Przyłącze energetyczne

Nie da się żyć bez prądu. Nie da się też bez niego wybudować domu. Dlatego zanim rozpoczniemy budowę, musimy uzyskać odpowiednie pozwolenia i wykonać przyłącze energetyczne.

Można wybudować dom, nie korzystając bezpośrednio z sieci elektroenergetycznej. Podczas budowy źródłem energii może być agregat prądotwórczy, instalacja sąsiada lub tymczasowe przyłącze, wykonane tylko na czas budowy. Jednak najrozsądniejszym rozwiązaniem jest wykonanie od razu docelowego podłączenia do sieci.

Z linii energetycznej kablowej wykonuje się przyłącza kablowe

Między linią energetyczną a licznikiem

Żeby wykonać instalację elektryczną łączącą sieć z instalacją wewnętrzną w domu, warto wiedzieć, z jakich elementów składa się taka instalacja, a potem poznać formalności wymagane do jej wykonania. Oto jej elementy:

Przyłącze - odcinek sieci zasilającej łączącej linię elektroenergetyczną z instalacją elektryczną w budynku. Przyłącza do domów jednorodzinnych wykonuje się na napięcie 400 V, czyli jako trójfazowe.

Złącze - kończące przyłącze, czyli miejsce jego przyłączenia do instalacji odbiorczej w budynku - w złączu umieszcza się bezpieczniki główne, a samo złącze -zazwyczaj zamyka się w specjalnej skrzynce przy ogrodzeniu lub, rzadziej, na zewnętrznej ścianie domu.

Licznik energii elektrycznej - montowany najczęściej w skrzynce złącza.

Wewnętrzna linia zasilająca - przewód doprowadzający prąd ze złącza do tablicy rozdzielczej

Tablica rozdzielcza - zwana rozdzielnicą. Na czas budowy montuje się tablicę tymczasową, a po zakończeniu budowy - tablicę rozdzielczą wewnątrz budynku. Rozdzielnica to specjalna skrzynka, od której zaczyna się domowa instalacja elektryczna. W skrzynce montuje się urządzenia zabezpieczające i sterujące domową instalacją elektryczną.

Pierwsze formalności

Każdy, kto chce wybudować nowy dom i przyłączyć się do sieci elektrycznej, musi wystąpić z wnioskiem do najbliższego zakładu energetycznego o wydanie warunków przyłączenia domu do sieci. W tym celu należy złożyć wniosek, określając w nim przewidywane zapotrzebowanie mocy, orientacyjne roczne zużycie energii i spodziewany termin rozpoczęcia jej poboru.Do wniosku trzeba dołączyć:
* dokument potwierdzający własność działki,
* plan zabudowy na mapie lub szkic określający usytuowanie budynku względem istniejących sieci elektroenergetycznych i względem sąsiadów.

Po złożeniu wymaganych dokumentów warunki powinny być wydane bezpłatnie w terminie 14 dni.

Zawierać powinny następujące informacje:
* sposób zasilania - z sieci napowietrznej czy kablowej,
* miejsce przyłączenia do sieci elektroenergetycznej,
* miejsce zainstalowania licznika i zabezpieczenia głównego, wymagane uzgodnienia z rejonowym zakładem energetycznym.

Wraz z warunkami otrzymujemy projekt umowy o przyłączenie.

Formalności niezbędne do wykonania przyłącza

Przyłącze napowietrzne. Nie są wymagane żadne dodatkowe formalności. Po uzyskaniu warunków przyłączenia wykonuje się przyłącze.

Przyłącze kablowe. W tym przypadku konieczna jest dokumentacja techniczna przyłączenia. Może ją wykonać rejonowy zakład energetyczny albo elektryk z uprawnieniami, jednak potem i tak musi zostać ona zatwierdzona przez zakład energetyczny. Zatwierdzenie jest bezpłatne, mimo to za wykonanie dokumentacji musimy zapłacić.

W dokumentacji znajduje się określenie rodzaju przyłącza, miejsce usytuowania złącza, licznika i wymaganych zabezpieczeń oraz projekt instalacji doprowadzającej prąd do domu lub na teren budowy.

Trasa przebiegu kabla musi znajdować się w odpowiednich odległościach od innych instalacji: gazowej, kanalizacyjnej, wodociągowej, teletechnicznej, co ma duże znaczenie zwłaszcza na terenach o gęstej zabudowie. Przyłącze musi zostać wrysowane w mapę geodezyjną działki z zaznaczonymi wszystkimi instalacjami.

Odpowiedzialny za to jest projektant wykonujący projekt przyłącza, ale po wykonaniu projektu musimy uzyskać potwierdzenie prawidłowego, bezkolizyjnego prowadzenia instalacji w Zakładzie Uzgodnień Dokumentacji. Jest to obowiązek elektryka, który wykonuje projekt instalacji.

Następnie musimy uzyskać pozwolenie na wykonanie przyłącza. W tym celu do wydziału architektury gminy musimy dostarczyć projekt przyłącza, decyzję o warunkach zabudowy oraz dokument potwierdzający prawo do działki. Równocześnie powinniśmy złożyć pozwolenie na budowę domu.

Żeby rozpocząć budowę przyłącza, musimy podpisać z zakładem energetycznym umowę o przyłączenie. Umowa ta zawiera m.in. termin przyłączenia, wysokość opłaty za przyłączenie, terminy przeprowadzenia prób i odbiorów, miejsce rozgraniczenia własności sieci i instalacji pomiędzy zakładem energetycznym a odbiorcą.

Budowa przyłącza i końcowe formalności

Przyłącze napowietrzne. Uprawnionemu elektrykowi zlecamy zamontowanie na placu budowy prowizorycznego złącza na słupie, podłączonego do linii napowietrznej. Potem zgłasza się je w zakładzie energetycznym, gdzie zostaje odebrane, a my podpisujemy protokół odbioru. Następnie podpisujemy umowę o dostawę energii i zakład energetyczny zakłada licznik. Od tej pory możemy korzystać z prądu na placu budowy.

Po zakończeniu budowy złącze zostanie zdemontowane, a prąd do domu doprowadzony będzie przyłączem napowietrznym wprost ze słupa elektrycznego.

Na ścianie budynku należy zamontować skrzynkę złącza napowietrznego i połączyć ją z rozdzielnicą wewnątrz domu. Te czynności wykonuje elektryk z uprawnieniami.

Elektryk wykonuje również instalację wewnątrz domu i montuje rozdzielnię. Dopiero wtedy możemy wystąpić do rejonu z wnioskiem o wykonanie przyłącza napowietrznego, czyli połączenie kablem słupa napowietrznej linii energetycznej ze złączem. Po podpisaniu umowy o przyłączenie domu do sieci energetycznej zakład montuje przyłącze, odbiera instalację i zakłada licznik w skrzynce złącza.

Najwygodniejszym rozwiązaniem jest umieszczenie licznika wraz ze złączem (tzw. skrzynki elektrycznej) w granicy działki. Dzięki temu nie trzeba wykonywać tymczasowej skrzynki elektrycznej, tylko docelowe złącze, a gdy już zamieszkamy w nowym domu, odczyty energii elektrycznej będą mogły się odbywać podczas naszej nieobecności.

Po wykonaniu przyłącza elektryk z uprawnieniami montuje tymczasową tablicę zasilającą plac budowy i podłącza ją do skrzynki złącza. Niekiedy wystarczy jedynie wyprowadzić gniazda do zasilania budowy.

W przypadku przyłącza kablowego warto od razu wykonać docelowe złącze w linii ogrodzenia. Dzięki temu nie trzeba będzie wykonywać tymczasowej skrzynki elektrycznej

Gotowe przyłącze zgłaszamy do zakładu energetycznego. Zakład odbiera przyłącze i wykonuje inwentaryzację oowykonawczą (naniesienie na mapę przebiegu wykonanej instalacji), a my podpisujemy umowę dostawę energii. Wówczas zostaje założony licznik i możemy zacząć korzystać z prądu.

Po wybudowaniu domu zlecamy elektrykowi z uprawnieniami zrobienie wewnętrznej linii zasilającej łączącej złącze z tablicą rozdzielczą. Następnie montuje on instalację wewnątrz domu i demontuje tymczasową tablicę zasilającą.

Dopiero po założeniu całej instalacji można podpisać umowę z zakładem energetycznym, na podstawie której świadczone są dostawy energii elektrycznej. W umowie określone są warunki dotyczące parametrów technicznych dostarczanego prądu. Określone są na przykład wymagania dotyczące odchyłek wartości napięcia. Określony jest także sposób obliczania należności za energię oraz terminy i sposób zapłaty.

Wszystkie urządzenia między linią energetyczną a licznikiem są plombowane i dostęp do nich mają jedynie pracownicy rejonu energetycznego. Przyłącze przechodzi na własność rejonowego zakładu energetycznego i jest przez niego konserwowane

Podpisując umowę o dostarczanie energii elektrycznej, musimy wybrać, w której z dwóch taryf będziemy płacić za zużyty prąd.

W taryfie jednostrefowej G11 za zużycie prądu w ciągu całej doby płacimy wg takiej samej stawki. Taryfę tę warto wybrać wówczas, gdy nie będziemy korzystać z prądu do celów grzewczych, np. do ogrzewania mieszkania lub c.w.u.

Taryfa dwustrefowa G12 jest korzystna, gdy w domu mamy ogrzewanie podłogowe lub zamontowane elektryczne urządzenia grzewcze, które mają możliwość magazynowania ciepła, np. akumulacyjny piec grzewczy, który pobiera energię w czasie, gdy jest to tańsze; zakumulowane ciepło ogrzewa dom wówczas, gdy cena prądu jest wyższa. Taryfa ta umożliwia rozliczanie zużytej energii elektrycznej w dwóch strefach czasowych doby. Tańsza taryfa obowiązuje w nocy - od godz. 21.00-22.00 do 6.00-7.00 i dwie godziny w ciągu dnia (strefy czasowe mogą się nieco różnić w poszczególnych zakładach energetycznych).

