Ambra-z żołądka kaszalota,wydzielina pokarmowa,wyławia się jako woskowe bryły lub zbiera na plaży.Świeża-zapach rybny,suszona kilka mies.-zapach balsamiczno-słodki.Jest wynikiem fotooksydacji i autooksydacji w morzu i podczas dojrzewania w alkoholowych rozworach.Gł.skł bezwonna ambreina->autooksydacja->char.zapach.Ekskluzywna,najdroższe perfumy.Prod utl.ambry:dihydrojonon,ambronal,ambrionol(bicykl.alkohol),ambroks(tricykl.eter).Zapach ambry utl.balsamiczny,orientalny o nucie tytoniowej i drzewa sandałowego.Obecnie pozyskiwana z roślin Labdanum i balsamu Olibanum.W przem.ambra syntetyczna:ambroks,ambrosam,ambrelyn.

Piżmo-wydzielina gr.zapachowych piżmowców,spokrewnionych z jeleniami;do zaznaczania terytorium,zwierzęta zabija się,usuwa gruczoł-po wysuszeniu prod.handlowy,1,5t piżma=zabicie 70tys zwierząt. Wysoka cena.Naturalne-brązowoczarna maź,gł.skł piżma-muskon(nasyc.chiralny metylocykloketon).Do wyrobu perfum rzadko stos,częściej syntetyczne pochodne o bud.cykloketonów 14-17at.C,zapach zbliżony do piżmanp.nitropochoodne węglow.aromatycznych-piżmo ketonowe i ksylenowi.Jako dodatki tanich kosmet.Piżmo-nadaje zapach,utrwalacz(fiksator).Syntetyczne-klasy:nitrowe benzenu(p.ambretowe i ksylenowe),benzen bez gr.nitrowych,indole(skatole),ketony aromat(p.ketonowe),tetraliny(p.policykliczne AHTN),kumaryny,nitrowa gr.indanu(p.moskenowe),indan bez gr.nitrowych.P.nitrowe tanie.

Cybet-wydzielina cybetów afrykańskich,azjatyckich kotów.Wyciskana z gruczołów obok odbytu.Gł.skł.cybeton,zaw.do 3%.Gł producent Etiopia.Ostry,nieprzyjemny zapach,wzmacnia i utrwala zapach kompozycji.Stos.syntetyczne poch.,zbliżony zapach.Cybeton-cykliczny keton.

Kastoreum-oleista ciecz,intensywny zwierzęco-skórny zapach.Z woreczków gr.analnego bobra.Panaceum na dolegliwości.Nadaje ciepłą woń i zwierzęcą nutę.

ŻYWICE

Utlenianie olejków-`żywicenie'-pows.żywice.Stymulowane zranieniem roślin.Wydzieliny niektórych roślin,subst.stałe,bezpostaciowe,szklisty przełam,lipofilne,nieznacznie rozp.w wodzie. Nacinanie drzew iglastych-wycieka gęsta ciecz,krzepnie-powst.aromatyczna masa.Żywice w lecznictwie-dział.ściągające,cytostatyczne skł.żywic.

Żywice ze względu na skład chemiczny to:

-naturalne polimery,mieszaniny zw.aromat-węglowodorów,alkoholi,estrów,kw.karboksylowych.Obecne są mono-,di- i triterpeny,seskwiterpeny i ich pochodne.W kosmetyce-od starożytności(Egipt)-dezodoranty i maści,usuwające zapach potu.

Żywica mastyksowa(mastyks)-najczęściej stos.w kosm.Z drzewa Pistacia lentiscus.Do żucia-właśc.oczyszczania i dezynfekowania jamy ustnej. Przyjemny zapach oddechu.

Żywica sosnowa-do otrzymywania olejku terpentynowego i kalafonii.

