Pytanie 3

Jak zorganizowany jest rynek bonów pieniężnych w Polsce? Kto jest emitentem tych papierów wartościowych, kto może je nabywać, jak wygląda rynek pierwotny i wtórny?

Bony pieniężne NBP emitowane od 1990 r. są papierami wartościowymi na okaziciela. Obecnie NBP emituje głównie bony z 28-dniowym okresem do wykupu, mimo że mogą mieć one różne terminy zapadalności. Bony pieniężne są sprzedawane z dyskontem, a ich rentowność jest liczona na bazie 360 dni. Wartość nominalna jednego bonu wynosi 10.000 zł.
W przeciwieństwie do bonów skarbowych nie mogą one być wykorzystywane przez NBP jako zastaw pod kredyt lombardowy i techniczny - NBP jako emitent nie może być zarazem zastawnikiem i dłużnikiem wierzytelności, która jest przedmiotem zastawu.

Od maja 1996 r. istnieją jedynie w formie zdematerializowanej (zapisu elektronicznego).

Rynek pierwotny- emitentem bonów pieniężnych jest Narodowy Bank Polski. Emisja bonów jest instrumentem oddziaływania banku centralnego na rynkowe stopy procentowe. Odbywa się ona głównie w trybie przetargowym (tzw. aukcja amerykańska), aczkolwiek NBP zastrzega sobie prawo do sprzedaży również w trybie bilateralnym. Przetargi były organizowane nieregularnie, w okresach, gdy nadwyżka podaży płynności w bankach komercyjnych wywoływała presję na spadek rynkowych stóp procentowych.

Prawo do udziału w przetargach na bony pieniężne miały jedynie banki będące dealerami rynku pieniężnego oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Rynek wtórny- wtórny obrót bonami pieniężnymi dokonywany jest na rynku międzybankowym. Obrót jest realizowany zarówno w trybie bezwarunkowym (outright), jak i warunkowym (repo, sell-buy-back).

Wszystkie transakcje dokonywane na rynku wtórnym są rejestrowane w Rejestrze Bonów Pieniężnych (RBP), prowadzonym przez Narodowy Bank Polski. RBP jest elektronicznym systemem, w którym prowadzone są rachunki i konta depozytowe bezpośrednich uczestników rynku. Rejestr obsługuje wszystkie rodzaje działalności na rynku, z tym, że - odmiennie niż w przypadku CRBS - nie umożliwia identyfikacji transakcji repo i sell-buy-back.

Zgodnie z Uchwałą Nr 35/2000 Zarządu NBP z dnia 24 listopada 2000 r. w sprawie emitowania bonów pieniężnych NBP oraz obrotu tymi bonami, nabywcami bonów pieniężnych mogą być tylko banki krajowe oraz - zgodnie z ustawà o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z dnia 14 grudnia1994 r. - BFG. Bony nie są, więc dostępne dla krajowych podmiotów nie bankowych oraz podmiotów zagranicznych.

Struktura obrotów na rynku wtórnym bonów pieniężnych w ostatnich latach dynamicznie się zmienia (wykres 1). Podobnie jednak jak w przypadku bonów skarbowych, rosnąca część obrotów jest rezultatem operacji warunkowych. Jedynym źródłem danych o udziale operacji warunkowych są sprawozdania banków - dealerów rynku pieniężnego. Na podstawie tych danych NBP szacuje, ze około 35% obrotów jest rezultatem operacji warunkowych.

Największa aktywność banków obserwowana jest bezpośrednio po rozliczeniu aukcji, gdy dealerzy rynku pieniężnego odsprzedają zakupione papiery innym bankom.

Wykres 1. Obroty na rynku wtórnym bonów pieniężnych NBP

Wykres 2. Średnia rentowność bonów pieniężnych NBP na rynku pierwotnym.

Pytanie 5

Na czym polega transakcja repo. Kto jest stroną w takich transakcjach?

Transakcja repo( transakcja warunkowego odkupu), w takich transakcjach bank centralny kupuje od banków komercyjnych papiery wartościowe zobowiązując się równocześnie do ich odsprzedaży po określonej cenie w ustalonym terminie. Dzięki tym transakcjom bank centralny okresowo może zwiększyć ilość wolnych środków pieniężnych będących w posiadaniu banków komercyjnych.

