Stadia rozwoju inteligencji według Piageta.

Piaget opisał stadia rozwoju intelektualnego. Stwierdził, że dzieci przechodzą przez każde z tych stadiów kolejno, w stałym porządku i podobnym wieku. Tempo przechodzenia przez poszczególne stadia, chociaż zależne od indywidualnego doświadczenia dziecka, jest zdeterminowane przez biologiczne procesy dojrzewania. Rozwój nie może zostać przyspieszony - dziecko musi dojrzeć do przejścia do następnego stadium. W każdym stadium pojawiają się nowe, bardziej złożone poziomy myślenia, które uzupełniają już istniejącą strukturę poznawczą (A.Birch, T.Malim, 2002;. J.Piaget, 1966).

Stadium 1: sensoryczno - motoryczne

(od urodzenia do końca drugiego roku życia).

W tym stadium dziecko poznaje świat głównie za pomocą bezpośredniego spostrzegania i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym. Na przykład, aż do ósmego miesiąca życia dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu. Do tego czasu to, co znika z pola widzenia, znika również z umysłu dziecka, przestaje dla niego istnieć. Dziecko nie podejmuje prób poszukiwania przedmiotu, który na jego oczach usunięto z pola widzenia. Myślenie dziecięce zachodzi „tu i teraz”. Wraz z nabyciem pojęcia stałości przedmiotu i pojawieniem się innych środków myślenia, takich jak pamięć i język, stadium sensoryczno-motoryczne dobiega końca. Dziecko staje się zdolne do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości. W ostatnim okresie tego stadium pojawia się zdolność do interioryzacji czynności. Realne działanie zostaje poprzedzone wyobrażeniem jego skutków.

Stadium 2: przedoperacyjne

(od około drugiego do siódmego roku życia).

To stadium było najszerzej badane przez Piageta. Jest to długi okres przejściowy, zakończony pojawieniem się myślenia operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, aczkolwiek Piaget twierdzi, że możliwości intelektualne dziecka są w dalszym ciągu zdominowane przez spostrzeżenia, niż pojęciowe poznawanie świata.

Piaget opisał ograniczenia, jakim podlega dziecięce myślenie w tym stadium.

Egocentryzm to niezdolność do ujmowania świata z punktu widzenia innego niż własny. Dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia. I tak, mały chłopiec zapytany o to, co widzi ktoś siedzący po przeciwnej stronie pokoju opisze wygląd rzeczy tylko z własnej perspektywy; mała dziewczynka może stwierdzić, że ma siostrę, lecz ku zaskoczeniu dorosłego zaprzeczy, że jej siostra ma siostrę!

Rys.1 przedstawia znane Piagetowskie „zadanie z trzema górami”, które służy demonstrowaniu egocentryzmu małych dzieci.

Centracja oznacza zwracanie (koncentrowanie) uwagi na jedną tylko właściwość sytuacji i pomijaniu innych, nawet najbardziej istotnych. Dziecięcą niezdolność do decentracji dobrze ilustrują słynne eksperymenty Piageta nad pojęciami stałości (niezmiennikami), z których wybrane przedstawia rys. 2.

W pierwszym eksperymencie młodsze dziecko znajdujące się na przedoperacyjnym poziomie rozwoju inteligencji wykazuje brak niezmienników - to znaczy, nie potrafi zrozumieć, że ilość plasteliny pozostaje ta sama nawet wówczas, gdy zmieni się jej wygląd (kształt).

Podobnie w drugim eksperymencie, nawet jeśli dziecko zgodziło się, że dwa szerokie naczynia zawierają tę samą ilość płynu, to gdy zawartość jednego z nich przelejemy do wysokiego, lecz wąskiego naczynia, dziecko zwykle stwierdzi, że jest w nim więcej płynu, ponieważ jego poziom się podniósł. W trzecim eksperymencie dziecko rozumujące przedoperacyjnie stwierdzi, że dwa rzędy w drugiej części eksperymentu nie zawierają tej samej ilości żetonów.

Nieodwracalność. Eksperymenty nad niezmiennikami pokazują również niezdolność dziecka rozumującego przedoperacyjnie do powrotu (w myślach) do punktu wyjścia rozumowania.

RYS. 1.