Żywica benzoesowa(styraks)-z gałązek drzew Styrax.R-r alkoholowy żywicy(nalewka benzoesowa)-do przemywania cery trądzikowej,przy piegach,nadmiernej opaleniznie.Aromatyzowanie mydeł,pudrów,kremów,żeli.Kokserwuje,przedłuża trwałość kosmetyków,utrwala zapach(fiksator).

Bursztyn-żywice naturalne bursztynu-wyrób kremów,maseczek,mleczka-dział.zmiękczające i nawilżające cerę suchą.Krem bursztynowy do cery tłustej i mieszanej,maseczka-zmiękcza,nawilża.

Dama,kopal,kalafonia-żywice naturalne. Skł.lakierów,↑ przyleganie do paznokci,↑połysk.

Olibanum-kadzidło,pachnąca żywica,duże krople(łzy),żółto-brązowe.Zaw.olejek eter. do prod. perfum nuta-egzotyczna,orientalna.Zastępuje ambrę.

Mirra-kadzidło,gumożywica,z kory gałązek balsamowca.Po zastygnięciu-`łzy' żółto-czerwone. Jako kosmetyk i perfumy w starożytności.Obecnie-kosm.jamy ustnej(pasty,prep.do masażu dziąseł).

Gumożywica dammara-z kory drzewa Schorea wiesneri;do prod.perfum jako fiksator.

Gumożywica opopanaks-z drzew Opopanax chironium i Acacia farnesiana.Antyseptyk.Jako fiksator perfum i skł.kompozycji zapachowych.

Żywica świerkowa-wydzielina świerku pospolitego Picea abies.Antyseptyk.Maści,plastry rozgrzewające

BALSAMY

Wydzieliny niektórych roślin,gł.drzew,naturalne r-ry żywic w olejkach eter.Najpospolitszy-żywica sosnowa.Skład chem.żywic i balsamów zbliżony.

Balsam sosnowy-do wyrobu szyszek kąpielowych, soli,płynów kąpielowych,odświeżaczy powietrza,płynów do naczyń(prod.chemii gospod.)

Balsamy Oregon i Labdanum-gł,jako środki zapachowe.Przypominają zapachem ambrę.

Balsam tolutański-wybiela,odkaża,wygładza skórę, środek zapachowy,stos. jako fiksator perfum.

Balsam peruwiański-przyjemny,waniliowy zapach. Silnie przeciwzapalny,dezynfekuje.W kosmetykach do pielęgn.dłoni-wybiela,nadaje gładkość.

Balsam kopaiwa-duże powinowactwo do keratyny włosa→do pielęgn.suchych,zniszczonych włosów.

NORMY SUBSTANCJI ZAPACHOWYCH

Regulacje dotyczące subst.zapachowych:

-normy jakościowe

-przepisy dot.bezpieczeństwa stos.subst.zapach w wyrobach

ISO(Międzynarodowa Organizacja Normalizacji)

Siedziba:Genewa.Najszerszy,najpopularniejszy system,najszerzej obejmuje olejki eter.Opracowane przez zespoły Komitetu Techn.TC-54 normy obejmują parametry jakościowe olejków:

-dane fizykochem.;wzorcowy chromatograf gazowy; skład olejki;metody oznaczania tych parametrów nomenklaturą;zasady transportu i przechowywania.

CEN(Europejski Komitet Normalizacyjny)

Siedziba:Bruksela,opracowuje i publikuje system norm dla UE;normy kompatybilne z normami ISO.

PN-ISO(Polskie Normy)-ustalane przez Polski Komitet Normalizacyjny,dot.subst.zapach.gł. olejków.Kompatybilne z normami ISO i CEN. Wydawane w wersji polskiej-są tłumaczeniem ISO i funkcjonują na terenie Polski jako PN-ISO.

•Wymienione systemy nie obejmują wszystkich subst.zapach.Wszystkie olejki-objęte normami uzupełnianymi na bieżąco przez nowe opracowania.

•Organizacje zajmujące się prod.,handlem i stos.olejków i subst.zapachowych:

IFRA(Międzynarod.Stowarzysz.subst.zapach.)

