Jak ustalić wysokość ekwiwalentu pieniężnego dla członków OSP

Wojciech Lachiewicz

Samorzad.infor.pl

2009-02-24

Nowelizacja ustawy o ochronie przeciwpożarowej porządkuje kwestie wysokości i ustalenia przez radę gminy ekwiwalentu dla strażaków-ochotników.

WIADOMOŚCI

• Więcej czasu na uchwały w sprawie przedszkoli

• Ustawa kompetencyjna - uchwalona

• W Sejmie o programie odbudowy dróg

• Od poniedziałku obchód przedspisowy

NAJNOWSZE W SERWISIE

• Odpady ulegające biodegradacji w gminnej gospodarce odpadami

• Czy gmina może kupić komputery ze stawką 0%

• Świadczenie urlopowe z dwóch etatów

• Zakres uprawnień zarządcy nieruchomości gminnej

Nadal jednak pozostały do wyjaśnienia problemy interpretacyjne dotyczące nabycia prawa przez członków OSP do otrzymania z budżetu gminy dodatku za udział w akcjach ratowniczych lub szkoleniu pożarniczym.

 

Od 25 września 2008 r. obowiązują zmiany do art. 28 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (dalej: u.o.p.). Złożyły się na nie dwie przyczyny:

1) powstanie rozbieżności przy ustalaniu kręgu osób - strażaków Ochotniczych Straży Pożarnych (dalej: OSP), którym przysługiwało prawo do ekwiwalentu,

2) niejednolity tryb określania stawki ekwiwalentu należnego z budżetu gminy.

Przed nowelizacją

W 2007 r. w protokołach pokontrolnych niektóre regionalne izby obrachunkowe (dalej: RIO) zaczęły kwestionować 16-letnią praktykę stosowania art. 28 u.o.p. Według niej ekwiwalent stanowił świadczenie pieniężne należne z zasady „każdemu” członkowi OSP (art. 28 ust. 1 u.o.p.), z wyjątkiem tych, którzy za udział w akcji ratowniczej lub szkoleniu zachowali (nie utracili) prawo do wynagrodzenia ze stosunku pracy (art. 28 ust. 3 u.o.p.).

Nowa interpretacja RIO sprowadzała się do odwrócenia kolejności odczytywania poszczególnych ustępów art. 28 u.o.p. Z odczytywania ustawy i zapisu „art. 28 ust. 3 u.o.p.” wyciągnięto wniosek, że ekwiwalent stanowi rekompensatę dla strażaka za utracone wynagrodzenie pracownicze, a co za tym idzie, że przysługuje wyłącznie wówczas, gdy strażak za czas udziału w akcji lub w szkoleniu utracił wynagrodzenie pracownicze. Pogląd ten spotkał się z akceptacją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (dalej: MSWiA). W ślad za nim (od połowy 2007 r.) w niektórych gminach odmawiano wypłaty ekwiwalentu strażakom OSP, którzy będąc osobami o statusie bezrobotnego, albo będąc rolnikami, uczniami, za czas udziału w akcji lub w szkoleniu, obiektywnie nie tracili wynagrodzenia ze stosunku pracy. Z tych samych powodów wypłat odmawiano strażakom uczestniczącym w działaniach OSP lub w szkoleniach, a co za tym idzie, nietracącym prawa do wynagrodzenia pracowniczego.

Przyczyną nowelizacji art. 28 u.o.p. były również istotne braki w treści ustępu 2. Dotychczasowe brzmienie art. 28 u.o.p. ograniczało się do określenia maksymalnej wysokości ekwiwalentu pieniężnego, a sam przepis nie wskazywał organu gminy właściwego do ustalania stawki, którą należy stosować w danej gminie do naliczania ekwiwalentu należnego strażakom. Wobec występującej luki w prawie, jedne gminy próbowały ustanawiać stawkę roczną za pomocą dodatkowych zapisów uchwały budżetowej, co rodziło problemy, gdyż stawka bazowa przeciętnego wynagrodzenia z art. 28 ust. 2 u.o.p. zmienia się co kwartał. W innych gminach decyzję o stawce pozostawiano do uznania wójta gminy, co z kolei groziło nieuzasadnionym różnicowaniem wypłat dla strażaków OSP na terenie jednej i tej samej gminy. Jeszcze inne gminy skłaniały się ku podejmowaniu odrębnej uchwały rady gminy o stawce (stawkach) ekwiwalentu.

