Funkcje emocji: informacyjna, komunikacyjna, motywacyjna: pobudza do działania, ukierunkowuje, wpływa na sprawność działania, wpływa na procesy

• poznawcze, zniekształcająca. . RÓŻNICOWANIE SIĘ EMOCJI: Z ogólnej puli emocji krystalizują się nowe jakościowo emocje - poniżej - do 2 roku życia Miłość do dzieci-8, Miłość do dorosłych-7, Wyróżnianie/radość-6, Zadowolenie - 2, Niezadowolenie/zazdrość, Gniew-3, Wstręt-4, Strach-5, Cyfry z tyłu oznaczają kolejnośc pojawiania się emocji w pierwszych dwóch latach po 2 roku dochodzą inne, jak wstyd, duma.. Wzrost trwałości emocji Wzrost trwałość 1- przeciwieństwo labilności emocjonalnej (jak u dziecka )Rozwój Uczuć (dyspozycji,względnie stałej gotowości reagowania emocjami na określony obiekt)interioryzacja emocji - najpierw bodźce pochodzą z zewnątrz, ale potem słowa mogą dawać skojarzenia emocjonalne, wyobrażenia, ślady pamięciowe, pojęcia (patriotyczne, religijne), przewidywania. Czyli rola wyobrażeń i słów oraz wzrost znaczenia poznawczych źródeł emocji .zmniejszanie się wpływu emocji na działanie zwłaszcza chodzi o wpływ negatywny.5 wzrost repertuaru środków wyrazowych- rola środków werbalnych, wzrost świadomości własnych emocji, 7 wzrost samokontroli. ŹRÓDŁA EMOCJI

• Pierwotne bodźce emocjonalne,procesy wewnątrz organizmu prowadzące do zmiany homeostatycznej (głód, duszność…)bodźce zmysłowe ( dźwięki, wzrokowe, słuchowe…bujanie, kołysanie,nucenie), Wtórne bodźce emocjonalne

Pierwotnie były obojętne, powstały w wyniku dwóch procesów:Warunkowanie emocjonalne - Bodziec pierwotnie obojętny nabiera wartości emocjonalnej wskutek skojarzenia z bodźcem, który już miał taką wartość. Lęk przez białym fartuchem. Inny przykład - Watson, ojciec behawioryzmu i doświadczenia klasycznego z Albertem 11m: Zabawa ze szczurem, z tyłu nagły gong - po kilku takich skojarzeniach Albert zaczał się bać szczura… Czyli szczur stał się źródłem strachu. Albert bał się też kołnierza, motków wełny, czyli…Generalizacja - Wartość emocjonalna bodźca przenosi się na bodźce do niego podobne.Bodźcami warunkowymi stają się słowa.Poznawcze bodźce emocjonalne nie sam bodziec budzi emocje, ale jego relacja wobec oczekiwań człowieka. Czyli : rozbieżność między rzeczywistością a nastawieniem, oczekiwaniem:

rzeczywistość a nastawienie	przykład emocji
niezgodność	zdziwienie,zaninteresowanie,rozbawienie,wesołość, lęk,
zgodność	satysfakcja (“a nie mówiłem”),znudzenie(“znowu to samo”}

rozbieżność między rzeczywistością a standardami na etapie myślenia pojęciowego, standardy pojawiają się później

(standard - jak być powinno, wzorzec)

Typ standardów	Przykład emocji
moralne	oburzenie , wstyd, współczucie
estetyczne	zachwyt, niesmak, wstręt
“zadaniowe” (standard dobrej roboty - dobry obiad, wypracowanie, prowadzenie samochodu)	podziw, duma, satysfakcja, niezadowolenie, lekceważenie

PRZEJAWIANIE EMOCJI NA ZEWNĄTRZ:

trzy poziomy przejawiania się emocji

WEGETATYWNE - pojawiają się jako pierwsze - tętno, ciśnienie, rush, pocenie. Zależność od wieku nieokreślona BEHAWIORALNE - niezborność ruchów, podskakiwanie, walenie pięścią, werbalne. Wzbogacają się z wiekiem, choć reguły społeczne nakładają pewne ograniczenia i samokontrolę.

UMYSŁOWE - świadomość emocji wzrasta wraz z wiekiem

ROZWÓJ MOWY.

MOWA - to nie tylko zdobywanie, ale i wymiana informacji, to porozumiewanie się z pomocą systemu językowego. Słowa są sygnałami, które zastępują określone rzeczy, zdarzenia, relacje, pojęcia. Język ma charakter symboliczny.Inne środki porozumiewania się to: Dźwięki inne niż mowa- jak u zwierząt, dzieci - krzyk, płacz, gruchanie, gaworzenie (słowa są przypadkowe).Gesty, mowa ciała, mimika WARUNKI POJAWIENIA SIĘ MOWY: zdolność słyszenia i słuch fonematyczny (uwrażliwiony na dźwięki mowy ludz), sprawność aparatu artykulacyjnego- wyćwiczone, motywacja komunikacyjna (poczucie własnej odrębności - ok 1 rż; oraz dostrzeżenie reakcji otoczenia na własne zachowania werbalne i wokalne - brak może być czynnikiem autyzmu, zdolność rozumienia słowa jako znaku (trzeba więc umieć wyodrębić rzecz; warunek - to idenyfikacja słowa bez obecności przedmiotu - wg, Piageta - 1,6 lat MOWA - to też społeczne przekazywanie doświadczeń, dziecko nie musi uczyć się na własnych błędach. Nie trzeba uczyć się wszystkiego od początku. Mowa może przekazywać wiedzę ogólną, ułatwiającą wybór i przyswajanie szczegółów.Mowa służy też do myślenia.

