Polska 1918-1939
Umundurowanie wojsk lądowych
W wojsku lądowym obowiązywały dwa zasadnicze rodzaje ubiorów: polowy oraz garnizonowy. Ubiór garnizonowy był podzielony na: służbowy, pozasłużbowy i wieczorowy.
Żołnierzy wszystkich stopni obowiązywał przy ubiorze polowym stalowy hełm. W piechocie wprowadzono hełm bojowy wz. 31. Dywizje rezerwowe posiadały stare hełmy, wzoru francuskiego wz. 15. 10 Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej miała hełmy niemieckie wz. 16. W 1937 wprowadzono rogatywkę polową(polówka). Noszono je, gdy nie obowiązywało noszenie hełmu. Szeregowcy nosili polówki z sukna mundurowego, zaś oficerowie z kamgarnu. W polu noszono furażerki z sukna i drelichu. Godło na furażerkach miało od 40 do 45 mm wysokości. Żołnierze broni pancernej i formacji zmotoryzowanych przy ubiorze polowym nosili czarne berety. Wprowadzono je w 1937. Godło na berecie było haftowane. Nakryciem głowy przy mundurze garnizonowym była rogatka usztywniona. W 1, 2 i 3. pułku szwoleżerów, Korpusie Ochrony Pogranicza oraz w morskim dywizjonie żandarmerii noszono czapkę garnizonową okrągłą. W dywizjach górskich obowiązywała rogatka z orlim piórem, zaś w 11. Karpackiej Dywizji Piechoty rogatkę z pęczkiem piór cietrzewich. W czasie służby inspekcyjnej oraz wartowniczej oraz w czasie wystąpień o charakterze uroczystym, żołnierze górskich dywizji nosili kapelusze podhalańskie z piórem, zaś żołnierze 49 Huculskiego pułku strzelców 11 Karpackiej Dywizji Piechoty kapelusze huculskie z piórami. Rogatywka garnizonowa usztywniona(wzór ujednolicony w 1935) należała do wszystkich odmian mundurów garnizonowych. Szeregowcy i podoficerowie mieli rogatywki wykonane z sukna, starszy podoficerowie oraz oficerowie nosili rogatywki z tkanin czesankowych. Rogatywki oficerów, chorążych i podchorążych zawodowych miały daszki okute ciemnooksydową blachą. Na podstawie rozkazu z 1936 ujednolicono wzór czapki okrągłej garnizonowej. Czapki oficerskie wykonane były z kamgarnu, a dla podoficerów i szeregowców z sukna mundurowego. Obydwa rodzaje czapek były usztywnione. Czapki oficerskie obszywano galonem srebrnym na linii złączenia otoku z brytami bocznymi - oficerów sztabowych podwójnym, a oficerów młodszych pojedynczym. Kapelusz podhalański, jak i huculski tłoczony był z jednego kawałka filcu barwy ochronnej.
Kurtka starego wzoru była sukienna, zapinana na pięć guzików, z wysokim kołnierzem oraz dwiema kieszeniami. Kurtki oficerskie miały kieszenie górne z fałdą przez środek i dwie boczne, naszywane z miechem. W 1936 wprowadzono nowy wzór kurtek. Była to kurtka wz. 36. Była to kurtka jednorzędowa, zapinana na 7 guzików. Na najniższym guziku opierano pas główny. Klapa na kieszenie zapinana była na guziki. Kurtka polowa była sukienna, identycznego kroju dla żołnierzy wszystkich stopni. Kurtki polowe nie miały żadnych ozdób, oprócz stopnia. Kurtki drelichowe, które noszono latem były tego samego kroju, co kurtki z 1936. Zapinane były na trzy małe guziki mundurowe. Na piersiach były dwie kieszenie z klapami zapinanymi na guziki. Podczas kampanii wrześniowej większość wojska nosiła mundury sukienne. W mundurach drelichowych chodziły niektóre oddziały Obrony Narodowej oraz Przysposobienia Wojskowego. Kurtki wz. 36 mundurów galowych wykonane były z sukna dla szeregowców i podoficerów, z tkanin czesankowych dla oficerów, chorążych i podchorążych. Kołnierze ozdabiano zygzakowatym haftem. Na naramiennikach oprócz oznak stopni, noszono numery pułków lub inicjały. Sznury naramienne przy mundurze garnizonowym były srebrne. Noszono naszywki oficerskie za lata służby, naszywki za lata wojny sznury strzeleckie, odznaki pamiątkowe i honorowe. Aby zabezpieczyć kołnierze przed zabrudzeniem noszono żaboty-prostokątny pas tkaniny zakładany na szyję.