Niejednolitą praktykę uporządkował wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego stwierdzający, że o stawkach ekwiwalentu decyduje wójt gminy (patrz: Z orzecznictwa).

Zarząd Główny Związku OSP uzyskał opinie prawne potwierdzające, że ekwiwalent należy się każdemu członkowi OSP, bez względu na to, czy jest osobą pozostającą w stosunku pracy, o ile nie zachował prawa do wynagrodzenia.

W latach 2007 i 2008 zapadły korzystne dla strażaków OSP wyroki sądów powszechnych. Zasądzono od gmin wypłaty ekwiwalentu na rzecz członków OSP, którzy uczestniczyli w akcji lub w szkoleniu po godzinach pracy, a także tych, którzy nie dostarczyli gminie zaświadczenia od pracodawcy o utracie wynagrodzenia, ponieważ byli osobami niepozostającymi w stosunku pracy. Korzystne opinie prawne i wyroki sądowe spowodowały, że w pracach nad nowelą odstąpiono od pierwotnie zakładanej zmiany brzmienia całego art. 28 u.o.p. Uzasadniono to również potrzebą zabezpieczenia środowisk OSP przed ewentualnymi reperkusjami w postaci dochodzenia przez gminy zwrotu ekwiwalentu wypłaconego przed nowelą.

Po nowelizacji

W myśl nowego art. 28 ust. 1 u.o.p. ekwiwalent nadal przysługuje członkowi OSP za każdą godzinę udziału w działaniu ratowniczym lub w szkoleniu pożarniczym, z wyłączeniem sytuacji, gdy zachowuje on prawo do wynagrodzenia pracowniczego (art. 28 ust. 3 u.o.p.). W wyniku nowelizacji w dotychczasowej konstrukcji ekwiwalentu z art. 28 ust. 1 u.o.p. wprowadzono tylko dwie zmiany. I tak w nowym ust. 1 art. 28 u.o.p.:

1) dopuszcza się, aby organizatorem szkolenia pożarniczego, za które strażakowi OSP przysługuje ekwiwalent, mogła być nie tylko Państwowa Straż Pożarna, ale i także gmina,

2) przyznano radzie gminy kompetencje w zakresie ustalania wysokości ekwiwalentu dla strażaków OSP wypłacanego w danej gminie.

W znowelizowanym zapisie art. 28 ust. 2 u.o.p. pozostawiono normę o maksymalnej wysokości ekwiwalentu, który za godzinę nie może przekroczyć 1/175 kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłaszanego co kwartał przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na potrzeby wymiaru rent i emerytur.

Zgodnie z treścią dodanego do art. 28 ust. 1 u.o.p. zdania końcowego wysokość ekwiwalentu ustala rada gminy w drodze uchwały.

Uchwała w sprawie wysokości ekwiwalentu

Przedmiotem uchwały w sprawie wysokości ekwiwalentu jest ustalenie stawki obowiązującej w gminie w zakresie wypłat ekwiwalentu dla ogółu aktualnych i przyszłych strażaków OSP. Dlatego przepis art. 28 ust. 1 u.o.p. powinien być traktowany jako podstawa prawna do stanowienia uchwały prawa miejscowego (art. 40 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym). W konsekwencji każda tego rodzaju uchwała rady gminy wchodzi w życie nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

W uchwale rada gminy może ustalić jedną stawkę lub kilka stawek, określając je bądź w formie kwotowej (np. 10,50 zł/godz.), bądź w formie ułamka równego lub niższego od maksymalnej kwoty (np. za godzinę 1/180 kwoty z art. 28 ust. 2 u.o.p.). W ostatnim przypadku kwota ekwiwalentu ulega automatycznym zmianom co kwartał wraz ze zmianami wielkości przeciętnego wynagrodzenia z obwieszczenia Prezesa GUS. Kierując się powołanym wcześniej wyrokiem NSA z 13 lipca 2006 r. (sygn. akt I OSK 614/06), stawki godzinne rada gminy może zróżnicować w zależności od tego, czy dotyczą udziału w działaniu ratowniczym, czy w szkoleniu. Rada gminy może uzależnić ich wysokość od łącznego czasu trwania akcji ratowniczej.