Czy instalacja odgromowa wymagana jest w domu jednorodzinnym?

Instalacja odgromowa nie tylko zabezpieczy nasz dom jednorodzinny przed pożarem, wywołanym uderzeniem pioruna, ale także uchroni instalację elektryczną przed skutkami prądu piorunowego. Dbając o swoje bezpieczeństwo i dobytek, już na etapie budowy warto rozważyć projekt instalacji odgromowej, mimo iż nie zawsze jest on prawnie wymagany.

Kiedy instalacja odgromowa jest konieczna?

Prawo budowlane nakłada obowiązek wykonania instalacji odgromowej dla budynków powyżej 500 mkw powierzchni i wyższych niż 15 m. Bez względu na wielkość domu, instalacja odgromowa musi być wykonana, jeśli dom zbudowany jest z materiałów łatwopalnych, np. z drewna.

Dom jednorodzinny musi być również wyposażony w instalację odgromową, jeżeli wynika to z ze wskaźnika zagrożenia piorunowego, który wylicza się według zasad przedstawionych w normach. Wskaźnik ten zależy nie tylko od wymiarów budynku, ale również od rodzaju jego konstrukcji i lokalizacji. Przy obliczeniach bierze się bowiem pod uwagę zarówno materiały, z których wykonany jest np. dach, a także warunki strefy atmosferycznej: średni roczny czas burz w danej strefie, ukształtowanie terenu (górski, nizinny…) oraz sąsiedztwo innych zabudowań.

Obliczenie powinno zostać wykonane przez uprawnioną osobę, która odradzi, zaleci lub nakaże zainstalowanie zabezpieczeń od pioruna.

(Jeśli dom usytuowany został z dala od innych zabudowań, samotnie na otwartej przestrzeni lub na wzgórzu - koniecznie powinniśmy wyposażyć go w piorunochron.)

Elementy tradycyjnej instalacji odgromowej

Tradycyjna instalacja odgromowa zabezpiecza dom jednorodzinny przed skutkami uderzeń pioruna dzięki wykorzystaniu zwodów poziomych i pionowych, połączonych za pomocą przewodów odprowadzających z uziemieniem. Na tradycyjną instalację piorunochronną składają się więc:

• zwody - ułożone na dachu, kominach, antenach, wywietrznikach, połączyć nimi należy wszystkie elementy dachu wystające ponad jego powierzchnię.

• przewody odprowadzające - ułożone na ścianach bocznych budynków, po przekątnej w narożnikach budynku.

• uziomy sztuczne i naturalne - ułożonych w ziemi, umożliwiających rozproszenie energii wyładowania.

(Aby wyznaczyć odpowiednie miejsce zwodów instalacji, najpierw należy wyznaczyć tzw. strefy ochronne. Określa się je za pomocą reguły kąta osłonowego, toczącej się kuli, wymiarowania oczek siatki zwodów.)

Uziomy naturalne to np.:
- nieizolowane od ziemi podziemne metalowe części chronionych obiektów i urządzeń,
- żelbetowe fundamenty
- metalowe rurociągi
- uziomy sąsiednich budynków znajdujących się w odległości nie większej niż 10 m od chronionego obiektu.

Jeżeli nie ma możliwości wykorzystania uziomów naturalnych, stosuje się uziomy sztuczne: druty, taśmy, rury wykonane ze stali ocynkowanej czy z miedzi. Wyróżnia się:

• uziomy fundamentowe - taśma albo pręt stalowy zatopiony w betonowym fundamencie, inaczej układany w fundamentach niezbrojonych i inaczej w zbrojonych;

• uziomy otokowe - taśma ułożona poziomo wokół domu na głębokości min. 0,5 m;

• uziomy pionowy - taśma albo pręt stalowy zagłębiony w ziemi prostopadle do jej powierzchni

• uziomy poziomy - taśma albo pręt stalowy ułożone poziomo w ziemi.

(Umieszczenie uziomu w fundamencie)

(Uziom w betonie niezbrojonym)

(Uziom w betonie zbrojonym)

Elementy aktywnej instalacji odgromowej

Aktywna instalacja odgromowa oparta jest na pionowej ochronie odgromowej i wykorzystuje tylko jeden przewód odprowadzający, który montowany jest na dachu w sposób najmniej widoczny, na estetycznych uchwytach.

Dzięki temu właściciel domu unika rozprowadzania siatki zwodów po całym dachu swojego domu, przy jednoczesnych zachowaniu skuteczności ochrony przed uderzeniami pioruna.

(Aktywna instalacja odgromowa)

System aktywny ma większą skuteczność od instalacji tradycyjnej. Wszystkie obiekty objęte są bowiem „kopułą”, chronione są również anteny telewizyjne i akcesoria dekoracyjne dachu.

Instalacja systemu z piorunochronem aktywnym daje prądowi krótszą drogę przepływu pomiędzy głowicą i ziemią. Dzięki temu zarówno zagrożenie pożarowe, jak i indukowanie się niebezpiecznych napięć w przewodach elektrycznych, grożących porażeniem ludzi, są zminimalizowane.

Przewagą systemu aktywnego jest również to, że uziom szpilkowy, który pozwala na wykonanie trwałego uziemienia, nie wymaga rozkopywania terenu wokół domu, co jest konieczne w przypadku tradycyjnej instalacji odgromowej.

Do instalacji systemu z piorunochronem aktywnym wykorzystuje się również stal ocynkowaną, miedź i aluminium.

System ten jest szczególnie polecany w przypadku ochrony odgromowej domów jednorodzinnych o powierzchni dachu do 500 mkw.

Dwa sposoby na zabezpieczenie domu przed piorunami

Prawo budowlane nie nakłada na właścicieli małych domów obowiązku wyposażenia budynku w instalację odgromową, nie powinniśmy jednak rezygnować z jej zamontowania. Domy jednorodzinne możemy chronić przed wyładowaniami atmosferycznymi na dwa sposoby, montując instalację odgromową tradycyjną lub tzw. system aktywny. Czym różnią się te dwie instalacje? Z jakich elementów się składają? Jaki mają wpływ na bezpieczeństwo i estetykę naszych domów jednorodzinnych?

(Prawo budowlane nie nakłada na właścicieli małych domów obowiązku wyposażenia budynku w instalację odgromową, nie powinniśmy jednak rezygnować z jej zamontowania.)

Różnice między tradycyjną instalacją odgromową a systemem aktywnym wyjaśnia nasz ekspert z firmy TKKJ-System:

Tradycyjna ochrona odgromowa

Tradycyjna instalacja odgromowa zabezpiecza dom jednorodzinny przed skutkami uderzeń pioruna dzięki wykorzystaniu zwodów poziomych i pionowych, połączonych za pomocą przewodów odprowadzających z uziemieniem.

(Instalacja tradycyjna)

Aby wyznaczyć odpowiednie miejsce zwodów instalacji, najpierw należy wyznaczyć tzw. strefy ochronne. Określa się je za pomocą reguły kąta osłonowego, toczącej się kuli, wymiarowania oczek siatki zwodów.

Do zwodów powinny być podłączone wszystkie wystające metalowe elementy zabudowy dachu: kominy, maszty antenowe itp. Ponadto należy je ochronić za pomocą zawodów pionowych.

Jeżeli pokrycie dachu wykonane jest z blachy, można ją również wykorzystać jako zwód poziomy niski, pod warunkiem jednak, że jej grubość nie będzie mniejsza niż0,5 mm, bez względu na rodzaj materiału pokrycia dachowego wg PN-IEC 61024-1.

Do budowy tradycyjnej instalacji odgromowej wykorzystuje się stal ocynkowaną, miedź i aluminium.

System z piorunochronem aktywnym

System aktywny jest rozwiązaniem dużo bardziej estetycznym. Oparty jest na pionowej ochronie odgromowej i wykorzystuje tylko jeden przewód odprowadzający, który montowany jest na dachu w sposób najmniej widoczny, na estetycznych uchwytach.

Dzięki temu właściciel domu unika rozprowadzania siatki zwodów po całym dachu swojego domu, przy jednoczesnych zachowaniu skuteczności ochrony przed uderzeniami pioruna.

(Instalacja odgromowa z piorunochronem aktywnym)

System aktywny ma większą skuteczność od instalacji tradycyjnej. Wszystkie obiekty objęte są bowiem „kopułą”, chronione są również anteny telewizyjne i akcesoria dekoracyjne dachu.

Instalacja systemu z piorunochronem aktywnym daje prądowi krótszą drogę przepływu pomiędzy głowicą i ziemią. Dzięki temu zarówno zagrożenie pożarowe, jak i indukowanie się niebezpiecznych napięć w przewodach elektrycznych, grożących porażeniem ludzi, są zminimalizowane.

Przewagą systemu aktywnego jest również to, że uziom szpilkowy, który pozwala na wykonanie trwałego uziemienia, nie wymaga rozkopywania terenu wokół domu, co jest konieczne w przypadku tradycyjnej instalacji odgromowej.

Do instalacji systemu z piorunochronem aktywnym wykorzystuje się również stal ocynkowaną, miedź i aluminium.

System ten jest szczególnie polecany w przypadku ochrony odgromowej domów jednorodzinnych o powierzchni dachu do 500 mkw.

Praktyczne porady - bezpieczna instalacja

Bezpieczne użytkowanie instalacji elektrycznej zależy przede wszystkim od prawidłowego jej wykonania i zastosowania aparatury chroniącej przed porażeniem i pożarem. Do podstawowych zabezpieczeń należą wyłączniki nadprądowe i różnicowoprądowe, a jako zabezpieczenie przed skutkami przepięć instalowane są ochronniki przeciwprzepięciowe. Ważny jest również dobór odpowiedniego przekroju przewodów i zabezpieczenie ich przed uszkodzeniem oraz zapewnienie dobrego styku na wszelkich połączeniach. Nie zwalnia to jednak użytkowników od zachowania ostrożności przy korzystaniu z urządzeń elektrycznych, jak też reagowania na wszelkie nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu.

