WYKŁAD I
PSYCHOLOGIA REWALIDACYJNA - część psychologii klinicznej. Zajmuje się problematyką osób niepełnosprawnych, upośledzonych umysłowo, przewlekle chorych, z ubytkami któregoś ze zmysłów, zaburzeniami mowy (problematyka logopedyczna), uszkodzonymi narządami ruchu oraz resocjalizacją.
OLIGOFRENOPSYCHOLOGIA (oligofrenia od oligoz - mały i fren - umysł, pojęcie to wprowadził Kraepelin na pocz. XXw) - psychologia osób upośledzonych umysłowo
Def. UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO:
Niedorozwój umysłowy oznacza funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej. Upośledzenie to powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie zdolności przystosowania się. (Clark, Clark)
Upośledzenie umysłowe jest to stan niedostatecznej sprawności intelektualnej. Powstaje w skutek niedorozwoju bądź uszkodzenia we wczesnym okresie rozwojowym tkanki mózgowej.
Niedorozwój umysłowy nie jest jednostką nozologiczną (chorobową), ale niejednorodną grupą zaburzeń umysłowych wywołanych przez różne czynniki przyczynowe o różnym mechanizmie patogennym, o niejednakowym obrazie morfologicznym, klinicznym i przebiegu. Dlatego nie jest sprawą prostą zdefiniowanie, opisanie i zakwalifikowanie poszczególnych zaburzeń objętych wspólną nazwą „niedorozwój umysłowy”
Grupy definicji upośledzenia umysłowego:
o charakterze psychologicznym - wymienia się różne kryteria upośledzenia umysłowego
Tredgold wyróżnia trzy kryteria
- ocena wyników w nauce szkolnej
- ocena inteligencji
- ocena przystosowania biologicznego i społecznego
Oligofrenia to stan w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju.
Doll Edgar wyróżnia sześć kryteriów upośledzenia umysłowego:
- niedojrzałość społeczna
- niska sprawność umysłowa
- opóźnienie rozwojowe
- zahamowanie
- pochodzenie konstytucjonalne
- nieodwracalność upośledzenia
Jan Mazurkiewicz (polski psychiatra), wyróżnia trzy kryteria:
- kryterium psychologiczne - poziom funkcjonowania uwagi (stopień jej rozproszenia) i mowy (różnego rodzaju zaburzenia)
- ewolucyjne - porównanie poziomu rozwoju umysłu dziecka upośledzonego i normalnego
- społeczne - stopień przystosowania społecznego
o charakterze prawno - administracyjnym
O charakterze medycznym - głównie zajmują się etologią i patogenezą.
Oligofrenią nazywamy wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego uniemożliwiające lub opóźniające naukę szkolną. (Korzeniowski Lucjan)
Klasyfikacja upośledzeń umysłowych:
Klasyczna (dziś nieużywana)- kliniczny charakter podziału, wyodrębnia trzy stopnie oligofrenii:
IDIOTYZM - II 0 - 19
IMBECYLIZM - II 20 - 49
DEBILIZM - II 50 - 69
Współczesna - wprowadzona przez WHO od 01.01. 1968r. Oparta jest na II i odchyleniu standardowym.
Ilorazy inteligencji w populacji są zgodne z rozkładem Gaussa.
M (x) = 100
SD (σ) = 15 (16) (odchylenie standardowe, miara dyspersj, rozproszenia; opisuje jak wyniki w populacji odchylają się w stosunku do średniej)
II jest równy 100 gdy wiek inteligencji jest równy wiekowi życia!!!
II od 86 do 115 - inteligencja przeciętna, o jedno odchylenie standardowe na + i - od średniej, obszar największego zagęszczenia wyników; 68,26% populacji (2/3)
II od 71 do 85 - inteligencja niższa niż przeciętna, o dwa odchylenia standardowe na lewo od średniej; 12,5% - 13% populacji.
Takie dzieci kieruje się do nauczania normalnego, tzw. szeroka norma. Dzieci te mają jednak często problemy w szkole, nauka sprawia im dużo trudności, często wagarują i czują się wyobcowane). W tej grupie znajduje się dużo dzieci zaniedbanych wychowawczo (brak odpowiedniej stymulacji do rozwoju we wczesnym dzieciństwie) W ty, wypadku trzeba przeprowadzić dokładny wywiad środowiskowy
II od 56 do 71 - upośledzenie w stopniu lekkim (daw. debilizm), o trzy odchylenia standardowe na lewo od średniej; 2,5% - 3% populacji
Dzieci kierowane są do nauczania specjalnego składającej się z 6-letniej podstawówki, 3-letniego gimnazjum i szkoły zawodowej. Nauka prowadzona jest wg. specjalnych programów z dużym nastawieniem na rozwój motoryki i uzawodowienie. Dzieci te maksymalnie osiągają stadium myślenia konkretnego osiągane przez dzieci zdrowe do 12r.ż. Nie osiągają poziomu formalnego, ale występują przejawy myślenia abstrakcyjnego.
Dziecko jest uznawane za upośledzone nawet jeśli posiada jakieś specjalne uzdolnienia, ponieważ inteligencja to zdolności ogólne.
