Temat: Podmioty uczestniczące w życiu społeczności lokalnej. Gmina jako podstawowy element samorządu terytorialnego.
Pojęcie i istota samorządu terytorialnego.
Formą administracji publicznej jest samorząd terytorialny, to jego mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i stosunkowo niezależnie decydują o wypełnianiu zadań, które wynikają z potrzeb tej właśnie wspólnoty, pod określonym ustawowo nadzorem administracji rządowej. Samorząd terytorialny powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej. Został on zaopatrzony w środki materialne, które mają za zadanie pomóc w realizacji własnych potrzeb i nałożonych zadań przez administrację publiczna. Ustawodawca konstytucyjny i zwykły powierza samorządowi wykonanie części zadań z zakresu administracji lokalnej. Ważnym aspektem jest także kontrola i ochrona samorządu przez niezawisłe sądy powszechne i administracyjne, to one rozstrzygają spory pomiędzy samorządem i organem go nadzorującym. Współczesna teoria definiująca ogólnie samorząd stwierdza, że jest to forma organizacji wyodrębnionej z grupy społecznej, dzięki której może ona decydować w granicach prawa o istotnych dla niej sprawach, działając bezpośrednio lub za pośrednictwem demokratycznie wybranego i funkcjonującego przedstawicielstwa, oraz podkreśla że podmiotem samorządu jest określona społeczność wyodrębniona na podstawie wspólnych interesów.
Podmiotem samorządu jest społeczność lokalna zamieszkała na danym terenie, zorganizowana w terytorialny związek samorządowy. Przynależność do społeczności samorządowej nie zależy od aktu przystąpienia. Powstaję ona z mocy prawa, na skutek nabycia przez osobę fizyczna określonej cechy, np. zamieszkiwania na obszarze gminy. Kwestią decydującą o istocie podmiotu samorządu jest jego organizacja, z tego powodu członkowie związku powołują w drodze wyborów organy, które w sposób bezpośredni wykonują zadania nałożone na samorząd. Istotnym elementem jest przyznawana przez prawo terytorialnym związkom samorządowym osobowość prawna. Dzieli się ona na osobowość publicznoprawną i cywilnoprawną. Osobowość publicznoprawna daje jednostkom samorządowym możliwość nawiązywania stosunków prawnych z organami państwa. Skoro gmina wykonuje zadania publiczne to może ona korzystać ze środków prawnych właściwych władzy państwowej, w tym ze środków prawnych o charakterze władczym. Jednostki samorządu terytorialnego posiadają także osobowość cywilnoprawną, co oznacza, że mogą swobodnie dysponować mieniem we własnym imieniu. Mogą posiadać własny majątek, niezależnie zarządzać nim, i o nim decydować. Czyli, że mogą być takimi samymi uczestnikami obrotu gospodarczego, jak i inne podmioty gospodarcze.
Przedmiotem samorządu jest sprawowanie w wyznaczonym zakresie zadań administracji publicznej. Samorząd terytorialny wykonuje te zadania, które nie są zastrzeżone przez ustawy dla innych władz publicznych.
Byt prawny administracji, jej struktura, zakres działania określony jest w ustawach. Za jedną z cech administracji uznaje się jej działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych. Samorząd terytorialny powstaje z mocy prawa, a przynależność do niego ma charakter przymusowy i powszechny. Działa na zasadach i w ramach praw z: Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego, Ustawy o samorządzie gminnym, Ustawy o samorządzie powiatowym, Ustawy o samorządzie wojewódzkim, Ustawy o finansach publicznych, Ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Prawa o zamówieniach publicznych, Ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz zasad i terminów rocznych rozliczeń i wpłat do budżetu, Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie sprawozdawczości budżetowej, Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie rodzajów i zasad sporządzania sprawozdań w zakresie państwowego długu publicznego oraz poręczeń i gwarancji jednostek sektora finansów publicznych oraz Ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. W myśl artykułu 16 Konstytucji: ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Konstytucja stanowi, że ustrój terytorialny zapewnia decentralizację władzy, a samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej, a zadania wykonuje we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. W Ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym to gmina wykonuje zadania własne związane z potrzebami mieszkańców, a także zadania publiczne na szczeblu lokalnym oraz ponosi odpowiedzialność za wykonywane zadania. Posiada osobowość prawną i jest chroniona prawem, zaś władze wybierane są w wyniku wyborów powszechnych. Z tego wynika, że na gruncie polskiego prawa samorząd terytorialny posiada następujące właściwości:
ustawową przynależnością do wspólnoty, co wyłącza dobrowolność,
wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność,
samodzielność, która polega na ochronie sądowej i powoduje, że naruszenie tej samodzielności dopuszczalne jest jedynie w przypadkach i formach ustawowo uregulowanych,
zapewnienie zamieszkałej na jego terenie wspólnocie prawa do decydowania o swoich sprawach, realizowanego bezpośrednio lub w sposób pośredni,
wyposażenie w osobowość prawną, własny majątek oraz środki finansowe, co uniezależnia jednostkę samorządu terytorialnego jako podmiot praw i obowiązków od innych podmiotów.
Ważnym aspektem w omawianiu instytucji samorządu terytorialnego są finansowe podstawy działalności jednostek samorządu terytorialnego. Tak więc możemy twierdzić, że społeczności lokalne mają prawo do posiadania własnych, wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach wykonywania swych uprawnień. Zasoby te co do wysokości powinny być dostosowane do ich uprawnień i częściowo przynajmniej pochodzić z opłat i podatków lokalnych, których wysokość mają one prawo swobodnie ustalać. W przypadku samorządów, które potrzebują pomocy ze względu na sytuację finansową stosuje się procedury wyrównawcze i działania równoważące, które skorygują dysproporcje, które występują między samorządami. Jednostką samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do ich zadań, natomiast zmiany w zakresie zadań i kompetencji następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych, przy czym dochody jednostek samorządu terytorialnego składają się z dochodów własnych oraz subwencji i dotacji. Samorząd terytorialny jest formą organizacji społeczeństwa, jest jednym z najważniejszych filarów społeczeństwa obywatelskiego. We wspólnotach terytorialnych ważna jest przynależność mieszkańców w wyniku świadomego złączenia się ludzi dla realizacji wspólnych celów. Sprzyja temu przywiązanie mieszkańców do terytorium, na którym mieszkają, identyfikacja ze wspólnotą, przywiązanie do stron rodzinnych i wytworów kultury, świadomość wartości terytorium i przekonanie o stworzeniu pewnych wartości, które składają się na kulturę. To wszystko określamy mianem tożsamości terytorialnej.