Piageta „zadanie z trzema górami” przedstawia trzy góry widziane (a) z boku

(b) z góry

Dziecko jest proszone o wybranie z serii fotografii modelu krajobrazu przedstawiającego widok inny niż ten, który widzi. Dziecko poniżej ósmego roku życia nie potrafi wyobrazić sobie widoków innych niż te, które widzi.

RYS.2.

Eksperyment 1

Eksperymentator pokazuje dziecku dwie identyczne kulki plasteliny i pyta: „Czy te dwie kulki są takie same?”.

Eksperymentator rozwałkowuje jedną z kulek w „kiełbaskę” i pyta dziecko: „Czy w kiełbasce jest tyle samo plasteliny, co w kulce?”.

Eksperyment 2

Dziecku pokazuje się niskie, szerokie naczynie (a) napełnione mlekiem i prosi się je o przelanie mleka z dzbanka do drugiego, identycznego naczynia (b) tak, aby zawierało ono tyle samo mleka, co pierwsze naczynie. Dziecko zgadza się, że ilość mleka w obu naczyniach jest identyczna.

Następnie eksperymentator prosi dziecko o przelanie zawartości jednego z naczyń do trzeciego, wysokiego, ale o mniejszej średnicy i pyta: „Czy tyle samo mleka jest w (c) co w (a)?”.

Eksperyment 3

Eksperymentator pokazuje dziecku dwa identyczne szeregi żetonów (A i B). Dziecko zgadza się, że oba szeregi zawierają tę samą liczbę żetonów.

Eksperymentator zacieśnia żetony w szeregu B i pyta dziecko: „Czy oba szeregi nadal zawierają tę samą liczbę żetonów?”.

Stadium 3: operacje konkretne

(od około siódmego do jedenastego roku życia).

Główne właściwości tego stadium to nabywanie odwracalnego myślenia, zdolności do decentracji. Zatem dziecko postawione wobec zadania wymagającego użycia niezmienników potrafi zrozumieć pojęcie stałości po części dlatego, że zauważa ono, iż transformacje kształtu, objętości, położenia w przestrzeni, itd. mogą zostać odwrócone, a po części dlatego, że jego myślenie nie jest już zdominowane przez jedną tylko właściwość sytuacji. Piaget uważał, że niezmienniki pojawiają się w ustalonej kolejności - niezmiennik liczby pojawia się jako pierwszy (około szóstego, siódmego roku życia), zaś jako ostatni - niezmiennik objętości (około jedenastego, dwunastego roku życia). Dziecko staje się też mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenia z różnych punktów widzenia.

Inną ważną właściwością tego stadium jest wzrastająca zdolność dziecka do posługiwania się takimi operacjami, jak klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów według ich wspólnych cech i właściwości oraz szeregowanie - zdolność do porządkowania elementów według jakiegoś porządku, na przykład według koloru lub wielkości.

Stadium to jest nazywane stadium operacji konkretnych, ponieważ dziecko, aby rozwiązać problem w sposób logiczny, potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach.

Stadium 4: operacje formalne

(od około jedenastego roku życia).

W tym stadium pojawia się zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów lub wydarzeń. Myślenie dziecka w coraz większym stopniu przypomina myślenie dorosłego. Dziecko jest zdolne do rozwiązywania problemów w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez, wyłączania hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności.

Rys. 3 przedstawia Piagetowskie „zadanie z wahadłem” używane do badania myślenia formalno-operacyjnego.

RYS.3.

Piageta „zadanie z wahadłem” badające myślenie formalno-operacyjne.

Eksperymentator daje dziecku kawałek sznurka i kilka ciężarów oraz wyjaśnia mu, że może ono zmieniać długość sznurka, wielkość ciężarków i siłę, z jaką wprawia w ruch wahadło. Zadaniem dziecka jest wykrycie, który z trzech czynników wpływa na czas potrzebny wahadłu do wykonania jednego wychylenia.

Dziecko w stadium myślenia przedoperacyjnego zwykle sądzi, że siła, z jaką wprawia w ruch wahadło, jest jedynym ważnym czynnikiem.

Dziecko w stadium myślenia konkretno-operacyjnego próbuje zbadać rolę różnych czynników - różnych ciężarków, różnej długości sznurka itp., lecz czyni to w sposób raczej przypadkowy niż systematyczny.

Dziecko w stadium myślenia formalno-operacyjnego systematycznie testuje każdy czynnik. Formułuje hipotezę o znaczeniu danego czynnika i sprawdza ją, aż wszystkie możliwości zostaną wyczerpane.

---