Siedziba:Bruksela.Cel:tworzenie zasad i reguł produkcji,stos.subst.zapach.Publikacje(standardy IFRA)-wskazówki,dot.bezpieczeństwa stos.subst. zapach.,nie są normami jakościowymi.Obejmują dobre,wypróbowane metody produkcji i badania bezpieczeństwa stos.subst.zapach:zbiera i analizuje wszystkie dostępne inf.o subst.zap.-na tej podst.są formułowane wytyczne IFRA dla związków zapach.

•Dla przem.subst.zapach.i wyrobów perfumeryjnych najistotniejsze są zakazy i ograniczenia stosowania subst.zapachowych w wyrobach.

Olejek uwagi max.zawartość

-tatarakowy-dot.cis i transasarony,max 0,01%

-z korzenia arcydzięgla-fototoksyczny,nie dot.prod. zmywalnych,bez ograniczeń poza kosm.,max 0,78%

-kasjowy-max. 0,24%

-cynamonowy z kory-max. 0,20%

-limetkowy wyciskany-fototoksyczny,nie dot.prod. zmywalnych, max 0,70%

-gorzkiej pomarańczy-fototoksyczny,nie dot.prod. zmywalnych, max 1,25%

-oleki cytrusowe-max 15ppm bergaptenu w wyrobie, fototoksyczne, bez ograniczeń

-olejki z limonenem-max zaw.nadtlenku 20mmol/litr

Substancje syntetyczne:

-anizol-potencjalny alergen,wg 7 poprawki dyrektywy kosm.UE

-farnezol-pot.alergen,jedynie jeśli nie zawiera min.96% izomerów farnezolu

-cytral-tylko z subst.osłaniającymi(limonen,α-pinen)

-izoeugenol-0,2% poza kosmetykami

-limonen-zaw.nadtlenków powyżej 20mmol/litr

Zakazane subst.zapach.syntetyczne w kosm.:

trans-2-heptanol; benzylidenoaceton; bromostyren; alkohol cyklamenowy; toluen; pseudojonon; difenyloamina; dihydrokumaryna; safrol; izosafrol; benzen; nitrobenzen.

IFEAT(Międzynar.Federacja Handlu Olejkami Eterycznymi i Aromatami) 1977r.

Sidziba:Londyn.Zajmuje się bezpieczeństwem w obrocie subst.zap. oraz zasadami hadlu.Organizuje doroczne konferencje naukowe.Członkowie IFEAT:

Pollena Aroma(od 1979r.),Avicenna(od 2004r.)

IOFI(Międzynar.Organizacja Przemysłu Aromatów) 1969r.

Siedziba:Bruksela.Współpracuje z WHO-zajm.się dodatkami do żywności.Wydaje wskazówki dot.składników aromatów spożywczych.

RIFM(Instytut Badania Subst. Zapachowych)

Bada subs.zap.(gł.z punktu bezpiecznego stos.), wydaje liczne monografie-podstawa do tworzenia wskazówek IFRA.

•Poza normami i przepisami prawnymi subst.zap. objęte spisami i zestawieniami określ.nazewnictwo, właściwosci,identyfikację i stosowanie.

CAS-tzw.Numer CAS.Obejmuje numery i nazwy identyfikujące każdą subst.Obejm.ponad 30mln subst. opisanych od początku XXw.W niektórych przypadkach ta sama subst.może mieć więcej niż 1 nr CAS.Każdy podany nr umożliwia jednoznaczną identyfikazję.Nr CAS obejm.olejki eteryczne.

•Nomenklaturę olejków oraz def.subst.zapach. poch. roślinnego obejmują normy ISO wprowadzone do systemu Polskich Norm.

EINECS(Europejski Spis Istniejących Subst.Chem.)

Lista zamknięta,obejm.subst. z okresu 1.01.1971- 18.09.1981.Subst.posiadają swoje nr.Nr muszą być podane na opracowanych subst.

