Zakres produkcji leśnej.
W gospodarstwie leśnym w odróżnieniu od innych działów gospod. narodowej wyróżnia się dwa zakresy:
1. Zakres produkcji leśnej „przy pniu” (Ppp) - przy drzewie. Należy tu rozumieć wielkość (miąższość) pozyskiwanych i wyrabianych rokrocznie sortymentów drzewnych.
2. Produkcja leśna „na pniu” (Pnp) - na drzewie. Należy tu rozumieć wielkość (miąższość) rocznego przyrostu bieżącego miąższości d-stanów.
Wielkość Ppp mierzy się wielkością stosowanego rocznego rozmiaru użytkowania (Ru)

Wielkość Pnp mierzy się wielkością rocznego przyrostu bieżącego d-stanów (Pb) -

Pb - Ru = Zz (zmiana zapasu drzewnego na pniu)

Okresy produkcji leśnej.
Wymienione wyżej zakresy produkcji leśnej związane są ściśle z odpowiednimi okresami produkcji leśnej.
Ppp związany jest z rocznym okresem produkcji leśnej, bo corocznie pozyskuje się, wyrabia i przeznacza do sprzedaży określone sortymenty. Ten roczny okres trwa od momentu ścinki drzewa aż do momentu zmagazynowania pozyskanego i wyrobionego drewna w lesie (w ekonomice przyjęto tu okres 1 roku kalendarzowego, choć można to zrobić w kilka godz.).
Pnp związany jest z okresem wieloletnim i trwa od momentu wysiewu nasion do momentu uzyskania wieku rębności, czyli do ścinki i wyróbki. Umownie przyjęto, że okres ten trwa 100 lat.
[W ekonomicznej interpretacji przez pojęcie gospodarstwa leśnego rozumie się realizację obu zakresów produkcyjnych Ppp i Pnp].
Czynniki produkcji leśnej (zasoby produkcyjne).
zarówno Ppp jak i Pnp jest wypadkową współdziałania odpowiednich czynników produkcyjnych, tj. środków produkcyjnych i zasobów ludzkich.
Schemat sił wytwórczych
Podstawowym środkiem produkcyjnym jest sam las. Jest on zarówno środkiem, jak i przedmiotem pracy. Przedmiotem pracy jest las w trakcie wykonywania wszystkich czynności gospodarczo-leśnych zarówno w dziale użytkowania i zagospodarowania lasu.
Środkiem pracy jest las w trakcie procesu wzrastania drzew.
We współczesnym gospodarstwie leśnym bardzo ważnym czynnikiem prod. leśnej są środki trwałe (majątek trwały) zaangażowane w procesach produkcyjnych, np. budynki, budowle, maszyny, urządzenia, drogi.

Środek trwały - taki środek który posiada określoną wartość (2000 zł.) i jest użytkowany co najmniej przez 1 rok.
Zasoby ludzkie są tym czynnikiem produkcji, który wprowadza do produkcji pozostałe czynniki prod. Ogół pracowników dzieli się w różnych przekrojach (układach). Najpowszechniej dzielą się na grupy:
1. Eksploatacyjną tj. bezpośrednio i pośrednio związaną z procesem produkcji (robotnicy i administracja)
2. Pozaeksploatacyjną związaną z obsługą tej grupy eksploatacyjnej (służby socjalne).
W LP ogół pracowników można podzielić tak:
1. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach nierobotniczych
a. zaliczeni do służby leśnej
b. nie zaliczeni
2. Robotnicy.

Koszty produkcji leśnej.
1. To wartość nakładów poniesionych na wytworzenie (pozyskanie) określonych produktów (wyrobów)
2. To wartość zużytych środków pracy, przedmiotów pracy i czynnika ludzkiego w procesie produkcyjnym.
wydatek - ogół wydanych środków pieniężnych w określonym czasie przez daną jednostkę gospodarczą. Do wydatków oprócz kosztów wchodzą tzw. elementy kosztopodobne takie jak oprocentowanie kredytów, podatki, opłaty stałe typu ZUS)
1. Ogół kosztów dzieli się na koszty materialne ( C ) i niematerialne ( V )
2. Inny podział kosztów:
a. koszty własne produkcji (Kw = C + V) Zużyte w procesie produkcji środki produkcyjne tj. materiały, surowce, paliwa … , oraz wartość zużytego czynnika ludzkiego w postaci płac jako koszty niematerialne ( C + V = koszty własne)
b. społeczne koszty produkcji (Ks = C + V + m) Koszty własne powiększone o nadwyżkę finansową przeznaczoną do budżetu państwa.
Nadwyżka finansowa - produkt dla społeczeństwa - obowiązkowe świadczenia przekazywane w formie podatków do budżetu państwa oraz zysk pozostający do dyspozycji przedsiębiorstwa.
Budżet państwa z nadwyżki finansowej finansuje głównie niematerialną sferę gospodarki narodowej.
3. Podział kosztów wg. miejsc powstania, pozyskania, ścinki, wywozu, zrywki, remontów …
4. Podział inny to rodzajowy układ kosztów:
a. koszty paliw, surowców, materiałów, energii - koszty materialne,
b. koszty płac i inne k. niematerialne - koszty niematerialne.
5. a. koszty bezpośrednie - bezpośrednio związane z produkcją - koszty pozyskania i wyrobu drewna … (robocizny)
b. koszty pośrednie - pośrednio związane z produkcją - koszty ogólno administracyjne i ogólno produkcyjne (nadleśnictwo - biuro)
6. a. koszty stałe (koszty istnienia) - nie reagują na zmianę wielkości produkcji, np. koszty amortyzacji, administracji,
c. koszty zmienne (proporcjonalne) - zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np. paliwo, robocizna, materiały.
7. Kalkulacyjny podział kosztów - stosowany w analizach ekonomicznych. Polega on na tym, że poszczególne kategorie kosztów przelicza się na jednostkę czasu, produktu, usługi, powierzchnię, np. koszty zagospodarowania 1 ha lasu/rok.
Wartość produkcji leśnej.
Wartość to kategoria ekonomiczna występująca wszędzie tam, gdzie istnieje produkcja i wymiana towarów. W sensie ogólnoekonomicznym wartość jest to społeczna praca ludzka ucieleśniona w towarze.
W leśnictwie istnieje produkcja towarowa - istnieje też kategoria wartości produkcji leśnej.
Produkcja towarowa w leśnictwie to rezultaty działu użytkowania lasu - corocznie pozyskiwane sortymenty drzewne i użytki uboczne. Wartość tak rozumianej produkcji leśnej określa się sumą nakładów (kosztów) wydatkowanych na gospodarstwo leśne w okresie roku, z którego pochodzi produkcja, czyli:
W prod. leś. = ( C + V ) wydatkowane na gospodarstwo leśne.
W analizach ekonomicznych wykorzystuje się szereg wskaźników ekonomicznych charakteryzujących pewne części gospodarki leśnej. Najważniejsze to te cztery:
1. Wskaźnik kosztu własnego produkcji 1m3 drewna na pniu Km3np.=(C+V)zagospod.lasu/Pb [Pb - przyrost bieżący]
2. Wskaźnik kosztu własnego pozyskania 1m3 drewna