II od 41 do 55 - upośledzenie w stopniu umiarkowanym. O cztery odchylenia standardowe na lewo od średniej. Możliwości rozwojowe są takie jak u dziecka normalnego do 7-go roku życia. Dzieci kierowane są do odpowiedniego zakładu ze specjalnym nauczaniem (nie do tych samych szkół specjalnych co te wyżej), dawniej nazywane szkołami życia, dziś nauczanie specjalne - elementarne (6-letnia podstawówka, 3-letnie gimnazjum, niektóre dzieci mogą iść do zawodówki i uczyć się pełnienia jakichś funkcji pomocniczych np. pomoc kuchenna czy praca w zieleni miejskiej) Poziom myślenia przedoperacyjnego (jak dzieci w przedszkolu), brak zdolności do myślenia konkretnego (nie pojmują odwracalności). Nacisk na rozwój ruchowy, percepcję zmysłową, koordynację wzrokowo - ruchową. Po ukończeniu szkoły kierowane są do zakładów terapii zajęciowej.
II od 26 do 41 - upośledzenie w stopniu znacznym, o pięć odchyleń standardowych w lewo od średniej. Poziom rozwoju nie przekracza poziomu dziecka 5-letniego. Myślenie przedoperacyjne. Tak jak dzieci z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym przechodzą nauczanie specjalne a potem kierowane są do placówek terapii zajęciowej (różnego rodzaju pracownie stolarskie, wikliniarskie, kucharski. Dochody z kiermaszy są przeznaczane na kieszonkowe dla wychowanków, wspólne wyjazdy itp.)
Dzieci upośledzone w stopniu umiarkowanym i znacznym dawniej określano mianem imbecylizm.
II pon. 26 - upośledzenie w stopniu głębokim (daw. idiotyzm), o sześć odchyleń standardowych w lewo od średniej. Rozwój nie przekracza poziomu 3 roku życia dziecka normalnego. Poziom myślenia sensoryczno - motorycznego. Ćwiczy się motorykę i percepcję wzrokową za pomocą warunkowania instrumentalnego (nagradzanie dziecka za poprawne wykonanie czynności by dziecko ją powtarzało), np. 3 -miesięczny program nauki ścielenia łóżka. Dzieci uczy się aż do skutku nawet jeśli to trwa bardzo długo.
Trzy ostatnie grupy upośledzenia umysłowego stanowią razem 0,5% populacji.
II od 115 do 130 - inteligencja wyższa niż przeciętna, o dwa odchylenia standardowe na prawo od średniej; 12,5% - 13% populacji
II od 130 do 145 - inteligencja wysoka, o trzy odchylenia standardowe na prawo od średniej; 2,5% - 3% populacji
II pow. 145 - inteligencja bardzo wysoka, genialna, o cztery i więcej odchylenia standardowe na prawo od średniej; 0,5% populacji
WY II
Badania etiologii upośledzenia umysłowego:
I. choroby recesywne - przekazywane przez oboje rodziców
związane z nieprawidłową przemianą materii (białe, cukrów lub tłuszczy) - dziś nie są już tak groźne jak kiedyś, ale nadal występują.
ZWIĄZANE Z NIEPRAWIDŁOWĄ PRZEMIANĄ TŁUSZCZY:
ZWYRODNIENIE MÓZGOWO - PLAMKOWE - w obrębie tkanki nerwowej w wyniku złej przemiany materii odkładają się substancje tłuszczowe, co prowadzi do zaniku komórek nerwowych. Proces degeneracji obejmuje również siatkówkę oka (bo to błona nerwowa). Wyróżniamy dwie postacie tej choroby: - POSTAĆ DZIECIĘCA (CHOROBA TAY-SACHSA) - rozpoczyna się w drugiej połowie 1r.ż., charakteryzuje się głębokim upośledzeniem umysłowym, występowaniem niedowładów i porażeń u dziecka oraz narastającą ślepotą. Zwykle kończy się śmiercią w 2r.ż. - POSTAĆ MŁODZIEŃCZA (CHOROBA SPIEL-MEJER-FACHT) - rozpoczyna się między 14 a 16stym r.ż. Objawy analogiczne jak w postaci dziecięcej, tylko przebieg jest wolniejszy, Zgon między 5tym a 10 tym rokiem trwania choroby.
GARGOLIZM (MASZKARONIZM) - opisana w 1917; zanik komórek nerwowych na skutek rozwoju tkanki tłuszczowej, występuje upośledzenie różnego stopnia, często głębokie. Objawy pojawiają się często już w okresie niemowlęcym: karłowaty wzrost, duża i krótka czaszka, twarz szeroka ze zgrubiałymi rysami, kończyny krótkie, napięte powłoki brzuszne, często wada serca, powiększona śledziona i wątroba
CHOROBA NIEMANNA - PICKA - proces chorobowy zaczyna się już kilka miesięcy po urodzeniu, upośledzenie przeważnie głębokie; kolejne objawy: zaburzenia rozwoju psychoruchowego dziecka, zaburzenia widzenia, szybkie wyniszczenie organizmu. Śmierć ok. 3r.ż.