Transakcje dokonywane na rynku lokat zabezpieczanych papierami wartościowymi polegają na tym, że jeden z podmiotów sprzedaje papiery wartościowe, zobowiązując się jednocześnie do ich odkupu po uzgodnionej cenie i w określonym w umowie terminie transakcji. Operacja repo jest realizowana na podstawie jednej umowy.

Transakcje repo mogą być traktowane jako depozyty zabezpieczone. Od depozytów pozyskanych na rynku repo (z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie o NBP) odprowadzana jest rezerwa obowiązkowa. Transakcje repo są wykorzystywane głównie w celu pozyskania środków na rynku międzybankowym, repo umożliwiają osłabienie ograniczeń wynikających z limitów kredytowych ustalanych między poszczególnymi bankami.

Oprocentowanie transakcji warunkowych jest negocjowane według stawek WIBID i WIBOR, a rentowność liczona jest na bazie 365 dni.

Operacje repo zawierane są na krótkie okresy. Większość transakcji ( ponad 90% repo) ma terminy zapadalności do 7 dni. Pozostałą część stanowią transakcje zawierane na okresy do 1 miesiąca. Średnia wartość transakcji repo zależy od rodzaju podmiotu, z którym była zawierana.

W przeciwieństwie do większości rynków, stany operacji repo wykazywane przez banki na koniec miesiąca nie obrazują poprawnie wielkości rynku.

Do przeprowadzania transakcji repo banki wykorzystywały głównie bony pieniężne NBP. W latach 1998-2001 transakcje te stanowiły 80-90% obrotów na rynku repo.

Uczestnikami rynku repo były w zdecydowanej większości krajowe podmioty bankowe. Wynikało to stąd, że na mocy uchwały Zarządu NBP bony pieniężne NBP mogą być nabywane jedynie przez podmioty bankowe (wyjątkiem jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny). Udział¸ tych podmiotów w całości obrotów na rynku repo w latach 1998-2001 wyniósł ponad 99%.

Pytanie 13

Wymień, jakie instrumenty zabezpieczające przed zmianami kursów walutowych występują na polskim rynku finansowym. Opisz ich konstrukcję.

Istnieją zabezpieczenia kursu walutowego, zabezpieczenie się przed ryzykiem na rynku
1) międzybankowym(kontrakty outright-forward)

2) giełdowym (kontrakty futures).

Ad 1. Terminowe transakcje walutowe outright-forward zakładają dostawę w przyszłości określonej ilości walut po z góry ustalonym kursie. Na rynku możliwe jest także zawarcie transakcji non-delivery forward (NDF), w przypadku, której nie występuje obowiązek dostawy walut, lecz rozliczana jest tylko różnica między kursem terminowym z dnia zawarcia transakcji
i kursem kasowym z dnia jej rozliczenia. Z informacji banków działających na tym rynku wynika, że udział transakcji typu, PDF w ogólnej liczbie zawieranych transakcji jest niewielki.

Wielkość poszczególnych transakcji dostosowywana jest do zapotrzebowania ze strony klientów

i stanowi przedmiot umowy między bankiem a jego klientami. Terminowe transakcje walutowe

outright-forward na międzybankowym rynku walutowym w 57% przeprowadzane były
z udziałem USD. Udział transakcji w euro wynosi¸ 7%36.

Typowa zapadalność transakcji waha się od 1 tygodnia do 12 miesięcy.

Wartość walut zakupionych i sprzedanych w kontraktach terminowych outright-forward przez banki krajowe zwiększyła się z 7,9 mld zł w czerwcu 1999 r. do 18,5 mld zł w grudniu 2001 r.

Wykres 3. Terminowy rynek walutowy outright-forward

Główną rolę na rynku terminowym outright-forward odgrywają banki. Duża część transakcji jest realizowana z nierezydentami. Udział tych podmiotów w obrotach z bankami krajowymi zwiększył się z 19,0% w styczniu 1998 r. do 75,7% w grudniu 2001 r. (wykres 4).

Wykres 4. Obroty na rynku outright-forward (waluta - PLN)

W ostatnich czterech latach skala i dynamika obrotów na rynku outright-forward były dużo niższe niż na kasowym rynku walutowym. Było to spowodowane wykorzystywaniem tego typu transakcji głównie przez klientów banków. Na rynku międzybankowym preferowano wykorzystanie syntetycznych operacji outright-forward tworzonych przez złożenie operacji spot oraz swapu walutowego.