Co to jest samorząd gminny?
Konstytucja statuuje istnienie różnych jednostek samorządu terytorialnego wszakże podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce. W myśl ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym, mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę, a przez gminę rozumieć należy wspólnotę samorządową i odpowiednie terytorium. A zatem o samorządzie gminnym możemy mówić, gdy istnieją dwa równoprawne czynniki: odpowiednie terytorium i wspólnota samorządowa. Przy pominięciu któregokolwiek czynnika nie możemy mówić o samorządzie terytorialnym na szczeblu gminnym. Zatem wspólnotą samorządową możemy nazwać ogół mieszkańców zamieszkałych na danym terenie, który ma określone charakterystyczne cechy, np. więzi społeczne i gospodarcze zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych oraz jednolity układ przestrzenny. Zaś mieszkańcy to społeczność zintegrowana mająca wspólną świadomość społeczną ze względu na warunki lokalne, która zdolna jest do organizacji i wypełniania zadań. Każdy członek wspólnoty ma w niej udział na względnie równych zasadach i może na równi z innymi korzystać z jej wartości. Gmina obejmuje swoim działaniem całą lub przynajmniej podstawowy trzon ludności zamieszkującej jej terenie, a także osoby które przebywają przejściowo. Na szczeblu gminnym koncentruje się zasadnicze życie samorządowe i tam właśnie usytuowana jest przeważająca cześć kompetencji samorządu terytorialnego. Gmina posiada osobowość prawną i zagwarantowaną sądownie ochronę samodzielności, która przejawia się w aspekcie publicznoprawnym i prywatnoprawnym. Dzięki osobowości prawnej gmina może być uczestnikiem obrotu gospodarczego i może wchodzić z organami państwa w stosunki prawne charakterystyczne dla równorzędnych podmiotów. Z ustawy wynika, że gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Gmina może mieć własny majątek, zarządzać nim, zaciągać zobowiązania, wchodzić w stosunki prawne z organami państwa, a także wchodzić z nimi w spór. Jest niezależna od aparatu państwowego, kształtuje własną organizację wewnętrzną, wybiera swoje organy przedstawicielskie, stanowi lokalne prawo.
Prawo miejscowe gminy. Gminie na podstawie upoważnień ustawowych przysługuje prawo stanowienia przepisów powszechnie obowiązujących na jej obszarze, zwanych przepisami gminnymi. To znaczy, że Rada Gminy ma uprawnienia do ustanawiania aktów prawa miejscowego, które obowiązują na terenie jej działania, lub części. W myśl ustawy o samorządzie gminnym organy gminy wydają akty prawa miejscowego w zakresie:
wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych,
organizacji urzędów i instytucji gminnych,
zasad zarządu mieniem gminy,
zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.
Rada Gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli ich zakres jest nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach, za ich naruszenie wymierzana jest karę grzywny. Akty prawa miejscowego wydaje Rada Gminy w formie uchwały. W pewnych przypadkach w sytuacjach niecierpiących zwłoki przepisy porządkowe może wydawać Burmistrz gminy. W mojej pracy będę używała nazwy Burmistrz ze względu, na to iż jest ona związana z Urzędem Miejskim w Sędziszowie, gdzie urzęduje Burmistrz, w pierwszej części należy przez to rozumieć także Wójta oraz Prezydenta Miasta. Podlegają one jednak zatwierdzeniu na najbliższej sesji Rady Gminy. W przypadkach ich nieprzedłożenia lub niezatwierdzenia tracą moc. W razie ustanowienia przepisów porządkowych Burmistrz przesyła je następnego dnia po ich ustanowieniu, do sąsiednich gmin i Staroście Powiatu, w którym leży gmina. Akty prawa miejscowego ogłaszane są w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym, który jest wydawany przez Wojewodę. Wchodzą one w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia, lub w innym wyraźnie określonym terminie. Zapewniona jest także możliwość powszechnego wglądu do przepisów gminnych i zapoznania się z nimi.
Mienie komunalne jest to własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków, a także mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw. W myśl ustawy o samorządzie gminnym nabycie mienia komunalnego może nastąpić:
na podstawie ustawy,
przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gminy, przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin, zaś gdy brak porozumienia - decyzją Prezesa Rady Ministrów, podjętą na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia,
w wyniku własnej działalności gospodarczej,
przez inne czynności prawne,
w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.
Podmioty mienia komunalnego mogą samodzielnie decydować w jaki sposób wykorzystać składniki majątkowe, ale muszą pamiętać o zachowaniu wymogów zawartych w odrębnych przepisach prawa. Zasady zarządzania i korzystania z mienia komunalnego oraz rozporządzania dochodami określone są w statucie. Nie ma też mowy o odpowiedzialności za zobowiązania gminy względem gminnych osób prawnych, ani gminnych osób prawnych względem gminy. W przypadku, kiedy gmina zostaje zniesiona lub podzielona odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie.
Budżet gminy jest rocznym planem finansowym dochodów i wydatków oraz przychodów i wydatków jednostki samorządu terytorialnego, a także przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych. Konstrukcja treści budżetu jest wyznaczona przez zespół zasad budżetowych, wśród których najważniejsze znaczenie mają zasady : jedności , jawności, uprzedniości, równowagi i szczegółowości. W zasadzie jedności jednostka samorządu terytorialnego samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu. W zasadzie jawności gospodarka finansowa jednostki samorządu terytorialnego jest jawna. W zasadzie uprzedniości jednostka samorządowa zobowiązana jest uchwalić budżet do końca roku budżetowego poprzedzającego rok budżetowy. Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego. Budżet samorządowy jest aktem normatywnym uchwalanym przez organ władzy samorządowej na okres jednego roku budżetowego, którym jest rok kalendarzowy lub okres kolejnych dwunastu miesięcy; zazwyczaj od 1 kwietnia do 31 marca. Uchwałę budżetową organ stanowiący uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, zaś w szczególnie uzasadnionych przypadkach - nie później niż do 31 marca roku budżetowego. W zasadzie szczegółowości budżet jest uchwalony i sporządzony ze szczególnym podziałem dochodów i wydatków budżetowych. W zasadzie równowagi budżetowej jednostki samorządu terytorialnego muszą podjąć wszelkie kroki, które mają na celu doprowadzenie do zachowania równowagi budżetowej w każdym stadium prowadzenia gospodarki budżetowej. W budżecie samorządu wydatki nie mogą przekroczyć dochodów.
