

XVIII. OŚWIATA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

Teorie nauczania a problem nierówności (kody językowe - Bernsteina

Język dlaczego dzieci robotników niewykwalifikowanych maja problemy z edukacja, a dzieci ludzi pracujących umysłowo nie maja takich problemów.

I tak: dzieci pracowników umysłowych mają inny styl poznawczy, posiadają zdolność porównywania rzeczy w stosunku do przyszłości, długofalowy wzorzec, system kar jest stabilny,

Dzieci klasy robotniczej skupienie ja konkrecie nie mają zdolności uchwycenia pewnych abstrakcyjnych sytuacji, nie ma zwyczaju długofalowego, system kar i nagród jest niestabilny,

W rodzinach umysłowych dzieci zmuszane są mówić co czują i wyrażać to używając argumentów.

W rodzinach robotniczych nie słowa służą do pokazywania tylko emocje.

Wyróżniamy kodów:

Ograniczony - występuje w rodzinach robotniczych

Ograniczony i rozwinięty w rodzinach umysłowych

Kod ograniczony - zdania krótkie, proste, składniowe, mało jest spójników sformułowane często w formie pytającej,

Kod rozwinięty zdania złożone, dużo spójników, zdania są w formie opisowej

Dzieci w szkole rodzin robotniczych mają problem z nauką ponieważ nauczyciel stosuje kod rozwinięty, którego te dzieci nie rozumieją.

Ukryty program szkoły Illich?

19. RELIGIA

Można określić religię jako system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości

Typy religii

• wiara w zjawiska nadprzyrodzone,

• animizm (forma przekonania o działaniu duchów na świecie),

• teizm (wiara w Bogów, dzieli się na politeizm czyli wiara w wielu bogów, monoteizm wiara w jednego boga),

• idealizm transcedentalny (pozwala na wykorzystanie swojego wewnętrznego potencjału)

Teoria Webera dotyczy związków protestantyzmu i gospodarki kapitalistycznej. Weber twierdził, że system wiary może wpływać na rozwój struktur ekonomicznych i społecznych. Według Webera nowoczesny kapitalizm to zupełnie nowy model działalności ekonomicznej. W systemie tym kładzie się nacisk na racjonalne planowanie i kalkulacja także na systematyczne gromadzenie dóbr, a następnie wykorzystuje się d dalszego rozwoju,

według webera podejście to stworzyli kalwiniści i protestanci - wierzą oni w predestynację czyli akt w którym Bóg postanawia, że pewne dusze będą zbawione nie potępione i żadne wysiłki ludzkie tego nie zmienią. Zadaniem kalwinisty jest zachowanie ascezy (powstrzymanie od ziemskich przyjemności) i praca dla chwały bożej. Powodzenie na ziemi jest zapowiedzią „udanego” życia wiecznego.

Zdaniem Webera oszczędni, pracowici i ascetyczni kalwiniści angażowali się w taką działalność jaka była koniczna do rozwoju nowoczesnego kapitalizmu. Pracowali ciężko i systematycznie, a pieniądze zgromadzone dzięki oszczędnemu życiu inwestowali w rozbudowę przedsięwzięć kapitalistycznych.

XXII. SOCJOLOGICZNE METODY BADAWCZE

Metody stosowane w socjologii i innych naukach społecznych.

Problem naukowości socjologii

Trudności techniczne: rzetelność wymaga identycznych, porównywalnych miar w badaniu (to, co zostało odkryte, nie jest przypadkiem czy zdarzeniem losowym)

trafność, czyli mierzenie tego, co uważa się, że jest mierzone

Trudności praktyczne: współpraca z ludźmi nakłanianie ludzi do współpracy jest skomplikowanym procesem, który polega na zmniejszeniu ciężaru uczestnictwa i przedstawianiu współpracy w atrakcyjnej formie

badania mogą zmieniać zachowanie ludzie w odpowiedzi na fakt bycia badanym. Wiedząc, że ich zdanie na jakiś temat jest przedmiotem badań, ludzie mogą zrewidować wcześniej wyznawane opinie.

trudności w przewidywaniu zachowań Niezmiernie trudnym zadaniem jest widzenie sytuacji oczami uczestnika badań oraz przewidywanie i rozumienie indywidualnych zachowań. Badacze powinni starać się spojrzeć na sytuację perspektywy badanych osób.