CHOROBA GAUCHERA - ujawnia się między 2 a 4r,ż., niedorozwój w stopniu głębokim; u dzieci pojawia się schorzenie wątroby, śledziony, węzłów chłonnych; zaburzenia motoryki, często sztywność odmóżdżeniowa (zanik reakcji organizmu na bodźce - nie odczuwają bólu i mogą np. walić głową w ścianę)
ZWIĄZANE Z NIEPRAWIDŁOWĄ PRZEMINĄ BIAŁEK:
FENYLOKETONURIA - opisał ją Rolling w 1934r.; brak enzymu hydroksylazy fenyloalaniny, który wytwarzany jest przez wątrobę. Nie następuję tu przemiana fenyloalaniny w tyrozynę i u dziecka w moczu i krwi powstaje kwas fenylopirogronowy, który ma działanie toksyczne. Objawy: rozpoczynają już w kilka tygodni po urodzeniu, biała skóra pozbawiona pigmentacji, jasna barwa włosów i oczu, mała czaszka, specyficzny zapach moczu i potu (mysi, wilczy), często występuje padaczka, zaburzenia motoryki. Upośledzenie w stopniu głębokim (ok. 65%), umiarkowanym i znacznym (ok. 32%) i lekkim (ok. 3%). Trucicielem dziecka jest mleko matki (dalsze karminie powoduje rozwój choroby). Wczesne wykrycie i zastosowanie odpowiedniej diety chroni dziecko przed rozwojem choroby i upośledzeniem umysłowym. Nie leczona kończy się śmiercią. Istnieją dwie metody wykrywania fenyloketonurii: - metoda pieluszkowa - jak zadziałanie na mocz dziecka chlorkiem żelaza spowoduje, że zabarwi się ona na ciemnozielono -metoda przez badanie krwi - wokół krwinki dziecka tworzy się otoczka bakteryjna (fenyloalanina jest dobrą pożywką dla bakterii.
CHOROBA SYROPU KLONOWEGO (MENKESA) - nazwa pochodzi od zapachu moczu dziecka; objawia się natychmiast po urodzeniu; Objawy: upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim, padaczka, zaburzenia motoryki
ZWIĄZANE Z NIEPRAWIDOWĄ PRZEMIANĄ CUKRÓW:
GALAKTOZEMIA - brak enzymu umożliwiającego przemianę galaktozy w glukozę. Galaktoza gromadzi się we krwi, płynie mózgowo - rdzeniowym i mózgu co prowadzi do obrzęku mózgu, uszkodzenia wątroby, nerek, upośledzenia w stopniu głębokim, zaburzeń wzroku i padaczki. W związku z niezdolnością organizmu do rozkładu galaktozy, przy karmieniu mlekiem galaktozemię stwierdza się już po urodzeniu, gdy w moczu i krwi dziecka wzrasta poziom galaktozy. Terapia i prawidłowa dieta zapobiegają rozwojowi choroby.
II. Choroby sprzężone z płcią - recesywne wywołane działaniem nieprawidłowych genów znajdujących się na chromosomie X. Chorują mężczyźni a kobiety są nosicielkami.
ZESPÓŁ LŌWEGO (ZESPÓŁ OCZNO - MÓZGOWO - NERKOWY) - upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim; karłowaty wzrost dzieci, krzywicze zmiany kości, objawy występują już po urodzeniu dziecka.
MOCZÓWKA PROSTA NERKOPOCHODNA - wydalaniu znacznych ilości rozcieńczonego moczu towarzyszy nadmierne pragnienie; rozpoczyna się w niemowlęctwie; objawy: karłowatość, zmiany krzywicze w układzie kostnym, bóle w stawach, upośledzenie umysłowe wszystkich stopni
III. Choroby wywołane abberacjami chromosomalnymi:
ZESPÓŁ DOWNA - opisał go Dawn w 1866r; przyczyną jest trisomia 21 pary chromosomów, translokacja chromosomu 21 pary lub jego fragmentu na inny chromosom lub mozaika (jedne komórki posiadają prawidłową liczbę chromosomów a inne złą). W każdym wypadku występuje upośledzenie umysłowe, najczęściej umiarkowane i znaczne (75%), głębokie (20%) i lekkie (5%). Choroba zostaje zdiagnozowana w pierwszym roku życia lub jeszcze przed urodzeniem (badania prenatalne). Choroba nazywana mongolizmem ze wzgl. Na charakterystyczne cechy zewnętrzne dziecka: szeroka twarz, wąskie szpary oczne, fałda w wewnętrznym kącie oka (fałda mongolska), krótki nos, często niedorozwinięta szczęka, wystająca żuchwa, grube wargi (zwłaszcza dolna), wzmocnione ślinienie (język się ni mieści w ustach bo jest duży i gruby tzw. marchewkowaty), wada wymowy w formie dyslalii, uszy małe, często małżowina zdeformowana, zęby nieprawidłowo rozstawione, włosy suche, skóra sucha i szorstka, na policzkach rumieniec, czaszka mała, potylica często spłaszczona, karłowaty wzrost, na dłoni często małpia bruzda, ruchy dziecka są niezgrabne, mało precyzyjne, wiotkość mięśni i stawów, skłonność do infekcji górnych dróg oddechowych, wady krążenia, często wrodzona wada serca w formie niedotykania zastawek, głos ochrypły, gardłowy, mowa niewyraźna lub jej brak, czasem niedorozwój krtani, są to dzieci dobrotliwe, spokojne, nie powodują kłopotów wychowawczych, „lepkie” uczuciowo, mają zdolności naśladowcze, , łatwo się przywiązują. Dzieci te różnie się rozwijają imają różne możliwości w zależności od posiadanych wad. Ważne jest ich uzawodowienie i nauczenie samodzielności.
ZESPÓŁ MIAŁCZĄCEGO KOTA - skutek braku części chromosomu 5, nieprawidłowa budowa krtani - głos krzykliwy, charakterystyczny dla miauczącego kota; upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i znacznym, rzadziej w stopniu głębokim.
