Cztery teorie interakcji
I. Teoria behawioralna.
„Interakcja to wzajemnie powiązane zachowania jednostek, sekwencja bodźców i reakcji.” - Piotr Sztomkpa
„Interakcja to wzajemne modyfikowanie zachowania poprzez wymianę bodźców.” - Robert Fairchild
„Interakcja społeczna to wzajemna relacja między dwiema lub więcej jednostkami, których zachowania są od siebie zależne.” - E. Hollander
„Interakcja jest to wzajemne oddziaływanie na siebie partnerów, polegające na tym, że w określonym czasie zachowanie jednej osoby staje się zbiorem bodźców dla drugiej osoby, na które ona reaguje; z kolei jej reakcje są zbiorem bodźców dla osoby pierwszej, która na nie reaguje, te reakcje, będąc bodźcami dla partnera, wywołują jego kolejną reakcję itd., aż do chwili, kiedy ten proces wymiany bodźców i reakcji nie ulegnie przerwaniu.” - Stanisław Mika
„Kiedy zauważamy fakt, że pojedyncza jednostka aktywności jakiegoś człowieka następuje po, albo jeśli bardziej lubimy inne słowo, jest stymulowana przez jakąś jednostkę aktywności innego, to zupełnie niezależnie od tego, jaka jest treść tej aktywności, mamy do czynienia z interakcją.” - George Hamans
Interakcja jest tu pojmowana jako zjawisko obserwowalne zewnętrznie, niezależnie od treści, znaczeń psychologicznych czy kulturowych, wiązanych z aktywnością przez partnerów. To, co obserwujemy naocznie, to następujące po sobie zachowania, które pełnią dla siebie nawzajem zarazem rolę bodźców i reakcji. To, co zachodzi pomiędzy zadziałaniem bodźca a wystąpieniem reakcji, jest niewiadomą. Mówimy dlatego, że taki obraz interakcji to odmiana modelu „czarnej skrzynki”.
II. Teoria wymiany (teoria racjonalnego wyboru).
Traktuje interakcję jako wzajemną wymianę pewnych dóbr czy wartości między partnerami. Modelem myślowym jest tutaj transakcja ekonomiczna, akt kupna i sprzedaży. W tym przypadku zakłada się, że obaj partnerzy działają racjonalnie, a więc obaj starają się uzyskać pewną nadwyżkę korzyści nad kosztami. Do transakcji dochodzi, gdy obaj partnerzy uznają, że ich bilans korzyści i kosztów jest pozytywny.
Główna idea teorii wymiany to przeniesienie tego modelu ekonomicznego na wszelkie, także pozaekonomiczne dziedziny życia społecznego. Wymieniamy coś w każdej interakcji. Niekoniecznie towary czy dobra ekonomiczne, także inne wartości. Zgodnie z tym punktem widzenia, nawet w działaniach pozornie całkowicie altruistycznych, filantropijnych, bezinteresownych, kryje się - nie zawsze uświadamiana - chęć uzyskania czegoś w zamian: podziwu, prestiżu, sławy, świętości.
W teorii wymiany bogatszy sens uzyskuje centralna dla pojęcia interakcji idea wzajemności. W ujęciu behawioralnym oznaczała tylko tyle, że zachowania partnerów następują kolejno po sobie, pełnią raz rolę bodźca, a kiedy indziej - reakcji. Wzajemność nie musi przychodzić od tych samych osób, które coś od nas uzyskały, że nie musi być natychmiastowa, a także że nie musi być wymierzona „w tej samej walucie”.
Przedstawiciele tej teorii: Bronisław Malinowski, Marcel Mauss, Claude Levi-Strauss, Alvin Gouldner, Bent Jansen.
III. Interakcjonizm symboliczny.
Istotą interakcji jest komunikacja. W procesie tym wyróżnia się kilka etapów:
1. Pojawienie się świadomości partnera, rozpoznanie go, „wskazanie siebie”, wybranie spośród wielu innych osób obecnych na ogół w każdej sytuacji, jako potencjalnego uczestnika interakcji.