Projekt budżetu zawiera:
plany przychodów i wydatków,
źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenia nadwyżki budżetu,
wydatki budżetu w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji budżetowej,
wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi,
upoważnienia zarządu do zaciągania długu oraz spłat zobowiązań,
prognozowane dochody według ważniejszych źródeł i działów i klasyfikacji
budżetowej,
zakres i kwoty dotacji przedmiotowych.
Gmina prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu gminy. Burmistrz przygotowuje projekt budżetu uwzględniając w nim zasady prawa budżetowego. Przedstawia on projekt wraz z informacją o stanie mienia komunalnego i objaśnieniami radzie gminy najpóźniej do 15 dnia listopada roku poprzedzającego rok budżetowy i przesyła projekt do zaopiniowania do Regionalnej Izby Obrachunkowej. Rada Gminy nie może wprowadzić w projekcie budżetu gminy zmian bez zgody Burmistrza, które mogą spowodować zwiększenie wydatków lub planowanych dochodów. Chyba, że Rada przedstawi źródła ich sfinansowania. Rada Gminy określa procedurę uchwalania budżetu oraz rodzaje i szczegółowość materiałów informacyjnych, które mają towarzyszyć projektowi budżetu. Do chwili, kiedy Rada Gminy uchwali projekt budżetu nie może to być jednak później, niż do 31 marca roku budżetowego, gospodarka prowadzona jest według projektu, który został przedstawiony Radzie. Jeżeli zaistnieje sytuacja, że budżet nie zostanie uchwalony do 31 marca to ustala go Regionalna Izba Obrachunkowa do końca kwietnia roku budżetowego. Regionalna Izba Obrachunkowa ustala budżet w zakresie obowiązkowych zadań własnych gminy oraz zadań zleconych. Według ustawy o samorządzie gminnym dochodami gminy są:
podatki, opłaty i inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy,
dochody z majątku gminy,
subwencja ogólna z budżetu państwa.
Dochodami gminy mogą być:
dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań własnych,
wpływy z samoopodatkowania mieszkańców,
spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy
inne dochody.
Dochodami gminy są dochody własne, a także subwencje wyrównawcze i dotacje celowe. Dochodami własnymi gmin są udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowy od osób prawnych, które stanowią dochód budżetu państwa także wpływy z podatku leśnego, wpływy z podatku od nieruchomości, wpływy z podatku rolnego, wpływy z opłaty skarbowej, wpływy z podatku od środków transportowych, wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, wpływy z podatku od spadków i darowizn, wpływy z podatku od posiadania psów, wpływy z opłat lokalnych, wpływy z opłaty eksploatacyjnej, dochody z majątku gminy, odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału, spadki, zapisy i darowizny, opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych należności stanowiących dochody gminy, dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gminy oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy, dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych odrębnymi przepisami, inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów. Oprócz dochodów własnych gmina posiada także subwencje wyrównawcze z budżetu państwa mają one na celu wyrównanie różnic, które wytworzyły się pomiędzy gminami najbogatszymi i najbiedniejszymi oraz dotacje celowe, które służą do finansowania określonych zadań. Oprócz dochodów gmina posiada także wydatki są to zadania publiczne, które mają na celu zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Takimi zadaniami są np. zadania związane z oświatą, z zaopatrzeniem w energię elektryczną i cieplną, z wodociągami, z kanalizacją, z usuwaniem i oczyszczaniem ścieków komunalnych, z utrzymaniem czystości i porządku, z komunalnym budownictwem mieszkaniowym, z pomocą społeczną i ośrodkami oraz zakładami opiekuńczymi, z oświatą, z gospodarką terenami i ochroną środowiska, z utrzymaniem targowisk i hal targowych, z utrzymaniem gminnych dróg oraz organizacji ruchu drogowego, z utrzymaniem porządku publicznego, z utrzymaniem obiektów administracyjnych oraz utrzymaniem gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, a także z rozpowszechnianiem kultury w gminie mowa tu o bibliotekach komunalnych i innych placówkach upowszechniania kultury. W niektórych przypadkach, kiedy wydatki gminy są o wiele większe niż dochody gmina może się zadłużyć, ale wysokość zadłużenia jest ograniczona ustawowo do 60% dochodów budżetowych w danym roku. Taką sytuację nazywamy deficytem budżetowym, w przypadku wystąpienia deficytu część wydatków musi być pokryta z przychodów. Gospodarkę finansową gmin kontrolują Regionalne Izby Obrachunkowe. Gospodarka finansowa gminy jest jawna, Burmistrz jest zobowiązany do ogłaszania uchwał budżetowych i sprawozdań z jej wykonania, a także do informowania mieszkańców o założeniach projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz wykorzystywaniu środków budżetowych. Burmistrz odpowiada za prawidłową gospodarkę finansową gminy, dlatego może on zaciągać zobowiązania mające pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków oraz emitować papiery wartościowe w ramach upoważnień udzielonych przez Radę Gminy, może także dokonywać wydatków budżetowych, zgłaszać propozycje zmian w budżecie gminy, dysponować rezerwami budżetu gminy i blokować środki budżetowe.