W 1937 dla szeregowców i podoficerów wszystkich rodzajów wojsk, oprócz żandarmów oraz szeregowców i podoficerów jazdy wprowadzono spodnie piechoty. Spodnie piechoty z owijakami w polu nosili oficerowie i chorążowie pełniący rolę dowódców plutonów. Przy ubiorze pozasłużbowym szeregowcy nosili spodnie bez owijek. Spodnie były szyte z sukna o barwie ochronnej. Przy umundurowaniu letnim polowym noszono spodnie z tkaniny lnianej. Do kurtek drelichowych zakładano spodnie kamgarnowe. Spodnie długie typu oficerskiego noszono przy mundurze pozasłużbowym oficerów, chorążych, starszych podoficerów zawodowych, podchorążych, podoficerów i szeregowców z cenzusem. Wykonane były z tkanin czesankowych. Do ubioru wieczorowego zakładano spodnie ciemne z lampasem(tzw. szasery). Granatowe były w piechocie, kawalerii, artylerii konnej, broni pancernej i żandarmerii. Zaś ciemnozielone dla artylerii, saperów, łączności, a czarne dla służby zdrowia. Lampasy na spodniach miały różne kolory: w piechocie-żółty z żółtą wypustką, w kawalerii-koloru otoku na czapce z różnymi wypustkami, w artylerii-szkarłatne ze szkarłatną wypustką, w saperach-malinowe z wypustką malinową, w służbie zdrowia-wiśniowe z wypustką błękitną. Spodnie do butów wysokich(bryczesy) wchodziły w skład umundurowania polowego oficerów wszystkich broni i służb oraz ubioru garnizonowego służbowego. Można było je nosić przy ubiorze garnizonowym pozasłużbowym. Spodnie do jazdy konnej były zbliżone do kroju bryczesów. W kroku i na wewnętrznej powierzchni ud miały naszyte skórzane karwasze.
Szeregowcy piechoty nosili trzewiki czarne, juchtowe, sznurowane z podeszwami podkutymi gwoździami i obcasami z podkówkami. Szeregowcy broni i służb technicznych nosili buty półwysokie, saperski ze skóry juchtowej, czernione i podkuwane. W czasie mobilizacji oddziały piechoty z dywizji rezerwowych otrzymali te same buty, co szeregowcy broni. Buty z cholewami do kolan nosili szeregowcy jazdy, żandarmi i piechota KOP. Oficerowie i podoficerowie, którym przysługiwały ostrogi nosili, wykonane w formie trójkącika ze skóry, podpórki pod ostrogi. Do spodni długich oficerskich noszono trzewiki czarne, gładkie.
W 1936 wprowadzono nowy typ płaszcza-jednolitego kroju dla żołnierzy wszystkich broni, służb i stopni. Był to płaszcz jednorzędowy, zapinany z przodu na sześć guzików, na piątym od góry opierał się główny pas. Płaszcz dla oficerów, starszych podoficerów zawodowych i podchorążych był spięty z tyłu pętem. Płaszcze szyto z sukna o barwie ochronnej. Na kołnierzu noszono barwy broni i służb w postaci pasków(noszono na wszystkich rodzajach ubioru, oprócz polowego). Oficerowie i podoficerowie zawodowi piechoty, kawalerii i artylerii przy ubiorze garnizonowym na naramiennikach nosili oznaki stopnia, numery lub inicjały formacji. Przy ubiorze polowym noszono tylko oznaki stopni.
W tym samym roku wprowadzono nowy typ peleryny. Oficerowie i starsi oficerowie zawodowi nosili pelerynę sukienną. Na kołnierzu należało nosić oznaki broni i służb oraz emblematy. Oprócz zwykłej peleryny wprowadzono też pelerynę przeciwdeszczową z przypinanym kapturem. Wykonana była z impregnowanej gumy podwójnej tkaniny bawełnianej. Od 1937 pułki piechoty górskiej nosiły pelerynę sukienną, tzw. podhalańską. Zapinana była z przodu na 6 guzików, miała kołnierz wykładany i przecięcia na ręce zapinane na guziki.