KIERUNKI ZMIAN W ZAKRIESIE ROZWOJU MOWY - 6

WZBOGACENIE ILOŚCIOWE SŁOWNIKA - dane orientacyjne:18m. - 20 słów2 lata - 300-400 słów, 3 lata - 1000 słów, 6-7 lat 3000 ,10 lat 5400 słów 14 lat 9000, 18 lat 13500 słów (wykres pokazuje słownik bierny ( bogatszy - rozumiemy, nie używamy, wzrasta do 25 roku - 80.000 słów!) i czynny.(wzrasta do 28-20 roku, 15.000 słów) !!!

WZBOGACENIE JAKOŚCIOWE SŁOWNIKA słowa małego dziecka to nazwy przedmiotów i osób z otoczenia, czynności. Potem wychodzenie na zewnątrz. Konkrety - Ogół, abstrakcja.

Zmian proporcji poszczególnych części mowy - w kolejnościrzeczowniki i czasowniki - przymiotniki i przysłówki - przyimki i spójniki (relacje najpóźniej).Rola oddziaływań społeczno wychowawczych w rozwoju mowy: rozwijanie się motywacji do posługiwania się mową: adekwatne reagowanie na wypowiedzi dziecka, dostarczanie stymulacji, stosowanie zadań wymagających używania mowy. Przekazywanie języka: dostrzeganie wzorów, obiektywizacja znaczeń słów, początkowo słowa mają związek z dośw. dziecka, rozumie, że język to system znaków umownych. Realizm nominalny: brak umowności, charakter. dla dzieci w pierwszej połowie wieku przedszkolnego, wiara, że rzecz i nazwa są nierozerwalne. Doskonalenie się artykulacji- dla dzieci w wieku 3 lat mowa powinna być zrozumiała dla słuchacza obiektywnego, panowanie nad mową. Gramatyzacja mowy- do 18 miesięcy wypowiedzi jednowyrazowe, 18-24 zlepki wyrazów, koniec 2 lat zdania proste, koniec 3 zdania złożone wszystkie rodzaje. Rozwój funkcji mowy: funkcja ekspresywna: komunikatywna, wiedza werbalna, mowa wewnętrzna. Funkcja impresywna: regulacyjna, wykonywanie poleceń, kierowanie innymi, funkcja autoregulacyjna. Kierunki rozwoju społ.: 1 rozwój percepcji społecznej: postępujące różnicowanie bodźców społ.: odróżnianie społ. od nie społ. odróżnianie osób znanych od nieznanych, rozróżnianie płci i wieku. Wzbogacanie się przedmiotu percepcji: zachowania i wygląd zew., uwarunkowanie sytuacyjne zach., aktualne stany psychiczne, stałe cechy, uwarunkowania cech. Rozwój decentracji interpersonalnej- zdolność przyjmowania punktu widzenia innego czł. „ złudzenie widowni”- przeświadczenie nastolatka, że wszyscy mu się przyglądają, że jest najważniejszy. „ mit o własnej niezwykłości”- przekonanie nastolatka, że jego nie dot. pewne społ. zjawiska np. uzależnienie się od narkotyków. Integracja obrazu innego czł. Wzrost obiektywizmu. 2 rozwój kontaktów społ. wzrost aktywności tych kontaktów, kolejne formy: odbieranie i przekazywanie inf., naśladowanie, współdziałanie, działania prospoł. Ukierunkowane na udzielanie pomocy. Wzrost samodzielności kontaktów społ- mniejsza rola dorosłego. 3 podporządkowanie się wymogom społecznym- socjalizacja: dziecko staje się zdolne do : wykonywania poleceń, zadań, pełnienia ról. Główne etapy rozwoju moralnego: anomia- do 3 r.ż. normy nie są respektowane, heteronomia- do ok. 9 r.ż.- sankcje zew. kara, nagroda, potrzeba aprobaty, socjonomia- do ok. 13 lat- identyfikacja z grupą w której dana norma obowiązuje, autonomia- wiek dorastania, później lub wcale- normy uznawane za własne. Przejawy heteronomi moralnej: przekonanie o zew. pochodzeniu norm, nieuwzględnianie intencji przy ocenie moralnej, właściwe jest to co inni uznają za właściwe. Czynniki wychowawcze utrudniające rozwój autonomii moralnej: nad używanie kar i nagród, stosowanie szantażu emocjonalnego, autorytarne przekazywanie zasad. Motywy wykonywania zadań: motywacja emocjonalna- dziecko posłuszne, motywacja normatywna- dziecko obowiązkowe, motywacja racjonalna- dziecko odpowiedzialne. Etapy rozwoju moralnego wg L. Kohlberga: 1 poziom przedkonwencjonalny- wiek przedszkolny i młodszy szkolny. Stadium pierwsze: kary i posłuszeństwa- egocentryczny punkt widzenia. Stadium 2 relatywizm instrumentalny- indywidualistyczny punkt widzenia: ciągła troska o własne potrzeby i interesy, ale ze świadomością, że inni mają także potrzeby, zasada„jak ty mnie tak ja tobie”.2 poziom konwencjonalny13-16 lat stadium 3 konformizmu intelektualnego: czyny oceniane ze względu na intencje, chęć bycia dobrym, właściwe jest to co inni uważają za właściwe. Stadium 4 prawa i porządku: społ. punkt widzenia, trzeba przestrzegać prawa i wykonywać swoje obowiązki.3 poziom postkonwencjonalny 16-20 lat. Stadium 5 relatywistyczny, moralny punkt widzenia: rozumienie skąd wzięły się normy i prawa, początki przestrzegania prawa. Stadium 6 uniwersalnych zasad etycznych: uniwersalny, moralny punkt widzenia: trzeba postępować zgodnie z naszym sumieniem. (OSOBOWOŚĆ - pojęcie potrzebne, gdyż ludzie między sobą się różnią, zaś jednostki mają pewną stałość w zachowaniu- np. kierunków działania,, motywatorów , preferencji, upodobań, sposobów i strategii osiągania celów (atakują, omijają, proszą o pomoc, rezygnują..), postrzegania świata - jako dobrego, wrogiego…,OSOBOWOŚĆ - nadrzędna instancja, centralny system regualcji integrujący zachowania człowieka (nadający im spójność i stałość). Są dwa rodzaje integracji:integracja odbieranych informacji ze świata (psychologia osobowości) - powstaje obraz świata i własnej osoby.integracja kierunków działania