Etyka i polityka w badaniach: Czy ludzie mają prawo, jeśli tak to jakim stopniu, decydować o tym, czy powinni być badani? Problem ten istotny jest w przypadku obserwacji, ponieważ technika ta nie wymaga bezpośredniego uczestnictwa osób badanych , w przeciwieństwie do np. wywiadów.

Wywiad socjologiczny.

1. ankieta,

2. techniki obserwacji,

3. analiza treści,

4. eksperymenty.

Wywiad socjologiczny. Jeżeli chcemy się czegoś dowiedzieć o świecie społecznym, to trzeba zapytać o to ludzi .

Badania powinny być reprezentacyjne i reprezentatywne.

Trzeba pobrać próby reprezentatywne, bo nie można rozmawiać ze wszystkimi, nie da się technicznie. Można jeżeli populacja jest nieliczna. Przykładem badania całej populacji jest spis powszechny, odbywa się raz na 10 lat, w okolicach roku kończącego się na „0”.

Badania reprezentatywne przeprowadza się na grupie ludzi - wybiera się próbę z całej populacji - przeprowadza pomiar na tej próbie i na tej podstawie wnioskuje się o całej populacji. Może okazać się, że próba nie odzwierciedla całej zbiorowości, cech całej populacji, mamy wtedy do czynienia z tzw. grupą „skrzywioną”, nie reprezentatywną.

Problemem reprezentatywności jest wyłonienie grupy reprezentatywnej.

W 1937 r. była kampania prezydencka w USA - Roosevelt kontra Lendon, przed końcem kampanii, czasopismo wiodące wśród opiniotwórczych przeprowadziło sondaż przedwyborczy na dużą skalę, dane do badania czerpano z różnych źródeł, przede wszystkim jednak z książek telefonicznych, wzięto z nich adresy 10 mln Amerykanów, wysłano do nich ankietę z pytaniem na kogo będą głosować, odpowiedziało na ankietę 2,4 mln mieszkańców, była to gigantyczna próba społeczeństwa amerykańskiego.

Teoretycznie im próba większa, tym wiarygodność prawidłowości uzyskanych danych wyższa. Najlepsze wyniki przynosi badanie próby o wielkości całej populacji. Każda wielkość próby niesie ryzyko błędu.

Na podstawie badań prognozowano, że wygra Lendon, ale się okazało, że wygrał Roosevelt i to dużą przewagą głosów.

Popełniono błąd systematyczny. Dlaczego? Źle została wybrana grupa: w latach 30-tych telefon mieli ludzie zamożni, do różnego rodzaju stowarzyszeń należeli również ludzie zamożni. Wynik badania nie jest fałszywy, ale jest nie reprezentatywny. Roosevelt wygrał przez głosy ludzi biednych.

W przypadku badań losowych istnieje problem próby reprezentatywnej.

Galloop prawidłowo sprognozował, zastosował inny dobór próby.

Co zrobić by grupa była reprezentatywna?

• musi mieć charakter losowy - dobór losowy, ale nie na „chybił trafił”, każdy element z populacji musi mieć jednakową szansę wylosowania, często zapewnienie równości szans jest trudne; warunkiem równości szans jest istnienie listy. Stosuje się wybór wielokrotny: na mapie dzieli się rejon na sektory, każdy sektor reprezentuje ludzi różnych, sektory dzieli się na mniejsze i losuje, mniejsze dzieli się na ulice i losuje, w obrębie ulic losuje się gospodarstwa domowe, w gospodarstwie domowym losuje się osobę - stosuje się kilkukrotne losowanie, za każdym razem muszą być spełnione warunki wymagane.

W Polsce stosuje się system PESEL.

Sondaż uliczny - nie jest badaniem socjologicznym, jest to badanie przypadkowych ludzi, nie wyłoni prawdziwych wyników opinii publicznej. Wyników sondażu ulicznego nie można uogólniać.

„Badacz opinii publicznej nie jest prostytutką - nie pracuje na ulicy”.

PESEL - losowanie.

Informacje są poufne, udzielane są dużym firmom, zajmującym się badaniem opinii publicznej. Wyniki są publikowane, z reguły opierają się na wywiadzie z próby.

Ważna jest metodologia doboru próby, aby wyniki były rzetelne.

Zawsze istnieje prawdopodobieństwo, że trafią do próby ci, którzy mają skrajnie inne opinie.

Wyniki wszelkich sondaży nie są wynikami, którym możemy w pełni zawierzyć. Każde badanie jest obarczone „błędem z próby” - mniejszym lub większym, ale dane z badań pozwalają wychwycić...