Jak dobierać wyłączniki nadprądowe?

Wyłączniki nadprądowe nazywane popularnie bezpiecznikami chronią instalację przed skutkami zwarcia lub nadmiernego obciążenia. Montowane są dla poszczególnych obwodów odbiorczych, przy czym do jednego wyłącznika nie można podłączyć więcej niż 10 gniazdek wtyczkowych lub 20 punktów oświetleniowych. Urządzenia podłączone na stałe do instalacji (kuchenki elektryczne, bojlery, hydrofory, grzejniki akumulacyjne) oraz pralki, zmywarki powinny być zasilane z oddzielnych obwodów zabezpieczonych indywidualnym wyłącznikiem nadprądowym. Prąd nominalny wyłącznika musi być dostosowany do dopuszczalnego obciążenia i zwykle wynosi 16 A dla gniazd oraz 10 A dla oświetlenia.

Odbiorniki trójfazowe oraz inne odbiorniki o dużym poborze mocy chronione są wyłącznikami o prądzie znamionowym określanym indywidualnie. Przy ich doborze trzeba też zwrócić uwagę na rodzaj obciążenia. W obwodach z silnikami pobierającymi znaczny prąd przy rozruchu montowane są wyłączniki o charakterystyce czasowo - prądowej oznaczanej literą C lub D, natomiast w pozostałych instaluje się wyłączniki o charakterystyce B.

Kiedy należy zamontować ograniczniki poboru prądu?

Ograniczniki pobieranej energii elektrycznej nazywane również wyłącznikami pierwszeństwa instalowane są w budynkach, w których energia elektryczna wykorzystywana jest do gotowania, ogrzewania i przygotowania ciepłej wody. Ich działanie polega na automatycznym odłączeniu zasilania np. ogrzewania, gdy równocześnie korzysta się z kuchenki elektrycznej. Unika się w ten sposób zadziałania zabezpieczenia przed przeciążeniem, gdy moc przyłączeniowa nie wystarcza do pokrycia zapotrzebowania na energię elektryczną. Zainstalowanie tego ogranicznika wymaga rozdzielenia obwodów na dwie grupy - tzw. obwodów priorytetowych zasilanych stale i obwodów odłączanych w przypadku przekroczenia poboru mocy. Jako obwód odłączany wydziela się najczęściej instalację grzewczą, której wyłączenie na krótki czas nie spowoduje wychłodzenia pomieszczeń dzięki bezwładności cieplnej budynku. Jego załączenie nastąpi samoczynnie gdy spadnie pobór prądu w pozostałych obwodach.

Jaka funkcję pełnią wyłączniki różnicowoprądowe?

Wyłączniki różnicowo-prądowe zapewniają skuteczną ochronę przed porażeniem nie tylko przy dotyku pośrednim (np. dotknięcie urządzenia w którym nastąpiło uszkodzenie izolacji) ale również dotykiem bezpośrednim - np. dotknięcie przewodu pod napięciem, zacisków w gniazdku czy wyłączniku. Jego działanie polega na porównywaniu prądu płynącego w przewodzie fazowym i neutralnym - gdy pojawi się różnica przekraczająca jego prąd uruchomienia (zwykle 30 mA) nastąpi szybkie odłączenie zasilania.

Prąd różnicowy może pojawić się w wyniku "ucieczki" do masy spowodowanej uszkodzeniem izolacji przewodów lub zawilgoceniem wewnątrz urządzeń elektrycznych. Wysoka czułość wyłącznika może niekiedy sprawiać kłopoty przy użytkowaniu starych urządzeń elektrycznych zwłaszcza pracujących w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza. Wtedy wyłącznik uniemożliwi ich użytkowanie i konieczna będzie wymiana wyeksploatowanego juz sprzętu.

W nowych instalacjach wyłącznik różnicowo - prądowy o prądzie zadziałania 30 mA powinien być zamontowany w obwodach zasilających odbiorniki w łazienkach i innych pomieszczeniach o podwyższonym zagrożeniu porażeniem prądem. Często montowany jest również dla całej instalacji domowej, co może przysporzyć kłopotów podczas użytkowania. Uszkodzenie w jednym z obwodów uniemożliwi bowiem korzystanie z energii elektrycznej w całym domu do czasu usunięcia niesprawności. Dlatego lepiej założyć dwa - trzy wyłączniki różnicowo-prądowe dla kilku zgrupowanych obwodów (np. oddzielnie dla pomieszczeń „mokrych”, zasilania urządzeń użytkowanych na zewnątrz domu i pozostałych odbiorników). Zainstalowanie wyłącznika różnicowo - prądowego wymaga doprowadzenia do odbiorników trzech przewodów - fazowego L, neutralnego N oraz ochronnego PE.

Czy warto zamontować ochronnik przeciwprzepięciowy?

Ochronniki przeciwprzepięciowe zabezpieczają urządzenia elektroniczne (komputery, sprzęt audio - video) przed impulsami wysokonapięciowymi, które mogą pojawić się w domowej instalacji elektrycznej na skutek wyładowań atmosferycznych lub awarii w sieci elektroenergetycznej. Ochronnik przeciwprzepięciowy zamontowany w rozdzielnicy spowoduje wtedy odprowadzenie impulsu napięciowego do ziemi. Ich elementem roboczym jest waristor - półprzewodnikowy element, którego rezystancja zależy od wartości doprowadzonego napięcia. Gdy wzrośnie ono ponad bezpieczną wartość gwałtownie maleje rezystancja waristora i prąd może spłynąć do ziemi.

Ograniczniki mogą być wyposażone w wymienne wkładki - wtedy po zadziałaniu sygnalizowanym zmianą koloru wskaźnika lub zapaleniem się lampki trzeba je wymienić. Wygodniejsze ale i droższe są ochronniki, w których wystarczy przestawić dźwignię, aby przywrócić funkcję ochrony przepięciowej. Zadziałanie ochronnika nie powoduje zakłóceń w funkcjonowaniu instalacji, dlatego po każdej burzy warto sprawdzić czy ochronnik nie zadziałał.

Czy instalacja elektryczna w łazience wymaga specjalnego zabezpieczenia?

Łazienka jest pomieszczeniem stwarzającym szczególnie duże zagrożenie porażenia prądem, dlatego przepisy narzucają określone wymagania dla instalowanego tam osprzętu. W łazience wydzielone są strefy wokół wanny lub brodzika i zależnie od odległości od tych urządzeń, instalacja elektryczna musi spełniać pewne wymagania. Strefa 0 i I obejmuje wewnętrzny i zewnętrzny obrys wanny i w tym obszarze nie wolno instalować żadnych wyłączników, gniazd, urządzeń elektrycznych (z wyjątkiem podłączonych na stałe podgrzewaczy). Strefa II obejmuje obszar o szerokości do 60 cm od obrysu wanny bądź brodzika i można tam zamontować jedynie oprawy oświetleniowe bryzgoszczelne i w II klasie ochronności. Strefa III to obszar znajdujący się w odległości do 2,4 m od strefy II (czyli 3 m od krawędzi wanny). Dopuszczalne jest tam zamontowanie gniazd i wyłączników oraz urządzeń elektrycznych pod warunkiem zasilania ich z obwodu zabezpieczonego wyłącznikiem różnicowoprądowym o prądzie zadziałanie 30 mA.

Jak postępować w przypadku awarii zasilania?

Wyłączenie dopływu energii elektrycznej może być spowodowane zadziałaniem urządzeń zabezpieczających w instalacji domowej (bezpieczników, wyłączników różnicowoprądowych) jak też awarią w sieci zasilającej lub prowadzonymi przez ENEA Operator pracami planowanymi*. Wstępnie, przyczynę awarii określamy obserwując sąsiednie domy (czy pali się w nich światło), oświetlenie ulicy, ewentualnie lampki kontrolne zasilania w rozdzielnicy.

Brak światła w okolicy świadczy o uszkodzeniu na sieci zasilającej i fakt ten ewentualnie zgłaszamy na pogotowie energetyczne pod numer telefonu - 991. Jeśli jednak sieć jest zasilana, to należy sprawdzić w rozdzielnicy czy nie zadziałały zabezpieczenia w wyniku przeciążenia lub zwarcia w instalacji. Trzeba również sprawdzić wyłącznik różnicowoprądowy. Jeśli przy próbie załączenia, zabezpieczenie natychmiast reaguje, należy odłączyć wszystkie odbiorniki i ponowić próbę. Gdy zabezpieczenia nie reagują -  podłączamy kolejno poszczególne odbiorniki, a zadziałanie zabezpieczenia w momencie włączenia jednego z nich wskazuje na uszkodzenie właśnie w tym urządzeniu. Może się też zdarzyć, że zadziałają bezpieczniki przedlicznikowe, do których nie mamy dostępu. W takiej sytuacji należy powiadomić pogotowie energetyczne.

To zadanie dla dobrego elektryka, jednak my sami także powinniśmy umieć określić, czego oczekujemy: jakie i gdzie urządzenia elektryczne chcemy mieć w domu, jakie chcemy zainstalować źródła światła, gdzie będziemy korzystać z różnych urządzeń np. kuchennych i ile ich mamy itp. Bez tego efekt pracy nawet najlepszego specjalisty nas nie zadowoli.

Warto przy tym nieco wybiec myślami w przyszłość i przewidzieć zasilanie sprzętów, które zapewne kiedyś kupimy. Na etapie budowy wykonanie dodatkowych obwodów i gniazd jest nieporównywalnie mniej kłopotliwe i znacznie tańsze niż późniejsze przerabianie gotowej instalacji. W miejscach przyszłych gniazda można na razie zostawić tylko zaślepione puszki.