OBRAZ ŚWIATA I WŁASNEJ OSOBY - główne kierunki zmian:

wiedza jednostkowa o konkretnych obiektach		wiedza uogólniona o typach obiektów
wiedza słabo uporządkowana		wiedza zorganizowana hierarchicznie
wiedza statyczna “ jak jest”		wiedza dynamiczna “jak było, jak jest, jak będzie, jak bywa?” (rozwój poznawczy, myślenie operacyjne)
wiedza opisowa “jak jest”		wiedza normatywna “jak powinno być”
wiedza kategoryczna “co jest na pewno?”		wiedza probabilistyczna “ co jest możliwe?” “Co by było, gdyby?”

Dla nas ważny jest szczególnie obraz własnej osoby

czyli JA, SAMOWIEDZA, SAMOOCENA, OBRAZ WŁASNEJ OSOBY.

PODSTAWOWE SKŁADNIKI SAMOWIEDZY

A REALNE (jaki jestem) JA IDEALNE (jakim chcę być)

POZIOM SAMOAKCEPTACJI (odległość między nimi)

samoopis - kto jestem, zawód, nazwisko,samoocena - epitety, wartościujące - wysoki, inteligentny, sprawny…

Im większy rozdźwięk pomiędzy JR i JI - tym niższy poziom samooceny. Ostateczny poziom samoakceptacji nie jest jednak wynikiem prostego bilansu, gdyż JI ma strukturę hierarchiczną - są elemeny bardzo istotne i mniej ważne. Np. dorastające dziewczęta - nogi mogą przysłonić wszelkie inne pozytywne cechyROZWÓJ POJĘCIA “JA”WZBOGACANIE SIĘ SAMOWIEDZY

(Warunki powstania JApoczucie odrębności fizycznej (gdzie się kończy rączka a zaczyna łóżeczko) - ok 1 roku życia. Reakcja odbicia w lustrze po 1 r.ż. - jest diagnostyczne. Zaczyna rozumieć, że widzi SIEBIE.

Poczucie odrębności psychicznej ( 3 lata) (pojawia się w mowie zaimek JA, CHCĘ, NIE CHCĘ, mogą pojawić się trudności wychowawcze - nie należy tego przełamywać.Pojawia się decentracja - że mój punkt widzenia różni się od tegoż innych osób. Poczucie sprawstwa (mogę być autorem zmian w otoczeniu - zbudować i zburzyć wieżę itp.)Sądy samoopisowe - mając pojęcie JA, zaczynam budować samowiedzę- Ss są pierwszym elementem (ile mam latek, jak się nazywam)Samooceny - jestem grzeczny, niegrzeczny, dobry, niedobry..
Ja idealne - jaki powinieniem i chciałbym być ( wiek dorastania, koniec szkolnego - późno, bo wymagają wysokiego poziomu rozwoju pojęciowego)

INTERIORYZACJA ŹRÓDEŁ SAMOWIEDZYopinie innych - skąd wiem ile mam lat, czy jestem grzeczny - od innych; charakter wiedzy echoidalny.
porównania społeczne - warunkiem jest kontakt z innymi. Ktoś inny robi coś lepiej albo gorzej. “ Jestem lepszy w czytaniu, gorszy w pływaniu”. To koniec przedszkola, szkoła. Często mogą przetrwać do w wysokim stopmiu do późnych lat inni bazują na swojej ocenie. (Wychowanie - co inni pomyślą, zobacz jak on ładnie je)Zgodność z własnymi standardami - wiek dorastania, dorosłość