IV. Związane z aberracją chromosomów płciowych:
ZESPÓŁ TURNERA XO - 45 chromosomów, występuje u kobiet, objawy: niski wzrost, spłaszczona potylica, krótki kończyny górne i dolne (kabłąkowate w wyglądzie), może występować upośledzenie umysłowe ale nie musi, niedostatecznie rozwinięte wtórne cechy płciowe (nie osiągają pełnej dojrzałości płciowej) zajmuje się nimi endokrynolog
ZESPÓŁ KLINEFELTERA - upośledzenie może występować, ale nie musi, wysoki wzrost, długie i cienki kończyny, niedorozwój krtani, niedorozwój wtórnych cech płciowych.
OLIGOFRENIA UWARUNKOWANA PRZEZ CZYNNKI WRODZONE:
Infekcje przedporodowe - proces zapłodnienia był prawidłowy
- różyczka - choroba wirusowa, przebyta we wczesnym okresie ciąży przez matkę jest niebezpieczna dla płodu; prawdopodobnie wirus przenika do płodu z krwioobiegu matki. Symptomatologia oligofrenii różyczkowej ma wiele cech typowych: niedorozwój umysłowy przeważnie głęboki, wady rozwojowe - szczególnie narządu wzroku, narządów wewnętrznych (serce); często stwierdza się małoocze, zaburzenia słuchu; występują objawy niedorozwoju ogólnego - niska waga, niski wzrost, wady rozwoju kośćca, małogłowie (mikrocefalia) oraz liczne wady neurologiczne.
- cytomegalia - choroba wirusowa, kliniczny obraz choroby u noworodków cechuje obecność żółtaczki, powiększenie wątroby i śledziony, często drgawki; chorobę stwierdza się po urodzeniu dziecka. Opanowana przez medycynę.
- kiła wrodzona - opanowana medycznie (nie dochodzi już dziś do ostatnich jej stadiów),powodują ją krętki blade; jeżeli matka jest zakażona kiłą dochodzi do uszkodzenia płodu co często powoduje poronienie; jeżeli dziecko się urodzi ma ono nieprawidłową budowę fizyczną i zaburzenia psychiczne, objawy pojawiają się w pierwszych miesiącach życia; upośledzenie głębokie; dziecko często nie reaguje na bodźce, występuje niepokój ruchowy, w budowie ciała stwierdza się dysplastyczność (zniekształcenia czaszki, tułowia, kończyn), często ślepota, głupota, liczne wady narządów wewnętrznych Nie leczona u dorosłego prowadzi do postępującego porażenia, które powoduje zanik komórek nerwowych (na ich miejsce tworzą się glejowate) co powoduje otępienie.
- toksoplazmoza - choroba odzwierzęca, przenoszona przez pierwotniaki toksoplazmagondi, które zarażają gryzonie które przenoszą je na inne zwierzęta - głównie koty, a one na człowieka.
Nie ma ewidentnych i jednoznacznych objawów, ale występują częste poronienia, porody martwe, urodzenie dziecka upośledzonego umysłowo. Powoduje duże spustoszenie w organizmie, działa szkodliwie na układ nerwowy rozwijającego się dziecka. W drugiej połowie ciąży choroba nie jest tak groźna. Po wyleczeniu kobieta może rodzić zdrowe dzieci.
WY III
Inne czynniki zewnętrzne, które zagrażają płodowi:
- działanie niektórych leków - psychotropowe, antybiotyki, leki hormonalne, przeciwbólowe (obniżają odporność organizmu)
- przebywanie matki w wysokiej temperaturze, w środowisku szkodliwym, narażenie na promieniowanie RTG - poronienie lub wady rozwojowe
- zatrucie matki CO, związkami ołowiu, fosforu, alkoholem - uszkodzenie układu nerwowego dziecka; stopień uszkodzenia zależny jest od czasu działania szkodliwych czynników (zwłaszcza do 2 miesiąca ciąży); alkohol powoduje też małowartościowość komórek rozrodczych
- czynniki nieprzewidywalne np. porażenie piorunem - może uszkodzić OUN i spowodować zahamowanie rozwoju!
- nikotyna - niska waga urodzeniowa, zaburzenia rozwoju psycho - ruchowego
- przeżycia psychiczne w czasie ciąży - poważne stresy, lęki, udział w katastrofie - zaburzeni rozwoju psycho - ruchowego dziecka
- choroby zakaźne przebyte we wczesnym okresie rozwojowym - zapalenie mózgu, opon mózgowych np. po ukąszeniu przez kleszcza
-uderzenia, wypadki, uszkodzenia mechaniczne
- zaburzenia immunologiczne - niezgodność czynnika Rh - matka Rh-, płód Rh+, w krwi matki powstają przeciwciała anty-Rh i przenikając do krwi płodu powodują hemolizę czerwonych krwinek co podnosi poziom bilirubiny w surowicy krwi. Nadmiar bilirubiny działa toksycznie na płód - zaburza metabolizm komórkowy, zdolność do przyswajania tlenu. Dzieci z konfliktu po urodzeniu mają objawy żółtaczki, której wynikiem w przypadku powikłań może być upośledzenie umysłowe, głuchota lub ślepota, zaburzenia motoryki u dziecka, zaburzenia statyczne, niski próg bólu, zwiększona pobudliwość emocjonalna.