2. Identyfikacja partnera jako kogoś ważnego dla mnie lub nieważnego („istotnego innego” lub „nieistotnego innego”) z punktu widzenia tego, co chcę osiągnąć, a także określenie jego tożsamości (kim on jest?).
3. Definicja sytuacji, w jakiej razem z partnerem się znajdujemy, rozpoznanie wszystkich istotnych okoliczności otoczenia, tła, w którym interakcja zachodzi.
4. Interpretacja gestów, słów, „języka ciała”, fizjonomii czy aparycji partnera i rozszyfrowanie ich symbolicznej treści.
5. „Postawienie się w roli innego” (taking the role of the other), spojrzenie na sytuację, a także na siebie samego z perspektywy partnera, wyobrażenie sobie, jak on mnie postrzega, jak definiuje, kim jestem, jak definiuję sytuację, w której się znajdujemy.
Ogromną rolę w takiej projekcji odgrywają zapisane w pamięci moje wcześniejsze doświadczenia z interakcjami podobnego rodzaju, a także ukształtowana pod wpływem rozmaitych doświadczeń społecznych moja ogólna samoocena. Wysoka samoocena prowadzi do zachowania asertywnego, gotowości do inicjowania interakcji. Niska samoocena prowadzi do wycofania się, izolacji, unikania kontaktów, powstrzymywania się od nawiązywania interakcji.
IV. Teoria dramaturgiczna.
Nazwa bierze się stąd, że w tle prowadzonej przez Ervinga Goffmana bardzo pomysłowej i wnikliwej analizy interakcji leży analogia codziennego życia społecznego do teatru.
W myśl tej koncepcji, ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim dążeniem do zrobienia na partnerach czy audytoriach dobrego wrażenia. W tym celu posługują się całym repertuarem „kontrolowania wrażeń” (impression management), starając się emitować pozytywne sygnały na swój temat. Coś nieustannie grają przed drugimi, starając się przedstawić siebie samych w dobrym świetle. Szczególnie dbają o swój „fronton”: wygląd zewnętrzny, postawę, gesty, bo to są pierwsze informacje, jakie otrzymują na ich temat partnerzy interakcji
TEORIE GENEZY PAŃSTWA
Geneza państwa - ściśle określony zespół przyczynowo-skutkowy, który doprowadził do powstania nowego państwa na świecie.
Od czasu pojawienia się na arenie dziejów pierwszych państw rządzący starali się uzasadnić poddanym swoje prawo do rządzenia. Tak powstały pierwsze teorie pochodzenia państwa. W miarę rozwoju nauk społecznych zostały one wzbogacone o teorie aspirujące do naukowego wyjaśnienia genezy państwa.
Teorie genezy państwa:
Teoria organiczna (August Comte, Herbert Spenzer, Otto Gierke) głosi, że państwo jest najwyższą formą rozwoju zjawisk biologicznych. Poszczególne grupy społeczne spełniają - ich zdaniem - rolę podobną do funkcji różnych części ciała w organizmie ludzkim.
*teoria umowy społecznej*
teoria prawno-polityczna występująca w doktrynach prawa natury, wg której powstanie społeczeństwa i państwa nastąpiło w wyniku łączenia się jednostek - żyjących poprzednio w "naturalnej" wolności - w drodze porozumienia się (umowy).
Umowa społeczna zapewnia autorytet władzy państwowej niezależnie od formy rządów. Istnieją koncepcje traktujące umowę społeczną jako fakt historyczny lub (bardziej liczne) jako konstrukcję myślową, uzasadniającą określony ustrój polityczny.
Wszystkie doktryny umowy społecznej łączy założenie, że władza polityczna wynika z woli jednostek, nie zaś z nadnaturalnego autorytetu prawa Boskiego.
Dążenie do upodmiotowienia społeczeństwa spowodowało pojawienie się teorii umowy społecznej.
Thomas Hobbes w swoich rozważaniach wyszedł od opisu stanu naturalnego (przed państwowego), który charakteryzował się jego zdaniem wszechogarniającym chaosem i wojną wszystkich ze wszystkimi.