Instytucja nadzoru nad działalnością gminną to swego rodzaju ingerencja w samodzielność gminy. Ingerencje organów państwowych w sferę samodzielności gminnej mają postać nadzoru. Celem nadzoru jest prawidłowe funkcjonowanie gminy zgodne z przepisami, a także ochrona państwa i ochrona gminy przed zaniedbaniami, błędami i nadużyciami jej reprezentantów. Celem jest także zapewnienie utrzymania jednolitości działania wszystkich elementów administracji publicznej. Wyróżniamy dwie funkcje nadzoru: pierwszą z nich jest funkcja strzeżenia prawa, a drugą funkcja ochronna i wspierająca. Funkcja strzeżenia prawa ma za zadanie strzeżenie legalności postępowania organów gmin zwłaszcza w zakresie zadań własnych. Funkcja ochronna i wspierająca określa obowiązek ochrony gminy przez organy nadzorcze przed nieuzasadnionymi żądaniami organów nadzoru specjalnego i osób trzecich, także obowiązek doradzania i opiekowania się gminą w trakcie wykonywania zadań publicznych. Z pojęcia nadzoru możemy wyróżnić też kryteria nadzoru: kryterium celowości, legalności, rzetelności i gospodarności. Kryterium celowości wiąże się z podziałem zadań na własne i zlecone. Nadzór nad zadaniami zleconymi sprawowany jest na podstawie kryterium legalności i celowości, zaś nad zadaniami własnymi jest sprawowany wyłącznie na podstawie kryterium legalności. Kryterium celowości związane jest z wyborem najodpowiedniejszego działania, który pozwoli osiągnąć zamierzony cel. Kryterium gospodarności wiąże się z podjęciem zadania, które będzie najmniej kosztowne, zaś kryterium rzetelności ma za zadanie nakłonić do działania zgodnie z wymogami uczciwości, wiedzy i techniki. Organami nadzoru są Prezes Rady Ministrów i Wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - Regionalna Izba Obrachunkowa. Organy nadzoru mogą żądać informacji i danych, które dotyczą organizacji i funkcjonowania gminy, a są niezbędne do wykonywania przysługujących im uprawnień. Ale należy pamiętać, że organy nadzoru mogą wkraczać w działalność podmiotu nadzorowanego tylko w przypadkach określonych ustawami samorządowymi i innymi ustawami. Pod pojęciem środków nadzoru należy rozumieć władczy akt organu nadzoru, stanowiący przewidziana przez prawo formę weryfikacji działalności uchwałodawczej organów samorządu terytorialnego. W celu usprawnienia nadzoru Burmistrz jest zobowiązany do przedłożenia organom nadzoru uchwał. Regionalnej Izbie Obrachunkowej uchwały budżetowej, zaś Wojewodzie uchwały Rady w ciągu 7 dni od ich podjęcia. Gdy uchwały zostaną przedłożone organom nadzoru rozpoczyna się postępowanie nadzorcze, czas tego postępowania wynosi 30 dni. Organ nadzorczy sprawdza zgodność uchwały w przypadku, kiedy odkryje niezgodności wszczyna postępowanie o unieważnienie uchwały już wtedy może wstrzymać jej wykonanie, a decyzja w tej sprawie jest ostateczna. Postępowanie może się zakończyć:
stwierdzeniem nieważności uchwały,
wstrzymaniem przez Wojewodę uchwały w sprawach zleconych i cofnięcie jej do ponownego rozpatrzenia. Wojewoda w takiej sytuacji wskazuje uchybienia i ustala termin załatwienia sprawy,
wskazanie, że Ustawa jest wydana z naruszeniem prawa, a naruszenie jest istotne,
uchyleniem przez wojewodę uchwały i wydaniem zastępczego zarządzenia,
wskazanie Radzie Gminy przez organ nadzoru- Regionalną Izbę Obrachunkową nieprawidłowości, które są w uchwale budżetowej, izba musi także podać sposób i termin ich usunięcia,
ustalenie budżetu gminy w kwestii zadań własnych i zleconych przez Regionalną Izbę Obrachunkową,
podjęcie decyzji o umorzeniu postępowania, gdyż stało się bezprzedmiotowe, gdy organ nadzorczy dojdzie do wniosku, że uchwała jest zgodna z prawem i go nie narusza.
Stosowane są także nadzwyczajne środki nadzoru w przypadku, kiedy Rada Gminy po raz kolejny narusza Konstytucje i ustawy, lub kiedy nie widać poprawy w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy. W tym przypadku organami nadzoru są: Sejm i Prezes Rady Ministrów. W przypadku, kiedy Rada Gminy kilkakrotnie łamie przepisy Konstytucji lub ustaw Prezes Rady Ministrów może rozwiązać Rade Gminy i jej inne organy. Występuje także instytucja szczególnego środku nadzoru, który dotyczy współdziałania dwóch lub więcej organów. Rozstrzygnięcie organu gminy ważne jest, wtedy gdy wystąpi o zatwierdzenie, jeśli tego nie zrobi uznawane to jest za naruszenie prawa i rozstrzygniecie organu gminy jest nieważne. Jeżeli gmina uważa, że rozstrzygnięcie nadzorcze ingeruje w jej działalność może zaskarżyć rozstrzygnięcie nadzorcze. Gmina jest uprawniona do złożenia skargi, gdy wskaże niezgodności z prawem, które są w rozstrzygnięciu nadzorczym. Środkiem nadzoru jest także powszechne prawo skargi każdy może wezwać organ gminy do usunięcia naruszenia, gdy rzeczywiście naruszono jego interes prawny lub uprawnienia. Skargę można złożyć również w przypadku, gdy organ nie wykonuje czynności nakazanych prawem, lub gdy naruszono interesy osób trzecich przez podejmowane czynności prawne.
Struktura gminy.
Wyróżniamy organy stanowiące i wykonawcze gminy. Organy stanowiące to Rada Gminy i mieszkańcy, którzy swą wolę wyrażają w drodze referendum. Rada gminy jest obligatoryjnym organem stanowiącym i kontrolnym w gminie, który może rozstrzygać o wszystkich sprawach pozostających w zakresie działania gminy, a nie zastrzeżonych na rzecz mieszkańców gminy wyrażających swą wolę co do sposobu ich rozstrzygnięcia w drodze referendum. Na czele Rady stoi przewodniczący i wiceprzewodniczący w liczbie od 1 do 3, wybierani bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu Rady, w głosowaniu tajnym. Kadencja Rady trwa 4 lata licząc od dnia wyboru. Liczba radnych uzależniona jest od liczby mieszkańców gminy, w gminie:
do 20.000 mieszkańców jest 15 radnych,
do 50.000 mieszkańców 21 radnych,
do 100.000 mieszkańców 23 radnych,
do 200.000 mieszkańców jest 25 radnych,
oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100.000, nie więcej jednak niż 45 radnych.