Km3pd = (C+V)pozysk.drewna/Ru
[Ru - rozmiar użytkowania]
3. Wskaźnik wartości 1m3 pozyskanego drewna

Wm3pd =(C+V)gosp.leś/Ru
4. Wskaźnik kosztu zagospodarowania 1 ha powierzchni leśnej

Wha =(C+V)zagsp.las/Pow

Cena produkcji leśnej (Cpl)
- podobnie jak każdej innej produkcji jest przekształconą formą wartości i obejmuje koszty produkcji oraz nadwyżkę finansową.
- jest to wartość produktu wyrażona w pieniądzu.
W warunkach rynkowych cena = wartości tylko w szczególnych przypadkach, ponieważ o cenie danego produktu decyduje rynek.
1. Globalna cena produkcji leśnej Cpl = C + V + m
2. Jednostkowa cena produkcji leśnej Cpl=C+V+m/Ru
Teoretyczne podstawy ustalania cen na drewno.
Chcąc ustalić ceny poszczególnych sortymentów drzewnych należy najpierw ustalić cenę średnią 1m3 drewna. Teoretyczna cena średnia 1m3 Cśr = C+V+m/Ru
m - nadwyżka finansowa
Ru - rozmiar użytkowania
C - koszty materialne, V - koszty niematerialne.
Chcąc określić cenę poszczególnych sortymentów należy znać:
1. Cenę średnią 1m3 drewna
Teoretyczna cena średnia 1m3 Cśr =C+V+m/Ru
2. Wskaźniki wartości użytkowej poszczególnych sortymentów (Wsort) -uzależnione od:
a) rodzaju/gatunku drewna
b) wymiarów drewna
c) jakości technicznej drewna
d) względów gospodarczych (polityki gospodarczej) - powodujących, że wskaźniki wartości na niektóre sortymenty są zawyżone po to, by zachęcić lasy do produkcji danego sortymentu.

3. Średnioważony wskaźnik wartości użytkowej dla całej produkcji (Wśr)
Wśr = W1*M1+…+Wn*Mn/∑M
W - wskaźnik wartości użytkowej sortymentów
M - Miąższość poszczególnych sortymentów
Csort=Cśr*Sort/Wśr
Za względu na te warunki i zasady sprzedazy drewna wyróżnia się następujące rodzaje cen:
1. Ceny loco las - oznaczają ceny na miejscu w lesie
a) przy pniu - oznacza, że koszty ścinki i wyróbki drewna ponosi producent (n-ctwo)
b) na pniu - oznacza, że koszty ścinki i wyróbki drewna ponosi odbiorca
Obecnie w LP zalecana jest cena loco las przy pniu po zrywce
2. Ceny franco - oznaczają miejsce, do którego koszty i odpowiedzialność ponosi producent
Produkcja globalna (wartość globalna)
Jest to rezultat pracy określonej jednostki produkcyjnej w okresie 1 roku. Wyrażana jest wartościowo, tzn., że jest to wartość wytworzonych produktów i świadczonych usług.
Produkcja globalna leśnictwa - suma wartości pozyskanego drewna, użytków ubocznych, zwierząt łownych oraz pozostałej produkcji i usług wykonanych przez LP.
- wartość:
1. pozyskanych, wyrobionych i przeznaczonych do sprzedaży w danym roku sortymentów drzewnych
2. pozyskanych, wyrobionych i nie przeznaczonych do sprzedaży w danym roku sortymentów drzewnych, tzw. remanenty drzewne
3. pozyskanych i przeznaczonych do sprzedaży użytków ubocznych i legalnie pozyskanej zwierzyny łownej
4. świadczonych usług (remonty, transport …)
Wartość produkcji globalnej W Pglob = C + V + m (oczywiście teoretycznie)
Produkcja czysta.
Jest to część produkcji globalnej pozostająca po odliczeniu wartości środków materialnych zużytych na jej wytworzenie.
Pczysta = Pglob - C = V + m
Wartość produkcji czystej danego działu gospodarki narodowej jest sumą produkcji czystych wszystkich przedsiębiorstw należących do tego działu. Suma produkcji czystej wszystkich działów gospodarki narodowej stanowiła dochód narodowy danego państwa (dziś jest PKB)..
PKB stanowi sumę wartości dodanej wszystkich działów gospodarki narodowej. Wartość dodana poszczególnych działów gospodarki narodowej = wartości globalnej pomniejszonej o zużycie pośrednie poniesione w związku z jej wytworzeniem, czyli:
W dodana = P globalna - zużycie pośrednie
Zużycie pośrednie obejmuje :zużycia materiałów, surowców, energii, paliw, koszty usług obcych, wydatki na podróże służbowe, inne: reklama, czynsz, dzierżawa
O produkcji globalnej leśnictwa decydują:
1. Struktura własności lasów w Polsce
2. Struktura gatunkowa d-stanów
3. Struktura pozyskania drewna
4. Udział lasów gospodarczych w ogólnej powierzchni lasów w Polsce.