Mając na uwadze okoliczność, że wypłata ekwiwalentu stanowi obowiązek gminy, podjęcie uchwały na podstawie art. 28 ust. 1 u.o.p. jest obligatoryjnie, niezależnie od tego, czy członkowie OSP z danej gminy zwykli występować o ekwiwalent, czy nie występowali dotychczas o świadczenie należne im z budżetu gminy.

Tryb naliczenia i termin wypłaty ekwiwalentu

Należność na rzecz członka OSP z tytułu ekwiwalentu oblicza się w drodze ustalenia liczby godzin udziału w akcji lub w szkoleniu, które przemnaża się przez odpowiednią stawkę godzinową z dnia poprzedzającego dzień naliczania wysokości zobowiązania gminy.

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej nie określa trybu naliczania i terminu wypłaty ekwiwalentu. Działa tu ogólna norma z art. 455 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (dalej: k.c.), w świetle której wypłata powinna zostać dokonana niezwłocznie po wezwaniu do jej wykonania.

Wniosek o wypłatę ekwiwalentu

Aby wypłata świadczenia pieniężnego była możliwa do realizacji, wniosek uprawnionego członka OSP powinien zawierać stosowne oświadczenie wnioskodawcy oraz ewentualne poświadczenia. We wniosku i zarazem oświadczeniu członek OSP informuje, że za tam określony czas trwania działania ratowniczego lub szkolenia „nie zachował prawa do wynagrodzenia ze stosunku pracy” (w przypadku osób, które utraciły wynagrodzenie, gmina może żądać udokumentowania wniosku zaświadczeniem pracodawcy, o którym mowa w § 16 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy). Dodatkowo dołączane do wniosku oświadczenie mogłoby zawierać informację o czasie trwania akcji lub szkolenia i pochodzić od władz macierzystej jednostki OSP, od kierującego akcją bądź od organizatora szkolenia.

Jak pokazuje praktyka w niektórych gminach ich wójtowie w porozumieniu z jednostkami OSP wprowadzili stosowny formularz urzędowy, dzięki któremu wnioski o ekwiwalent są załatwiane sprawnie i bez narażania urzędu gminy na zapłatę odsetek za zwłokę.

Stosowane w praktyce formularze urzędowe zawierają niejednokrotnie dodatkowe rubryki do nanoszenia stosownych adnotacji przez macierzyste OSP oraz przez wydziały i stanowiska pracy urzędu gminy. Dzięki wewnętrznym ustaleniom urzędu, wypełnione kompletnie formularze stają się „dowodami księgowymi”, które po weryfikacji ze strony głównego księgowego służą do dokonania operacji wypłaty ekwiwalentu w gotówce lub w drodze przelewu na rachunek wskazany przez wnioskodawcę.

Każde roszczenie o wypłatę ekwiwalentu przedawnia się po upływie 10 lat (art. 118 i nast. k.c).

Z orzecznictwa

Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) powołując się na przepisy ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych wskazał, że materia uchwały budżetowej nie może być traktowana dowolnie, skutkiem czego nie jest możliwym, aby poprzez uchwałę budżetową rada gminy mogła ustalać stawkę ekwiwalentu na rok budżetowy. W uzasadnieniu orzeczenia NSA stwierdził, że wysokości ekwiwalentu nie może ustalać rada gminy ze względu na brak kompetencji. Powinien ustalać go wójt gminy w „ogólnym zarządzeniu wewnętrznym”, w którym może różnicować stawki dajmy na to w zależności od częstotliwości działań ratowniczych, w której uczestniczył strażak OSP lub w zależności od ilości odbytych szkoleń. Co również wymaga podkreślenia to wyrażony przez NSA pogląd, że „...wypłata ekwiwalentu następuje wówczas, gdy członek OSP nie pobiera wynagrodzenia”.

Patrz wyrok NSA z 13 lipca 2006 r., sygn. akt I OSK 614/06

 

 

Wojciech Lachiewicz

Podstawy prawne:

• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 223, poz. 1458)

• Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (j.t. Dz.U. z 2002 r. nr 147, poz. 1229)

• Ustawa z 25 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie przeciwpożarowej i niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 163, poz. 1015)

• Ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz.U. z 2005 r. nr 14, poz. 114; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. nr 79, poz. 551)

• Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93; ost.zm. z 2008 r. nr 163, poz. 1012)

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 93, poz. 586)

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. nr 60, poz. 281; ost.zm. Dz.U. 2007 r. nr 227, poz. 1678)

---