ROZWÓJ FUNKCJI SAMOWIEDZYFunkcja poznawcza - wiem coś konkretnego o sobie (imię, wiek) - wpływa na samopoczucieFunkcje instrumentalne (wiek szkolny) ( wpływ na działanie i poziom aspiracji - przy niskiej samoocenie - niskie aspiracje i odwrotnie. Samoocena może być adekwatna lub nie - tu zawyżona lub zaniżona)Funkcje motywacyjne (dorastanie i dorosłość) -(wpływ na samodoskonalenie) mamy potrzebę do otrzymywania feedbacku o mojej wiedzy, tożsamości ale przede wszystkim - świadomość rozbieżności pomiędzy JR i JI pobudza potrzebę rozwoju. Dążymy do zniwelowania różnicy pomiędzy JR i J I. Stąd ważna rola motywacji w niwelowaniu tych różnic. Optymalna rozbieżność to rozbieżność średnia (za duża zniechęca, zbyt mała - nie zachęca).. J I można rozłożyc na stany pośrednie.Neurotycy mają niski poziom samoakceptacji.

Tożsamość płciowa - stereotyp roli płciowej, czyli wzorzec zachowań uznany kulturowo za właściwy dla M lub F. Przyswojenie tego wzorca, stereotypu to TYPIZACJA PŁCIOWA:zrozumienie stałości płci do 3 lat - powstanie elemanternj tożsamości płciowje (jestem chłopcem)do 4 lat - zrozumienie ciągłości płci (jako chłopiec będziesz mężczyzną zrozumienie niezmienności płci - że niezależne od stroju, włosów, itp. -wiedza o roli płciowejetap 1: 2rż- czym się różnią m i f oraz dz i chł. w wyglądzie zewn. Sortują obrazki z dz. i chł. oraz odpowiednio akcesoriaetap 2: 3-5 lat, różnice czynności, zabaw f i m, różnica zainteresowań i w tym wieku wyróżniają się preferencje zabawowe, zwł. u chłopców.etap 3: 5-6 rż oznacza zrozumienie odmiennych zdolności a więc różne osiągnięcia w różnych zakresach (naprawa vs. gotowanie) plus cechy osobowości i charakteru.etap 4:6-7 rż uświadomienie zróżnicowania oczekiwań społecznych wobec różnych płci, dlaczego społeczeństwo odrzuca nieadekwatne zachowania.etap 5: 7-8 rż uświadomienie, że pewne działania typowe dla różnych płci mają różny prestiż (bardziej prestiżowe np. czynności męskie), mogą pojawiać się czynności dyskryminujące rolę kobiety (poczucie wyższości, niższości itp.).

ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ ŚWIADOMOŚCI WG. JAMES MARCII:

	Czy jednostka aktywnie poszukuje własnej tożsamości
			nie	tak
	Czy jednostka podjęła jakieś zobowiązania lub decyzje?	nie	rozproszenie tożsamości	kryzys tożsamości (stan moratorium)
		tak	stan prekluzji	osiągnięcie tożsamości

Odnosi się do starszej młodzieży lub młodszych dorosłych.