Dobry plan

Choć nie jest to wymagane przepisami, zawsze warto zamówić projekt lub chociaż schemat instalacji, a podczas robót zrobić zdjęcia pomieszczeń, gdy widać jeszcze, którędy biegną przewody. Taka dokumentacja przydaje się często po latach, zwłaszcza podczas remontów. Gdy już wstępnie uzgodnimy z elektrykiem gdzie mają znaleźć się gniazda i łączniki instalacyjne różnych rodzajów, jak fachowo nazywa się popularne „włączniki” oraz źródła światła, warto poprosić go, by zaznaczył ich położenie na ścianach i suficie. Sami możemy dodatkowo zaznaczyć kredą na podłodze, gdzie planujemy postawić meble. Często dopiero wtedy widać, czy ich rozmieszczenie jest wygodne, a na tym etapie możemy jeszcze łatwo wprowadzić zmiany.

Zaplanowaną wstępnie instalację trzeba podzielić na obwody, czyli tak podłączyć zasilanie do grup gniazd lub punktów oświetleniowych (lamp), by po odcięciu zasilania tej grupy reszta instalacji pracowała normalnie. Ogólna zasada mówi, że jednego obwodu nie powinno tworzyć więcej niż 10 gniazd lub 20 punktów świetlnych. Z tego samego obwodu nie zasila się też gniazd i oświetlenia (oczywiście nie dotyczy to lamp przenośnych). Układ obwodów elektrycznych powinien być ponadto funkcjonalny i logiczny. Nigdy np. wszystkie źródła światła na danej kondygnacji, np. poddaszu, nie powinny tworzyć tylko jednego obwodu, bo w razie jego awarii znajdziemy się tam w kompletnych ciemnościach. Dobrze też, jeśli gniazda w sąsiednich pomieszczeniach, np. po dwóch stronach korytarza, są zasilane z różnych obwodów, by w razie awarii czy podczas remontu łatwo było podłączyć niezbędne narzędzia elektryczne.

Urządzenia większej mocy (powyżej 1,5 kW), takie jak czajnik elektryczny, lub montowane na stałe, jak kuchnie, pralki, lodówki, stacjonarne grzejniki czy podgrzewacze wody, powinny być zasilane każde z osobnego obwodu. Wszystkie obwody zbiegają się w tablicy rozdzielczej, zwanej też rozdzielnicą. Jest to domowe centrum zasilania i sterowania, tam też zamontowane są elementy zabezpieczające przed przeciążeniem instalacji czy porażeniem prądem. np. wyłączniki nadmiarowoprądowe i różnicowoprądowe. Tablica rozdzielcza powinna znaleźć się w pobliżu wejścia do budynku, na wysokości wzroku dorosłego człowieka, aby dostęp do niej był wygodny i łatwy, co jest ważne, gdy trzeba szybko wyłączyć napięcie w całej instalacji, na przykład z powodu pożaru.

Rozdzielnica musi być na tyle duża ("z zapasem"), by nie wymieniając jej, dało się za jakiś czas zamontować dodatkowe urządzenia, np. zegary sterujące, czy zabezpieczenia. Ponadto umieszczony w niej osprzęt się nagrzewa, a zbyt ciasno upakowany, nie miałby jak oddać ciepła.

Bezpieczeństwo na pierwszym miejscu

Najtrudniejszym zadaniem elektryka jest zaprojektowanie i wykonanie instalacji tak, by była bezpieczna, nawet jeśli korzystający z niej mieszkańcy, na przykład dzieci, zachowają się w sposób nierozsądny. Zabezpieczenia nie powinny jednak włączać się zbyt często, by ich działanie nie było uciążliwe.

Uziemienie. Zadaniem uziemienia jest odprowadzenie do gruntu przez tzw. uziom niebezpiecznego napięcia, które może się pojawiać np. na metalowej obudowie urządzeń elektrycznych (pralki, lodówki itp.). To jeden z najważniejszych elementów wpływających na bezpieczeństwo, dlatego o skutecznym uziemieniu trzeba myśleć już na etapie budowy fundamentów. Najtańszy, a przy tym bardzo skuteczny jest uziom fundamentowy - stalowy pręt lub płaskownik (gruba stalowa taśma zwana „bednarką”) umieszczony w dolnej części ławy fundamentowej. Z uziomem tym należy solidnie połączyć pręty zbrojenia ław - najlepiej przez spawanie lub skręcenie złączkami gwintowanymi. Połączenie drutem wiązałkowym jest zdecydowanie niewystarczające (nie zapewnia odpowiednio dużej powierzchni styku elementów). Jeśli nie wykonano uziomu fundamentowego, można zrobić uziom otokowy - w wykopie głębokim na 0,6-0,8 m, otaczającym cały budynek, ułożyć odpowiednio gruby płaskownik. Można także wykonać uziom pionowy, wbijając w grunt specjalne pręty, ale rozwiązanie to jest zdecydowanie droższe, a w źle przewodzącym piaszczystym lub kamienistym gruncie trzeba by umieścić w ziemi 30 takich prętów, po 3 m każdy, by uziom był skuteczny!

Wyłączniki nadmiarowoprądowe, inaczej nadprądowe. Potocznie (choć nieprawidłowo) nazywane "bezpiecznikami" lub "korkami", a przez elektryków żargonowo - "eskami". Ich podstawowe zadanie to ochrona każdego z obwodów przed przeciążeniem, gdy zostaną do niego przyłączone urządzenia o zbyt dużej mocy lub gdy w tym obwodzie nastąpi zwarcie. Bez tego zabezpieczenia mogłoby dojść do stopienia izolacji przewodów, uszkodzenia ich żył, a nawet pożaru.

Wyłączniki różnicowoprądowe. Ich podstawowym zadaniem jest wyłączenie obwodu, gdy nastąpi upływ prądu do ziemi, np. wskutek dotknięcia przez kogoś przewodu bez izolacji lub w wyniku zwarcia przewodów. Każdy wyłącznik różnicowoprądowy reaguje dopiero wtedy, gdy zostanie przekroczona pewna graniczna wartość upływu prądu. Jeden wyłącznik różnicowoprądowy nie powinien być zabezpieczeniem wszystkich obwodów,

Rodzaje uziomów: a) fundamentowy, b) otokowy i c) pionowy. Skuteczne uziemienie jest niezbędne, by instalacja była bezpieczna. Elektryk powinien zmierzyć jego parametry zanim instalacja zostanie oddana do użytku

bo jeśli zadziała, to cały dom zostanie pozbawiony prądu. Dlatego np. kuchnę elektryczną zabezpiecza się odrębnym wyłącznikiem. Zwykły użytkownik spotyka się najczęściej z wyłącznikami wysokoczułymi o prądzie znamionowym 30 mA. Mniej czułe wyłączniki (100 mA lub więcej) montuje się jako zabezpieczenie przeciwpożarowe.

Wyłączniki różnicowoprądowe psują się rzadko, ale i tak znacznie częściej niż nadprądowe. Dlatego producenci zalecają ich kontrolowanie za pomocą przycisku "test", nie rzadziej niż raz w miesiącu. Ograniczniki przepięć. Mają za zadanie zabezpieczenie instalacji i przyłączonych do niej urządzeń przed przepływem prądów o bardzo wysokim napięciu, na przykład wskutek bliskiego uderzenia pioruna lub przepięć w sieci zasilającej. Na przepięcia najbardziej wrażliwy jest sprzęt elektroniczny: komputery, telewizory itp. Najczęściej montuje się kilka ograniczników różnych klas: B, C i D o róż- nej zdolności do pochłaniania energii. Ograniczniki poszczególnych klasy montuje się w następujących miejscach: B - w złączu, C - w rozdzielnicy (w odległości co najmniej 10 m od poprzedniego), D - bezpośrednio przed chronionym urządzeniem.

Do tej grupy należą tzw. listwy przeciwprzepięciowe. Na rynku dostępne są też urządzenia klas B+C montowane w rozdzielnicy. Ograniczniki przepięć są stosunkowo drogie i mogą wymagać wymiany po zadziałaniu. Ich zamontowania wymagają często dostawcy energii, choć polskie prawo nie mówi jednoznacznie, że ich stosowanie jest zawsze obowiązkowe. Takiego wymogu nie ma też np. w przepisach niemieckich czy francuskich oraz normach międzynarodowych. Ograniczeniu skutków przepięć służy także odpowiednie zaprojektowanie instalacji domowych, tak by wszystkie kable czy rurociągi metalowe były wprowadzone do budynku w tym samym miejscu; bardzo ważny jest także skuteczny uziom.

a) Równoczesne dotknięcie znajdującej się pod napięciem obudowy uszkodzonej pralki i uziemionej baterii grozi ciężkim porażeniem; b) gdy bateria nie jest uziemiona, zagrożenie jest dużo mniejsze

Miejsca szczególne: łazienka i kuchnia

W łazienkach i kuchniach, a także pralniach zagrożenie porażeniem jest szczególnie duże. Metalowe obudowy pralki, lodówki czy kuchni mogą znaleźć się pod napięciem, a nasza skóra, jeśli jest mokra, zdecydowanie lepiej przewodzi prąd; jeśli do tego przewody wodociągowe są wykonane z rur metalowych, to równoczesne dotknięcie kranu i niesprawnego urządzenia elektrycznego grozi ciężkim porażeniem.Gniazda i łączniki montowane w tych pomieszczeniach muszą być bryzgoszczelne, czyli odporne na zachlapanie wodą. Takie gniazda są wyposażone w charakterystyczne klapki, a na opakowaniu oznaczenie IP 44 (lub wyższe, np. IP 55). W łazienkach unika się także umieszczania puszek łączeniowych (np. do oświetlenia), a jeśli już są to także muszą być bryzgoszczelne.