Zadania Rady Gminy wymieniane są w ustawie o samorządzie gminnym i są to między innymi:
uchwalanie statutu gminy,
ustalanie wynagrodzenia Burmistrza, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,
powoływanie i odwoływanie Skarbnika Gminy, który jest głównym księgowym budżetu, oraz Sekretarza Gminy - na wniosek Burmistrza,
uchwalanie budżetu gminy, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu,
uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
uchwalanie programów gospodarczych,
uchwalenie planów zagospodarowania przestrzennego,
ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania środków budżetowych na realizację zadań przez te jednostki,
podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach,
podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu, dotyczących:
zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości oraz ich wydzierżawiania lub wynajmowania na czas oznaczony dłuższy niż 3 lata lub na czas nieoznaczony, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej; uchwała Rady Gminy jest wymagana również w przypadku, gdy po umowie zawartej na czas oznaczony do 3 lat strony zawierają kolejne umowy, których przedmiotem jest ta sama nieruchomość; do czasu określenia zasad Burmistrz może dokonywać tych czynności wyłącznie za zgodą Rady Gminy,
emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu przez wójta,
zaciągania długoterminowych pożyczek i kredytów,
ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez Burmistrza w roku budżetowym,
zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustalaną corocznie przez Radę Gminy,
tworzenia i przystępowania do spółek i spółdzielni oraz rozwiązywania i występowania z nich,
określania zasad wnoszenia, cofania i zbywania udziałów i akcji przez Burmistrza, tworzenia, likwidacji i reorganizacji przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek,
ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez Burmistrza w roku budżetowym,
podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na ten cel odpowiedniego majątku,
podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych,
podejmowanie uchwał w sprawach herbu gminy, nazw ulic i placów będących drogami publicznymi lub nazw dróg wewnętrznych, a także wznoszenia pomników,
nadawanie honorowego obywatelstwa gminy,
podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów,
stanowienie w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji Rady Gminy.
Rada Gminy kontroluje działalność Burmistrza i gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy. Do tego powołane są komisje, które mają charakter pomocniczy, a Rada określa zakres ich działania i skład. Rada powołuje komisje ze względu na zapotrzebowanie: komisje stałe powoływane są przez cały okres kadencji Rady, zaś komisje doraźne powoływane są w określonych przypadkach celu wykonywania zadań, które wykraczają za zakres działania stałych komisji. Szczególną pozycje posiada komisja rewizyjna, wykonuje zadania zlecone przez Radę, np. wydaje opinie o budżecie i innych sprawach. Sesje zwoływane są przez przewodniczącego w miarę potrzeby, ale nie rzadziej niż raz na kwartał. Sesje dzielą się na zwyczajne i nadzwyczajne. Pierwszą sesję nowo wybranej Rady zwołuje przewodniczący poprzedniej Rady w ciągu 7 dni po ogłoszeniu wyników wyborów. Zadaniami przewodniczącego Rady jest: zwoływanie i prowadzenie sesji oraz organizowanie trybu pracy Rady. Przewodniczący może wyznaczyć wiceprzewodniczącego, który ma za zadanie przejęcie funkcji przewodniczącego w przypadku jego nieobecności, w razie, kiedy nie wyznaczono wiceprzewodniczącego zadania wykonuje najstarszy wiekiem. Rada może odwołać przewodniczącego i wiceprzewodniczących na wniosek co najmniej ¼ swojego ustawowego składu, ma za zadanie także podjęcie uchwały o rezygnacji przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego w ciągu 1 miesiące do daty złożenia rezygnacji.
Radny jest członkiem Rady i ma powierzone prawa i obowiązki względem wspólnoty. Wypełniając obowiązki jest zobowiązany kierować się dobrem wspólnoty samorządowej. Radny winien jest dążyć do utrzymania stałej więzi z mieszkańcami i brać udział w pracach Rady Gminy i jej komisji. Radni mogą tworzyć kluby radnych. Przynależność do klubu jest dobrowolna, kluby na sesji mogą przedstawiać własne wnioski. Radny ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej w celu brania udziału w pracach organów gminy, a także prawo do roszczenia o zwrot kosztów podróży i diet. Radny nie może być zatrudniony w urzędzie gminy, w której uzyskał mandat, a także nie może być kierownikiem lub zastępcą w jednostce organizacyjnej tej gminy. Radny nie może prowadzić, być zastępcą lub przedstawicielem działalności gospodarczej, która wykorzystuje mienie komunalne gminy, w której uzyskał mandat. Nie może być też członkiem zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnej spółek prawa handlowego z udziałem skarbu państwa i innych np. gmin, związków międzygminnych.
Mieszkańcy gminy wypowiadający się w drodze referendum gminnego stanowią odrębny od Rady organ stanowiący samorządu gminnego. W drodze referendum mogą decydować o sprawach dotyczących gminy. Mieszkaniec gminy winien stale zamieszkiwać na obszarze gminy i posiadać czynne prawo wyborcze. Referendum gminne rozstrzyga w sprawach np: odwołania Rady Gminy przed upływem kadencji, samoopodatkowania mieszkańców na cele gminne oraz innych sprawach dotyczących gminy.