A. Potrzeby podstawowe, emocjonalne (niższego rzędu)
1.P. Bezpieczeństwa - unikania bodźców i sytuacji zagrażających zdrowiu, życiu, psychice, dobremu samopoczuciu. Przejaw tej potrzeby to lęk, nawet przy słabych sygnałach zagrożenia. Np. Nadmierna troska o zdrowie, hipochondria, lęk przed czynnościami ruchowymi, rywalizacją, sytuacjami trudnymi, ucieczka w chorobę. Ogranicza to rozwój poprzez unikanie, nieśmiałość paraliżująca rozwój społeczny. Owrotność naraża na nadmierne ryzyko, urazy, niebezpieczeństwa. Zależy to o wychowania. (nadopikuńcz i karanie)
P.związku emocjonalnego z osobą lub grupą. Akceptacja, pomoc, uczucie, uwaga ze strony innych. Obiekty tej potrzeby oczywiście zmieniają się (matka-przyjaciółka-chłopak-grupa-…). Gdy bardzo nasilona - potrzeba nieadekwatna do sytuacji (musi byc mama, przyjaciółka…). Czyli niesamodzielność, uległość, złe znoszenie samotności, niepokój, bezradność, brak samodzielności. Za to zgodliwa, ustępliwa, dobrze wykonuje polecenia choć wymaga pochwał i aprobaty.Geneza: Nadopiekuńczość matki, niewymaganie samodzielności, zanim sobie dziecko uświadomi, co chce, już to ma. Bliska tej potrzebie jest potrzeba…Afiliacji _ bliskich kontaktów z ludźmi ale i lęk przed krytyką, dezaprobatą. Jest to osoba prospołeczna choć konformistyczna i zbyt ugodowa. Geneza - dobre kontakty z matką/opiekunką.. Brak tej potrzeby to efekt braku opieki macierzyńskiej od wczesnego okresu. Nasilenie - gdy kontakt z matką zostaje zerwany (dzieci z domu dziecka przyklejające się do każdego, kto się pojawi.P. Dominacji - w środowisku społecznym. Pewność siebie, stanowczość, zapędy autokratyczne, narzucanie zdania, tendencje kierownicze. Ale nieumiejętność podporządkowania, przekora, trudności w kontaktach emocjonalnych. Geneza: Frustracje z dzieciństwa, które udawało się przezwyciężyć drogą buntu.
P. Stymulacji czyli odbierania bodźców. Duże różnice w jej nasileniu. Bardzo istotne z p. widzenia rozwoju - mała potrzeba spowalnia rozwój. Zależy od temperamentu (biologicznie uwarunkowany). a potem ukierunkowana i zaspokojona przez sport, intelektualnie, społecznie - lub antyspołecznie.
P. Agresji - musi być wypośrodkowany (syndrom ofiary gdy jej brak). Może być jawna, fizyczna wobec ludzi i przedmiotów, werbalna - kłótliwość, wulgaryzm, psychiczna - złośliwość, ironia, złe myśli. Mniej jawne przejawy to upodobanie do filmów, sportów agresywnych, rygoryzm, upodobania do sporów i polemik. Geneza: jest modelowana, odpowiedzią na wzorce zachowań agresywnych ( przykład z rodziców i otoczenia, multimediów) oraz prze frustrowanie potrzeb dziecka (kontaktów emocjonalnych, kontaktów emocjonalnych).P. Inne wg różnych innych kryteriów, te są ważne dla rozwoju.
Co się dzieje z tymi potrzebami w czasie rozwoju:Roszerza się zakres środków służących realizacji potrzeb (np. potrzeba zależności to matka, a potem coraz więcej ludzi; podobnie jak w jedzeniu - od mleka poprzez kaszkę do homara).
Specjalizacja sposobów zaspokajania potrzeb - dostosowywanie sposobów do potrzeb ( nie wszędzi matka)Indywidualizacja - podobnie jak z jedzeniem - preferencje smakowe. Socjalizacja potrzeb - dostosowanie do wymogów społecznych Tolerancja na odroczenie zaspokajania potrzeb - małe dziecko musi mieć natychmiast z czasem potrafimy oczekiwać i rezygnować.
Wzrost aktywności samodzielności zaspokajania swoich potrzeb - dziecko jest zdane na innych.W trakcie rozwoju pojawiają się także potrzeby wyższego rzędu B. Potrzeby wyższego rzędu (związane z systemem poznawczym)
Potrzeba poznawcza - potrzeba do rozbudowywania wiedzy. Przejawy to poszukiwanie i asymilowania nowości. Liczne i głębokie zainteresowania Potrzeba osiągnięć - dążenie do realizowania standardów (schematy odzwierciedlające idealne i pożądane sposoby wykonywania zadań). Neg. - chorobliwe konkurowanie i ambicje. Potrzeba tożsamości - odrębność od innych oraz potwierdzania tego, nie lubimy gdy nas się z kimś myli. Potrzeba mocy - że coś kontroluję, mam na coś wpływ, mam władzę.Potrzeba własnej wartości, samoakceptacji - TOŻSAMOŚĆ, MOC I WARTOŚĆ ( trzy ostatnie) to Ja Realne. Ja idealne to: Potrzeba rozwoju - zmniejszanie różnicy między ja realne a ja idealne. Zbyt mała różnica obiża tą potrzebęCo różni te dwie duże grupy (podstawowych i wyższych)Systematyczne zaspokajanie podstawowej grupy, mają mały wpływ na nasze zachowania (gdy nie byłem nigdy głodny, to głód nie zaprząta mojej uwagi; Głodnemu chleb na myśli). Te potrzeby muszą być zaspokojone, stwarzają korzystny grunt. Dziecko głodne, chore, niekochane - nie będzie się rozwijało gdyż na tych elementach się skupi.

Potrzeby wyższego rzędu - im bardziej zaspokajana potrzeba, tym robi się silniejsza.

----------------------------------------------------------------------------------------------Koniec omawiania podłużnego: r. poznawczy, spostrzeżeń, rozwój mowy, emocjonalny, społeczny, osobowości.

Kolejne wykłady - poprzeczne - poprzez kolejne etapy rozwoju.PSYCHOSPOŁECZNA TEORIA ROZWOJI OSOBOWOŚCI E.ERIKSONA