1 przypadek na 690 porodów, ale obecnie jest to opanowane przez medycynę
- urazy fizyczne w okresie ciąży (upadek, uderzenie, ciężka praca kobiety)
- urazy okołoporodowe - ciężki poród z martwicą, dziecko długo cucone po porodzie i nie dotlenione, poród wymuszony, kleszczowy
CHOROBY UWARUNKOWANE ENDO I EGZOGENNIE:
KRETYNIZM = MATOŁECTWO -
- egzogenna - na skutek braku jodu w glebie lub wodzie pitnej; zaburzenia funkcjonowania tarczycy - wole - możliwe upośledzenie umysłowe; zapobiega się przez jodowanie soli spożywczej
- endogenna - dziedziczenie recesywne, uszkodzenie tarczycy w okresie wczesnorozwojowym przed urodzeniem lub w okresie niemowlęcym
Objawy: niski wzrost, szarożółta skóra, grube rysy twarzy, nadęte usta (grube wargi), chrapliwy głos, chód kaczkowaty, skłonność do infekcji szczególnie górnych dróg oddechowych, wady narządów wewnętrznych, zaburzenie krążenia, upośledzenie często znaczne lub głębokie
WODOGŁOWIE - MAKROCEFALIA - powstaje w przebiegu wielu różnych chorób, w komorach mózgu gromadzi się nadmiar płynu mózgowo - rdzeniowego co prowadzi do rozszerzania się tych komór i uszkodzenia tkanki mózgowej co powoduje najczęściej głębokie upośledzenie umysłowe.
Objawy: powiększony i kulisty kształt głowy, uwypuklone czoło, płytkie oczodoły, uwypuklone ciemiączko o powiększonych rozmiarach, twarz trójkątna i bardzo mała w porównaniu do mózgoczaszki, skóra cienka, na skroniach prześwitująca sieć żylna; prawe we wszystkich przypadkach uszkodzenie tkanki mózgowej - niedowłady kończyn górnych i dolnych, uszkodzenie nerwów czaszkowych (wzrokowego, słuchowego, twarzowego). Wodogłowie często powiększa się spontanicznie i ujawnia się w pierwszych miesiącach życia. Dziś jest leczone i można nawet zapobiec upośledzeniu (reguluje się poziom płynu mózgowo rdzeniowego i nie dochodzi do powiększenia się komór)
MAŁOGŁOWIE = MIKROCEFALIA - jego etiologia i patogeneza może być różna: mikrocefalia prawdziwa - przypadki uwarunkowane genetycznie o dziedziczeniu recesywnym - nieprawidłowy rozwój poszczególnych struktur mózgowych, mała czaszka, niska waga mózgu (220-950g), szybkie kostnienie pokrywy czaszki i ciemiączek, upośledzenie w stopniu umiarkowanym, znacznym lub głębokim.
Próba leczenia - zdejmuje się pokrywy czaszki by mózg miał możliwość prawidłowego rozwoju i nakłada się na głowę hełm z którym dziecko chodzi; po zakończeniu wzrostu mózgu czaszkę z powrotem się zakrywa - prawidłowy rozwój mózgu i brak upośledzenia. Jest to bardzo długotrwały proces.
mikrocefalia celebropatyczna - uwarunkowana czynnikami zewnątrzpochodnymi - po urazach, przebytych chorobach zakaźnych, dodatkowo: niedowłady, porażenia kończyn, napady drgawkowe.
Badania psychologii oligofrenii:
Początki w XIX:
W 1882 roku Freyer opublikował książkę pt. Mózg dziecka
W 1893 Sully zorganizował Brytyjskie Towarzystwo do badania nad dzieckiem
W 1896 Bittmer otworzył w Filadelfii pierwszą klinikę dla dzieci nieprzystosowanych, w której rowadził badania nad dziećmi upośledzonymi umysłowo, opisywał ich zachowanie w różnych sytuacjach, analizowano przyczyna zaburzeń - długotrwała obserwacja jako metoda diagnostyczna; analizowano również historię życia, środowisko dziecka i możliwe uwarunkowania, które doprowadziły do upośledzenia
Szeroki zakres badan w XX:
Wygotski, Piaget; europejczycy: Miller?, Gezel?, Cattel -
powstały pierwsze testy do badań psychologicznych - pierwszy w 1905r test stworzony przez Binneta by badać rozwój umysłowy dziecka na zlecenie władz francuskich. Była to bardzo dobra metoda, która selekcjonowała dzieci z problemami w nauce. Binnet wprowadził pojęcie: wiek rozwoju, który oceniano na podstawie badań i porównywano z wiekiem życia. Therman w 1912 roku przetłumaczył test na angielski oraz dodał nowe próby i badania do badania młodzieży i dorosłych i opublikował zmienioną wersję w 1916r (test Binneta - Thermana). W tym teście oprócz wieku umysłowego obliczano IQ (nazwę wprowadził Stern).
- w 1937 wersja Therman - Meryll - można badać rozwój od 2r.ż. do trzeciego (najwyższego) poziomu inteligencji. Test zawierał 129 zadań i miał dwie wersje: L i M.
- Znów go udoskonalano i w 1960 opracowano wskaźniki rozwoju osobowości - ciągle używany na zachodzie; od 2r.ż. do dorosłych o najwyższym poziomie inteligencji. Większość zadań werbalna, więc bada bardziej inteligencję skrystalizowaną.
Jako pierwszy uwagę na potrzebę badania dzieci upośledzonych zwrócił Vermeyler. Na podstawie badań testowych i obserwacji w 1925r wyróżnił dwie grupy i kilka typów tzw. dzieci debilnych:
debil harmonijny:
Typy:
- bierny
- zrównoważony
- aktywny
- infantylny
debil dysharmonijny:
Typy:
- emotyczny
- niestały
-głuptak
Typologia ta spotkała się z wieloma zarzutami, ale stała się bodźcem do dalszych badań nad kształtowaniem się osobowości dzieci upośledzonych umysłowo.