Kolejnym nowym typem ubioru, który wprowadzono w 1936 była kurtka. Wykonana była z czarnej, chromowej skóry z sukiennym wykładanym kołnierzem i sukiennymi naramiennikami. W tych kurtkach chodzili żołnierze broni pancernej, oddziałów zmotoryzowanych oraz personelu latającego lotnictwa. Kurtki noszone były na służbie, w drodze na służbę i w czasie prowadzenia pojazdów poza służbą.
Oficerski pas główny wz. 36 wykonany był z brązowej blankowej skóry. Był to pas z dwubolcową sprzączką. Miał wszyte dwa strzemiączka: górne do szelki naramiennej, dolne do broni bocznej. Szeregowcy i podoficerowie nosili pas z jednobolcową sprzączką. Oficerowie i chorążowie przy ubiorze wieczorowym nosili pas salonowy wz. 28, wykonany z tkaniny barwy ochronnej. Klamra była okrągła i wykonana ze srebrzonego i oksydowanego brązu. Szablę lub kordzik nosiło się na rapciach.
Przepisowe rękawiczki oficerskie wykonane były ze skóry brązowej. Noszono je przy umundurowaniu polowym i garnizonowym.
Sznury
Sznury naramienne wykonane były z oksydowanych metalowych nici na kolor starego srebra. Przy mundurze polowym wykonane były z bawełny barwy ochronnej. Sznury noszono z prawego ramienia do trzeciego guzika kurtki. Oficerowie żandarmerii nosili sznury z lewego ramienia.
Sznury strzeleckie były odznaką żołnierzy i pododdziałów wyróżniających się wynikami w strzelectwie. Uplecione były z karmazynowego, żółtego lub granatowego bawełnianego sznurka. Noszone je z lewego ramienia do trzeciego guzika. W 57 pułku piechoty od 1938 noszono sznury w barwach rumuńskiego Orderu Wojennego Michała Walecznego z lewego ramienia.
Oznaki stopni
Oznaki stopni umieszczano na czapkach garnizonowych, kapeluszach i beretach oraz na naramiennikach kurtek i płaszczy wszystkich rodzajach umundurowania.
Barwy broni i służb
Nosiło się je na czapkach garnizonowych w postaci barwnych otoków sukiennych. W artylerii i broni technicznej w postaci aksamitnych otoków.
Inicjały i emblematy
Inicjały noszone były na naramiennikach kurtek i płaszczy garnizonowych. Haftowane dla oficerów. Z białego metalu dla szeregowców. Emblematy noszone były na kołnierzach kurtek i płaszczy garnizonowych. Haftowano je srebrną nicią. Szeregowcy mieli emblematy bite z jasnej blachy.
Umundurowanie lotnictwa
W 1936 wprowadzono nowy mundur stalowoniebieski z okrągłą czapką garnizonową.
Czapka garnizonowa wykonana była z sukna lub materiału czesankowego o barwie stalowoniebieskiej. Miała czarny otok i wypustkę w szwie łączącym denko i bryty. Daszek czapki oficerskiej obszyty był skórzaną lamówką. Galony oficerskie naszywano na daszku, wzdłuż jego krawędzi. Na otoku czapki umieszczano gwiazdki. Galony były haftowane srebrnym szychem na czarnej podkładce. Galony lekarzy miały podkładkę wiśniową, a intendentury szafirową. Godło miało nowy kształt. Był to wizerunek orła na tarczy amazonek uzupełniony skrzydłami husarskimi. Do ubioru ćwiczebnego na ziemi i roboczego na ziemi wprowadzono czarny beret.
Kurtki szeregowców wykonane były z szarostalowego sukna. Miały taki sam krój, co kurtki piechoty. Kurtki oficerskie miały wykładane kołnierze. Noszono je z szarostalową lub białą koszulą i czarnym, jedwabnym lub wełnianym krawatem. Górne kieszenie zapinane były klapą. Na mankietach naszyte były czarne, jedwabne tasiemki.