WIEK	PROBLEM ROZWOJOWY	EFKET POMYŚLNEGO ROZWIĄZANIA PROBLEMU
1 rok	ufność czy nieufność	poczucie bezpieczeństwa, optymizm
1-3 rok	autonomia czy wstyd i zwątpienie (czy dzieci nie są ośmieszane, wysokie wymagania, nadmierny krytycyzm - zwł trening czystości)	samodzielność, wytrwałość
3-6 rok	inicjatywa czy poczucie winy ( nie powinno być zbyt wiele swobody, jak również nadmiernie ograniczane)	aktywna postawa wobec życia
6-12 rok	przedsiębiorczość, czy poczucie niższości	poczucie kompetencji, wiara w siebie
12-18 rok	tożsamość czy rozproszenie ról (różńe grupy, organizacje, wybory, światopoglądy - musi się tu odnaleźć)	poczucie własnej tożsamości
wczesna dorosłość	intymny związek czy samotność (nauczenie się brania i dawania miłości, związania się)	zdolność do miłości i oddania
średnia dorosłość	produktywość czy stagnacja	poczucie użyteczności
późna dorosłość	integralność czy beznadzieja	mądrość, poczucie sensu życia

W Polskiej Psychologii Rozwojowej najpopularniejszy jest podział z lat 50tych

Okresy rozwoju psychicznego dziecka

Okres niemowlęcy	1 rok życia
Okres poniemowlęcy	1-3
Wiek przedszkolny (średnie dziciństwo)	3-7
Młodszy wiek szkolny ( późne dzieciństwo)	7-10(12)
Wiek dorastania (adolescencja)	10(12) - 18(20)

Jakie były krteria tego podziału (Maria Żebrowska) (znaleźć podobieństwa z Piagetem):Procesy poznawcze zwł procesy myślenia, podobne do PiagetaTyp działań - czym się dziecko zajmuje w tym okresieInstytucja, gdzie dziecko przebywa w tym okresie Jak można poprzecznie charakteryzować poszczególne okresy? Są dwei opcje: Charakteryzować te okresy rozwojowe - tzn. mówiąc o okresie niemowlęcym mówimy pewnie o środku, czyli 6 mies…, podobnie okres poniemowlęcy itd wybieramy średnią. Dlatego lepszym wydaje się drugie rozwiązanie. Osiągnięcia procesów rozwojowych - czyli co jest efektem rozwoju w tym wieku - czyli bierzemy pod uwagą koniec tego okresu, czyli okres poniemowlęcy - mówię o 3 latku. Poznamy tu listy umiejętności wymaganych dla każdego okresu.A. OKRES NIEMOWLĘCY:

Wychodzimy od noworodka.Noworodek: 1. odruchy bezwarunkowe: chwytny, rzęskowy, źreniczny. 2. Ruchy błędne - machanie rączkami i nóżkami. 3. Jest całkowicie zależny od otoczenia.

Minął rok - jakie są osiągnięcia tego okresu? (na egzaminie - nie wymieniać bezmyślnie, okazać zrozumienie).

	Osiągnięcie	Komentarz
Poz	1.Pionizacja ciała	Co najmniej stoi trzymając się, sam przybiera pozycję pionową. Stymulacja rozwoju poznawczego.
Poz	2. Samodzielnie przemieszczanie się	Co najmniej raczkuje, choć może iść prowadzony, przy barierce lub nawet samodzielnie.
Poz	3. Dowolność ruchó rąk, chwyt pęsetkowy	Zamierzone sięganie, branie przedmiotów, odchodzi od chwytu małpiego.
P-My	4. Inteligencja sensoryczno -motoryczna intencjonalność działania manipulacja specyficzna początki odróżniania środków od celów	Na wyższym poziomie zamierzone działania papier rozrywa, zajączka naciska, wodę wylewa np. odkrywa coś, przyciąga coś, otwiera
P-My	5. Zdolność do naśladowania bezpośredniego	np. naśladowanie mimiki, dźwięków, ruchów,
Mo	6. Sprawność aparatury artykulacyjnej
Spo	7.Gotowość komunikacyjna	Gotowe i chętne do porozumiewania się z otoczeniem, przyciąga uwagę dorosłych, łapie za rękę, pokazuje
Mo	8. Początki mowy właściwej	Pierwsze słowa, dyskusyjne, czy rozumie je
Os	9. Odkrycie własnej odrębności fizycznej	Wizerunek w lustrze jest krytycznym wskażnikiem tej umiejętnośći.

Początki Interioryzacji, uwewnętrznienia działań. Narodziny inteligencji dziecka

• Staje się istotą społeczną, nawiązuje kontakt z otoczeni

OKRES PONIEMOWLĘCY (3 rok życia)

	Osiągnięcie	Komentarz (własny)
Poz	1. Swobodne poruszanie się w przestrzeni	Zaplanowane, celowe, bieganie, schody, górki,
Poz	2. Opanowanie podstawowych czynności życia codziennego	Samo je, pije, kontroluje fizjologię, samo się ubiera, sznuruje,
Poz	3. Opanowanie prostych czynności konstrukcyjnych i umiejętności posługiwania się ołówkiem	Buduje wieże, mostki, ściany. Rysuje kółko, głowonogi lub więcej, bazgroty.
P-My	4. Myślenie wyobrażeniowe - naśadownictwo odroczone - początki zabaw fikcyjnych -słowne formułowanie zamiarów	naśladowanie czynności symbolicznych przed zabawą określa co zrobi, narysuje..
P-Mo	5. Opanowanie podstaw języka	- 1000 słow używa, więcej zna. - zawiera wszystkie części mowy - mówi zrozumiale - konstruuje złożone zdania - mowa kontekstowa - czyli niezależna od sytuacji
Spo	.6. Umiejętność utrzymywania kontkaktów społecznych z rówieśnikami	Bawienie się razem, równolegle, zainteresowanie kolegami, koordyancja zabaw, naśladowanie.
Os/Sp	7. Początki respektowania nakazów i zakazów	Zależy od osobowości, ale jest zdolne
Os	8. Poczucie odrębności psychicznej	Mówię w pierwszej osobie, używam JA, chcę, nie chcę. Początki samowiedzy.