W łazienkach trzeba zachować minimalne odległości pomiędzy urządzeniami elektrycznymi a wannami oraz kabinami prysznicowymi. Łączniki sterujące oświetleniem zwykle umieszcza się na zewnątrz łazienki i wtedy można zastosować zwykły, a nie bryzgoszczelny osprzęt, choć założenie w tym miejscu bryzgoszczelnego nie będzie przesadną ostrożnością - wychodzący z takich pomieszczeń mogą mieć mokre ręce. Zabezpieczenia przed porażeniem dobiera się stosownie do materiałów, z jakich wykonana jest instalacja wodociągowa. Jeśli rurociągi są metalowe, np. miedziane, to baterie łączy się przewodami (miedzianą linką o izolacji żółto-zielonej barwy) i uziemia. Są to tzw. połączenia wyrównawcze. Jeśli na baterii pojawi się napięcie z zewnątrz, np. w wyniku zetknięcia się metalowej rury z uszkodzonym przewodem elektrycznym, uziemienie odprowadza wówczas prąd do ziemi. Gdy rurociągi instalacji wodociągowej są wykonane z tworzywa sztucznego, to baterii się nie uziemia, bo zwiększałoby to niebezpieczne skutki porażenia. Jeśli dotkniemy na przykład znajdującej się pod napięciem obudowy uszkodzonej pralki oraz równocześnie takiej uziemionej baterii, to przez nasze ciało popłynie bardzo duży (i niebezpieczny) prąd - jedynym elementem stawiającym opór jego przepływowi będzie nasze ciało. Jeśli zaś bateria połączona z rurociągiem z tworzywa nie będzie uziemiona, to przepływający prąd będzie niewielki - opór stawi mu nie tylko nasze ciało, ale także bardzo źle przewodzące rury z plastiku lub podłoga.

Dyskusyjna jest też kwestia uziemiania metalowej wanny. Dawniej, gdy rury kanalizacyjne były metalowe, wanny były i tak naturalnie uziemione (przez przewodzącą prąd metalową rurę połączoną z ziemią). Od czasu gdy rurociągi kanalizacyjne wykonuje się z tworzyw sztucznych, wanny takie nie są już uziemione przez sam rurociąg. Jeśli do takiej nieuziemionej wanny wpadnie nam podczas kąpieli suszarka, to porażenie nie będzie ciężkie. Gdyby natomiast wanna była uziemiona, to takie porażenie mogłoby się skończyć śmiercią. Oczywiście będąc w wannie, nie wolno korzystać z urządzeń elektrycznych zasilanych z sieci, jednak wiele nieświadomych zagrożenia osób to robi.

 

W łazienkach wydziela się strefy zagrożenia. Gniazda i łączniki instaluje się dopiero poza strefą II

Układanie instalacji

Przewody elektryczne układa się tylko wzdłuż linii pionowych i poziomych, nigdy zaś skrótem na skos. Umożliwia to ich zlokalizowanie np. przy wierceniu otworów w ścianie (choćby pod kołki do powieszenia obrazów). Choć polskie przepisy (w przeciwieństwie np. do niemieckich) tego nie wymagają, warto zastrzec pewne strefy przy podłodze, pod sufitem oraz w pewnej odległości od otworów okiennych i drzwiowych jako miejsca przebiegu instalacji. Dzięki temu będziemy mieć w przyszłości pewność, że nie uszkodzimy przewodów, np. przy wymianie okien. Przewody można prowadzić w tynku, w bruzdach pod tynkiem, a także po wierzchu ścian.

I. W tynku instalacje elektryczne układa się najczęściej. Dawniej stosowano przy tym specjalny płytki osprzęt instalacyjny (gniazda, łączniki), mieszczący się w warstwie tynku. Obecnie stosuje się zwykłe puszki instalacyjne, na które wycina się lub wykuwa odpowiednie otwory w ścianach, co umożliwia zastosowanie dowolnych gniazd lub łączników. Przewody mocuje się do ścian uchwytami plastikowymi lub wykonanymi z taśmy przynajmniej 0,5 cm warstwą tynku, dlatego jego całkowita grubość powinna wynieść co najmniej 1,5-2 cm. Na ścianach wymurowanych z elementów o bardzo niewielkiej tolerancji wymiarów, np. bloczków betonu komórkowego łączonych zaprawą klejową, na których stosuje się cieńsze tynki wewnętrzne, nie da się w tynku ułożyć instalacji elektrycznej: w takich ścianach trzeba wykonać bruzdy na przewody, co zwiększa koszty.

II. W bruzdach pod tynkiem instalacje układa się o wiele rzadziej, bo to znacznie bardziej kłopotliwe dla wykonawcy, a więc i droższe. Najczęściej przewody w bruździe osłania się tzw. peszlem, czyli karbowaną, elastyczną rurką z tworzywa sztucznego. Umieszczenie przewodów w peszlach pozwala je w razie potrzeby wymienić bez niszczenia (kucia) powierzchni ścian. To ważne przede wszystkim w kuchniach i łazienkach, gdzie w razie potrzeby wymiany instalacji trzeba by skuwać okładzinę z płytek. Peszle stosuje się także wtedy, gdy trasa instalacji biegnie po podłodze. Układa się je wówczas odpowiednio wcześniej, by zostały na kolejnym etapie robót zakryte warstwą wylewki.

Wyznaczenie pasów, w których ma przebiegać instalacja elektryczna, to dobre rozwiązanie. Ułatwia nam w przyszłości ich lokalizację przy wszelkich pracach remontowych

Uwaga! Do mocowania peszli nie należy używać drutu stalowego, bo w warstwie tynku - zwłaszcza gipsowego - taki drut szybko koroduje, powodując przebarwienia na ścianach. Zamiast niego można zastosować drut miedziany z żył przewodów. Na powierzchni ścian instalację układa się rzadko, bo choć to rozwiązanie tanie, zazwyczaj szpeci wnętrza. Przewody muszą zostać osłonięte, do czego najczęściej używa się plastikowych listew maskujących. Taki sposób wykonania można zaakceptować w budynkach gospodarczych, warsztatach i podobnych obiektach. Osłony często wykonuje się wówczas ze sztywnych rur plastikowych lub stalowych, by były odporne na uszkodzenia. Przewody zasilające gniazda w jednym pomieszczeniu prowadzi się najczęściej od gniazda do gniazda. W takiej sytuacji warto zastosować tzw. układ pierścieniowy, w którym obwód tworzy zamkniętą pętlę, bo przerwanie ciągłości przewodu w jednym miejscu nie powoduje braku prądu w żadnym z gniazd.

Niekiedy, zwłaszcza w dużych pomieszczeniach, korzystne jest zasilanie gniazd z dwóch różnych obwodów, bo wyłączenie jednego z nich nie unieruchamia wszystkich zainstalowanych w pomieszczeniu urządzeń. Przewody elektryczne łączy się tylko w puszkach instalacyjnych. Puszek nie należy pokrywać tynkiem, by w razie awarii można było łatwo się do nich dostać, bo uszkodzenia najczęściej zdarzają się właśnie w miejscu połączeń. Do łączenia przewodów powinno się używać specjalnych złączek, nie wolno natomiast łączyć ich przez skręcanie żył, co niestety wciąż się spotyka. Takie połączenia nie są bezpieczne i nie możliwa jest kontrola ich stanu. Przewodów elektrycznych nie układa się poniżej rur wodociągowych i kanalizacyjnych, by nie zostały zalane. Nie mogą także stykać się z przewodami gazowymi, bo w razie uszkodzenia iskrzenie przewodu mogłoby mieć tragiczne skutki.

Rodzaje prowadzenia instalacji elektrycznej

Instalacja elektryczna w domu jednorodzinnym powinna zapewniać spełnienie warunków:

• ciągła dostawa energii elektrycznej o odpowiednich parametrach; oznacza to stały dopływ prądu do punktów poboru, a w przypadku uszkodzenia wyłączenie tylko jednego, uszkodzonego obwodu,

• możliwość odłączenia od sieci,

• bezpieczeństwo użytkowania - zapewnienie ochrony przed porażeniem, przepięciami, powstaniem pożaru,

• wygoda użytkowania - odpowiednia liczba i właściwe usytuowanie (lokalizacja, wysokość nad podłogą) punktów świetlnych, gniazd wtykowych, wyłączników,

• zapewnienie możliwości rozbudowy - przez pozostawienie odpowiedniej rezerwy w tablicach rozdzielczych (miejsce we wnękach, bezpieczniki) oraz rezerwowych puszek.

Kable, przewody, mocowania

Energia elektryczna jest z systemu energetycznego rozprowadzana do stacji transformatorowo-rozdzielczych, a stamtąd - do odbiorców za pośrednictwem linii napowietrznych lub podziemnych (kablowych). Linie te są trójfazowe, na napięcie przemienne 400/230 V.

Całkowita instalacja elektryczna domu jednorodzinnego składa się z części zewnętrznej oraz wewnętrznej. Część zewnętrzna instalacji składa się ze złącza (jest to połączenie wewnętrznej instalacji odbiorczej z siecią elektryczną) oraz przyłącza, czyli przewodów (o długości do 50 m) łączących złącze z siecią. Złącze powinno znajdować się w miejscu ogólnie dostępnym (na zewnątrz posesji, jeżeli jest ona ogrodzona lub na zewnątrz budynku na posesji nieogrodzonej).

Przyłącze może być napowietrzne lub podziemne kablowe, jednofazowe lub trójfazowe. Przyłącze napowietrzne może być stojakowe, w którym przewody są doprowadzone do stojaka zamocowanego na dachu lub dościenne, w którym przewody są doprowadzone do izolatorów zamocowanych w ścianie.

Wybudowanie przyłącza oraz wykonanie instalacji wewnętrznej należy powierzyć elektrykowi z uprawnieniami. Wybudowane odcinki sieci oraz przyłącza przechodzą pod zarząd zakładu energetycznego bez względu na to, na czyj koszt zostały wybudowane. Oznacza to, że zakład energetyczny może do wybudowanych odcinków sieci przyłączać następnych odbiorców (warunki przyłączenia, między innymi finansowe, są dokładnie określone). Własnością zakładu energetycznego są też licznik i bezpiecznik główny.

