Stosunki z rówieśnikami

Vasta, Haith, r.16

Podejścia teoretyczne

Poznawcza teoria rozwoju

• Równieśnicy jako obiekty zachowania i źródła zmiany.

• Teoria poznania społecznego Piageta dotyczy wpływu rówieśników na zmiany w rozumowaniu moralnym. Stosunki z rodzicami charakteryzuje nierównowaga władzy, czego rezultatem jest realizm moralny - dziecko w sposób egocentryczny zniekształca stanowisko rodziców traktując je jako sztywną i absolutystyczną koncepcję dobra i zła. Gdy dziecko wchodzi w stosunki zrówieśnikami wymagana jest współpraca, negocjacje i przyjmowanie cudzego punktu widzenia. Tak więc kontakty z rówieśnikami przyczyniają się do rozwoju umiejętności brania pod uwagę różnych perspektyw, co ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju relatywizmu moralnego. Ograniczenia myślenia przedoperacyjnego znajdujemy również w poznaniu społecznym. Egocentryzm funkcjonuje również w myśleniu o innych ludziach.

• W teori rozwoju moralnego Kohlberga (1987) podkreśla się rolę rówieśników. Oprócz rozwoju intelektualnego do przejścia do kolejnego stadium konieczny jest również doświadczenie z problemami moralnymi, zwłaszcza takie gdzie dziecko spotyka się z różnymi punktami widzenia i musi integrować różne perspektywy - doświadczenia takie są szczególnie prawdopodobne w kontaktach z rówieśnikami.

• Rówieśnicy mogą być obiektem myślenia, co jest przejawem poznania społecznego (rozumienia świata społecznego i interpersonalnego).

• Pomysł, że rozwój społeczny rozwija się etapowo znajdujemy w wielu koncepcjach.

• Selman (1980) zaproponował pięcioetapowy model rozumienia społecznego, w którym dziecko przechodzi od piagetowskiego egocentryzmu do opanowania systemów społecznych i instytucji społecznych w okresie adolescencji.

• Damon (1977) opracował etapowe modele zmian rozwojowych w dziecięcym rozumieniu pojęć takich jak: uczciwość, sprawiedliwość i przyjaźń.

• Współczesna poznawcza teoria rozwoju podkreśla podobieństwo między poznaniem społecznym a fizykalnym ale dostrzega również różnice między nimi. Główna różnica między przedmiotami nieożywionymi aludźmi polega na tym, że ludzie są świadomi, myślący i zdolni do spontanicznego i intencjonalnego zachowania. A stosunki z ludżmi to interakcje wymagające koordynacji działania obu stron. Tak więc rozumienie ludzi jest trudniejsze i bardziej złożone. Starsze dzieci powinny wykazywać bardziej złożone i dojrzałepostacie zachowania społecznego, gdyż charakteryzuje je wyższy poziom dojrzałości poznawczej.

Teoria uczenia się

• Rówieśnicy wpływają na zachowanie się i rozwój dziecka na kilka różnych sposobów min. dostarczenie wzmocnień pozytywnych i negatywnych, takich jak uwaga, pochwała, zgoda, dzielenie się, krytyka, nagana, chociaż większość tych wzmocnień ma charakter nie zamierzony, nie zmienia to faktu, że działają jako nagrody i kary.

• Rówieśnicy grają również rolę modeli zachowania.

• Rówieśnicy przyczyniają się do rozwoju poczucia własnej skuteczności i ograniczeń (rówieśnicy stanowią naturalną grupę porównawczą).

• Nie tylko rówieśnicy pełnią wymienione wyżej role, są jednak bardzo istotnym żródłem doświadczeń zwłasza w przypadku dzieci starszych.

• Akceptacja ze strony rówieśników jest bardzo ważna, ale niekoniecznie modelują oni w dzieciach zachowania porządane z pkt widzenia dorosłego.

• Zasada współdeterminizmu Bandury - model wsółdeterminizmu zakłada współdziałanie trzech czynników osoby: osoba, jej zachowanie, środowisko. Każdy z tych czynnikó wpływa na pozostałe, gdy dzieci wchodzą ze sobą w interakcje.

Teoria etologiczna

• Podkreślanie wrodzonych podstaw zachowania, ustalonych podczas ewolucji gatunku.

• Wiele zachowań z tymi względem innych dzieci wysekelcjonowanych zostało w procesie adpatacji.