W myśl Ustawy z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym organem wykonawczym był zarząd , a jego przewodniczącym Burmistrz, Wójt lub Prezydent Miasta. Znowelizowana Ustawa z 8 marca 1990 roku stwierdza, że organem wykonawczym jest Burmistrz, a odnosi się to także do Wójta i Prezydenta Miasta. W gminie wiejskiej organem wykonawczym jest Wójt, Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, zaś w miastach powyżej 100 000 mieszkańców organem wykonawczym jest Prezydent. Burmistrz wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Bierne prawo wyborcze posiada każdy obywatel polski , który najpóźniej w dniu wyborów kończy 25 lat, ale nie musi stale zamieszkiwać na terenie gminy, w której kandyduje. Kandydat na wójta nie może kandydować równocześnie w dwóch gminach. Propozycję kandydata mogą zgłaszać stowarzyszenia i organizacje społeczne, wyborcy reprezentowani przez komitet wyborczy, partie polityczne i ich koalicje. Wybory zarządzane są przez Prezesa Rady Ministrów wraz z wyborami do rad gmin. Za wygranego uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli taka sytuacja nie miała miejsca i żaden z kandydatów nie otrzymał połowy głosów po czternastu dniach przeprowadza się ponowne głosowanie. W drugiej turze wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów. Za wybranego na Burmistrza uważa się tego kandydata, który zdobył największa ilość głosów. Burmistrz w drodze rozporządzenia powołuje swojego zastępcę lub zastępców i określa ich liczbę, która uzależniona jest od liczby mieszkańców gminy. Burmistrz i Rada Gminy rozpoczynają i kończą kadencję w tym samym dniu. Burmistrz i jego zastępca po upływie swoich kadencji pełnią swoje funkcje tylko do momentu przejęcia obowiązków przez nowego Burmistrz i zastępcę. Wygaśnięcie mandatu Burmistrz następuje wskutek:
odmowy złożenia ślubowania,
pisemnego zrzeczenia się mandatu,
utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów,
naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji Burmistrza z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach,
orzeczenia trwałej niezdolności do pracy w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
śmierci,
odwołania w drodze referendum,
odwołania Burmistrza, Wojewoda wzywa Burmistrza do zaprzestania naruszeń, Konstytucji lub ustaw, a jeżeli wezwanie to nie odnosi skutku występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o jego odwołanie,
zmian w podziale terytorialnym, polegającym na włączeniu gminy do innej jednostki samorządu terytorialnego albo utworzeniu z dwóch lub więcej gmin nowej jednostki samorządu terytorialnego.
W przypadku wygaśnięcia mandatu Burmistrza przed końcem kadencji przeprowadzane są nowe wybory przedterminowe, chyba że data wyborów ma przypaść w okresie ośmiu miesięcy przed zakończeniem jego kadencji. Obowiązki Burmistrza przejmuje na ten czas osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów. Rada Gminy nie udzielając absolutorium Burmistrzowi może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie jego odwołania. Podjęcie tej uchwały przez Radę musi być poprzedzone zapoznaniem się z opinią Regionalnej Izby Obrachunkowej i wysłuchaniem wyjaśnień Burmistrza. Funkcji Burmistrza, a także jego zastępcy nie można łączyć z funkcją Burmistrza w innej gminie, członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest Burmistrzem lub zastępcą Burmistrza, zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła lub senatora. Burmistrz wykonuje uchwały Rady Gminy, przygotowuje projekty uchwał i określa sposoby ich wykonania. Jego zadaniem jest także gospodarowanie mieniem komunalnym, przygotowanie i wykonanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych, wydawanie zarządzeń zawierających przepisy porządkowe, kierowanie bieżącymi sprawami gminy i reprezentowanie jej na zewnątrz oraz informowanie mieszkańców gminy o założeniach projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz wykorzystywaniu środków budżetowych. Posiada także prawo do wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej.
Sekretarz i skarbnik są to pracownicy gminy powoływani i odwoływani przez Radę Gminy na wniosek Burmistrza, Wójta, Prezydenta Miasta, realizują zadania określone przez Burmistrza w pisemnych upoważnieniach, zatrudniani są na podstawie powołania. Według artykułu 33 ustępu 4 ustawy o samorządzie gminnym, Burmistrz może powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy w swoim imieniu zastępcy lub Sekretarzowi Gminy. Sekretarz może też sprawować kontrolę wewnętrzną w strukturach organizacyjnych urzędu, przygotowywać od strony formalno- prawnej posiedzenia kolegialnych organów gminy, ma także za zadanie dopilnowani terminowego załatwiania spraw. Skarbnik gminy pełni funkcję głównego księgowego budżetu. Do czynności prawnej, która powoduje powstanie zobowiązań pieniężnych potrzebna jest kontrasygnata Skarbnika Gminy, może jej jednak odmówić, gdy uzna że wykonanie polecenia stanowiłoby przestępstwo lub wykroczenie. W razie nie uzasadnionej odmowy dokona jej jednak na pisemne polecenie zwierzchnika, powiadamiając o tym Radę Gminy oraz Regionalną Izbę Obrachunkową. Instytucję Skarbnika regulują przepisy finansowe, ustawa samorządowa i statut gminy.
Pracownicy samorządowi. Prawidłowe i najkorzystniejsze funkcjonowanie administracji zależy od jakości kadr pracujących w organach administracyjnych, od urzędników, co nie zmienia roli podstaw prawnych działania administracji, struktur czy innych czynników mających wpływ na efekty jej pracy. Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady zatrudniania oraz prawa i obowiązki pracowników wszelkich szczebli jednostek samorządu terytorialnego jest ustawa 22 marca 1990 roku o pracownikach samorządowych. Według ustawy gminnej pracownicy samorządowi są zatrudniani:
na podstawie wyboru:
w urzędzie marszałkowskim: Marszałek Województwa, Wiceprzewodniczący Zarządu oraz pozostali członkowie zarządu województwa - jeżeli statut województwa tak stanowi,
w starostwie powiatowym: Starosta, Wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu powiatu - jeżeli statut powiatu tak stanowi, z tym że z członkami zarządu powiatu wybranymi spoza składu rady powiatu zawsze nawiązuje się stosunek pracy,
w urzędzie gminy: Burmistrz (Wójt, Prezydent Miasta),
w związkach jednostek samorządu terytorialnego: Przewodniczący Zarządu Związku i pozostali członkowie zarządu - jeżeli statut związku tak stanowi:
na podstawie mianowania: pracownicy zatrudniani na stanowiskach pracy określonych w statucie gminy bądź związku międzygminnego,
na podstawie powołania: Zastępca Burmistrza (Wójta, Prezydenta Miasta), Sekretarz Gminy, Sekretarz Powiatu, Skarbnik Gminy (główny księgowy budżetu), Skarbnik Powiatu (główny księgowy budżetu powiatu), Skarbnik Województwa (główny księgowy budżetu województwa),
na podstawie umowy o pracę: pozostali pracownicy samorządowi.