Aby przezwyciężyć sytuację, w której nikt nie czuł się bezpiecznie, ludzie postanowili zawrzeć między sobą, na zasadzie „każdy z każdym”, umowę społeczną, na mocy której podporządkowali swą wolność władzy państwowej w zamian za zapewnienie im bezpieczeństwa. Władca nie był stroną umowy, więc nie można mu jej było wypowiedzieć. Umowa przestawała automatycznie obowiązywać, gdy suweren nie był w stanie rządzić. Władza w koncepcji Hobbesa była jednolita i scentralizowana.
Nie miała jednak prawa pozbawiać jednostkę swobody działalności gospodarczej oraz własności. Taka koncepcja teorii umowy społecznej służyła uzasadnieniu silnego państwa. Hobbes nie przesądzał, czy miała to być jednoosobowa władza monarchy, czy zgromadzenia, podkreślał jednak jej niepodzielność.
*teoria patriarchalna*
Teoria patriarchalna pojawiła się wówczas, gdy - wobec stopniowej laicyzacji kultury europejskiej - argumentacja teistyczna stała się zbyt mało nośna. Jej prekursorem był Arystoteles, jednak szczególną popularność zyskała ona w dobie umacniania się monarchii absolutnych. Głosiciele tej teorii twierdzili, że tak jak w rodzinie władzę absolutną i niepodważalną sprawuje ojciec, tak w państwie analogiczną pozycję zajmuje władca.
Państwo jest więc wielką rodziną, a władca - ojcem narodu. Jego władza jest ograniczona tylko wymogami moralności i przywilejami części poddanych. Takie ujęcie pochodzenia państwa służyło uzasadnieniu nowożytnego europejskiego absolutyzmu.
Najwybitniejszym zwolennikiem tej koncepcji był Jean Bodin, żyjący w XVI wieku francuski myśliciel i teoretyk prawa.
*teoria teologiczne ( teistyczna)*
Najstarsza jest teoria teistyczna. Uzasadniała ona powstanie państwa boskim pochodzeniem władzy. W starożytnym Egipcie faraon uważany był za wcielenie boga Horusa. W sumeryjskich miastach-państwach król był „wielkim człowiekiem” rządzącym w imieniu lokalnego boga. Również w chrześcijaństwie obowiązywało założenie, że władca jest pomazańcem bożym.
Uznawanie takiej teorii miało bardzo praktyczne konsekwencje: każdy bunt przeciwko władzy państwowej traktowany był jako bunt przeciwko bogu bądź bogom, a więc mógł być bez żadnych skrupułów surowo tłumiony. Przekonanie o boskim pochodzeniu władzy bardzo umacniało jej prawomocność w społeczeństwie silnie przywiązanym do wartości religijnych.
*teoria podboju*
W XIX wieku dość popularna była teoria podboju. Jej najbardziej znany przedstawiciel, polski socjolog i prawnik Ludwik Gumplowicz, głosił, że historycznie rzecz biorąc państwa powstały w wyniku podboju osiadłych plemion rolniczych przez szukające nowych terenów ekspansji plemiona koczownicze.
Przykładem na poparcie tej teorii miało być powstanie Rusi Kijowskiej w rezultacie ekspansji szwedzkich Wikingów (zwanych Waregami), czy powstanie państwa bułgarskiego w wyniku podbicia przez koczowniczych Bułgarów osiadłej ludności południowosłowiańskiej.
*teoria socjologiczna (funkcjonalna)*
Dzisiaj w socjologii zdecydowanie dominuje funkcjonalna teoria pochodzenia państwa: pojawiło się ono na pewnym etapie rozwoju ludzkości, gdyż tylko w takiej formie organizacyjnej można było zapewnić społeczeństwu sprawne funkcjonowanie.
Państwo istnieje, bo nie wymyślono żadnej innej struktury, która by sprawniej zaspokajała realizację potrzeb społecznych. Teoria ta akcentuje instrumentalny charakter państwa.