• Podkreślają zanczenie czynnika biologicznego w zachowaniach altruistycznych i agresywnych.

• Podkreślają rolę badań porównawczych między gatunkami, np. dla wszystkich naczelnych stosunki z rówieśnikami grają dużą rolę.

• Hierarchia władzy (dominacji) jest jednym z mechanizmów kontrolowania agresji.

• Dzieci i młodzież budują hierarchię władzy.

• Podkreślając czynniki biologiczne nie zapomina się o wadze doświadczenia i warunków środowiskowych oraz umiejętności poznawczych. Przy czym tendencja do wykorzystywania doświadczenia w dany sposób jest biologicznie wrodzona.

• Podkreśla się też znaczenie obserwacji naturalnych zachowań w warunkach naturalnych.

Typowe stosunki między rówieśnikami

Zmiany rozwojowe

• Najbardziej widoczna zmiana to wzrost w ilości spędzanego z równieśnikami czasu (30% w wieku 1-2 lat do 55% w wieku 11lat), i spedek czasu spędzanego z rodzicami (55%w wieku 1-2 do poniżej 10% w wieku 11lat).

Wiek niemowlęcy:

• Niemowlęta nie poszukują spontanicznie kontaktu z rówieśnikami.

• Zainteresowanie innymi dziećmi pojawia się dosyć wcześnie. Już w wieku 6m niemowlęta patrzą na inne niemowlęta, wokalizują na ich widok, uśmiechają się do nich i dotykają ich. Zwykle są to interakcje skoncentrowane na obiekcie, bo są zwykle zogniskowane np. na zabawce (co pozostaje ważnym elementem interakcji także później).

• Reakcje na inne dzieci stają się coraz bardziej złozone i cechuje je większa wzajemność.

• Wiekszość wymian społecznych niemowląt ma charakter pozytywny (chociaż zdarzają się kłótnie o zabawki).

• Poziom poznawczy zabaw dzieci jest zwykle wyższy w obecności rówieśników niż bez nich.

• Podobnie jak dorośli niemowlęta przejawiają więcej zachowań społecznych wobec znanych niż nieznanych rówieśników.

• Niemowlęta, które miały więcej kontaktów z rówieśnikami są bardziej skłonne do inicjowania kontaktu z rówieśnikiem nieznanym.

• Rodzice i rówieśnicy nie stanowią dwóch odrębnych światów społecznych. Wzorce interakcji wykazywane przez dziecko w kontakcie z rówieśnikami przypominają wzorce występujące wcześniej w kontakcie z rodzicami.

• Jakość przywiązania do osoby sprawującej opiekę wpływa na stosunki z rówieśnikami. Niemowlęta z poczuciem bezpieczeństwa sąbardziej kompetentne i pewne siebie w kontaktach z rówieśnikami, co utrzymuje się również w wieku przedszkolnym.

• Rówieśnicy z kolei mogą służyć jako „bezpieczna podstawa” dziecięcych spotkań z trudnymi sytuacjami.

Okres przedszkolny:

• Chociaż stosunki wewnątrzrodzinne nadal mają pierwszorzędne znaczenie, dla większości przedszkolaków rówieśnicy stają się drugim ważnym systemem społecznym.

• Świat społeczny jest szerszy, pojawiają się różni towarzysze, różnych zabaw.

• Dziecko rówżnicuje swoje zachowanie w stosunku do różnych rówieśników.

• Cele zaczynają być osiągane dzięki prośbie słownej - symbolicnze zachowania zaczynają dominować nad fizycznymi.

• Dopasownie komunikatów do potrzeb różnych słuchaczy.

• Wspólne rozwiązywanie problemów pojawia się po raz pierwszy.

• Kompetencje dzieci w wieku przedszkolnym są znacznie lepsze niż u niemowląt.

• Klasyfikacja zabaw ze względu na ich poziom poznawczy przebiega od zabawy funkcjonalnej poprzez konstrukcyjną i tematyczną do gry z regułami.

• Zabawa funkcjonalne rozpoczyna się w wieku niemowlęcym i dominuje w wieku poniwmowlęcym, gry z regułami są rzadkością w wieku poprzedzającym rozpoczęcie szkoły.

• Wzrost częstości i złożoności zabawy tematycznej (zabawa fikcyjna, dramatyczna, w role).