Kandydatem na stanowisko pracownika samorządowego może być osoba, która jest obywatelem polskim, ma odpowiedni staż i kwalifikacje, ukończyła 18 rok życia, posiada pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzystania z praw publicznych, zaś jej stan zdrowia pozwala na zatrudnienia na określonym stanowisku.
Kompetencje, funkcje i zadania gminy.
W myśl artykułu 6,ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku: „Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów”, więc jeśli ustawy nie stanowią inaczej rozwiązanie tych spraw należy do gminy. Jednostki samorządu terytorialnego mogą także wykonywać zadania z zakresu administracji rządowej na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej na warunkach określonych ustawowo i w samym porozumieniu. Wszystkie kompetencje, które pozostają w gestii poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego, wynikają z przekazania tych kompetencji przez państwo. Gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, kiedy na celu ma wykonywanie zadań. Gmina może także prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zadania o charakterze użyteczności publicznej, ale tylko w określonych przypadkach. Może także realizować zadania publiczne przy pomocy współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego. Do pomocy przy realizowaniu zadań mogą być zaangażowane związki międzygminne i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. Pomoc przy zadaniach może być różnego rodzaju także finansowa.
Zarówno Konstytucja i, choć nie w pełni, ustawy ustrojowe przyjęły bowiem tradycyjny podział zadań jednostek samorządu terytorialnego na zadania własne oraz zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.Zadania własne gminy jest to zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Mają one na celu zaspakajanie potrzeb wspólnoty i każdego jej członka z osobna. W artykule 7 ustęp 1, ustawy o samorządzie gminnym wymienione są zadania własne gminy, które obejmują sprawy np.:
ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
gminnych dróg , ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
wodociągów i za opatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
lokalnego transportu zbiorowego,
ochrony zdrowia,
pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
gminnego budownictwa mieszkaniowego,
edukacji publicznej,
kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
targowisk i hal targowych,
zieleni gminnej i zadrzewień,
cmentarzy gminnych,
porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
promocji gminy,
współpracy z organizacjami pozarządowymi,
współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Oprócz wymienionych zadań ustawodawca może nałożyć na gminę także inne, to wymaga jednak zapewnienia środków finansowych dla jednostki samorządowej realizującej te zadania. Gmina wykonuje zadania we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, a w procesie wykonywania zadań publicznych na własnym terenie jest niezależna, jej uprawnienia w tym zakresie mogą być ograniczane tylko przepisami ustaw.
Gmina oprócz zadań własnych realizuje także zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Przekazanie zadań zleconych następuje w drodze ustawy lub w formie porozumienia. Jednak warunkiem wykonywania zadań zleconych przez administrację rządową jest otrzymanie środków , które są potrzebne do ich realizacji. Nie przekazanie środków w terminie skutkuje przyznaniem odsetek gminie, których wysokość ustalona dla zaległości podatkowych. Przekazywanie zadań gminie może następować tylko na zasadach określonych w ustawie. Zadania mogą być zlecane na rzecz gmin, do wykonywania tych zadań mogą być upoważnione tylko określone jednostki organizacyjne i tylko w ramach struktury organizacyjnej gminy. Gmina nie może wnioskować o subdelegowanie w drodze umowy wykonywania zadań zleconych przez administrację rządową innemu podmiotowi. Zadania zlecane jednostce samorządu terytorialnego mogą być przez nią wykonywane w dwojaki sposób: za pośrednictwem utworzonych przez jednostkę samorządowa jednostek organizacyjnych lub za pośrednictwem nie podporządkowanych samorządowi podmiotów gospodarczych, z którymi samorząd zawiera umowy cywilno- prawne. W myśl Ustawy o samorządzie gminnym na gminę może być nałożony obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów. Zadania z zakresu administracji rządowej gmina może wykonywać również na podstawie porozumienia z organami tej administracji. Na podstawie porozumień z innymi jednostkami samorządu terytorialnego (powiat i województwo), gmina może wykonywać zadania z zakresu ich właściwości. Zakres zadań do zrealizowania przez gminę jest czasami dość obszerny, dlatego też pomocne w realizacji mogą być jednostki powoływane przez gminę. Może ona tworzyć jednostki organizacyjne, które będą realizować część zadań własnych i zleconych. Gmina może tworzyć, likwidować, reorganizować, a także wyposażać w majątek takie jednostki. Jeżeli realizowanie zadań publicznych przekracza możliwości jednej gminy tworzy się związki międzygminne. Są one tworzone, gdy możliwości finansowe, techniczne lub organizacyjne gminy są niewystarczające do realizacji zadania. Związek jest utworzony z inicjatywy rad zainteresowanych gmin. Prawa i obowiązki gmin uczestniczących w związku międzygminnym są zawarte w statucie związku. Związek międzygminny posiada osobowość prawną, a zadania publiczne wykonuje we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Jeżeli gmina ma zamiar zawrzeć związek musi o tym powiadomić Wojewodę. Rejestr związków międzygminnych jest prowadzony przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Przyjęcie statutu związku oznacza jego utworzenie, zatwierdzenie statutu jest przez Rady zainteresowanych gmin bezwzględną większością głosów ustawowego składu Rady Gminy. W związku organem stanowiącym i kontrolnym jest zgromadzenie związku, to ono wykonuje kompetencje przysługujące Radzie Gminy w zakresie zadań zleconych związkowi. Zgromadzenie podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia. Do składu zgromadzenia należą kierownicy gmin uczestniczących w związku. Organem wykonawczym związku jest zarząd jest on powoływany i odwoływany przez zgromadzenie. Porozumienia międzygminne są tworzone, gdy gminy powierzają jednej realizację określonych zadań publicznych. Gmina, która wykonuje te określone zadania publiczne przejmuje prawa i obowiązki pozostałych gmin, ich zadanie jest sfinansowanie tych zadań. Gminy w celu ochrony swoich interesów tworzą także stowarzyszenia.
Pojęcie urzędu i statutu gminy.