• Opanowanie podstaw językOdkrycie JA psychicznego

OKRES PRZEDSZKOLNY (7 rok życia) (czyli wymagania dojrzałości szkolnej)

	Osiągnięcie	Komentarz (własny)
Poz	1. Pełna sprawność lokomotoryczna	Umiejętności sportowe - o ile miało możliwości i dostęp. Jest gotowe
Poz	2. Automatyzacja podstawowych czynności życia codziennega	Sprawne posługiwanie się narzędziami (łyżka, widelec). Uwalnia to moce poznawcze na inne cele.
P-Spst	3. Elementarny poziom analizy i syntezy wzrokowej	Poziom, przy którym można odtwarzać proste kształty geometryczne i litery.
P-Spst	4. Elementarny poziom analizy i syntezy słuchowej	Wyróżnia słowa w zdaniu a w słowach - co najmniej ich początek i koniec
P-Spst	5. Początki dowolności procesów poznawczych	A nie mimowolne. Kierowane własnym zamiarem . Zamierzone zapamiętywanie, myślenia, planowania.
P-Spst	6. Początki motywacji zadaniowej	Dowolność = zgodność z zamiarem, zamierzoność. Dowolny = zamierzony. Nastawienie na wytwór, nie tylko na działanie. Skończy, nawet, jeżeli przestało się tym interesować.
P-Myśl	7. Wejście w okres operacji konkretnych - pojęcie stałości masy - zrozumienie rel. zbiór-podzbiór - rozumienie pojęcia liczby - umiejętność prostej klasyfikacji -uszeregowania	kulka vs. placek z plasteliny korale drewniane vs. brązowe, psy vs. jamniki… osobno kwiatki, pieski, czerwone, małe, twarde patyczki wg. długości
Mow	8. Pełna komunikatywność mowy kontekstowej	na różne tematy
Emoc	9. Początki panowania nad emocjami	Stara się nie rozpłakać, nie bać, nie bić…
Społ	10. Zdolność do współdziałania z rówieśnikami	Podział ról w zabawie, rozdzielenie funkcji
Społ	11. Elementarna zdolność podporządkowania się regułom zabawy	Przepisy, kto wygrał, czyj ruch, itp. Choć zmieniają reguły w czasie gry, choć są świadome
Społ	12. Znajomość wymagan podstawowych ról społecznych.	Rozumie zawody, starszeństwo, płciowe, rodzinne zawodowe
Społ	13. Początki radzenia sobie w życiu codziennym	Może samo wyjść z domu, proste zakupy, samo może pójść do szkoły, sam sobie weźmie jeść

• Początki samokontroli Początki współdziałania z rówieśnikami

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

OSIĄGNIĘCIA MŁODSZEGO WIEKU SZKOLNEGO (OK. 11 LAT)

P-spst	Pełna sprawność narządów zmysłu	potem rozwija się tylko pod wpływem specjalnych ćwiczeń
P-spst	Wysoki poziom analizy i sytnezy wzrokowej i słuchowej	rozdzielanie całości na elementy składowe, synteza
Pozn	Pełna dowolność procesów poznawczych	zamierzony, kontrolowany prze podmiot charakter. planowana, ,kontrolowana obserwacja
P-spst	Początki pamięci logicznej	samodzielne organizowanie materiału w celu lepszego zapamiętania
P-Myśl	Pełna operacyjność myślenia konkretnego pojęcie stałości objętości klasyfikacja hierarchiczna i multiplikacyjna rozumienie przechodniości relacji początki analizy kombinatoryyjnej rozumienie pojęć abstrakcyjnych	kulka czy placek zajmie więcej miejsca? znajdowannie wyniku skrzyżowania, czyli włączenie czegoś do dwóch różnych grup. jezeli a od b i b od c… utwórz wszystkie możliwe połączenia np. kształtów i kolorów
Mowa	Opanowanie mowy pisanej	czyta ze zrozumieniem, przekzauje na piśmie myśli - np. list, wypracowanie od siebie itp.
Emoc	Panowanie nad emocjami
Społ	Samodzielność w kontaktach społecznych	nawiązywanie kontaktów, współdziałania,wybór grupy przyjaciół, kolegów.
Społ	Pełne wejście w grupy rówiśnicze	liczenie się z opinią grupy, aktywne zabieganie o pozycję w grupie, poczucie więzi z grupą, zrozumienie słowa MY, poczucie odrębności grupy
Społ	Socjonomia moralna	przestrzegam norm, gdyż grupa ich przestrzega.
Społ	Zdolność do odpowiedzialnego podejmowania stałych obowiązków	w szkole, domu, grupie,
Osob .	Instrumentalne funkcje samowiedzy	Trzy podstawowe elementy: Podstawowa wiedza o świecie i sobie samym Opanowanie podstawowych narzędzi do porządkowania wiedzy (choć wiedza nie jest jeszcze uporządkowana) (klasyfikacja i szeregowanie) Wejście w grupę rówieśniczą.