• Klasyfikacja zabaw ze względu na poziom społeczny przechodzi od obserwowania (innych bawiących się dzieci, dominuje ok. 2r.) poprzez zabawe samotną, zabawę równoległą (3-4lata), zabawę asocjacyjną (z innymi dziećmi ale bez podziału pracy ról i celu grupowego) do zabwy kooperacyjnej (cel + koordynacja działań, dominuje u 5-6latków).

• Nie u wszystkich dzieci występują wszystkie powyższe fazy i niekoniecznie zanikają z wiekiem, natomiast zmienia się dojrzałość poznawcza zabawy.

• Dzieci naśladują inne dzieci w przedszkolu (przeciętnie 13 razy na godzinę).

• Dzieci chętniej naśladują modele w podobnym wieku, co one.

• Przez rówieśników modelowane są takie zachowania jak: podporządkowanie się wskazówkom dorosłych, dzielenie się, uczestnictwo społeczne, rozwiązywanie problemów.

• Zachowania takie jak: zachowanie zgodne z rolą płciową, sposoby inicjowania interakcji, agresja są też wzmacniane i karane przez rówieśników.

• Przedszkolaki często wykorzystują naśladowanie rówieśników jako sposób zdobycia przyjaciół lub wejścia do grupy (udzielają wzmocnień w bardziej zamierzony sposób niż zwykle).

Wiek szkolny:

• W wieku 8-9 lat dzieci stają się entuzjastami gier z regułami, a zabawy w ogóle mają zwykle charakter kooperacyjny.

• Dziecko spędza coraz więcej czasu z coraz więcej rówieśnikami.

• Wzrost poznawczej umiejętności przyjmowania roli oraz ogólnej umiejętności kooperacyjnej.

• Wzrost znaczenia grupy jako środowiska, w którym przebiegają interakcje.

• Grupa to zbiór jednostek, w którym interakcje społeczne zachodzą regularnie, uznawane są specyficzne wartości, członkowie mają poczucie przynależności i istnieje struktura wspierania oczekiwanych, specyficznych postaw wobec siebie nawzajem.

• Już u dzieci 2letnich można zaobserwować niektóre kryteria tworzenia się grupy, jednak dopiero w wieku szkolnym przynależność do grupy nabiera istotnego znaczenia.

• Dzieci tworzą grupy oparte na wspólnych zainteresowaniach i celach, a grupy służą jako źródło samoidentyfikacji i gratyfikacji. Grupy są zorganizowane, mają zasady i normy,którym należy się podporządkować, jak również wyłaniają przywódców i osoby podporządkowane. Rywalizacja międzygrupowa jest najbardziej niepokojącym aspektem funkcjonowania grup, ponieważ postawy wobec obcych mogą stać się bardzo negatywne.

• Rowieśnicy mogą być ważnym źródłem wartości, ale jak bardzo ważnym, to zależy od wielu czynników:

• Wpływ rówieśników osiąga swój szczyt we wczesnej adolescencji.

• Jedne dzieci są indywidualnie bardziej wrażliwe na ten wpływ, inne mniej.

• Wpływ zależy też od dziedziny życia, np. rówieśnicy mają silniejszy wpływ w zakresie muzyki, ubierania się i wyboru przyjaciół, szczególnie w okresie adolescencji. Natomiast w zakresie planów na przyszłość i aspiracji zawodowych dominuje wpływ rodziców.

• Rówieśnicy mogą wpływać też negatywnie na działalność przetępczą i zażywanie narkotyków.

• Rówieśnicy mogą pełnić rolę nauczyciela i są ważnym elementem rozwoju społecznego i efektywnej socjalizacji i przynależnośći do grupy niezbędnych do samodzielnego myślenia.

Czynniki sytuacyjne

Największy nacisk kładzie tu teoria społecznego uczenia się.

Przestrzeń i zasoby:

• Zatłoczenie - wzmaga pobudzenie emocjonalne i agresję a obniża poziom rozwiązania problemu. W bardziej licznych klasach dzieci podejmują zabawy o niższym poziomie współdziałania niż w klasach niezatłoczonych. Chociaż nie zawsze takie skutki są widoczne.

• Zasoby - mimo, że zabawki służą interakcji zwłaszcza dzieci młodszych to jednak niedostatek zabawek może czasem prowadzić do wzrostu zabawy z rówieśnikami z powodu braku innych atrakcyjnych alterantyw. Różne rodzaje zabawek sprzyjają również zróżnicowanej aktywności.