Grupa społeczna
Grupa społeczna opiera się na wzajemnych interakcjach między jednostkami, zespalają ją pewne wspólne działania. Według socjologów nie wszystkie grupy mają status grupy społecznej. Grupą społeczną nie jest np. zbiorowość, czyli grupa osób nie wchodzących ze sobą w interakcje społeczne i nie mających poczucia odrębności. Zbiorowością, a nie grupą jest tłum, grupa osób na dworcu czekająca na pociąg, itp. Zbiorowość może być groźna dla poszczególnych jednostek. Grupa społeczna natomiast posiada świadomość wspólnoty i odrębności.
Grupy społeczne dzielą się na:
a. pierwotne i wtórne. Pierwotne są to grupy, poprzez które jednostka wchodzi w społeczeństwo (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, grupa rówieśnicza). Charakteryzują się niewielką liczbą członków, w związku z tym miedzy jednostkami występują bezpośrednie interakcje. Członkowie takiej grupy są także głęboko zaangażowani emocjonalnie w jej działalność. Grupy wtórne są to natomiast grupy liczne, gdzie nie jest możliwe bezpośrednie kontaktowanie się z wszystkimi członkami grupy. Zaangażowanie emocjonalne nie jest duże, ponieważ są to grupy celowe i najważniejszym zadaniem grupy jest realizacja celu, do którego została powołana. Grupy pierwotne mogą się przekształcić na grupy wtórne, proces odwrotny też jest możliwy.
b. formalne i nieformalne. Formalne wyznaczają ramy członkostwa w postaci rozmaitych przepisów pozostawionych na papierze ( szpital, szkoła, zakład pracy), natomiast nieformalne powstają w sposób spontaniczny i nie precyzują kryteriów członkostwa. Taką grupą nieformalną jest np. grupa zabawowa.
c. swoje oraz obce. Z grupami uznawanymi za swoje jednostka się identyfikuje, postrzega je pozytywnie oraz podtrzymuje przyjacielskie relacje. Pielęgnuje z nich tylko miłe wspomnienia. Natomiast grupa obca jest postrzegana negatywnie, z wrogością, w relacjach z nią jednostka pielęgnuje negatywne odczucia. Dobre uczynki są natomiast traktowane jako incydentalne
d. ekskluzywne i inkluzywne. Grupy ekskluzywne mają ograniczoną liczbę członków, gdyż kandydaci muszą spełnić ściśle określone warunki, by do nich przystąpić (np. Business Centre Club). Grupy inkluzywne zapraszają natomiast każdego, kto zechce być członkiem grupy.
e. autoteliczne i celowe. Członkowie grupy autotelicznej są ze sobą bez względu na korzyści, jakie im to przynosi. Grupą autoteliczną jest rodzina. Natomiast członkowie grupy celowej są powiązani jakimś interesem, są członkami grupy, ponieważ realizują za jej pośrednictwem swoje interesy.
Inne typy zbiorowości
Tłum - rodzaj zbiorowości ludzkiej, którą tworzą masy ludzkie, pomiędzy którymi nie występują żadne zależności, ale mimo tego może się pojawić psychika tłumu powodująca, że ludzie w tłumie zachowują się podobnie. Tłum ulegający psychice zachowuje się w sposób irracjonalny i nieprzewidywalny, jest łatwy do manipulowania, każda z jednostek nie zachowuje się w sposób zgodny z logiką. Przeciwdziałanie psychice tłumu polega na podzieleniu go na mniejsze części, ustaleniu lidera, który potrafi kontaktować się z tłumem oraz na bieżąco go informować.
Kategoria społeczna - zbiorowość ludzka, w której skład wchodzi wiele osób, które posiadają wspólne cechy. Nie ma jednak miedzy nimi żadnej więzi. Niewykluczone jednak, ze może się ona pojawić.
STATUS I ROLA SPOŁECZNA
ROLA SPOŁECZNA - jest formą, za pomocą której określone jednostki wypełniają zobowiązania ( w przewidywalny sposób dla twórcy) wynikające z zajmowanej pozycji społecznej, korzystając z przysługujących przywilejów i wskazań, sugestii; Jest formą, za pomocą której każdy z nas wykonuje zobowiązania wg pewnych nakazów i zakazów, istnieją możliwości i ograniczenia.