Spodnie długie, oficerskie miały czarną tasiemkę wzdłuż szwów. Generałowie nosili lampas podwójny z wypustką. Do butów długich noszono bryczesy, takiego samego kroju jak w wojskach lądowych. Były szyte z stalowoniebieskiego diagonalu.
Do umundurowania ćwiczebnego na ziemi i roboczego na lotnisku wprowadzono wiatrówkę i spodnie do wiatrówki. Wiatrówka była jednorzędowa, zapinana na 6 małych guzików. Na piersiach naszyte były obszerne kieszenie zapinane klapami z dwoma guziczkami. Wiatrówka ćwiczebna szyta była z tkaniny czesankowej, a robocza bawełny.
Spodnie kamgarnowe były zaopatrzone o dołu nogawek w ściągacze ze strzemiączkami z taśmy bawełniano-gumowej. Kieszenie były wpuszczone i zamykane na klapy. Spodnie z kamgarnu były noszone przy wiatrówce ćwiczebnej. Do wiatrówki roboczej noszone spodnie szyte z drelichu. Miały dwie duże kieszenie prostokątne naszyte na udach i małą kieszeń naszytą z tyłu. Kieszenie były zapinane na guziki.
Płaszcze oficerskie były dwurzędowe z dwiema kieszeniami wpuszczanymi, zamykanymi klapami. Miały wykładane kołnierze. Do płaszcza noszone jedwabne lub wełniane szaliki.
W lotnictwie noszono czarne obuwie. Oficerowie nosili buty wysokie do bryczesów, trzewiki sznurowane lub półbuty, a szeregowcy trzewiki.
Rękawiczki oficerów wykonane były ze szaropopielatej skóry zamszowej, a szeregowców z stalowoniebieskiej dzianiny.
Umundurowanie marynarki
Oficerski mundur galowy składał się z dwurzędowego granatowego surduta(flottenrok), granatowych spodni oraz czarnego kapelusza stosowanego. Do tego stroju noszono białą koszulę ze stojącym kołnierzem i czarną muszkę, złote epolety z frędzlami, złoty pas paradny lub czarny ze złotą klamrą i paradną szablę.
Kapelusz stosowany wykonany był z czarnego filcu. Krawędzie kapelusza obszyte były czarną, jedwabną lamówką, a kapelusze admirałów złotym galonem.
Ubiór wieczorowy oficerów składał się z półfraka szytego z granatowej krepy(medres), białej kamizelki szytej z piki oraz spodni z szerokimi złotymi lampasami. Do stroju noszono białą koszulę z muszką. Ubiór popołudniowy różnił się tym, że zakładano granatową kamizelkę i spodnie bez lampasów. Admirałowie i komandorzy mogli nosić fraki. Okryciem wierzchnim do stroju galowego była czarna peleryna zapinana na złoty łańcuch.
Mundur codzienny oficerski miał dwie odmiany: A i B. Przy mundurze A kształt kołnierza koszuli był dowolny, a zamiast szabli noszono kordzik. Mundur B zamiast surduta miał kurtkę. Jego odmianą był mundur służbowy lądowy, w którym spodnie upinane były w czarne sztylpy po kolana. Pas główny z pistoletem noszono na kurtce.
Oficerski mundur letni szyty był z białego płótna. Składał się z jednorzędowej kurtki zapinanej po szyją, białych spodni, białej czapki i białych półbutów. Kurtka letnia miała naramienniki. Kordzik noszono na rapciach spod kurtki.
Wierzchnim okryciem zimowym oficerów były granatowe, sukienne płaszcze i półpłaszcze bez naramienników. Podoficerowie i marynarze nosili półpłaszcze.
Starsi podoficerowie nosili mundury kroju oficerskiego. Chorążowie także, lecz bez odmiany galowej i wieczorowej. Podoficerowie młodsi i marynarze nosili mundury składające się z okrągłej czapki bez daszka, granatowej bluzy z kołnierzem i czarnym krawatem oraz szerokich spodni. W codziennej służbie na okręcie i w koszarach stosowane były mundury białe z grubego płótna. Nakryciem głowy była okrągła czapka(amerykanka).
Sznury
Sznury naramienne przysługujące oficerom flagowym, ordynansowym i adiutantom noszone były z prawego ramienia półfraka, surduta, kurtki granatowej i letniej. Wykonane były ze złotej plecionki przetykanej granatową nicią. Zaczepiano je o dopinany naramiennik ze złotego, płaskiego galonu.