• Znajomość - niemowlęta częściej wykazują zachowania społeczne we własnym domu niż w domu innego dziecka, podobnie u dzieci w wieku poniemowlęcym. Na większą aktywność społeczną składa się wyższa częstotliwość zachowań pozytywnych, takich jak inicjowanie zabawy, oraz zachowań negatywnych takich jak agresja. Gdy dziecko przebywa ze znajomymi sobie rówieśnikami,poznawczy poziom zabawy wzrasta, zabawy wspólne i kooperacyjne stają się częstsze, a zabawy samotne i stanie na uboczu - rzadsze. W miarę poznawania sie dzieci zaczynają przejawiać zachowania będące początkiem przyjaźni, takie jak dzielenie się informacjami o samym sobie.

• Wielkość grupy - dzieci w wieku niemowlęcym i przedszkolnym najczęsciej bawią się w grupach dwuosobowych. Starsze dzieci częściej wchodzą równocześnie w interakcje z większą liczbą osób, ale interakcje w grupach dwuosobowych pozostają ważne. Wystepują tu różnice płciowe: chłopcy bawią się w większych grupach. Czasami mniejsza grupa jest bardziej korzystna np. do angażowania się w wymianę słowną, zadawania więcej pytań dorosłym i wyższego poziomu wyobraźni w zabawie. Mniejsza, bardziej skoncentrowana sytuacja promuje większą intensywność, siłę i zawartość interakcji dziecko-dziecko.

Wpływ zmiennych poznawczych:

• Oczywiste jest, że to jak dziecko myśli o rówieśnikach musi wpływać na jego interakcje z nimi.

• Ważna jest umiejętnośc podejmowania rozli i umiejętność przyjmowania cudzej perspektywy.

• Umiejetność rozwiązywania problemów (dylematów) społecznych np. dzielenie się zasobami i inicjowanie przyjaźni.

• Można wyrónić trzy rodzaje powiązań pomiędzy rozwojem poznawczym a zachowaniem społecznym:

• Zmiany zachodzące z wiekiem - rozwój poznawczy prowadzi do usprawnienia umiejętności społecznych, szczególnie ważna są zmiany w umiejętności decentracji oraz umiejętnośc podejmowania roli.

• Korelacje wewnątrz grup wiekowych - występuje dodatnia korealacja pomiędzy poziomem rozwoju poznawczego a poziomem stosunków z rówieśnikami. Najczęściej badana zmienna to umiejętnośc podejmowania roli. Rówież umiejętności komunikacyjne korelują dodatnio z interakcjami z rówieśnikami. Korealacje te nie występują zawsze i nie są wysokie. Korelacje nie pozwalają na wyciąganie wniosków przyczynowo-skutkowych.

• Wpływ treningu - wyniki badań nad treningiem są zgodne z badaniami korelacyjnymi, np. np. wyćwiczone przyjmowanie roli dodatnio koreluje ze współpracą, i prowadzi do obniżenia sie agresji, ale nie zawsze i nie silnie.

Przyjaźń

Rozumienie przyjaźni

Przyjaźń to „stabilna, afektywna relacja w diadzie, której cechami są preferencje, wzajemność i wspólny pozytywny afekt.” (stwierdzenie jakiegoś psychologa)

Przyjaźń to trwała relacja pomiędzy dwiema jednostkami, charakteryzująca się lojalnością, intymnością i wzajemnym pozytywnym ustosunkowaniem emocjonalnym.

Przyjaźń jest:

Związkiem szczególnym, poztytywnym, wzajemnym

• Zmiany rozwojowe w rozumieniu przyjaźni są równoległe do ogólniejszych zmian w sposobie widzenia świata.

• W myśleniu małych dzieci przyjacile to któs, z kim dobrze jest się bawić i kto dzieli się rzeczmi - koncentrowanie się na konkretach. Przyjaźń jest dla nich często chwilowym stanem, zleżnym od obecnie wykonywanych działań.

• Starsze dzieci są w większym stopniu zdolne do brania pod uwagę bardziej abstrakcyjnych aspektów przyjaźni, takich jak troszczenie się o drugiego. Tendencja do postrzeganie przyjaźni jako stałego związkui, który może wytrwać w czasie pomimo zdarzających się konfliktów.

• Chociaż małe dzieci uświadamiają sobie znacznie wzajemności w przyjaźni dopiero w póżniejszym wieku szkolnym i w adolescencji takie cechy, jak lojalność i intymność zajmują główne miejsce w myśleniu o przyjaźni.