PODSTAWY, ZASADY I METODY SZACOWANIA WARTOŚCI LASU I WARTOŚCI D-STANU.
W okresie statyki leśnej wykształciły się dwa kierunki szacowania wartości lasu:
1. W oparciu o rachunek procentowy (procent). Wyróżniono dwa rodzaje procentu, tzw. procent prosty i procent składany:
a) szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek procentu prostego. Schemat rachunku procentu prostego w szacowaniu wartości lasu w ujęciu statyków leśnych był następujący: jeżeli kapitał (las) Ko wypożyczony został na n lat przy stopie procentowej p, to odsetki od tego kapitału dn wynoszą: dn = Ko * 0,0p *n
r/Ko=0,0p stopa procentowa
r - roczny dochód netto (z lasu)

Kapital koncowy jest to suma KO i odsetek
Kk = Ko + dn = Ko (1+0,0p *n)
Znając końcową wartość lasu (kapitału) można obliczać początkową jego wartość wg formuły:

Ko= Kk/1+0,0p*n
Wg zasad rachunku prostego wartość końcowa kapitału wzrastała co roku o tę samą wartość, czyli o wartość odsetek dn
b) szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek procentu składanego
Założenia były następujące: jeżeli Ko zostaje oddany na zasadzie procentu składanego, to co roku wzrost wysokości tego kapitału (lasu) wynosi nie tylko odsetki od kapitału początkowego, lecz także odsetki od odsetek przy danej stopie procentowej.
Wartość końcowa wynosi Kk = Ko * 1,0pn(rownanie prolongowania)
Ko=Kk*1/1,0pⁿ (równaniem dyskontowania).
Z równań prolongowania i dyskontowania obliczano odsetki Dn =Ko (1,0pn - 1) Znając odsetki (Dn) od kapitału (lasu) oddanego na % składany obliczamy Ko=Dn/1,0pⁿ-1 Wyrażenia 1,0pn nazywano czynnikami prolongowania, a 1/1,0pⁿ nazywano czynnikami dyskontowania.

2. W oparciu o rachunek rentowy (renta) - szacowanie wartości lasu wg rachunku rentowego.
Renta leśna w ujęciu statyków oznaczała kwotę (dochód czysty), która w równych wysokościach i w równych odstępach czasu wpływała do kasy n-ctwa. W zal. od częstości wpływania dochodów, renty dzielono na roczne i okresowe, a ze wzgl. na długość trwania (okres wpływu dochodu) na wieczne i skończone. Do szacowania wartości lasu stosowano dwie metody rachunku rentowego:
a) bezpośrednia, za pomocą której oddzielnie szacowano glebę leśną i d-stany - teoria renty gruntowej - za kapitał zakładowy traktowała grunt leśny oraz związane z gospodarstwem leśnym środki trwałe. D-stany traktowała jak kapitał obrotowy z uwagi na długotrwały cykl dojrzewania d-stanu. Wg teorii renty gruntowej dochód daje grunt leśny. Natomiast w teorii renty leśnej za kapitał zakładowy uważa się las, tj. grunt leśny wraz z d-stanami.

Glaser reprezentował kierunek maksymalnej renty leśnej, czyli maksymalnego dochodu z lasu. Za cel gosp. leśnego przyjmował osiągnięcie najwyższego czystego dochodu z lasu z jednostki powierzchni.
Wg Glasera maksimum dochodu z lasu ma miejsce, gdy przeciętny roczny czysty dochód z lasu zrówna się z bieżącym rocznym czystym dochodem z lasu. Glaser wartość d-stanów szacował w zal. od stadia rozwojowego d-stanu.
Pierwotnie Glaser wyróżniał dwa stadia rozwojowe:
1. D-stany dojrzałe - posiadające wartość sprzedażną
2. D-stany niedojrzałe - nie posiadające wartości sprzedażnej. Pozniej także drzewostany najmlodszych klas wieku(uprawy i młodniki)
Wartość d-stanów średnich klas wieku (powyżej młodnika do wieku rębności) Ai=Au*i/u Pierwsza wersja wzoru Glaser'a

Ai - wartość spodziewana d-stanu w wieku i
Au - sprzedażna wartość d-stanu w wieku u (rębności)
Wzór ten dawał zawyżone wartości d-stanów szczególnie dla młodszych. Stąd przyjął drugie założenie: Ai=Au* i²/u² Druga wersja wzoru Glaser'a
Z kolei ten wzór dawał zaniżone wyniki. W celu usunięcia niedogodności wzoru drugiego zaproponował poprawkę, by w wart. spodziewanej d-stanów uwzględnić koszty odnowienia powierzchni 1 ha lasu - c Ai=(Au-c)* i²/u² +c Trzecia wersja wzoru Glaser'a
Wartość d-stanów rębnych i przeszłorębnych Glaser proponował obliczać za pomocą wartości sprzedażnej d-stanów w postaci: Am = A'm - kp
Am - wartość d-stanu rębnego netto
A'm - wartość d-stanu rębnego brutto
kp - bezpośrednie koszty pozyskania sortymentów drzewnych
b) pośrednia, która wartość lasu (grunt + d-stan) wyliczała z dochodu, jaki ten las przynosi - teoria renty leśnej (metoda składnikowa) (szacowanie wartości lasu z dochodu).: wartosc renty r=Ko*0,0p
Równanie Ko=r/0,0p nosiło nazwę równania kapitalizacji, a wyrażenie: 1/0,0p nazywało się współczynnikiem kapitalizacji.Dochód czysty (rentę) z gosp. leśnego: r = Au + D - (C + uv)
Au - wartość dochodów z użytków rębnych
D - wartość dochodów z użytków przedrębnych
v - koszty zarządu i administracji na powierzchniach podlegających corocznie użytkowaniu głównemu, łącznie z kosztami pozyskania i wyrobu drewna
C - koszty założenia upraw na powierzchniach przypadających corocznie użytkowaniu głównemu.
u - wiek rębności