R.S. oznacza więc rodzaj/ zakres i wzory czynności, jakie jednostka wykonuje lub powinna wykonywać w imieniu na rzecz grupy, wynikające z zajmowanej przez nią pozycji społecznej.
R.S. występuje w trzech aspektach:
- teoretyczna (formalna);
- oczekiwana (oczekiwania otoczenia);
- faktycznie pełniona (wypadkowa dwóch poprzednich);
Status społeczny, pojęcie socjologiczne często utożsamiane z pozycją społeczną. Określa i opisuje pewną społeczną wartość, która jest przypisana do danej pozycji społecznej lub konkretnej osoby i która wyznacza wielkość prestiżu należnego danej jednostce lub pozycji zajmowanej przez jednostkę. Status społeczny jest jednym z podstawowych czynników społecznego umiejscawiania jednostki w hierarchii struktury społecznej.
Status formalny w sposób sformalizowany określa całościowy zbiór wszelkich praw, obowiązków i powinności przypisanych do danej pozycji społecznej.
Społeczna wartość statusu osiągniętego jest przypisana danej jednostce ze względu na jej osobiste zasługi i osiągnięcia.
Cechy statusu przypisanego są przyporządkowane określonej jednostce, niezależnie od jej wysiłków czy osiągnięć, dotyczy on wartościowania takich cech jak na przykład pochodzenie rasowe i etniczne.
Status i rola społeczna
Statusem nazywamy miejsce jednostki w społeczeństwie.
Wyróżniamy dwa rodzaje statusu:
a)przypisany - jednostka dziedziczy określoną pozycję społeczną z racji przynależności do danej grupy (np. narodowość)
b) nabyty - jednostka sama musi sobie wywalczyć pozycje w społeczeństwie poprzez edukację lub też posiadanie odpowiednich środków materialnych, by sobie daną pozycję społeczną kupić
Rola społeczna jest to zbiór oczekiwań wobec jednostki, która posiada określony status społeczny. Jednostka posiadająca ten status posiada przynależne mu prawa i obowiązki, które wyznaczają nakazy i zakazy związane z pełnioną rolą.
Wiązką ról społecznych nazywamy jednoczesne sprawowanie wielu ról społecznych z racji przynależności do wielu grup społecznych. Jednostka pełni wiele ról, które wzajemnie na siebie oddziaływują. Osoba pozostająca w wiązce ról społecznych może wejść w konflikt w związku z pełnieniem ról mających przeciwstawne wymagania.
Kompleksem statusów nazywamy zajmowanie w społeczeństwie różnych pozycji społecznych.
GRUPA SPOŁECZNA: zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz. Inaczej: zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralna. (Sztompka Piotr)
WIĘŹ OBIEKTYWNA - poczucie wspólnoty wynikające z podobieństwa
sytuacji życiowej: miejsca zamieszkania, zawodu, wieku itp.
WIĘŹ SUBIEKTYWNA - poczucie wspólnoty z członkami grupy, do której należymy
WIĘŹ BEHAWIORALNA - podobne lub wspólne działania
podejmowane przez członków grupy
Cechy grup społecznych:
Składa się z minimum trzech osób
STRUKTURY WEWNĄTRZGRUPOWE :
Socjometryczna
Przywództwa
Komunikowania
strukturę socjometryczną - socjometria zajmuje się zachodzącymi w grupie oddziaływaniami między ludźmi. W badaniach socjometrycznych wykorzystuje się kwestionariusze, w których badany musi odpowiedzieć, np. na pytanie z kim chciałby spędzić urlop, a z kim nie. Na podstawie wyników możliwe jest sporządzenie graficznego obrazu relacji interpersonalnych (tzw. socjogramów). Dalsze analizy statystyczne pozwalają określić stopień ekspansywności grupy, jej spójności, zawartości itd. Test socjometryczny pozwala zbadać stosunki interpersonalne i układ pozycji w grupie.
strukturę przywództwa - badanie problematyki sprawowania i podlegania władzy, a także jej skutków jest jednym z klasycznych problemów badawczych w małych grupach. Przedmiotem zainteresowania są tu także style przywództwa.