Determinanty przyjaźni

Wybór przyjaciół

• podobieństwo jest główną determinatą wyborów przyjaciół

• w wieku

• płci (pojawia się w wieku przedszkolnym i staje się bardzo silna w młodszym wieku szkolnym, płeć przez większą część dzieciństwa jest lepszym prognostykiem wyboru przyjaciół niż wiek)

• rasa (pojawia sie w początkowym okresie nauki szkolnej i wzrasta z wiekiem, chociaż zależy to od wielu czynników min od intergacji występującej w danej społeczności)

• pod zwględem orientacji wobec szkoły (wg Berndt)

• orientacji wobec kultury dziecięcej , czyli ulubionego sposóbu spędzania wolnego czasu (wg Berndt)

• popularność

• wysoki stastus społeczno-ekonomiczny

Trwałośc przyjaźni

• wiek

• stabilność otoczenia

Powstawanie przyjaźni (Gottman, 1983)

• znajdowanie wspólnego pola aktywności

• jasność komunikacyjna

• rozwiązywanie konfliktów

• samoujawnianie (dzielenie się informacjami o własnym Ja)

Zachowanie wobec przyjaciół

• Dzieci spędzją więcej czasu z przyjaciółmi niż z innymi osobami i przeważnie czerpią z tych kontaktów więcej przyjemności.

• Zachowania prospołeczne (to zachowania, które społeczeństwo uważa za pożądane i do których rozwijania u dzieci dąży, np.pomaganie, dzielenie się z innymi)

• są częstsze wobec przyjaciół niż innnych rówieśników (więcej dzielenia się, wspólpracy i pozytywnego wzmacniania, chyba że współzawodnictwo jest obecne)

• Konflikt (zachodzi, gdy jedna osoba robi coś, przeciwko czemu oponuje druga osoba - odmawianie, niezgadzanie się, zaprzeczanie i sprzeciwianie się)

• duża częstotliwość konfliktów między przyjaciółmi, bo dużo czasu razem

• są zwykle mniej ostre między przyjaciółmi

• przyjaciele stosują łagodniejsze sposoby rozwiązywanie konfliktów, częściej próbują dojść do porozumienia z drugą osobą

• częściej rozwiązują konflikty w sposób sprawiedliwy,łatwiej zapominają o konflikcie

• Intymność (intymność, samoujawnienie, ujawnianie emocji)

• przyjaźń jest bardziej nacechowana intymnością (można to już obserwować od wieku przedszkolnego, zanim dziecko zaczyna wskazywać na jej znaczenie, chociaż jej stopień rośnie z wiekiem)

• jest często traktowana jako prototypowa cecha przyjaźni w okresie adolescencji

• wiedza o przyjaciołach zmienia się z wiekiem: wzrasta szczególnie znajomość sytuacji intymnych, wraz z wiekiem dzieci coraz lepiej zdają sobie sprawę z podobieństw i różnic między sobą a przyjacielem, co jest ważne dla utrzymania przyjaźni.

Środowisko

Sieci społeczne i wpsarcie społeczne dzieci

• Sieć społeczna to ludzie z którymi dana jednostka wchodzi regularnie w interakcje.

• W badaniach nad siecią społeczną dąży się do zidentyfikowania wszystkich osób, z którymi dziecko regularnie kontaktuje się, oraz do uzyskania informacji o częstotliwości,naturze i jakości tych interakcji.

• Jeden aspekt sieci społecznej dziecka może wpływać na inne jej aspekty.

• Jakość przywiązania do rodzicówmoże wpływać na stosunki z rówieśnikami.

• Czasami jedna część sieci społecznej może kompensować trudności dotyczące innych części. Posiadanie bliskiego przyjaciela może być szczególnie ważne, gdy występują trudności w życiu rodzinnym. A brak popularności może być mniej groźny, gdy dziecko ma przynajmniej jednego przyjaciela.

• Wsparcie społeczne to środki (namacalne i nie) dostarczane przez inne osoby w sytuacji niepewności lub stresu. Np pocieszenie, udzielanie rady, pomocy, uspokojenie lub po prostu bycie z kimś.

• Sieć społeczna jednostki zawiera potencjalne źródła wsparcia, ale nie gwarantuje, że wsparcie takie nastąpi.

• Sukces w uzyskiwaniu wsparcia jest ważną determinatą radzenia sobie w warunkach stresu.