Współczesne empiryczne metody szacowania wart. d-stanów w modyfikacji Swiadra
1. Dla upraw i młodników - metoda kosztów reprodukcji

Wr = (Kj + Kk * n + Ko * i ) * z * p * BWP
Kj - koszt jednorazowy założenia uprawy
Kk - koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją uprawy/młodnika
n - (ilość zabiegów)
Ko - koszt ochrony i administracji
BWP - bonitacyjny współczynnik przeliczeniowy
obliczany jako stosunek zasobności d-stanu rębnego rosnącego na danym siedlisku, na danej bonitacji, do zasobności d-stanu rębnego rosnącego na najsłabszym siedlisku.
2. Dla d-stanów średnich kl. wieku - metoda wartości spodziewanej

Ai = (Au - c) i²/u²*z*p - tak zwana czwarta wersja wzoru Glasera
Ai - wartość spodziewana d-stanu w wieku i
Au - wartość sprzedażna d-stanu w wieku u
c - koszty założenia 1 ha uprawy
3. Dla d-stanów rębnych i przeszłorębnych - metoda wartości sprzedażnej

Au = (M1 * C1 + ... +Mn * Cn) - Kp
Au - wartość sprzedażna d-stanu w wieku rębności
M - miąższości poszczególnych sortymentów
C - ceny poszczególnych sortymentów
Kp - koszty pozyskania tychże sortymentów
Tablice wartości drzewostanów
1. wartosc spodziewaną d-stanów wg nakładów niezbędnych na ich wytworzenie Wi=(Wur+Wup)*Ki/Ku-Wupi
Wur - wartość użytków rębnych
Wup - wartość użytków przedrębnych

Ki - koszt produkcji (hodowli) d-stanu do wieku u (rębności)
Wupi - wartość użytków przedrębnych pozyskanych do wieku i
2. wartosc sprzedażną sortymentów drzewnych wg ceny sortymentów (Wspi)

Wspi = (M1 * C1 + ... + Mn * Cn)
M - miąższości poszczególnych sortymentów
C - ceny na pniu poszczególnych sortymentów
3. wartosc d-stanów wg wyłożonych kosztów (Wki)

Wki = (Kj + Kk*n + Ko*i)
Szacowanie strat w drzewostanie.
Potrzeby wyceny strat w d-stanach wynikają m.in. z:
1. Strat na przyroście d-stanów, które na skutek zniszczenia lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego.
2. Strat od pożarów, huraganów
3. Strat związanych z przedterminowym wyrębem, np. pod budowę autostrad
4. Strat na przyroście powodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne.

Szacowanie strat na przyroście d-stanów, które uległy zniszczeniu i pow nie będzie odnawiana
SiI = (Pk * k - Pi * i) * z * Cśr * p
SiI - wartość strat na przyroście
Pk - wielkość przeciętnego przyrostu rocznego d-stanu w okresie kulminacji / ha
k - wiek kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego d-stanu
Pi - wielkość przeciętnego przyrostu d-stanu w wieku i (w wieku szacowania, czy też tuż przed wyrębem)
Cśr - cena średnia drewna tartacznego

Szacowanie strat na przyroście d-stanów, które uległy zniszczeniu i pow będzie odnawiana
SiII = (Pk - Pi) * i * z * Cśr * p
Szacowanie strat metodami klasycznymi
1. Szacowanie strat w przypadku zniszczenia d-stanu. Wartość straty = wartości d-stanu obliczona jedną z metod w zależności od wieku pomniejszonej o wartość możliwego do odzyskania drewna.

a) w przypadku zniszczenia uprawy/młodnika wartość straty oblicza się za pomocą metody kosztów reprodukcji: Str = Wr = (Kj * Kk * n + Ko * i) * z * p * BWP
Kj - koszt jednorazowy założenia uprawy
Kk - koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją uprawy/młodnika
n - (ilość zabiegów)
Ko - koszt ochrony i administracji
b) w przypadku zniszczenia d-stanu średnich klas wieku wartość straty oblicza się za pomocą metody wartości spodziewanej:
Str = Ai = (Au - c)*i²/u²*z*p
Ai - wartość spodziewana d-stanu w wieku i
Au - wartość sprzedażna d-stanu w wieku u
c - koszty założenia 1 ha uprawy
W odniesieniu do d-stanów, które na skutek zniszczenia nie osiągnęły wieku kulminacji dodatkowo dolicza się wartość strat na przyroście wg wzoru SiII. Zatem całkowita wartość strat:
Str = Ai + SiII
Gdy d-stan został zniszczony po osiągnięciu k (70 lat), to SiII się nie dodaje.