Przywództwo - jest oddziaływaniem na zachowanie innych. To rodzaj społecznego wpływu, który pojawia się wówczas, gdy jedna osoba (przywódca) jest zdolna powodowania pożądanego przez siebie zachowania kogoś innego, ulegającego je z powodu więzi jakie ich łączą (z powodu stosunku społecznego jaki pomiędzy nimi zachodzi). Wiąże się z pewnymi szczególnymi cechami i zachowaniami osoby, której inni są skłonni zaufać.
Rodzaje przywództwa:
• Strategiczne - polega na umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych do przewidzenia i w czasie ważnych zmian w otoczeniu.
• Kierownicze - jego istotą jest określanie wytycznych do pracy, którą należy wykonać.
Style kierowania grupami :
o Autokratyczny - kierownik grupy sam określa jakie są cele grupowe i jak je realizować.
o Demokratyczny- kierownik zachęca grupę do samodzielnego podejmowania decyzji
o Liberalny- kierownik pozostawia zupełną swobodę członkom grupy jeśli chodzi o podejmowanie decyzji.
strukturę komunikowania - ma ona wpływ na sposób funkcjonowania grupy jako całości. Badaniu podlegają modele komunikacji o zróżnicowanym stopniu centralizacji. Badacze doszli do wniosku, że w grupach o modelu komunikacji „kręgu” stopień zadowolenia uczestników grupy jest wprawdzie duży, ale ich szybkość i dokładność wykonania zadania niewielkie. Natomiast w „gwieździe” proporcje się odwróciły. „Łańcuch” znajdował się między tymi dwoma modelami.
Funkcje grupy społecznej:
daje swoim uczestnikom poczucie bezpieczeństwa (daje anonimowość, a odpowiedzialność dzieli się na wszystkie osoby w grupie);
w grupie rodzą się nasze dążenia i aspiracje, tym samym wypracowujemy nasze postawy i poglądy;
uczy jak powinniśmy się zachowywać, żeby nie popaść w konflikt z otoczeniem, by być zaakceptowanym przez społeczeństwo w ramach którego grupa funkcjonuje.
Klasyfikacji grup społecznych dokonuje się z punktu widzenia:
I. kategorii obiektywnych;
II. kategorii subiektywnych.
I. OBIEKTYWNE KRYTERIA KLASYFIKACJI
1. Liczebność:
• mała - zakłada się, że grupa mała jest grupą, której uczestników charakteryzują bardzo silne relacje wewnętrzne, kontakty bezpośrednie i silne więzi. Ludzie się znają, potrafią rozpoznać z wyglądu, a nawet nazwać z imienia i nazwiska. Ich interakcje zwykle polegają na rozmowie. Pozostają w bliskości przestrzennej i dzięki temu ich działania są dla wszystkich widoczne (np. rodzina, krąg znajomych, sąsiadów, młodzieżowy gang uliczny, parafia, komisja parlamentarna);
• wielka - uczestnicy są świadomi przynależności do grupy, ale pozostają w niej anonimowi. Nie rozpoznają się nawzajem, są przestrzennie rozproszeni i nie poddani bezpośredniej widoczności innych członków. A jednak silnie się z grupą identyfikują (np. mieszkańcy wielkiego bloku, studenci wydziału, katolicy, partia polityczna, naród).
2. Trwałość:
• przelotne - istniejące krótko, oparte na przelotnych kontaktach, czy znajomościach (np. sytuacja, gdy udajemy się w podróż pociągiem, inni podróżni przez czas trwania podróży tworzą z nami grupę, po opuszczeniu pociągu jest wysoce prawdopodobne, że uczestnicy tej grupy już się nie spotkają);
• trwałe zw. dożywotnimi - ich żywotność jest bardzo długa, to grupa o własnej tożsamości i wysokim stopniu organizacji. Nawet zamiana członkowie wpływa na charakter tej grupy. Atrybutami tej grupy są organizacja i kultura (np. naród, kościół, uniwersytet, miasto, rodzina wielopokoleniowa).