• Spacer po okolicy - jako technika badawcza uzyskiwania wsparcia - spacer po okolicy z dzieckiem i zadawanie pytań dotyczących osób i kontaktów z nimi i wsparcia.

• Moja rodzina i przyjaciele - technika badawcza identyfikująca najpierw członków (imiona, zdjęcia) z sieci społecznej dziecka umieszczane na kartkach. I pytania rodzaju „gdy chcesz podzielić się swoimi uczuciami do kogo najczęściej się zwracasz?”. Dziecko ranguje kartki względem pytania. + identyfikowanie stopnia zadowolenia z danego wsparcia - „ gdy mówiśz osobie X o swoich odczuciach, na ile lepiej się czujesz?”, tu podaje się dziecku barometr.

• Dzieci tak jak dorośli otrzymują wsparcie w postaci:

• wsparcia emocjonalnego - ukojenie i podniesienie samooceny

• wsparcie instrumentalne (zasoby materialne)

• wsparcie informacyjne

• wsparcie towarzyskie

• Rodzice są najważniejszym źródłem wsparcia dla wiekszości dzieci.

• Ważnym źródłem wsparcia mogą być również rówieśnicy, nuczyciele, a nawet zwierzęta domowe.

• Z wiekiem sieci społeczne i żródła wsparcia są bardziej rozległe i zróżnicowane.

• Dzieci otrzymujące wsparcie są lepiej przystosowane społecznie, chociaż zależność może tu być dwukierunkowa.

• Przyjaciele są stawiani na drugim miejscu po rodzicach jako najważniejsze źródło wsparcia emocjonalnego, a na pierwszym jako towarzyskiego.

• Znaczenie przyjaciół jako źródła wsparcia wzrasta z wiekiem.

Popularność i trundości w kontaktach z rówieśnikami

Popularność

Pomiar popularności

• Techniki socjometryczne - procedury skonstruowane w celu dokonywania pomiaru statusu społecznego dzieci na podstawie oceny grupy rówieśniczej. Techniki te mogą mieć postać:

• Szacowania stopnia lubienia kogoś

• Technika nominacyjna - każde dziecko jest pytane o wymienienie określonej liczby popularnych rówieśników, technika ta może być zastosowana też do pomiaru relacji o charakterze negatywnym.

• Technika skalowania - ocena przez dziecko każdej osoby z klasy na skali, pod względem danego kryterium.

• Technika porównywania parami - przedstawia się parami sosoby z klasy i prosi o wybranie bardziej lubianej, przy czym prezentowane są wszystkie możliwe pary, co daje możliwość oceny jak bardzo jest lubiane każde dziecko.

• Wyniki badań socjometryczych korelują z dokonanymi przez nauczycieli ocenami popularności czy kompetencji społecznej oraz z wynikami bezpośredniej obserwacji interakcji społecznej dzieci. Jest tak nawet w przypadku dzieci przedszkolnych, co znaczy że stosowane techniki socjometryczne są narzędziem stosunkowo trafnym.

Determinanty popularności

• Dziecko popularne to takie, które jest lubiane przez swoich rówieśników. W systemach klasyfikacji socjometrycznej dzieci takie nazywane są „gwiazdami”.

• Dzieci młodsze w rodzeństwie są zwykle bardziej popularne, choć istnieją wyjątki. Dzieci te mogą rozwijać umiejętności interpersonalne w rodzinie np. tolerancję.

• Zdolności intelektualne (IQ i osiągnięcia szkolne).

• Atrakcyjność fizyczna (nieatrakcyjne przedszolaki są bardziej agresywne i bawią się w sposób bardziej hałaśliwy).

• Atrakcyjność imienia, zwykle imiona mniej nietypowe.

• Przyjacielskość, widocznośc społeczna.

• Wyższy poziom uspołecznienia zachowania.

• Częstsze stosowanie wzmocnień w interakcjach z rówieśnikami.

• Umiejętność inicjowania interakcji z rówieśnikami. Umieją wchodzić do istniejących grup i zawiązują przyjaźnie ostrożnie, ale z poczuciem pewności, nie narzucając się innym, ale i nie zniechęcając się przy najmniejszym oporze.

• Potrafią utrzymywać interakcję. Dostarczają innym dzieciom wzmocnień, wykazują wrażliwość na cudze potrzeby i pragnienia oraz komunikują się efektywnie w roli słuchacza i mówcy.