c) w przypadku zniszczenia d-stanu rębnego i przeszłorębnego wartość straty oblicza się za pomocą metody wartości sprzedażnej wg wzoru:
Str = Au = (M1 * C1 + ... +Mn * Cn) - Kp
M - miąższości poszczególnych sortymentów
C - ceny poszczególnych sortymentów
Kp - koszty pozyskania tychże sortymentów
Au - wartość sprzedażna d-stanu w wieku rębności
2. Szacowanie strat związanych z przedterminowym wyrębem d-stanu (przekazanie pow. leśnej na inne cele):
a) w przypadku usunięcia uprawy/młodnika wartość straty = wartości Wr pomniejszonej o wartość możliwego do odzyskania drewna:
Str = Wr - Wsort
b) w przypadku przedterminowego wyrębu d-stanów średnich klas wieku wartość strat sprowadza się do wartości strat na przyroście jeżeli d-stan nie osiągnął wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego:
Str = SiI
Pozyskane i wyrobione sortymenty drzewne pozostają w dyspozycji przekazującego powierzchnię (n-ctwa), w związku z czym nie stanowią przedmiotu wyceny.
c) w przypadku d-stanów rębnych i przeszłorębnych przekazujący (n-ctwo) podobnie jak w przypadku powyższym ma obowiązek pozyskać i wyrobić sortymenty drzewne i pozostają one do jego dyspozycji. Strat na przyroście nie oblicza się, ponieważ d-stany takie są już po kulminacji, zatem strata = 0
Str = 0
Szacowanie strat za pomocą tablic wartości d-stanów (TWD)
1. Szacowanie strat w przypadku zniszczenia d-stanu. Wartość straty = wartości spodziewanej Wi odczytanej z tablic: Str = Wi * z * p (Wi w tablicach podane jest w przelicznikach, więc faktycznie Wi = Wi tab. * Cśr)
Za pomocą powyższego rachunku ustala się straty dla wszystkich klas wieku.
2. Szacowanie strat w przypadku częściowego zniszczenia d-stanu:
Str = (Wiu - Wi) * (Zi * Zs) * p
Wiu - wartość spodziewana d-stanu w wieku u (rębności)
Wi - wartość spodziewana d-stanu w wieku i (wystąpienia strat, szacowania…)
Zi - wskaźnik zadrzewienia w wieku i (tuż przed powstaniem szkody)
Zs - spodziewany wskaźnik zadrzewiania (jakie pozostanie po stracie)
3. Szacowanie strat w przypadku przedterminowego wyrębu:
a) w przypadku d-stanów młodszych, w których brak wartości sprzedażnej (Wspi), lub jest ona niższa od wartości wg wyłożonych kosztów (Wki), odszkodowanie za straty stanowi wartość wg wyłożonych kosztów (Wki).
Str = Wki * z * p
b) w przypadku szacowania strat pozostałych d-stanów (starszych ŕ powyżej progi Wki = Wspi),

Str = (Wi - Wspi) * z * p
c) w przypadku d-stanów rębnych straty nie ma.
Str = 0, bo Str = (Wi - Wspi) = 0
4. Szacowanie strat powstałych na skutek obniżenia się przyrostu bieżącego d-stanu:
Str = Pbi * n * [z - z' * (1,0 - x)] * p
Pbi - przyrost bieżący 1 ha tuż przed powstaniem szkody (w wieku i)
n - ilość lat, okres w którym obniżył się przyrost
z - zadrzewienie przed powstaniem szkody
z' - zadrzewienie po powstaniu szkody
x - wskaźnik obniżenia się przyrostu bieżącego / ha (np. o 0,1; 0,2; 0,3)
Chcąc uzyskać wartość tej straty należy przemnożyć ją przez wskaźnik wartości 1m3 grubizny w korze z tabl:
WStr = Str * Wm3 tabl
Czas pracy i metody jego określania.
W ekonomice pracy, planowaniu i organizacji procesów produkcyjnych niezbędna jest znajomość podstawowych wskaźników pracy:
1. Pracochłonność (t) - czas pracy wydatkowany (zużyty) na wykonanie jednostki produkcji. Z tego wynika, że wskaźniki pracochłonności otrzymuje się dzieląc nakład czasu pracy (T) przez wielkość wykonanej w tym czasie produkcji (Q): t=T/Q
2. Wydajność pracy (w) - wielkość (ilość lub wartość) produkcji wykonanej w jednostce czasu. Wskaźniki wydajności pracy: wielkość wytworzonej produkcji (Q), czas wykonania tej produkcji (T). w=Q/T
Między pracochłonnością i wydajnością zachodzi odwrotna współzależność (gdy jedna rośnie, to druga maleje).
Współzależność zachodząca między wydajnością, a pracochłonnością jest w praktyce gospodarczej w szeregu sytuacji wykorzystywana, gdyż znajomość jednego z tych wskaźników pozwala określić drugi. Przykładem wykorzystania tej odwrotnej współzależności jest sposób obliczania sumarycznego czasu pracy potrzebnego do wykonania określonych (wielu) zadań produkcyjnych:
T = q1 * t1 + … + qn * tn
q - wielkość poszczególnych rodzajów prac [w jedn. naturalnych]
t - wskaźniki pracochłonności poszczególnych rodzajów pracy
Wskaźniki pracochłonności i wydajności są szeroko wykorzystywane w praktyce gospodarczej, a w szczególności:
a) w rachunku wielkości czasu pracy potrzebnego do wykonania określonych zadań produkcyjnych
b) w ewidencji i badaniu wydajności pracy
c) w opracowaniu bilansu czasu pracy i bilansu siły roboczej
d) przy taryfikacji pracy i płacy.