WY IV
Prof. U. Ekert:
DZIECKO GŁUCHE = NIESŁYSZĄCE - dziecko u którego wada słuchu jest tak znaczna, że nie pozwala przy dzisiejszym stanie środków technicznych na odbiór informacji droga słuchową i uniemożliwia nauczenie się mowy ustnej droga naturalną tj przez naśladowanie mowy słyszanej z otoczenia.
DZIECKO NIEDOSŁYSZĄCE - z wadą słuchu, która umożliwia jednak odbieranie informacji drogą słuchową za pomocą aparatu słuchowego lub bez niego. Może nauczyć się mowy metodą naturalną.
Nie używa się już pojęcia głuchoniemy. Dawniej łączono głuchotę z niemotą, a obecnie rozwój techniki pozwala na opanowanie mowy przez dzieci głuche?
Myklebust:
NIESŁYSZĄCY - osoba, u której wada słuchu jest tak poważna, że zmysł słuchu jest nieczynny i kształtowanie się normalnego mówionego języka jest niemożliwe.
NIEDOSŁYSZĄCY bądź OSOBA Z RESZTKAMI SŁUCHU - taka, której zmysł słuchu jest uszkodzony ale czynny i rozwój mówionego języka jest możliwy.
Klasyfikacja głuchoty wg Myklebusta:
4 zasadnicze aspekty składające się na problem klasyfikacji głuchoty:
1. stopień utraty słuchu oceniany w decybelach:
- lekki od 27 do 40 db
- łagodny 41 do 55
- umiarkowany 56 do 76
- ciężki 77 - 90
- krańcowy 91 i więcej
moment wystąpienia głuchoty:
- wrodzona - gdy dziecko rodzi się głuche
- nabyta - wszystkie inne przypadki
etiologia głuchoty:
- egzogenna -
- endogenna (dziedziczna) -
Głuchoty dziedzicznej nie należy identyfikować z głuchotą wrodzoną. Dziecko może urodzić się głuche lub niedosłyszące jeśli zaburzenie słuchu powstanie w życiu płodowym na skutek urazu, zatrucia lub choroby matki. Podział na wrodzoną i nabytą dotyczy momentu wystąpienia choroby, a nie jej przyczyny. Możemy więc spotkać się z przypadkiem głuchoty, która jest wrodzona a nie jest dziedziczna. Aby uniknąć niejasności i błędów Myklebust proponuje podział głuchoty biorąc pod uwagę przyczynę, która ją wywołała. Proponuje on nazwać głuchotą dziedziczą - wewnątrzpochodną endogenną, a do głuchoty zewnątrzpochodnej (egzogennej) zaliczyć inne przypadki wywołane innymi przyczynami niż dziedziczne.
Głuchota dziedziczna to 10 - 15%.
miejsce uszkodzenia:
- percepcyjna - obejmuje przypadki spowodowane przez uraz, niedorozwój lub chorobę zakłócającą normalne funkcjonowanie ucha wewnętrznego
- przewodzeniowa - wywołana zaburzeniami funkcjonowania ucha środkowego
- centralna - gdy uszkodzony jest nerw słuchowy i ośrodki słuchowe w mózgu (płat skroniowy)
W medycynie najczęściej stosowane jest kryterium anatomiczno - lokalizacyjne. Podstawą jest miejsce uszkodzenia analizatora słuchowego. Głuchota:
przewodzeniowa - gdy zaburzona czynność aparatu przewodzącego ucha zewnętrznego i środkowego
odbiorcza - głuchota obwodowa gdy uszkodzenie dotyczy odbiorczego odcinka narządu słuchu tj ślimaka i nerwu słuchowego. Może być też głuchota centralna, gdy uszkodzenie dotyczy centralnego odcinka analizatora słuchu tj szlaków nerwowych i odcinków w mózgu.
mieszana - spowodowana jednoczesnym uszkodzeniem aparatu przewodzącego i odbiorczego.
Ze wzgl na etiologię w medycynie wyróżnia się głuchotę:
dziedziczną - która występuje jako cecha dominująca lub recesywna
wrodzoną - której przyczyną mogą być choroby matki w ciąży, czynniki toksyczne, zaburzenia chromosomalne
nabyta - powstała w trakcie porodu lub w życiu osobniczym
Klasyfikacja uniwersalna obowiązująca na całym świecie - opracowana przez Międzynarodowe Biuro Audiofonologii i bierze klasyczne…… i opiera się na Herzach:
500Hz, 1000, 2000, 4000Hz (niedosłuch prelingualny)
Dodaje się te wartości w decybelach i dzieli przez cztery. Brak reakcji ustala się jako 120db ubytku. Oblicza się to dla każdego ucha oddzielnie. Przy klasyfikacji zaburzenia bierze się pod uwagę słyszalność dla lepszego ucha.
Klasyfikacja obejmuje 5 stopni (przyjętych przez Wito?)
1 - normalny i zbliżony do normy możliwości percepcji słuchowej. Ubytek słuchu nie przekracza 20 decybeli; odbiór dźwięków mowy prawidłowy
2 - lekki ubytek słuchu - próg pobudliwości słuchowej (ubytek 21 - 41 decybeli). W percepcji mowy nie wszystkie elementy są rozpoznawane
3 - średni ubytek słuchu (41 - 70 decybeli). Znaczna część dźwięków mowy nie jest słyszana.