• Umieją rozwiązać konflikty. Wiedzą jak rozładować napięte sytuacje, w sposób korzystny dla wszystkich, stosując przemawianie do rozsądku i przywołując ogólne zasady dobrego zachowania.

• Popularne są te dzieci, które posiadają cechy porządane u przyjaciela.

Trudności w kontaktach z rówieśnikami

• W celu pomiaru trudności w kontaktach z rówieśnikami stosuje się te same metody, co przy popularności.

• Łatwo jest zdefiniować popularność, natomiast trudności społeczne mogą mieć różnoraki charakter.

• Często jest stosowane rozróżnienie między dziećmi odrzucanymi (otrzymuje w pomiarze socjometrycznym od rówieśników liczne wybory negatywne i nieliczne pozytywne, jest nielubiane) a izolowanymi (otrzymuje od rówieśników nieliczne wybory tak pozytywne jak i negatywne, jest nie tyle nielubiane, co ignorowane).

Determinanty trudności

• Najsilniejszym korelatem odrzucenia jest agresja i brak kontroli. Często przejawiają zachowania aspołeczne nieadekwatne do sytuacji i zakłócające działanie grupy. Ich starania o wejście do grupy lub zaprzyjaźnienie się mają chrakter inwazyjny lub dziwaczny, a skutki są całkiem odmienne od zamiarów.

• Dzieci izolowane są spotrzegane przez rówieśników jako nieśmiałe, są one bowiem małomówne i mniej aktywne społecznie, niż większość dzieci. Ich próby wejścia do grupy są żadsze, wysiłki mniejsze i rezygnacja szybsza.

• Trudności mogą pochodzić też od samej jednostki poprzez jej wycofanie społeczne.

• Jednak nie wszystkie dzieci niepopularne pozbawione są przyjaciół.

• Badania wykazały, że reputacja jest czymś do pewnego stopnia smowyzwalającym się - to znaczy zachowanie dziecka niepopularnego może być interpretowane przez rówieśników w sposób negatywny nawet wówczas, gdy nie ma po temu powodów.

• Przyczyny trudności mają wspólny elementy społeczno-poznawczy - dzieci nie wiedzą jak zdobyć i utrzymać przyjaciół, nie posiadają potrzebnych umiejętności. Jednak takie związki nie potwierdzono we wszystkich badaniach, a stwierdzone korelacje były słabe. Chociaż dzieci te często wykazują niskie umiejętności przyjmowania roli.

• Dzieci izolowane i odrzucone wykazują deficyt w umiejętności rozwiązywania problemów społecznych.

Programy interwencyjne

• Badania pokazują, że dzieci z trudnościami w kontaktach społecznych nie wyrastają z nich automatycznie. Chociaż niekiedy tak się zdarza.

• Najbardizje stabilne jest odrzucanie, a dzieci odrzucane są najbardziej zagrożone wystąpieniem innych oroblemów w pózniejszym życiu: przestępczością czy chorobą psychiczną.

• W programach interwencyjnych zproponowano kilka różnych podejść:

• Modelowanie - w celu zwiększenia uczestnictwa społecznego dzieci nieśmiałych i izolujących się

• Wzmocnienia

• Ćwiczenie umiejętności podejmowania roli

• Trenowanie umiejętności rozwiązywanie problemów społecznych

• Metoda głośnego myślenia w celu obniżenia agresji

• Ćwiczenie umiejętności uczenia się szkolnego

• Programy angażujące rówieśników

• Programy interwencyjne okazały się skuteczne, uzyskano pozytywne efekty w zakresie umiejętności społecznych jak i podniesienia statusu socjometrycznego w grupie rówieśników. Efekty te są jednak ograniczone pod wieloma względami.

Wpływ rodziny

• W przypadku małych dzieci pozytywne stosunki w rodzinie są powiązane z pozytywnymi stosunkami z rówieśnikami.

• Korelatem statusu socjometrycznego i umijętności społecznych jest ciepło rodzicielskie i wysoki stopień pielęgnacji (na drugim krańcu jest znęcanie się nad dzieckiem i zaniedbywanie go).

• Ważne są metody kontrolowania i dyscyplinowanie dzieci (rodzice dzieci popularnych charakteryzuje średni poziom kontroli, stosują racjonalne, werbalne ukierunkowane poznawczo techniki kontroli i dyscyplinowania).

• Rodzice dostarczają dzieciom modelu adekwatnych zachowań społecznych.

8

---