Decydujący wpływ na rozwój rynku walutowych transakcji terminowych może mieć w przyszłości rosnący popyt ze strony klientów nie bankowych. Pozwala to przypuszczać, że zarówno skala operacji, jak i płynność na rynku transakcji outright-forward będą się zwiększać.

Ad 2. Kontrakty futures na kurs walutowy

Kontrakt terminowy futures na kurs walutowy jest umową między dwiema stronami, które zobowiązują się do rozliczania różnic między przyszłym poziomem kursu walutowego spot a poziomem kursu terminowego z dnia zawarcia transakcji.

W latach 1998-2001 kontrakty futures na kursy walut były przedmiotem obrotu na trzech rynkach giełdowych: na Warszawskiej Giełdzie Towarowej, Giełdzie Papierów Wartościowych S.A.
w Warszawie oraz na Polskiej Giełdzie Finansowej.

Wszystkie kontrakty walutowe futures na zorganizowanych rynkach w Polsce są rozliczane pieniężnie (przedmiotem rozliczenia są różnice kursowe) bez fizycznej dostawy instrumentu bazowego.

Na WGT i PGF kontrakty futures kwotowane są jako cena za 1 USD, na GPW zaś jako cena za 100 USD.

Wielkość rynku giełdowych kontraktów walutowych, mierzona liczbà otwartych pozycji, jest stosunkowo niewielka. W 2000 r. aktywność inwestorów na rynku walutowych kontraktów futures na WGT wyraźnie się zmniejszyła (prawie dwukrotnie). W 2001 r. nasiliła się tendencja spadkowa. W 2001 r. zaobserwowano wzrost otwartych pozycji.

Jako pierwsza handel kontraktami terminowymi na waluty rozpoczęła GPW we wrześniu

1998 r. Były to kontrakty opiewające na kurs dolara amerykańskiego. W maju 1999 r. GPW zaoferował a kontrakty na kurs euro.

Drugą giełdą, na której odbywa się obrót walutowymi kontraktami terminowymi, jest Warszawska Giełda Towarowa (WGT); zdobyła ona dominująca pozycję na tym rynku.
Polska Giełda Finansowa zainicjowała obrót kontraktami terminowymi na waluty w grudniu 1998 r., jednak jej udział w rynku jest bardzo mały.

Obrót na WGT odbywa się w godzinach 9.15 - 15.00, w systemie open-outcry (transakcje są zawierane bezpośrednio na parkiecie). Na GPW sesje dla kontraktów terminowych na waluty odbywały się początkowo w godzinach 13.00 - 15.00, równolegle z sesjami dla kontraktów indeksowych.

Od stycznia 1999 r. handel kontraktami walutowymi został wydłużony o godzin´ (13.00 -

16.00). Zmianą, która wpłynęła na efektywność obrotu, było uruchomienie systemu WARSET w listopadzie 2000 r. Sesje giełdowe zostały znacznie wyd¸u½one. Obecnie rozpoczynają się o godzinie 9.00, a kończą o 16.10.

Na WGT działają tzw. maklerzy niezależni. Zawierają oni transakcje we własnym imieniu i na własny rachunek. Z kolei na GPW, w celu zapewnienia płynności obrotu, działają tzw. animatorzy rynku. Bezpośredni dostęp do rynku majà biura maklerskie, za których pośrednictwem inwestorzy mogą zawierać transakcje.

W systemie rozliczania transakcji na WGT biorą udział członkowie rozliczający, biura maklerskie i banki. Funkcję izby rozliczeniowej dla kontraktów będących przedmiotem obrotu na GPW pełni natomiast Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA. Na PGF funkcje rozliczeniowe pełnili uczestnicy wiodący.

Dominującą grupą inwestorów na rynku walutowych kontraktów futures są inwestorzy indywidualni.

Liczba transakcji zawieranych przez inwestorów instytucjonalnych jest natomiast mała.

Banki i inne podmioty gospodarcze preferują poza giełdowy rynek kontraktów outright-forward, który jest przez nie uznawany za bardziej płynny, efektywny i tańszy.

Opracowała: Ewa Wilk,

Raport NBP- Rynek finansowy w Polsce

Raport NBP- Rynek finansowy w Polsce

Raport NBP- Rynek finansowy w Polsce

Raport NBP- Rynek finansowy w Polsce

Raport NBP- Rynek finansowy w Polsce

Ewa Wilk

nr albumu 16169

6

---