4 - znaczny stopień ubytku słuchu (71 - 90); mowa odbierana przy silnej głośności
5 - głęboki ubytek słuchu - utrata słuchu ponad 90 decybeli i więcej. Zupełny brak percepcji mowy.
Przyjęto, że osoby z lekkim i średnim ubytkiem to słabo słyszące, a te ze znacznym i głębokim to nie słyszące. Klasyfikacja ta jest podstawą do oceny ubytku słuchu u dzieci i dorosłych.
Fala akustyczna biegnie i powoduje drganie błony, kowadełka i młoteczka, potem ucho środkowe, pobudzenie nerwu w narządzie Cortiego, zamiana fali akustycznej na elektryczną, która nerwem biegnie do mózgu.
Badanie słuchu za pomocą audiometrii słownej (przy pomocy słów, szeptem) lub tonalnej (za pomocą audiometra, najpierw w jedno ucho, potem w drugie, najpierw przewodnictwo powietrzne a potem kostne. Audiometr bada głuchotę przewodzeniową. Badamy tez przewodnictwo odbiorcze - zakłada się słuchawkę audiometra na wyrostek sutkowaty i nadajemy tony czyste. Poprzez przewodnictwo kostne oceniamy ubytek słuchu (głuchota odbiorcza).
Stachyra „Zdolności poznawcze i możliwości umysłowe uczniów z uszkodzonym słuchem”
Język migowy oparty jest na gestach i znakach. Ma charakter pozycyjny: podmiot, orzeczenie, dopełnienie. W mówionym języku polskim te części zdania występują w różny miejscu. Migowy nie ma fleksji i jest ubogi w części nie odmienne (przyimki, zaimki, przedrostki np. kochać a zakochany) np. „pies idzie za panem” Dzieci głuche malowały najpierw psa a potem pana, bo w takiej kolejności występowali w zdaniu, a dzieci nie rozumieją słów: za, pod, ponad
WY V
Procesy poznawcze u dzieci z uszkodzonym słuchem:
myślenie - robiono wiele badań metodą Piagetowską nad procesem klasyfikowania i uogólniania u nie słyszących w USA, Anglii, Polsce, Rosji. Najczęściej stosowano techniki konkretne - klocki Piagetowskie (wykrywano kryterium kształtu, koloru, wielkości), a u dzieci starszych i młodzieży badania eksperymentalne (w celu zbadania konkretnego i abstrakcyjnego myślenia):
TEST GOLDSTEINA - SCHERERA
(prof. Stachyra tez robił nim badania)
Stosowany dla celów klinicznych, do oceny jak tworzą się pojęcia u osób z uszkodzeniami mózgu i chorych psychicznie; do określenia jak wygląda rozkład pojęć ogólnych i czy w ogóle chorzy są zdolni do ich tworzenia i rozumienia); do badania umiejętności klasyfikowania u ludzi nie słyszących.
Badanie składa się z 2 serii (form)
1. badany ma zestaw przedmiotów (są to konkrety - 33 przedmioty). Prof. Stachyra zaadaptował go do badania głuchych dzieci polskich (48 elementów, np. duże i małe sztućce, pudełko po zapałkach; przedmioty z metalu, szkła, zwierzęta, pokarmy, czerwone, zielone). Rozkładamy przed dzieckiem wszystkie przedmioty, które są wymieszane. Wybieramy jeden przedmiot, dajemy go dziecku i prosimy by wybrało wszystkie inne przedmioty do niego podobne (np. dajemy mu ostkę cukru i dziecko by wykonać nasze polecenie musi znaleźć dla niej pojęcie nadrzędne - np. pokarmy, białe rzeczy, prostokątne - i je nazwać. Musi więc wykonać operacje klasyfikacji i uogólnienia). Po dobraniu jednego zestawu, przedmioty znów mieszamy i dziecko ma dokonać nowej klasyfikacji z innym przedmiotem. Małe dzieci często wybierały to co znajdowało się najbliżej lub znały przeznaczenie rzeczy, ale nie potrafiły podać pojęć nadrzędnych (np. kostka cukru - jest do jedzenia) = charakter skojarzeniowy. Gdy znały przeznaczenie rzeczy to zwykle dobrze dobierały pozostałe. Posiadały więc umiejętność klasyfikowania (aspekt skojarzeniowy), a nie potrafiły prawidłowo uogólnić (aspekt empiryczny). Dzieje się tak ponieważ dzieci głuche mają wąski zakres pojęć, a kategorie ogólne są abstrakcyjne, więc nie można ich dokładnie dzieciom pokazać by mogły je prawidłowo zrozumieć i przyswoić (np. nie ma jednostkowego przedmiotu, który się nazywa: pokarm; jest to grupa różnych przedmiotów). Nie potrafią zrozumieć pojęcia klasy przedmiotów.
Głusi nie rozumieją przyimków (pod, nad) i nieodmiennych części mowy, ponieważ nie występują one w mowie migowej. Brak pojęć negatywnie wpływa na rozwój myślenia, bo człowiek myśli słowami.
2.Badający zestawia klasę przedmiotów a dzieci mają podać do nich pojęcie nadrzędne. To było dla dzieci trudniejsze (wcześniej dobierały przedmioty pod względem antycypowanego pojęcia a teraz musiały je wymyślić do już gotowego zestawu)
Badania prof. Stachyry:
- uczniowie klasy 8 szkoły dla nie słyszących wykonywali zadanie klasyfikowania jak uczniowie 6 klasy szkoły dla słyszących; natomiast poprawność uogólniania słownego była u nich na poziomie uczniów 2 - 3 klasy szkoły zwykłej.