Wywiad socjologiczny - opiera się na prostej myśli, że jak się czegoś chcemy dowiedzieć o świecie, to musimy się spytać „aktorów tego świata”, czyli ludzi.

Kwestionariusz - jest to podstawowe narzędzie, zbiór pytań do respondentów.

Ankieter - pomocnik badacza, lub sam badacz.

Respondent - ten, kto odpowiada na pytania wywiadu.

Wywiady są różne - służą różnym celom.

• wywiady swobodne,

• wywiady wystandaryzowane (ujednolicone) - takie same pytania zadaje się wszystkim respondentom.

Mogą zawierać pytania zamknięte - podane są odpowiedzi możliwe do wyboru.

Np. czy pani/pana zdaniem sytuacja gospodarcza Polski w ciągu ostatnich 12 miesięcy:

1. poprawiła się?

2. pogorszyła się?

3. nie uległa zmianie?

4. trudno powiedzieć.

W tej samej odpowiedzi mogą zawierać się poglądy znaczące zupełnie coś innego.

Jeśli nie ma żadnych możliwości, to pytanie ma charakter otwarty.

Zalety wywiadu wystandaryzowanego:

• łatwo da się obrobić,

• przyspiesza wywiad.

Wady:

• mało elastyczne odpowiedzi,

• zmuszają respondentów do naginania swoich odpowiedzi do zaproponowanych,

• nadają się do badania spraw znanych, prostych, kiedy zbiór odpowiedzi jest oczywisty, da się je ustalić.

Do badań bardziej skomplikowanych spraw stosuje się inne formy wypowiedzi.

Wywiad swobodny -opiera się nie na kwestionariuszu, tylko tworzy się spis zagadnień zadawanych respondentom, badania są trudniejsze do przeprowadzenia i do analizy.

Wywiady mogą być:

• ustne - ankieter odczytuje pytania i wpisuje odpowiedzi do kwestionariusza,

• pisemne - respondent sam czyta pytania i odnotowuje odpowiedzi.

Zalety:

• można odpowiadać w dogodnym czasie, w dowolnej kolejności,

• można zwrócić się do ekspertów, zajrzeć do dokumentów.

Wady:

• ludziom nie chce się tego robić, jest niski poziom zwrotów ankiet rozsyłanych do ludzi - ok. 20% odsyła wypełnione,

• nie ma kontroli warunków odpowiadania, nie wiadomo nawet, kto wypełnił i w jakich okolicznościach.

Częściej stosuje się wywiady ustne - za pośrednictwem ankietera, próba jest zrealizowana w większym procencie, ale ludzie chcą dobrze wypaść, powszechną tendencją jest zawyżanie wykształcenia.

Istnieje system kontroli pracy ankietera, który ma służyć rzetelności badań:

1. kontrola statystyczna - badanie jak mają się wyniki badań jednego ankietera w stosunku do średniej - przeciętnej, uzyskiwanej od innych ankieterów;

2. kontrola pocztowa - odsetek badanych jest drogą pocztową - czy był ankieter, jak to długo trwało, czy było sympatycznie;

3. kontrola w terenie - ustalenie, czy wywiad się odbył.

Metody te pozwalają wyeliminować nierzetelności.

Badania obserwacyjne.

Techniki obserwacyjne - są wykorzystywane w psychologii, pedagogice, socjologii.

Żeby obserwować trzeba włączyć umysł.

• Obserwacja musi być podporządkowana jakiemuś pytaniu.

• Obserwacja musi być zaplanowana i systematycznie zanotowana (notatki, video, magnetofon).

• Warunki rzetelności i trafności muszą być zapewnione.

Zalety obserwacji:

• niereaktywna - nie wymaga współpracy z badanym,

• znika luka pomiędzy deklaracją a zachowaniem (w wywiadzie tylko zbieramy deklaracje, w obserwacji - skupiamy się na zachowaniu,

• Nadają się do badania zachowań rutynowych, podświadomych.

• Może być zastosowana tam, gdzie współpraca jest niemożliwa (trzylatkowie, zwierzęta).

• Obserwacje pozwalają rozszerzyć nasze rozumienie pewnych zjawisk.

• Obraz jest bardziej bogaty, konkretny, pozwala dojrzeć więcej.

Teksty - ludzkie wytwory - komunikaty wytwarzane przez ludzi - analiza dokumentów urzędowych, statystyk.

Przeprowadzanie eksperymentów.

Najszlachetniejsza technika badawcza - bo pozwala zbadać związki przyczynowe.

---