3. Sposób rekrutacji - w jaki sposób można stać się uczestnikiem:
• grupy, do których jest się przypisanym - uczestnikiem grupy staje się bez własnego aktu woli, przez urodzenie albo przymus (np. rodzina, grupa rasowa, etniczna, naród, więzienie, obóz zesłańców, oddział rekrutów);
• grupy, do których można przystąpić - uczestnikiem stajemy się w wyniku naszej świadomej aktywności:
ekskluzywne - istnieją szczególne warunki, kryteria, które trzeba spełnić, a także specjalne procedury, które trzeba przejść, aby zostać do grupy przyjętym; udział w tej grupie stanowi dla jednostki większą wartość, z grupą taką silniej się ona identyfikuje i solidaryzuje (np. studia, grono pilotów LOT, narodowa reprezentacja piłkarska, klub profesorów UJ, GROM);
inkluzywne - powszechnie dostępne, nie istnieją żadne szczególne warunki przystąpienia (np. wejście do sklepu).
Podział na grupy ekskluzywne i inkluzywne zależy jednak od kontekstu analizy (np. grupa inkluzyjna - sklep - z punktu widzenia osoby niepełnosprawnej może być ekskluzywną, jeśli ów sklep znajduje się na pierwszym piętrze).
4. Intensywność uczestnictwa - na ile ktoś poświęca się dla danej grupy:
• jednofunkcyjne - grupy wyraźnie wyspecjalizowane, w których podejmujemy tylko jeden rodzaj działań (np. grupa rekreacyjna, wycieczka - jedna funkcja: odpoczynek, grupa zawodowa, zadaniowa, stowarzyszenie);
• wielofunkcyjne - działamy w różny sposób (np. znajomi, rodzina: robimy zakupy, kłócimy się, wyjeżdżamy na wakacje, naprawiamy telewizor, etc.);
grupy żarłoczne (termin: Louis Coser) - bez reszty pochłaniają swoich członków (np. zakon religijny, mafia, korporacje japońskie).
Grupy totalitarne - aspektem członkowstwa w grupie jest rygoryzm i zakres kontroli. Odnosi się do grup, które narzucają określone reguły postępowania i bezwzględnie egzekwują konformizm (np. oddział wojskowy, grupa więźniów), a niekiedy regułami tymi obejmują całość życia jednostki (np. szpieg).
5. Stopień zorganizowania:
• formalne - obwarowane procedurami, silnie ustrukturyzowane, mające podstawy prawne organizacje społeczne. W grupie takiej uczestniczy się jako bezosobowy personel wykonujący pewną rolę, bez znaczenia są nasze osobiste walory czy wady;
• nieformalne - grupy tworzące się spontanicznie.
Podział na grupy formalne i nieformalne zależy od kontekstu analizy (np. grupa studentów to grupa formalna, ale ta sama grupa poddana analizie poza uczelnią - w pubie - staje się grupą nieformalną).
6. Korzyści z uczestnictwa w grupie - podział dwustopniowy:
• instrumentalne - należymy do grupy tylko dlatego, że mamy z tego wymierne i namacalne korzyści. Grupy mają nam dopomóc w realizacji naszych celów innych niż samo uczestnictwo (np. grupa zawodowa);
• autoteliczne (bezinteresowne) - stajemy się uczestnikiem grupy, aby zaspokoić potrzebę towarzyską - motywacja o charakterze prospołecznym (np. spędzanie czasu ze znajomymi).
Pewne grupy o charakterze autotelicznym mogą być wykorzystywane do celów instrumentalnych. Wówczas znajomości nawiązuje się, by zyskać wpływy, czy informacje (Merton: zjawisko pozorowanej wspólnoty).