ELINCS(Europejska Lista Notyfikowanych Substancji Chemicznych)-subst. po 1981r.

GRAS(Lista Subst.Ogólnie Uznanych za Bezpieczne)- lista subst.używ. w aromatach spoż.,uzupełniana w czasopismie Food Technology

INCI(Międzynar.Nazewnictwo Składników Kosmetyków)

Obejmuje subst.zap.naturalne i syntetyczne.Przyjęte od 8.05.1996r decyzją Komisji Europejskiej.Wykaz uzupełniany i nowelizowany.Obowiązek stos. wyłącznie nazewnictwa INCI we wszystkich dokumentach dot.kosmetyków oraz na etykietach. Aktualne spisy:Dziennik Urzędowy UE,strony internetowe UE.

Def.olejku eter.wg norm ISO:

Olejki eteryczne,które są ciałami stałymi:irysowy, ambretowy(bezwonne skł.),gwajakolowy,różany.

Polska norma-olejek eteryczny to:produkt otrzymany z roślin lub ich części praz destylację z wodą(hydratacja),destylację wodno-parową, destylację z parą wodną,suchą destylację, w procesie mech.z naowocni(owocni)cytrusów(skórka) oddziel. od warstwy wodnej metodami fizycznymi.

WYBRANE DEFINICJE WG NORM ISO

Olejek eteryczny rektyfikowany-olejek poddany destylacji frakcjonowanej w celu zmiany zawartości określonych składników(olejki miętowe-aby uzyskać standardowy skład).

Olejek et.odterpenowany-z którego usunięto większość monoterpenowych węglowodorów(o.cytrusowe-↑rozpuszcalności w alkoholach o krótkich łańcuchach węglowych).

Olejek et.zubożony-z którego skł.X został częściowo lub całkowicie usunięty(o.mięty japońskiej-zuboż.częściowo o mentol)

Olejek wielokrotnie frakcjonowany-w którym ↑ zawartość wybranych skł.metodami fiz.takimi jak: rektyfikacja frakcjonowana lub krystalizacja.

Aromat naturalny-wyodrębniony z owocu,otrzym. z soków owocowych w czasie zagęszczania.

Terpeny-produkty zaw.gł.węglowodory terpenowe, otrzym.jako prod.uboczne w procesach:zatężenia, destylacji lub izolowania z olejków eter(terpeny cytrynowe,pomarańczowe).

Tinktura/nalewka-roztwór otrzym.przez macerację surowców rośl.w obecn.alkoholu etylowego lub zamiennych rozpuszczalników.

Ekstrakt/wyciąg-prod.otrzym.przez działanie rozpuszczalnikiem na surowiec roślinny, przefiltrowanie i usunięcie rozpuszczalnika przez oddestylowanie.

Izolaty-pojedyncze skł.wyizolowane z olejków et. przez destylację frakcjonowaną lub krystalizację.

Woda aromatyczna-destylat wodny,powst.podczas destylacji z parą wodną,po oddzieleniu olejku eter. (woda różana,neroli,lawendowa).

SKRÓTY NA OPAKOWANIACH OLEJKÓW

C.T.-określa chemotyp olejku,nie wpływa na jakość, skrót C.T-tymianek z tymolem

O.P.-określa część rośliny,z której wydobyto olejek

H.E.B.B.D.-skład zw.chem.i biol.olejku został zbadany.Niezbędna inf.,nie podnosi jakości.

S.B.-oznacza zw.chem.Inf.o obecn.jednej lub kilku subst.chem.w dominującej ilości w olejku.Nie podnosi jakości,konieczność poinf.nabywcy.