Ocena sprawności umysłowej i intelektualnej dzieci nie słyszących - większość pozostaje na poziomie myślenia konkretnego ze względu na mniejszy rozwój mowy. Występują przejawy myślenia abstrakcyjnego ale materiał musi mieć charakter konkretny, by przy pomocy percepcji wzrokowej dziecko dokonywało porównań i operacji abstrakcyjnych. Badania nad myśleniem głuchych mówi nam jak ważny jest rozwój mowy i pojęć w rozwoju intelektualnym i poznawczym człowieka.
SKALA COLUMBIJSKA - test powstał na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku głównie dla dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym ale też dla głuchych mających problemy z kontaktem słownym. Służy do badania dojrzałości szkolnej i pozwala zbadać operacje klasyfikowania. Jest to test jednorodny (cały czas bada się to samo). Zadanie dziecka polega na wyodrębnieniu z zestawu namalowanych przedmiotów jednego, który nie pasuje do pozostałych. Nie musi tego nazywać, tylko pokazuje. Test przeznaczony dla dzieci od 3-5 do 9-11lat. Najpierw dajemy trzy próbne zadania i mówimy Pokaż mi tę rzecz, która jest inna i nie pasuje do pozostałych (wersja amerykańska; w wersji francuskiej dziecko pokazuje lub nazywa) Tłumaczymy dziecku aż zrozumie na czym polega zadanie. Gdy dziecko spontanicznie poprawi swoją odpowiedź to mu ją zaliczmy. Normy w skali tenowej, centylowej i Wechslerowskiej.
Centyl = 100
Tenowa skala = 100 śr = 50 , s= 10
Stenowa = 10 śr = 5,5 , s = 2
Wersja polska zawiera 67 + 3 kartony z rysunkami, a wersja amerykańska 91 + 3. Dzieci z porażeniem mózgowym mogą odpowiadać mrugnięciami (to chyba jedyny test dla nich) Jedna instrukcja przez całe badanie jest bardzo wygodna dla dzieci głuchych. One bardzo często gdy wykryją metodę postępowania to się jej kurczowo trzymają. Obrazki w wersji polskiej i angielskiej mają różną kolejność. Dzieci jak się zgubią to potem często odpowiadają bez namysłu i wskazują byle jaki obrazek.
Do badania inteligencji dla dzieci nie słyszących skala:
Leiter
Snijders - Oomen
Grace - Arthur
Raven
Cattel (testy do inteligencji płynnej)
Bezsłowny Wechsler
Columbia
I inne
Bada się testami bezsłownymi i raczej tylko inteligencje płynna.
Porównania wyników w tescie Snijders - Oomen młodzieży w wieku 12 - 17 lat.
słyszący głusi
- wg ich własnych 106,76 107,47
norm
-wg norm dla 106,76 105,66
słyszących
Wyniki uczniów głuchych w zależności od zmiennych:
Stopień utraty słuchu
- słabo słyszący - 106,24
- nie słyszący - 108,07
Etiologia głuchoty
- endogenna 110,07 (głuche bo rodzice są głusi, nie są chore; dobre wyniki bo od wczesnego dzieciństwa posługują się językiem migowym co rozwija myślenie)
- egzogenna - 107,05
Pochodzenie społeczne (różnica istotna statystycznie)
- wieś - 102,74
- miasto - 111,5 (wcześniejsze diagnozowanie, rehabilitacja itp.)
Wykształcenie matki
- podstawowe i zawodowe - 106,38
- średnie i wyższe - 110,88
Płeć
- dziewczynki - 106,82
- chłopcy - 107,87
Badania prof. Stachyry - testem Cattela, Ravena, Linerta i wyniki z matmy - wyniki zbliżone (w stenach)
słyszące głuche
Raven 6,1 4,8
Cattel 6,4 4,8
Linert 5,6 5,3
Matma (oceny) 3,1 3,4
W Cattelu i Ravenie różnice istotne statystycznie, bo w tych testach przechodzi się od jednej zasady do drugiej.
Badania II w USA - Michel …..?
W Anglii - Braden
Rosja - Rosnowa
Polska - Konicka, Smoleńska, Nałkowski, Stachyra (najszersze i najnowsze)
Badania osobowości i sfery emocjonalnej głuchych:
- dr Łukaszewicz - nad sferą emocjonalną i postawami dzieci głuchych wobec rodziców i na odwrót
Najczęściej stosowane:
Testy preferencji barw
- test kolorowych piramid
- test wyboru kolorów Lüschera (badania Łukaszewicza i Stachyry)
Testy rysunkowe
- test drzewa
- postaci ludzkiej
- Sondiego (młodzież i dorośli; wybór zdjęć osób sympatycznych i nie sympatycznych)
Analiza wytworów działania
Eksperymenty
Skale obserwacyjne dotyczące cech osobowości
Dojrzałość społeczna:
Skala Dolla
Rozwój motoryki:
Ozierecki
Doll i Ozierecki pozwalają na ocenę wieku rozwojowego i na obliczenie ilorazu dojrzałości społecznej lub rozwoju motorycznego, które można porównywać z ilorazami inteligencji i wnioskować no o harmonijności rozwoju.
T. Gałkowski, J. Smoleńska - „Psychologia dziecka głuchego”
Red. Sołowiew - :psychologia dzieci głuchych”.
15