.POTENCJALNE OSIĄGNIĘCIA WIEKU DORASTANIA

Indywidualizacja doświadczeń ( dotychczas były podobne). Różne szkoły, uczelnie vs osoby zakładające rodziny, pracujące; mieszkające z rodzicami i z .. dziećmi

P-Myśl	1.Formalny charakter myślenia un zdolność do myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego, krytycyzm systematyzacja operacji umysł.	powrót do teorii Piageta - to jest powszechne osiągnięcie i wszyscy osiągają ten poziom. Potem zanegowane - obecnie uważa się, że może się to stać ale nie musi. Zależy od rodzaju i miejsca kształcenia. FCM to uniwersalny charakter operacji myślowych, niezależny od treści
P-Pam	2. Dominowanie pamięci logicznej nad mechaniczną
Pozn	3. Selektywność procesów poznawczych	wybiórcze koncentrowanie się na otaczającym świecie
Osob	4. Dojrzałość samowiedzy (ja idealne, funkcje motywacyjne)	f.mot. - samodoskonalenie, zbliżanie ja realne do ja idealne. Nie wszyscy osiągają ten etap.
Osob	5. Krystalizacja zainteresowań	zawężanie i pogłębianie , ustalanie celów i wartości życiowych. Wizja przyszłości.
Społ	6. Włączenie się w realizację zadań społecznych	więcej zaczyna dawać niż brać,
Sp/mor.	7. Uniezależnienie się od autorytetu dorosłych
Sp/mor.	8. Autonomia moralna	intrnalizacja norm moralnych, uznanie ich za własne, zrozumienie czemu one służą, jakich wartośc bronią. (a nie - sankcje, opinia grupy)

W wieku dorastania pojawia się nowe pojęcie

BUNT W OKRESIE DORASTANIA

ŻRÓDŁO BUNTU	OBIEKT BUNTU	FUNKCJA BUNTU	uwagi
Poczucie ograniczenia wymaganiami i zakazami	Rodzice i nauczyciele	Ekspansja	bunt reaktywny, sytuacyjny.
Kryzys tożsamości	Wszyscy i wszystko	Obrona	Nie może się odnaleźć, wszyscy godzą w jego tożsamość; przesadna wrażliwość. Wie kim NIE chce być, czego nie chce robić
Idealizm młodzieńczy	To, co niezgodne ze standardami	Kreatywna	Standardy młodego są wygórowane i idealne więc nie znajdują odzwierciedlenia. Naprawianie świata.
“Tożsamość Negatywna”	Społeczeństwo, państwo, instytucja,	Destrukcyjna	Nie u wszystkich. Związek z sektą, mafią, itp.

WIEK DOJRZAŁY, DOROSŁOŚĆ

Potencjalne

Myślenie postformalne	Odnajdowanie problemów, precyzowaie, stawianie sobie zadań, priorytety i wyboru
Myślenie dialektyczne	Uświadomienie sobie, że wiele problemów nie ma ostatecznych rozwiązań. Teza-synteza-antyteza = godzenie sprzeczności.
Wiedza ekspertalna	stawanie się ekspertem w jakiejś dziedzinie - każdy ma swoją dziedzinę, w której będzie lepszy niż gdzie indziej. (min.10 lat pracy w danej dziedzinie)

FAZY ROZWOJU W WIEKU DOROSŁYM

FAZA NOWICJUSZA	18-40 r.ż.	oderwanie się od rodziny pochodzenia. wybór partnera, małżeństwo, przystosowanie się doń. wejście w rolę rodzicielską zdobycie zawodu i kwalifikacji rozpoczęcie pracy, wejście w życie zawodowe znalezienie swojej grupy społecznej wybór stylu życia konflikt wewnętrzny: dążenie do własnej tożsamości vs. wielość rół pełnionych w życiu (np. kobiete jako żona-matka-córka-pracownica-studentka;) konflikt wewnętrzny: dążenie do niezależności vs. związek z innym, intymność
WIEK PRZEJŚCIOWY	40-45
WIEK ŚREDNI	45-60	utrzymanie małżeństwa (partnerstwo, wybaczanie) pomoc w starcie życiowym dzieci akceptacja odejścia dzieci (kryzys pustego gniazda) opieka nad starzejącymi się rodzicami pogodzenie się ze śmiercią rodziców osiągnięcie zamierzonego standardu życia ( w połowie jest okres refleksji, co osiągnąłem, co mogę zrobić) pogodzenie się ograniczeniem fizycznym
WIEK PRZEJŚCIOWY	60-65
PÓŹNA DOROSŁOŚĆ	> 65 lat	utrzymanie zainteresowania się światem włączenie się w grupę rówieśniczą przystosowanie się do niedmóg fizycznych wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci dokonanie bilansu życia i zaakceptowanie go (p.Erricson)

---