Obie grupy mogą się też na siebie nakładać (np. grupa zawodowa).
o grupy zadaniowe - grupy celowo organizowane po to, aby zrealizować jakiś projekt, rozwiązać jakiś problem lub osiągnąć pewien zamierzony rezultat (przy analizach grup w działaniu, w organizacji). Grupy zadaniowe dzielimy na 5 kategorii ze względu na rodzaj wykonywanych zadań:
addytywne - uczestnicy dzielą się zadaniem w ten sposób, że każdy wykonuje tę samą czynność, a im większa ilość osób, tym to zadanie lepiej jest wykonane (np. odśnieżanie parkingu, strażacy);
kooperacyjne - każdy uczestnik w grupie ma do wykonania inny rodzaj zadania (np. taśma produkcyjna, mecz piłkarski, kwintet skrzypcowy, brygada remontująca statek);
kompensacyjne - każdy wykonuje czynność sam, ale efektem finalnym jest uśrednienie działań wszystkich (np. komisja egzaminacyjna);
dysjunktywne - zadania, do których wykonania grupa deleguje jednego członka, który działa na jej rzecz i w jej imieniu (np. strajkujący wysyłają kogoś z petycją, partia polityczna wyłania kandydata w wyborach);
koniunktywne - grupa wykonuje zadanie, a tempo wykonania dostosowuje do najsłabszego uczestnika (np. turyści, oddział wojska czekający na maruderów, bandyci czekający na spóźnionego). Funkcja ta może mieć wydźwięk negatywny (np. celowe spowalnianie pracy).
II. SUBIEKTYWNE KRYTERIA KLASYFIKACJI - bierzemy pod uwagę psychologiczną relacje jednostki do grupy:
członkowskie grupy - obiektywnie do nich należymy, ale z własnego punktu widzenia uważamy je za:
atrakcyjne - z taką grupą jednostka się identyfikuje, solidaryzuje, obdarza je zaufaniem i lojalnością. Wskaźnikiem takiej postawy jest gotowość do myślenia i mówienia o grupie „my”;
nieatrakcyjne - (np. skonfliktowana, rozbita rodzina);
istotne grupy - pojawiają się, gdy jednostka selekcjonuje z grup otaczających te, które z jakiegoś powodu są dla niej istotne. Podział dwustopniowy:
• odniesienia pozytywnego - taka grupa, którą postrzegamy od strony cech pozytywnych (grupa postępuje słusznie, jest dobra). Gdy w grupie tej zdarzy się działanie negatywne tłumaczymy to, że było ono jedynym możliwym. Są to grupy, o których mówimy „my”, „nasze”;
• odniesienia negatywnego - te, do których najczęściej nie należymy. Kładziemy tu nacisk tylko na zachowania negatywne i tłumaczymy je „wrednym” charakterem uczestników tych grup. Tworzymy negatywne stereotypy. Ludzi z tych grup z automatu traktujemy negatywnie.
o odniesienia normatywnego - grupa, która stanowi dla nas źródło inspiracji, norm, wartości i postaw dla nas cennych, do których dążymy. To grupa, do której staramy się upodobnić.
o odniesienia porównawczego - grupy, z którymi się porównujemy.
Spójność grupy albo spoistość grupy polega na tym, że w danej grupie nie występują wyraźnie odróżniające się od całości podgrupy ani kliki .W grupie spójnej między jej członkami występują silne więzi społeczne, członkowie są też konformistycznie nastawieni wobec istniejących w grupie norm i wartości, co oznacza, że realizują cele grupy względem akceptowanych w grupie wzorów.
Więzi społeczne
Jan Turowski definiował więź społeczną jako: "fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych"
Więzi:
integracyjne - tożsame ze strukturą organizacyjną grupy
podział na identyfikację realną (rzeczywiste członkostwo) i potencjalną (aspirowanie do członkostwa w grupie)
podział na więź dystrybutywną (jako następstwo łączności z członkami grupy) i korelatywną (wynik łączności z celami grupy)
strukturalne - więź jako wynik istnienia podziału funkcji w społeczności (organizmie społecznym), ogół stosunków istniejących w grupie i wzajemnych regulowań oraz uprawnień. Podstawa tych zależności może być dwojakiego rodzaju:
subiektywna - wynikająca z indywidualnych zamierzeń jednostki