WŁAŚCIWOŚCI FARMAKOLOGICZNE OLEJKÓW

Środki p-zapalne np.olejek rumiankowy

Środki antyseptyczne np.olejki zaw.duże ilości zw. fenolowych np.o.tymiankowy i goździkowy

Środki wykrztuśne-dział.przez drażnienie bł.śluz. oskrzeli-efekt sekretolityczny w oskrzelach np.o. anyżkowy,tymiankowy

Środki przeciwrobacze-działanie na owsiki np.o.komosowy

Środki żółciopędne,żółciotwórcze np.mięty pieprz.

Środki moczopędne-drażnią kanaliki nerkowe,

pow.↑ wydzielanie moczu.Większość olejków.

Aromatyzowanie-jako dodatek poprawiający smak i zapach leków,pobudzają łaknienie np.o.różany, cytrynowy,kardamonowy,cynamonowy, muszkatołowy.Do aromatyzow.potraw.

OLEJKI NA WYBRANE SCHORZENIA:

Bóle głowy-bazyliowy,miętowy,lawendowy

Przeziębienie-anyżowy,cyprysowy,eukaliptusowy

Stres-jałowcowy,lawendowy,geraniowy,różany

Zaburz.trawienia-cytrynowy,kminkowy

OLEJKI FARMAKOPEALNE(F VI 2002)

Anyżowy-wykrztuśny

Cytrynowy-pobudza łaknienie

Eukaliptusowy-pobudza wydz.śluzu,inhalacje

Kamforowy-miejscowe przekrwienie(użytek.zewn)

Kopru włoskiego-wykrztuśny

Miętowy-rozkurczający w zaburz.trawienia

Tymiankowy-odkażający i wykrztuśny

Wiesiołkowy-uzupełnia niedobór NNKT

AKTYWNOŚĆ BIOL.OLEJKÓW ETER.

Działanie:antyseptyczne,wykrztuśne,moczopędne, spazmolityczne.

Dział.antyseptyczne-olejki i niektóre skł.dział.na bakterie G+ iG-,wirusy,grzyby pleśniowe, promienowce,pierwotniaki.Ważne-dział.na bakterie oporne na antybiotyki.Aktywność p-drobnoustroj. olejku rośnie wraz ze ↑stężenia.Zależy ona gł.od char.chem.skł.wiodącego.Uszeregowanie:

fenole>aldeh>alkoh>ketony>estry>węglowodory

Najsilniejsze-olejki zaw.fenole i aldehydy-tymol i karwakrol(o.tymiankowy,cząbrowy,oregano), eugenol(o.goździkowy,cynamonowy z liści),

aldehyd cynamonowy(o.cynamonowy z kory).

eugenol karwakrol tymol aldehyd cynamonowy

Bakterie G+ bardziej wrażliwe na dział.olejków niż G-. Lipofilny char.olejków-umożl.przenikanie błon kom.-wielokierunkowe dział.p-bakteryjne.Skł. olejków mogą dział.na drodze następujących mech:

-uszkodzenie ściany kom.lub bł.cytoplazmatycznej

-uszkodzenie białek transbłonowych

-wyciek cytoplazmy

Dział.wykrztuśne-związ.z drażnieniem bł.śluz. oskrzeli=wzmożenie wydzielania bardziej płynnego ąluzu.Przesuwająca się wydzielina pobudza rec. nasilające odruch kaszlu.Dodatkowo dezynfekują drogi oddech.Najskuteczniejsze są inhalacje-krople wody z olejkiem do najdrobniejszych oskrzelików.

Najczęściej:eukaliptusowy,sosnowy,tymiankowy, jodłowy,anyżowy.

Dział.moczopędne-drażnią kanaliki nerkowe,↑ wydzielanie moczu.Olejki:jałowcowy,korzenia lubczyku,z nasion pietruszki.

Gł.skł.moczopędny: terpinen-4-ol

Olejek z szyszkojagód jałowca-jeżeli zaw.więcej α-i β-pinenu niż terpinen-4-olu działa silnie drażniąco. Może uszkodzić nerki.

terpinen-4-ol

terpinen-4-ol β-pinen α-pinen

3

---