Urząd gminy jest to wyspecjalizowane biuro, które realizuje decyzje organu stanowiącego oraz wykonuje inne zadania zlecane przez państwo, bądź wynikające z porozumień między organami administracji, a organami administracji samorządowej lub porozumień między organami administracji samorządowej. Urząd gminy jest aparatem pomocniczym Burmistrza, przy jego pomocy wykonuje swoje zadania. Urząd to zespół środków osobowych i materialnych służący do wykonywania kompetencji i zadań organów. Organizację i zasady funkcjonowania urzędu gminy określa regulamin organizacyjny, nadany przez Burmistrza w drodze zarządzenia. Urząd służy także Radzie Gminy oraz jej ograną, ponieważ w ustawie nie przewidziano odrębnego biura dla Rady. Z ustawy wynika, iż kierownikiem urzędu jest Burmistrz, Wójt, Prezydent Miasta, posiada on uprawnienia zwierzchnika służbowego pracowników urzędu. Wykonuje on czynności związane z funkcja kierownika urzędu, czyli nawiązuje, zmienia, rozwiązuje stosunek pracy z pracownikami urzędu, w jego kompetencji jest także stosowanie kar porządkowych i nagradzanie. Z uwagi na to, iż gmina stanowi okręg urzędu stanu cywilnego, w ramach urzędu gminy działa urząd stanu cywilnego.
Statut jest to akt prawny regulujący zadania, strukturę organizacyjną i sposób działania podmiotu prawa publicznego lub prywatnego. Statut gminy jest aktem prawa miejscowego w nim zawarte są postanowienia o wewnętrznym ustroju gminy i jednostkach pomocniczych. Gmina podlega przepisom zawartym w Konstytucji, ustawie o samorządzie gminnym, także przepisom przez nią stworzonym, czyli statutowi gminy. Przepisy zawarte w statucie stanowią o ustroju gminy, zadaniach i zakresie jej działania, w nim określona jest także organizacja wewnętrzna i tryb prac organów gminy. Status określa także organizację i zakres działania jednostek pomocniczych, a także zasady ich podziału, tworzenia i łączenia. Uchwaleniem statutu zajmuje się Rada Gminy, zostaje on także ogłoszony w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym.
BIBLIOGRAFIA:
Andrzej Miszczuk, Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 r.
Bogdan Dolnicki, Samorząd terytorialny, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003 r.
Ewa J. Nowacka, Polski samorząd terytorialny, Wydawnictwo prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006 r.
Hubert Izdebski, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006 r.
Jan Paweł Tarno, Samorząd terytorialny w Polsce, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002 r.
Jan Szreniawski, Wstęp do nauki administracji, Oficyna wydawnicza Verba, Lublin 2004 r.
Jerzy Oniszczuk, Samorząd terytorialny w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Dom wydawniczy ABC, Warszawa 2002 r.
Kazimierz Pająk, Samorząd terytorialny w Polsce, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2003 r.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r.
Krzysztof Byjoch, Jerzy Sulimierski Samorząd terytorialny po reformie ustrojowej państwa, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2000 r.
Maria Kosek- Wojnar, Krzysztof Surówka, Finanse samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków 2002 r.
Samorząd terytorialny Ш Rzeczypospolitej, pod red. Stanisław Michałowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2002 r.
Tadeusz Milczarek, Samorząd gminny, Wydawnictwo Prawno- Ekonomiczne Infor, Warszawa 1999 r.
Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta,
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym,
Zbigniew Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2006 r.
Zofia Duniewska, Barbara Jaworska- Dębska, Prawo administracyjne, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2002 r.
Janusz Sługocki, Prawo administracyjne, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003 r.
Jan Szreniawski, Wstęp do nauki administracji, Oficyna wydawnicza Verba, Lublin 2004, s. 63.
Samorząd terytorialny Ш Rzeczypospolitej, pod red. Stanisław Michałowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 2002, s.68.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r., art. 16, ust. 1.
Tadeusz Milczarek, Samorząd gminny, Wydawnictwo Prawno- Ekonomiczne Infor, Warszawa 1999, s.12.
Andrzej Miszczuk, Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 11.
Zbigniew Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2006, s.7.
Jerzy Oniszczuk, Samorząd terytorialny w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Dom wydawniczy ABC, Warszawa 2002, s.170.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. 1990 Nr 16 poz. 95 art. 2 ust. 1.
Kazimierz Pająk, Samorząd terytorialny w Polsce, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2003, s.19.
Zbigniew Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2006, s. 50.
Maria Kosek- Wojnar, Krzysztof Surówka, Finanse samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków 2002, s. 54.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 54, ust.1.
Tamże, art. 54, ust. 2.
Bogdan Dolnicki, Samorząd terytorialny, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s. 70.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 86.
Jan Paweł Tarno, Samorząd terytorialny w Polsce, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s. 261.
Jan Paweł Tarno, Samorząd terytorialny w Polsce, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s. 128.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 18, ust. 2.
Ewa J. Nowacka, Polski samorząd terytorialny, Wydawnictwo prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006, s. 66.
Bogdan Dolnicki, Samorząd terytorialny, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s. 75.
Jan Paweł Tarno, Samorząd terytorialny w Polsce, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s. 119.
Jan Szreniawski, Wstęp do nauki administracji, Oficyna wydawnicza Verba, Lublin 2004, s. 70.
Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta, art. 2 ust.1.
Bogdan Dolnicki, Samorząd terytorialny, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s. 84.
Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta, art. 26, ust 1.
Bogdan Dolnicki, Samorząd terytorialny, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s. 84.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 33, ust.4.
Jan Szreniawski, Wstęp do nauki administracji, Oficyna wydawnicza Verba, Lublin 2004, s. 76.
Krzysztof Byjoch, Jerzy Sulimierski, Samorząd terytorialny po reformie ustrojowej państwa, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 138.
Ustawa z dnia 22 marca 1990r. o pracownikach samorządowych, art. 2.
Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym, art. 6.
Zofia Duniewska, Barbara Jaworska- Dębska, Prawo administracyjne, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2002, s. 193.
Maria Kosek- Wojnar, Krzysztof Surówka, Finanse samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków 2002, s. 32.
Hubert Izdebski, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006, s. 103.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art.7, ust.1.
Tadeusz Milczarek, Samorząd gminny, Wydawnictwo Prawno- Ekonomiczne Infor, Warszawa 1999, s. 15.
Krzysztof Byjoch, Jerzy Sulimierski Samorząd terytorialny po reformie ustrojowej państwa, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 44.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 8 ust. 2.
Janusz Sługocki, Prawo administracyjne, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s. 376.