. Techniczną normę czasu pracy oraz techniczną normę wydajności produkcji ustala się w drodze analizy procesu technologicznego, pod kątem zużycia czasu pracy. Podstawą wszystkich norm pracy jest prawidłowo opracowany i dostosowany do warunków techniczno - organizacyjnych system klasyfikacji czasu roboczego.
czas zmiany roboczej:-czas pracy(tpz,t1,t2,t3)
tpz - czas przygotowawczo - zakończeniowy przeznaczony np. na zapoznanie się ze zleceniem pracy, odbiorem narzędzi, paliwa, odzieży ochronnej, przekazanie wykonanej pracy, zdanie narzędzi ….
t1 - czas główny - zużywany na bezpośrednią realizację procesu technologicznego, np. w procesie pozyskania i wyrobu drewna jest to czas zużyty na ścinanie, okrzesywanie i wyżynkę.
t2 - czas pomocniczy - zużywany na wykonanie czynności warunkujących wykonanie pracy głównej, np. odwracanie drzewa przy okrzesywaniu
t3 - czas obsługi stanowiska roboczego - zużywany na utrzymanie w odpowiednim stanie technicznym i organizacyjnym stanowiska pracy
-czas przerw(t4.t5,t6,t7,t8)
t4 - czas na odpoczynek i potrzeby naturalne
t5 - czas przerw z przyczyn technicznych, np. awaria pilarki
t6 - czas przerw z przyczyn organizacyjnych, np. brak zaopatrzenia
t7 - czas przerw z przyczyn meteorologicznych
t8 - czas przerw zawinionych przez robotnika, wynikający z naruszenia dyscypliny pracy,
Szczególne miejsce zajmuje t4 , gdyż ta kategoria czasu wchodzi do technicznej normy czasu pracy. Pozostałe kat. czasu przerw w istocie swej są stratami czasu pracy.
Suma czasu głównego i pomocniczego nazywa się czasem właściwego wykonania (tw)
tw = t1 + t2
Czas efektywny jest sumą: tefekt = tpz + t1 + t2 + t3
3. Techniczna norma czasu pracy (Nt) - niezbędnie potrzebny czas pracy na wykonanie jednostki produkcji ustalony w drodze analizy procesu produkcyjnego lub operacji technologicznej pod kątem Do pomiaru czasu roboczego służą:
a) fotografia dnia roboczego (zmiany roboczej) - obserwacja i pomiar wszystkich kategorii czasu roboczego (pracy i przerw). Obserwację i pomiar czasu roboczego rozpoczyna się z chwilą rozpoczęcia zmiany roboczej. Pomiar czasu dokonuje się wg metody czasu bieżącego polegającej na tym, że czas końcowy danej czynności jest jednocześnie czasem początkowym następnej. Dane z pomiarów wpisuje się do „arkusza obserwacyjnego fotografii dnia roboczego””. Na podstawie danych z fotografii dnia roboczego oblicza się m.in. Nt, Nw, wskaźniki charakteryzujące wykorzystanie czasu pracy (K1, K2, K3)
NT=tpz+t1+t2+t3+t4/Q [min / jedn. Q (produkcji)]
Nw=T-(t3+t4)/twj [jedn. Q / rd (robotnikodzień)]
twj=tw/Q
twj - czas właściwego wykonania jednostki produkcji
tw - czas właściwy
K1 - średni procent czasu właściwego wykonania

K1=Tw/T*100
K2 - średni procent efektywnego czasu pracy
K2=tefekt/T*100
K3 - średni procent strat czasu roboczego
K3=T5+t6+t7+t8/tpz+t1+t2+t3+t4*100
(nie zawsze wszystkie te kategorie występują)
Mefekt - wskaźnik możliwości zwiększenia efektywnego czasu pracy
Mefekt= t5+t6+t7+t8/tpz+t1+t2+t3+t4*100
b) chronometraż - obserwacja i pomiar wybranych kategorii czasu roboczego (najczęściej głównego i pomocniczego). Metoda ta polega na wielokrotnym powtórzeniu pomiaru czasu trwania interesującej nas kategorii czasu roboczego. Dane z pomiaru nanosi się do „arkusza obserwacyjnego chronometrażu

4. Techniczna norma wydajności produkcji (Nw) - wielkość produkcji wykonana w jednostce czasu pracy (najczęściej na zmianę roboczą), ustalona w drodze technicznego normowania czasu pracy. Wydajność pracy jest to suma produktów lub usług wykonanych w jednostce czasu pracy, lub przez jednego zatrudnionego. Mierniki wyników produkcji mierniki naturalne (fizyczne - m. t …), wartościowe (zł), umowne, czasowe. Metoda oceny wyników produkcji

a) metoda mierników naturalnych - ustalanie poziomu wydajności pracy za pomocą tej metody polega na ilościowym wyrażeniu rozmiarów produkcji wykonanej w jednostce czasu pracy lub przez jednego
zatrudnionego: Wn=qn/T lub Wn=qn/Ztr
Wn - wydajność w jednostkach naturalnych
qn - wielkość produkcji w jednostkach naturalnych
T - nakład czasu pracy wydatkowany na wytworzenie produkcji qn
Ztr - liczba pracowników zatrudnionych przy wytworzeniu qn
b) metoda mierników wartościowych - ustalanie poziomu wydajności pracy polega tu na wartościowym wyrażeniu rozmiaru produkcji w przeliczeniu na jednostkę czasu lub jednego zatrudnionego. Za pomocą tej metody można obliczyć wydajność:

- poszczególnych rodzajów prac Ww=Wg/t lub Ww=Wg/Zatr
Ww - wydajność wartościowa
Wg - wartość wytworzonej produkcji
T - czas
Zatr - zatrudnieniezużycia czasu roboczego.
c) metoda mierników umownych - powstała w wyniku poszukiwania jednego syntetycznego wskaźnika wydajności pracy dla zespołu prac, których wielkości wyrażone są w różnych jednostkach naturalnych (m, m3, mp, ha …). Ogólna formuła wydajności pracy jest następująca: Wu=∑qu/T lub Wu==∑qu/Zatr
∑qu - sumaryczna wielkość badanych rodzajów prac w jednostkach umownych
d) metoda mierników czasowych - jest ona w swej konstrukcji inna od powyższych, wykorzystuje odwrotną zależność jaka zachodzi między wydajnością, a pracochłonnością. Wydajność pracy w tej metodzie określa się przez porównanie czasów pracy w okresie przyjętym za podstawę i w okresie badanym: Wi=q0*t0/qn*tn
q0 - rozmiar produkcji w okresie przyjętym za podstawę
t0 - pracochłonność w okresie przyjętym za podstawę
qn - rozmiar produkcji w okresie badanym
tn - pracochłonność w okresie badanym
Ponieważ q * t = T to Wt=T0/Tn
T0 - czas pracy w okresie przyjętym za podstawę
Tn - czas pracy w okresie badanym
Efektywność gospodarowania w leśnictwie
Efektywność ekonomiczna (= e. gospodarowania = sprawność gospodarcza) - zdolność jednostki gospodarczej do wytwarzania w danym czasie i za pomocą danych sił wytwórczych określonej ilości dóbr i usług zapewniających zaspokojenie potrzeb społecznych. Efektywność gospodarowania charakteryzuje się dwoma nierozłącznymi cechami tj. szybkością i celowością działania. Ocenę efektów przeprowadza się za pomocą odpowiednich wskaźników:
1. Wskaźniki techniczne -

2. Wskaźniki techniczno-ekonomiczne -

3. Wskaźniki ekonomiczne -

Efektywność gospodarowania określać można drogą bezpośrednią oraz metodami pośrednimi:
1. Bezpośrednia polega na badaniu relacji między efektem i nakładami w postaci ilorazu E/N, lub z różnicy E - N. Z ilorazu powstają względne wskaźniki efektywności (np. rentowność), a z różnicy E - N powstają bezwzględne wskaźniki efektywności (np. zysk).:
a) efektywność produkcji ocenia ekonomiczne wykorzystanie zasobów produkcyjnych. Określa się ją jako stosunek efektu uzyskanego w procesie produkcji do wartości zasobów materialnych i niematerialnych w tym procesie uczestniczących: Epod=E/Cz+Vz
E - efekt
Cz - wartość zasobów materialnych
Vz - wartość zasobów niematerialnych
b) efektywność pracy:
- ocenia ekonomiczne wykorzystanie bieżących nakładów (kosztów)
- jest to stosunek efektu uzyskanego w procesie pracy do bieżących kosztów działalności: Epracy=E/Cb+Vb
E - etat
Cb - bieżące koszty materialne
Vb - bieżące koszty niematerialne
2. Pośrednie metody wnioskowania o efektywności:
a) wskaźniki nakładochłonności N/E np. Pk=Ks/Ws -takich wskaźników jest cała masa
Pk - poziom kosztów
Ks - koszty sprzedaży
Ws - wartość sprzedaży
Im wyższy wskaźnik nakładochłonności, tym niższa efektywność (im wyższe koszty, tym niższa efektywność)
b) metody indeksowe (też może być ich tyle ile sobie wymyślimy) np. odwrócony indeks kosztów: Icv=C0+v0/Cn+Vn
C0 - koszty materialne okresu przyjętego za podstawę
V0 - koszty niematerialne okresu przyjętego za podstawę
Cn - koszty materialne w okresie badanym
Vn - koszty niematerialne w okresie badanym
c) metoda diagramu przełomu - wykorzystuje ona zależność liniową zachodzącą między kosztami produkcji, a wielkością produkcji. Podstawą rachunkową tej metody są koszty produkcji z podziałem na:
- koszty stałe
- koszty zmienne
Podstawy taryfikacji pracy i płacy
Na system taryfikacji pracy i płacy składają się trzy podstawowe elementy:
1. Metody wartościowania (taryfikacji) pracy
2. Siatka płac
3. Tabela płac (lepiej używać pojęcia Tabela stawek godzinowych, żeby się nie myliło z Siatką płac)
Teoretyczny model taryfikacji pracy i płacy
1. Podstawy wartościowania (taryfikacji) pracy.
Każdą pracę cechuje określona złożoność i ciężkość. Złożoności i ciężkości nie można izolować, gdyż nie występują oddzielnie. System wartościowania pracy w efekcie służy do ustalania kategorii zaszeregowania pracy.
Złożoność pracy klasyfikuje się w 6 następujących kategoriach:
A. Praca pomocnicza
B. Praca prosta przyuczona
C. Praca złożona przyuczona
D. Praca średnio złożona
E. Praca bardzo złożona
F. Praca szczególnie złożona
Złożoność pracy można mierzyć:
a) złożonością samego procesu pracy,
b) stopniem przygotowania zawodowego (wykształcenie i doświadczenie)
Ciężkość pracy klasyfikuje się 5 kategoriami:
I. Przeciętny wysiłek, przeciętne warunki pracy
II. Przeciętny wysiłek, uciążliwe warunki pracy
III. Duży wysiłek, uciążliwe warunki pracy
IV. Duży wysiłek i szczególnie uciążliwe warunki pracy
V. Szczególnie duży wysiłek, szczególnie uciążliwe warunki pracy
Ciężkość pracy może być mierzona:
a) stopniem wysiłku fizycznego lub umysłowego
b) stopniem zagrożenia dla zdrowia i życia
System taryfikacji pracy i płacy w leśnictwie.
Na system taryfikacji pracy i płacy w leśnictwie składają się cztery podstawowe elementy:
1. Taryfikator kwalifikacyjny zawodów robotniczych (zawodów - specjalności) - wg ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla pracowników LP z 29 stycznia 1998 ten układ reguluje wynagrodzenia robotników stałych oraz pracowników umysłowych poza służbą leśną.
2. Taryfikator robót - zawiera rodzaj pracy (roboty) i odpowiadającą jej kategorię zaszeregowania. Jest to sprawa regionalna, a nawet n-ctwa mają własne. Dotyczy to pracowników zatrudnionych czasowo (wyłączając ZUL-e), robotników sezonowych. Ten taryfikator wychodzi z użycia, bo najczęściej zatrudnia się ZUL-e. Tu też jest 12 kategorii zaszeregowania.
3. Tabela stawek godzinowych
4. Tabela norm czasu pracy (Nt), bądź wskaźników pracochłonności (t) - tabele te zawierają poszczególne czynności (rodzaje prac) i odpowiadający im wskaźnik pracochłonności (normy). Te wskaźniki też są dziś lokalne.
Tabele norm czasu pracy potrzebne są do określania stawek jednostkowych (za jednostkę produktu: za 1 ha, za 1 m3). Sj = Sgodz * Nt (lub t)
Sj - stawka na jednostkę
Sgodz -stawka godzinowa
Nt - norma czasu pracy
t - pracochłonność
Tak się oblicza stawki dla ZUL-i.