Instalacja wtynkowa

Przewody prowadzone są na powierzchni ściany, bezpośrednio pod tynkiem (grubość warstwy tynku musi wynosić przynajmniej 5 mm). Układa się je na nieotynkowanej ścianie lub stropie i mocuje do podłoża: gwoździami, klamerkami, drutem, zarzuca zaprawą murarską, ewentualnie przykleja. Do instalacji wtynkowych powinien być stosowany odpowiedni osprzęt: płaskie gniazda wtynkowe, łączniki oraz puszki rozgałęźne. Na puszki podtynkowe wykuwa się małe wnęki w ścianie. Przewody, które nie będą łączone w puszce, prowadzi się obok niej. Przewody wprowadzone do puszek powinny mieć pozostawiony zapas długości (pętlę).

Po otynkowaniu i wyschnięciu tynku sprawdza się instalację (izolacja, mocowanie i połączenia przewodów). Osprzęt i oprawy oświetleniowe instaluje się po pomalowaniu pomieszczeń. Jeżeli stosuje się przewody wtynkowe w pomieszczeniach nieotynkowanych (piwnica, garaż), zaleca się po ułożeniu obrzucić je zaprawą murarską. W instalacjach wtynkowych powinno się stosować specjalnie do tego przeznaczone przewody np. DYt (przewód płaski izolowany w powłoce z polwinitu, na napięcie do 250 V). Instalacja wtynkowa jest tańsza od podtynkowej, ale wszelkie zmiany lub uszkodzenia przewodów wymagają kucia tynku.

Instalacja podtynkowa

Przewody elektryczne przebiegają w bruzdach wykutych w ścianie. Po wykuciu bruzd umieszcza się w nich specjalne rurki przeznaczone na przewody. Głębokość bruzdy musi być taka, aby rurka w całości była ukryta w ścianie. Po otynkowaniu i wyschnięciu tynku wciąga się przewody elektryczne do rurek. Osprzęt i oprawy oświetleniowe instaluje się po pomalowaniu pomieszczeń. Zaletą instalacji podtynkowej jest możliwość wymiany przewodów bez konieczności kucia tynku.

Wykuwanie bruzd jest jednak dosyć kosztowne, a w cienkich ściankach działowych może prowadzić do ich osłabienia. Właściwie dobrane i starannie ułożone przewody najczęściej uszkadzają się na zaciskach i w puszkach, a nie wewnątrz rurek, rzadko więc zachodzi konieczność wymiany przewodów  w ścianie. Wykonanie instalacji podtynkowej jest szczególnie celowe w budynkach wykonanych w technologii tradycyjnej, ze ścianami z cegły, gdzie kucie bruzd nie przedstawia trudności. Obecnie dominuje pogląd, że bardziej korzystne jest wykonanie instalacji wtynkowej w połączeniu z osprzętem podtynkowym.

Instalacja natynkowa (naścienna)

Izolowane przewody biegną na wierzchu ściany, na powierzchni tynku. Instalację tego typu stosuje się przede wszystkim w pomieszczeniach wilgotnych, takich jak: piwnica, garaż, pralnia, hydrofornia, ewentualnie na zewnątrz budynku. Przewody przymocowuje się do podłoża przy użyciu metalowych opasek i gwoździ lub przy pomocy specjalnych uchwytów. Kołki lub uchwyty osadza się w ścianach po otynkowaniu pomieszczeń i wyschnięciu tynków. Przewody i osprzęt instaluje się przed pomalowaniem pomieszczeń. Instalację natynkową można prowadzić też w listwach podłogowych.

Przewody

Każdy przewód elektryczny składa się z elementu przewodzącego prąd (przewodnika), izolacji (osłony). Przewodnikiem jest miedź (dawniej stosowano również aluminium). Izolację wykonuje się z polwinitu (polichlorku winylu) lub gumy. Przewody mają znormalizowane przekroje. Najczęściej spotykane przekroje żył (w mm²) to: 0,5; 0,75; 1; 1,5; 2,5; 4; 6; 10; 16; 25; 35; 50; 70; 95; 120. W pomieszczeniach mieszkalnych stosuje się przewody miedziane dwużyłowe lub trójżyłowe w izolacji z pol-winitu, o przekroju 1 i 1,5 mm².

Dobór powierzchni przekroju zależy między innymi od przewidywanego poboru mocy. W rurkach podtynkowych stosuje się jednożyłowe przewody miedziane w izolacji poliwinylowej DY. W nowych instalacjach wtynkowych stosuje się przewody wtynkowe dwu- lub trójżyłowe, z żyłami miedzianymi, w izolacji poliwinylowej, oznaczone DYt. Natomiast przy remoncie instalacji wtynkowej często wygodniejsze jest stosowanie przewodów płaskich, oznaczonych DYp.

Pomiary

Instalacja elektryczna odbiorcza w budynku jednorodzinnym (lub samodzielnym lokalu) musi być wyposażona w urządzenia do pomiaru zużycia energii elektrycznej. Układ pomiarowy składa się z licznika, jedno- lub dwutaryfowego. Licznik jednotaryfowy instaluje się w przypadku pobierania przez całą dobę energii elektrycznej w tej samej cenie. Licznik dwutaryfowy instaluje się w przypadku pobierania w porze nocnej tańszej energii (np. do ładowania pieca akumulacyjnego). Rodzaj układu pomiarowego jest określony w technicznych warunkach przyłączenia.

Ochrona przeciwporażeniowa

Porażenie prądem następuje przy zetknięciu się ciała człowieka z gołymi przewodami lub obudowami odbiorników, w których wskutek uszkodzenia izolacji wystąpiło napięcie względem ziemi. Aby zmniejszyć niebezpieczeństwo porażenia, stosuje się dodatkową ochronę przeciwporażeniową. Wymagają jej przede wszystkim urządzenia elektryczne w obudowie metalowej (lodówki, pralki, zmywarki). W domach stosuje się najczęściej następujące rodzaje ochrony przeciwporażeniowej:

• zerowanie - metalowa obudowa odbiornika jest połączona z przewodem zerowym instalacji elektrycznej,

• uziemienie - metalowa obudowa odbiornika jest połączona z tak zwanym uziomem za pośrednictwem metalowego

• przewodu uziemiającego,

• wyłączniki ochronne - różnicowoprądowe.

Wybór odpowiedniego sposobu jest określony w technicznych warunkach przyłączenia (sieć zewnętrzna musi być odpowiednio przystosowana).

Osprzęt instalacyjny

W budownictwie mieszkaniowym mamy do czynienia z instalacjami elektrycznymi niskiego napięcia, w których napięcie między dwoma dowolnymi przewodami nie przekracza 250 V. Wyjątkiem jest instalacja z uziemionym przewodem neutralnym (zerowym), w której napięcie między dowolnym przewodem, a przewodem neutralnym nie przekracza 250 V, a więc instalacja trójprzewodowa o napięciu 2x230 V oraz czteroprzewodowa o napięciu międzyprzewodowym 3x400 V, fazowym 3x230 V. Ze względu na przeznaczenie rozróżnia się instalacje oświetleniowe, przemysłowe i specjalne. Ze względu na warunki pracy rozróżnia się instalacje w pomieszczeniach suchych, wilgotnych, mokrych, zawierających opary żrące, łatwopalne albo materiały wybuchowe.

Przewody oraz osprzęt instalacyjny muszą być dostosowane do rodzaju instalacji. Przewody o przekrojach znormalizowanych stosowane w instalacjach niskiego napięcia wykonuje się z miedzi lub aluminium w postaci linek lub drutów. Ze względu na sposób wykonania tych przewodów rozróżnia się przewody gołe, w odzieży włóknistej, izolowane, płaszczowe, kabelkowe i kable. Sposób prowadzenia przewodów może odbywać się natynkowo, pod tynkiem lub wtynkowo. W miejscach gdzie rozgałęziają się przewody ustawia się tzw. puszki odgałęźne. Oprócz puszek odgałęźnych na dłuższych odcinkach stosuje się tzw. puszki przelotowe, które umożliwiają kontrolę stanu przewodów albo ewentualną ich wymianę.

Instalacje przemysłowe (w halach i warsztatach) wykonuje się przeważnie na tynkach w rurach pancernych albo metalowych. W pomieszczeniach mieszkalnych wykonuje się instalacje pod tynkiem. W pomieszczeniach wilgotnych, z oparami żrącymi, w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem wykonuje się instalacje w rurkach pancernych odpowiednio uszczelnionych. W skład instalacji elektrycznej, oprócz przewodów i puszek, wchodzi osprzęt instalacyjny: łączniki, gniazda wtyczkowe, wtyczki i bezpieczniki.

Łączniki są to wszelkiego rodzaju wyłączniki (jedno-, dwu- i wielobiegunowe), przełączniki hotelowe, przełączniki dwugrupowe (świecznikowe), przełączniki schodowe i przełączniki krzyżowe. Łączniki krzyżowe służą do sterowania jednym odbiornikiem z minimum dwóch miejsc (np. oświetlenie długiego korytarza). Łączniki żaluzjowe służą do sterowania pracą żaluzji i bram rolowanych za pomocą dwóch klawiszy góra-dół lub pokrętła. Do chwilowego łączenia obwodu elektrycznego służą łączniki dzwonkowe (chwilowe). Łączniki uniwersalne mają trzy zaciski i mogą być instalowane np. jako schodowe.

Pod względem budowy rozróżnia się łączniki puszkowe i drążkowe (stosowane w obwodach o prądach ponad 15 A). W obwodach instalacyjnych bardziej obciążonych stosuje się wyłączniki warstwowe (tzw. pakietowe). W pomieszczeniach takich jak kuchnie i łazienki stosuje się łączniki bryzgoszczelne, odporne na działanie wody. Do przyłączania do sieci odbiorników przenośnych jedno- i trójfazowych stosuje się gniazda wtyczkowe i wtyczki. Dostępne są w wielu odmianach i liniach wzorniczych.

W pomieszczeniach mieszkalnych stosowane są gniazda pojedyncze, podwójne; z uziemieniem lub bez; z zabezpieczeniem przed włożeniem do gniazda przypadkowych przedmiotów (ochrona przed dziećmi), mechanizm wyrzucający wtyczkę z gniazda, ochronnik przeciwprzepięciowy. W zależności od miejsca montażu gniazda wykonywane są w różnym stopniu ochrony IP. Występujące po literach cyfry informują o zapewnionej przez obudowę odporności urządzenia na wpływ środowiska: pierwsza cyfra dotyczy ciał stałych, a druga dotyczy wody. Osprzęt instalacyjny stosowany w pomieszczeniach mieszkalnych ma przeważnie stopień ochrony IP20 (sypialnie, pokoje), IP44 (łazienki, kuchnie), IP56 (baseny, sauny, pomieszczenia techniczne).

Na polskim rynku dostępne są również gniazda SCHÜKO, w których uziemienie zostało wykonane wg normy DIN (stosowane w większości krajów Unii Europejskiej). Budynki mieszkalne coraz częściej wyposażone są w gniazda trójfazowe, które służą do podłączenia kuchenek elektrycznych i innych urządzeń o większym zapotrzebowaniu na moc. Często można spotkać gniazda umieszczone w przypodłogowych, podparapetowych lub narożnych kanałach instalacyjnych; upraszcza to montaż instalacji oraz jej ewentualną modernizację.

Coraz bardziej popularne stają się systemy centralnego odkurzania, w których skład wchodzą również gniazda ssawne. Służą one do podłączenia przewodu ssawnego, odprowadzającego kurz i nieczystości do pojemnika w centralnej jednostce odkurzającej. Niektórzy producenci oferują także gniazda do centralnego odkurzania dostosowane do gniazd elektrycznych. W pomieszczeniach biurowych, oprócz wyżej wymienionych gniazd stosuje się również gniazda teleinformatyczne, służące do podłączenia urządzeń peryferyjnych, jak telefon, komputer.

W instalacjach niskiego napięcia stosuje się aparaturę zabezpieczającą, umieszczoną najczęściej w obudowie modułowej. Stosowane zabezpieczenia dzielą się na:

zabezpieczenia nadprądowe (nadmiarowoprądowe) - aparat elektryczny zabezpieczający obwód przed nadmiernym wzrostem płynnego prądu (np. z powodu zwarcia lub przeciążenia obwodu; mogą to być różnego rodzaju bezpieczniki topikowe lub wyłączniki instalacyjne uzupełniane niejednokrotnie o odgromniki i ograniczniki przepięć; wkładki bezpieczników topikowych są wykonywane na określony prąd znamionowy (od kilku do kilkudziesięciu A), jaki bezpiecznik wytrzymuje przez czas nieograniczony; wyłączniki samoczynne mają wyzwalacz cieplny z paska bimetalowego i wyzwalacz elektromagnesowy - pierwszy działa w wyniku przeciążeń, a drugi w przypadku zwarcia,

zabezpieczenia różnicowoprądowe (przeciwporażeniowe) - stosowane w celu zabezpieczenia obwodu przed niekontrolowanym rozpływem prądu, powstałym w wyniku uszkodzenia izolacji, czy też w wyniku porażenia użytkownika; w przypadku stwierdzenia przepływu prądu różnicowego (różnica prądów w przewodach obwodu), następuje natychmiastowe odłączenie napięcia zasilającego; szczególnie niebezpieczne dla człowieka jest działanie prądu zmiennego o częstotliwości 50 Hz (migotanie komór serca); prąd 0,075-0,1 A powoduje porażenie śmiertelne. Wytyczne do stosowania danego sposobu ochrony zawierają klasy (od 0 do III) ochronności urządzenia będącego potencjalnym źródłem zagrożenia.

Do rozdziału obwodów elektrycznych stosuje się rozdzielnice. Są to szafki, w których wnętrzu instaluje się różnego rodzaju aparaty: liczniki energii elektrycznej, układy sterowania, styczniki, przekaźniki itp. Rozmiary skrzynek są znormalizowane, co umożliwia zestawienie całej rozdzielnicy z wymaganej liczby elementów. Zaletą rozdzielnic skrzynkowych jest przejrzystość ich składu i niewielka ilość zajmowanego miejsca. Nowoczesne typy rozdzielnic przystosowane są do instalowania aparatury modułowej na standardowej szynie 35 mm. Zaletą urządzeń w obudowie modułowej jest łatwość montażu wynikająca ze znormalizowanych wymiarów i prostego montażu w rozdzielnicy.

Ochrona odgromowa

To, czy budynek wymaga ochrony odgromowej, zależy od stopnia zagrożenia piorunowego. Określa się je za pomocą wskaźnika zagrożenia piorunowego, w zależności od takich czynników jak: rodzaj budynku, jego wielkość i konstrukcja, wyposażenie, otoczenie (rodzaj zabudowy, drzewa), typ terenu (płaski, górzysty), rejon Polski. Normy nie wymagają stosowania instalacji odgromowej w budynkach jednorodzinnych do 500 m². Warto jednak pamiętać, że może jej zażądać firma ubezpieczeniowa.
Ochrona odgromowa może być:

• zewnętrzna,

• wewnętrzna.

Instalacja odgromowa zewnętrzna

Ma na celu przejęcie prądu pochodzącego z wyładowania pioruna i sprowadzenie go do ziemi w sposób zapewniający bezpieczeństwo ludzi, konstrukcji budynku oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Prąd piorunowy powinien być rozprowadzany jak największą liczbą przewodów. Poza specjalną instalacją odgromową mogą być wykorzystane istniejące elementy przewodzące budynku.
Instalacja zewnętrzna składa się z:

• zwodów przejmujących prąd od pioruna, które układa się w najwyższych miejscach dachu (na kominach, kalenicy itp.) i przyłącza do nich wszystkie metalowe przedmioty (rynny, wywietrzniki); zwody mają formę przewodów lub metalowych płaskowników, można też wykorzystać pokrycie dachowe z blachy (pod warunkiem, że ma dostateczną grubość),

• przewodów odprowadzających i uziemiających, łączących zwody z uziomami; przewody odprowadzające układa się na ścianach zewnętrznych budynku z dala od okien i drzwi i łączy z przewodami uziemiającymi przez zaciski kontrolne,

• uziomów służących do rozprowadzenia prądu w ziemi; jako uziomy mogą być wykorzystane metalowe elementy konstrukcji (zbrojenie fundamentów, rurociągi).

Instalacja odgromowa wewnętrzna

Zapobiega tworzeniu się tak zwanych przepięć przez wyrównanie potencjałów między wszystkimi instalacjami w budynku. Stosuje się ją niezależnie od tego, czy w budynku jest przewidziana instalacja odgromowa zewnętrzna. Polega na zainstalowaniu w budynku połączeń wyrównawczych (szyny ekwipotencjalnej z zaciskami) i ograniczników przejmujących prąd przepięciowy i odprowadzających go bezpośrednio do uziomu. Ograniczniki pierwszego stopnia (klasy B) stosuje się w przypadku, gdy istnieje prawdopodobieństwo przeniknięcia prądu piorunowego do instalacji wewnętrznej: w budynkach z instalacją odgromową lub przyłączem elektrycznym napowietrznym. Ograniczniki instaluje się w złączu lub przy głównej rozdzielnicy budynku. Ograniczniki drugiego stopnia (klasy C) instaluje się przy głównej rozdzielnicy budynku (w odległości kilku metrów od ograniczników klasy B). Ograniczniki trzeciego stopnia (klasy D) instaluje się bezpośrednio przed chronionymi urządzeniami.

Źródła światła i oprawy oświetleniowe

Źródła światła

Parametry charakteryzujące źródła światła to moc (W) i napięcie zasilania (V). Typ żarówki i jej moc muszą być dostosowane do oprawy oświetleniowej (zamontowanie żarówki o zbyt dużej mocy może doprowadzić do stopienia oprawy). W lampach żarowych światło powstaje wskutek podgrzania do wysokiej temperatury drutu wolframowego umieszczonego wewnątrz szklanej żarówki wypełnionej próżnią lub gazem obojętnym (azotem, argonem, kryptonem, ksenonem). Cechą charakterystyczną lamp żarowych jest wrażliwość na zmiany napięcia (przy wzroście napięcia prądu zwiększa się natężenie strumienia świetlnego i jednocześnie maleje trwałość). Przeciętna trwałość żarówki tradycyjnej wynosi 1000 godzin.

Typowe żarówki stosowane w mieszkaniach mają moc 25, 40, 60, 75 i 100 W. Żarówki tradycyjne przeznaczone są głównie do zasilania prądem o napięciu 230 V. Produkuje się też żarówki do zasilania tzw. napięciem bezpiecznym do 24 V. Żarówki mają różne kształty i barwy: przezroczyste, matowe, kolorowe. Żarówki przezroczyste przeznaczone są przede wszystkim do opraw zamkniętych, w których źródło światła jest niewidoczne. Żarówki matowe mogą być instalowane także w oprawach z widocznym źródłem światła (żyrandole, kinkiety).

Żarówki kolorowe mają przede wszystkim zastosowanie ozdobne. Oprócz typowych żarówek o tradycyjnych wymiarach i kształcie bańki na rynku dostępne są także inne ich rodzaje. Żarówki małogabarytowe mogą być świecowe lub kuliste, przezroczyste, matowe lub kolorowe; nadają się przede wszystkim do oświetlenia dekoracyjnego. Żarówki liniowe mają wygląd podobny do świetlówek; dzięki dużej powierzchni świecenia nadają się do instalowania w nieosłoniętych oprawach. Instaluje się je przede wszystkim w łazienkach i jako oświetlenie szafek ściennych. Zakończone są tzw. trzonkami bagnetowymi.