Wynagrodzenie pracowników na stanowiskach nierobotniczych (poza służbą leśną) opiera się na układzie zbiorowym pracy (ponadzakładowym). Wynagrodzenie tych pracowników składa się z wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatków funkcyjnych dla osób zajmujących stanowiska kierownicze.
Wynagrodzenie zasadnicze (miesięczne) ustala się przez pomnożenie stawki wyjściowej przez współczynnik uzależniony od kategorii zaszeregowania danego stanowiska pracy. W układzie zbiorowym pracy podane są stanowiska w poszczególnych jednostkach Lasów Państwowych i odpowiadające im kategorie zaszeregowania:
Ekonomiczna ocena postępu technicznego.

W literaturze jest dużo definicji postępu, podzielić je można na trzy grupy:

1. Pierwsza grupa eksponuje techniczny aspekt postępu

2. Druga grupa eksponuje ekonomiczny aspekt postępu

3. Trzecia - oba

Wg Gordona - postęp techniczny to zmiany w technikach wytwórczych, których bezpośrednim efektem są korzystne zmiany w relacji: nakłady - produkcja. Wg niego postęp techniczny polega na zastępowaniu pracy ludzi pracą mechanizmów, oraz ciągłym doskonaleniu maszyn i urządzeń produkcyjnych, metod wytwarzania itd., co zapewnia określone efekty ekonomiczne.

Wg Wondelta postępu technicznego nie da się wytłumaczyć ani uzasadnić jako zjawiska technicznego samego w sobie, a jedynie jako zjawisko techniczne poddane kryteriom ekonomicznym.

Wg Podgórskiego (leśnika) - postęp techniczny w gospodarstwie leśnym, to wdrażanie do procesów pracy innowacji technicznych, technologicznych i organizacyjnych, które powinny prowadzić do wzrostu efektywności pracy i efektywności produkcji w gospodarstwie leśnym.

Rodzaje postępu:

1Pracooszczędny - preferowany w leśnictwie, chodzi w nim o zastępowanie pracy ludzkiej pracą maszyn.

2Materiałooszczędny.

Do oceny poziomu postępu technicznego służą wskaźniki:

1Wskaźniki mechanizacji:

a)produkcji:

M_p - wskaźnik mechanizacji produkcji

P_m - ilość (wielkość) produkcji wykonanej przy pomocy urządzeń mechanicznych

p - całkowita wielkość produkcji

b) pracy:

M_r - wskaźnik mechanizacji pracy

R_m - ilość pracowników zatrudnionych do pracy z urządzeniami mechanicznymi

R - całkowita ilość pracowników

M_r - wskaźnik mechanizacji pracy

T_m - czas pracy wykonanej przy pomocy urządzeń mechanicznych

T - całkowity czas pracy

2.Inne wskaźniki to metody określające oszczędność kosztów własnych produkcji związanych z realizacją postępu technicznego:

A)wskaźniki rocznej oszczędności kosztów:

R_ok - wskaźnik rocznej oszczędności kosztów

K₁ - koszt jednostkowy przed wprowadzeniem postępu (innowacji)

K₂ - koszt jednostkowy (na ha, godz. …) po wprowadzeniu innowacji

P₂ - wielkość produkcji po wprowadzeniu innowacji

Wzór ten ma rację bytu, gdy zachodzi zależność K₂ < K₁

b)wskaźnik okresu zwrotu nakładów - określa liczbę lat, po jakich zakupiona maszyna zwróci się (zamortyzuje

O_zn - wskaźnik okresu zwrotu nakładów

N_i - nakłady inwestycyjne

c)wskaźnik rocznego przyrostu akumulacji:

N_n - nakłady (koszty) nie inwestycyjne (szkolenie ludzi, serwis …)

t - czas (ilość lat), na który te N_n są rozłożone

a - przyrost amortyzacji w okresie rocznym

P_m - roczny przyrost akumulacji

Amortyzacja - roczne zużycie maszyny (np. gdy pracować ma 10 lat, to co roku wartość spada o 1/10 ceny)

d)wskaźnik efektywności lub opłacalności wprowadzania postępu technicznego

.Ogół wskaźników służących do oceny poziomu postępu technicznego wg Antoniego Buraczewskiego podzielić można na 7 grup:

1Wskaźniki syntetyczne

2Wskaźniki oszczędności kosztów

3Wskaźniki indeksowe

4Wskaźniki rodzaju postępu

5Metody wskaźnikowe, np. mechanizacji

6Wskaźniki wartości trudnowymiernych

7Wskaźniki efektywności innowacji w zakresie ochrony pracy.

---