Żarówki z dużą bańką (przezroczyste, białe lub krystaliczne) mają zastosowanie ozdobne. Żarówki kryptonowe mają niewielkie bańki wypełnione kryptonem - kuliste, świecowe lub grzybkowe. Dają miękkie światło. Żarówki ze zwierciadlaną kopułą bańki mają górną część pokrytą złotą lub srebrną powłoką odbijającą promienie świetlne w kierunku trzonka; są przeznaczone do opraw oświetleniowych z odbłyśnikiem (warstwą odbijającą światło). W żarówkach z odbłyśnikiem zwierciadlaną powłoką jest pokryta szyjka bańki, dzięki czemu żarówki te dają intensywny strumień światła kierunkowego; nadają się do stosowania w miejscach, gdzie potrzebne jest silne oświetlenie punktowe, na przykład nad stołem lub blatem roboczym.

Zależnie od typu żarówki produkowane są w wersji z dużym i małym gwintem. Żarówki halogenowe (wypełnione jodem, bromem lub fluorem) mają większą trwałość niż żarówki tradycyjne. Emitują ostre i intensywne światło, ale bardzo silnie się nagrzewają, dlatego muszą być instalowane w specjalnych oprawach chroniących użytkowników przed poparzeniem. Widmo promieniowania emitowanego przez te żarówki zawiera niewielką ilość promieniowania ultrafioletowego, które jest szkodliwe dla zdrowia, dlatego ich bańki są czasami wykonywane ze szkła kwarcowego, które nie przepuszcza promieni UV. Najczęściej są zasilane prądem o napięciu 12 lub 24 V i wymagają stosowania transformatorów redukujących napięcie z sieci. Spotyka się też żarówki halogenowe zasilane prądem o napięciu 230 V. Żarówki halogenowe, podobnie jak zwykłe, mogą być przezroczyste, matowe, świecowe, kuliste, liniowe, z różnego rodzaju odbłyśnikami (zwierciadlanymi, aluminiowymi, typu „zimne lustro” itp.).

Lampy fluorescencyjne (świetlówki) są wypełnione gazem (parami rtęci lub argonu) o bardzo niskim ciśnieniu. Napięcie przyłożone do umieszczonych w środku elektrod powoduje wyładowanie w gazie, w wyniku czego powstaje promieniowanie nadfioletowe (niewidzialne), które padając na ścianki lampy pokryte luminoforem zamienia się na promieniowanie widzialne. Barwa emitowanego światła zależy od luminoforu. Świetlówka musi być wyposażona w układ z zapłonnikiem, wbudowany w konstrukcje świetlówki lub umieszczony w odpowiedniej oprawie, który zapewnia napięcie konieczne do zainicjowania wyładowań w lampie. W typowych rozwiązaniach zapłon lampy fluorescencyjnej trwa kilka sekund. Świetlówki liniowe mają formę rur zakończonych z obu stron trzonkami.

Świetlówki kompaktowe są dostosowane do opraw z małym lub dużym gwintem (E27 lub E14), dzięki czemu mogą być stosowane zamiennie ze zwykłymi żarówkami. Mają różne kształty: kilku równoległych rurek (prostych lub wygiętych), kuliste, zbliżone do zwykłych żarówek. Świetlówki zużywają mało prądu (np. świetlówka o mocy 9 W daje światło o natężeniu zbliżonym do zwykłej żarówki o mocy 40 W - w katalogach producentów można znaleźć odpowiednie zestawienia), ale ich wadą jest pulsowanie światła. Wady tej są pozbawione nowoczesne świetlówki z zapłonem elektronicznym.

Świetlówki nadają się szczególnie dobrze do stosowania w miejscach, gdzie potrzebne jest oświetlenie ciągłe. W lampach rtęciowych światło powstaje w wyniku wyładowań między elektrodami w rurze ze szkła kwarcowego wypełnionej parami rtęci i argonu pod wysokim ciśnieniem. Światło wytwarzane przez lampy rtęciowe zawiera domieszkę promieni ultrafioletowych. Po wyłączeniu zasilania wysokie ciśnienie panujące wewnątrz lampy uniemożliwia zapoczątkowanie wyładowań i ponowny zapłon może nastąpić dopiero po ostygnięciu. Lampy rtęciowe charakteryzują się wysoką trwałością 10 000-20 000 godzin.

Przykładem lampy rtęciowej jest lampa kwarcowa. W lampach sodowych źródłem światła są wyładowania elektryczne w parach sodu i rtęci, powstające w wyniku wysokiego napięcia w gazie pomocniczym (argonie lub neonie). Pod wpływem wysokiej temperatury sód zaczyna parować i światło staje się coraz bardziej intensywne. Zależnie od wartości ciśnienia par sodu lampy sodowe dzielimy na niskoprężne i wysokoprężne. Do zasilania lamp niskoprężnych stosuje się najczęściej transformator, który pozwala na uzyskanie wysokiego napięcia niezbędnego do zapłonu lampy oraz ograniczenia napięcia w czasie pracy. Lampy sodowe emitują światło monochromatyczne o barwie żółtej, co zapewnia dobrą widoczność
nawet w trudnych warunkach, np. we mgle. Zależnie od typu mają trwałość 10 000-24 000 godzin.

Oświetlenie wewnętrzne:

• Oprawy sufitowe mogą być montowane bezpośrednio do stropu lub podwieszone, przystosowane do obsługi jednej lub kilku lamp. Podwieszenie może być sztywne (pręty z drewna lub metalu) lub wiotkie (linka). W niektórych modelach konstrukcja podwieszenia (np. sprężyna) umożliwia regulowanie wysokości zawieszenia. Lampy są ustawione w stałej pozycji lub możliwe jest regulowanie kąta ustawienia. Oddzielną grupę stanowią oprawy przeznaczone do sufitów podwieszanych. Są najczęściej przystosowane do lamp żarowych halogenowych lub fluorescencyjnych. Mogą być wpuszczane w sufit lub wystające. Mają różne średnice, dostosowane do otworów instalacyjnych o różnych wymiarach. Często żarówka jest umieszczona w kulistej obrotowej czaszy, dzięki czemu możliwe jest kierowanie strumieniem światła. Oprawy mogą być wyposażone w dodatkowe elementy ozdobne, na przykład kolorowe lub metaliczne pierścienie (szklane, mosiężne, chromowane), pojedyncze, podwójne lub potrójne, płaskie, owalne, wystające z sufitu.

• Oprawy ścienne to przede wszystkim kinkiety i reflektorki. Mogą być pojedyncze, podwójne, potrójne. Najczęściej istnieje możliwość zmiany kierunku strumienia świetlnego.

• Oprawy meblowe dostępne są w wersji wpuszczanej (do montażu w półkach o standardowej grubości 20 mm), przykręcanej, przypinanej (np. do półki) lub stojącej. Oprawy wpuszczane i przykręcane (halogenowe i zwykłe) stosuje się do oświetlenia regałów, barków, gablot (np. ze szkłem), biurek. Często mają postać reflektorków o różnych kształtach i kolorach. Mogą być wyposażone w aluminiowy odbłyśnik. Dostępne są specjalne oprawy do mebli kuchennych i łazienkowych.

• Oprawy stojące to różnego rodzaju lampy: biurkowe, stołowe, podłogowe, nocne itp. Mogą być zwykłe lub halogenowe. Często mają regulowany kąt nachylenia w poziomie i w pionie lub składane ramiona. Oprawy mają obudowy wykonane z blachy lakierowanej, anodowanej, chromowane, żeliwne, aluminiowe, mosiężne, mosiężne pozłacane. Na rynku dostępne są transformatory do opraw halogenowych o mocy 20-600 W. Do jednego transformatora można podłączać równolegle kilka opraw (suma mocy nie może przekraczać mocy znamionowej transformatora).

Oświetlenie zewnętrzne

Lampy mogą być stojące, wiszące, mocowane na ścianie budynku, na kolumnie lub specjalnym maszcie (aluminiowym lub poliestrowym wzmocnionym włóknem szklanym), wbudowane w mur (ściany lub ogrodzenia), umieszczone w gruncie. Dostępne są specjalne oprawy do stosowania pod wodą (w basenach kąpielowych lub oczkach wodnych). Mają często formę lampionów lub są stylizowane na stare latarnie uliczne. Niektóre modele lamp ściennych są wyposażone w czujnik ruchu (włączają się, kiedy ktoś przechodzi), czasami także w alarm (syrenę lub gong).

Do oświetlenia zewnętrznego stosuje się żarówki zwykłe, halogenowe, świetlówki i lampy sodowe. Oprawy oświetleniowe mają najczęściej obudowy aluminiowe pokryte powłoką poliuretanową lub lakierem epoksydowym, akrylowym albo poliestrowym, z dodatkowym zabezpieczeniem przed korozją. Żarówki mają często odbłyśniki z blachy aluminiowej. Klosze (przesłony) są wykonane ze szkła (hartowanego, wysokoudarowego, twardego krystalicznego) lub z poliwęglanu.

Elewację budynku oraz najbliższe otoczenie (taras, drzwi wejściowe), ogrodzenie i wjazd do garażu najlepiej oświetlić lampami ściennymi. Do oświetlenia schodów najlepiej nadają się lampy punktowe umieszczone w gruncie (na zewnątrz wydostaje się tylko strumień światła). Rośliny można oświetlić lampami umieszczonymi na masztach, punktowymi lub reflektorkami. Oprawy do doświetlania roślin światłem sztucznym (w warunkach niedoboru światła słonecznego) są wyposażone w wieszaki umożliwiające podwieszenie do konstrukcji dachowej lub konstrukcji szklarni.

Baseny i oczka wodne oświetla się specjalnie do tego celu przeznaczonymi lampami, które umieszcza się pod wodą, na powierzchni wody, ewentualnie obok. Odpowiedni dobór oświetlenia, uwzględniający wymagania warunków pracy wpływa zarówno na higienę wzroku jak i na zwiększenie wydajności pracy złe rozmieszczone źródła światła lub oprawy oświetleniowe o nieodpowiednim rozsyle światła mogą być przyczyną olśnienia wzroku zmniejszając komfort pracy.

---