Oznaki stopnia
Oznaki stopnia w marynarce wojennej noszone były na czapkach oficerskich w postaci złotych galonów na daszku i gwiazdek na nasuwce zakładanej na podpinkę. Na rękawach surdutów, kurtek i półpłaszczy naszywano złote galony z podkładkami w brawie poszczególnych korpusów. Do kurtek letnich i płaszczy stosowane były naramienniki. Oznaki stopni na naramiennikach były złote. Na białych mundurach roboczych starszych marynarzy i młodszych podoficerów oznaki stopni wykonane były z karmazynowej, bawełnianej taśmy naszytej na lewym rękawie.
Umundurowanie Obrony Narodowej
W czasie powołania Obrony Narodowej do życia, ustalono również ubiór polowy piechoty i rogatywki polowe z orłem metalowym. Na kołnierzach kurtek i płaszczy żołnierze ON nosili belki biało-czerwone w kształcie równoległoboku. Oficerowie służby stałej i podoficerowie zawodowi nosili na patkach kurtek garnizonowych wężyki. W 1938 do rogatywki ON wprowadzono ozdobę w postaci podwójnego, biało-czerwonego sznurka z chwastem.
Umundurowanie duszpasterstwa wojskowego
W skład mundury duchownych wchodziła rogatywka garnizonowa usztywniona z fioletowym, aksamitnym otokiem z orłem i oznakami stopnia. Noszono czamarę z sukna mundurowego barwy ochronnej, zapinaną na 7 guzików. Na naramiennikach miała oznaki stopni, a na kołnierzu łapki fioletowe z emblematami. Duchowni nosili spodnie długie do trzewików czarnych. Mogli nosić bryczesy i buty wysokie. Noszono płaszcz wz.36 z oznakami stopni na naramiennikach oraz fioletowymi paskami i emblematami na kołnierzu. Podczas mobilizacji duchowni otrzymali umundurowanie polowe piechoty. W czasie służby duszpasterskiej występowali w szatach liturgicznych
Oporządzenie
Oporządzenie żołnierza piechoty składało się z hełmu stalowego, pasa głównego z ładownicami, łopatką i bagnetem, tornistra, chlebaka, maski przeciw gazowej, manierki i menażki. Celowniczowie ręcznych karabinów maszynowych mieli ładownice parciane. Karabinowi, celowniczowie i ładowniczy ciężkich karabinów maszynowych nie nosili ładownic. Żołnierze łączności obsługujący bębny z kablem telefonicznych nosili ładownice z jednej strony pasa głównego.
Tornister wykonany był z tkaniny brezentowej o barwie ochronnej i miał parciane pasy nośne. Na klapie troczyło się menażkę. Na tornistrze mocowano zrolowany płaszcz lub zrolowany koc.
Maski przeciw gazowe miały dwa typy. Nowy typ W.S.R. wz. 32 przechowywano w torbie brezentowej, noszonej na pasie przez lewę ramię na prawy bok, zaś starsze R.S.C chowano w puszcze metalowej, noszonej przez prawe ramię na plecach.
Chlebak noszony był przez prawe ramię na bok i podczepiany do pasa głównego za pomocą dwu lub trzech zaczepów.
Łopatkę i bagnet noszono na żabce z lewej strony na pasie głównym.
Oporządzenie oficera piechoty składało się z hełmu stalowego, pasa głównego z szelką naramienną, pistoletu wz. 35 ViS z pasem naramiennym przez ramię i sznurem skórzanym plecionym na szyję, torby oficerskiej, mapnika, maski przeciw gazowej, latarki i gwizdka.
Francja 1939-1940
Umundurowanie wojsk lądowych
Formowanie Wojska Polskiego na ziemi francuskiej przebiegało w trudnych warunkach. Przedzielony ekwipunek pochodził z zapasów z okresu I wojny światowej. Pozyskanie wyposażenia napotykało na wiele trudności. Na przełomie 1939 i 1940 żołnierze polscy donaszali swoje stare umundurowanie sprzed 1939. Nowo zwerbowani otrzymywali mundury barwy jasno-niebieskiej z czasów I wojny światowej(bleu d'horizon).
Nakryciem głowy były duże, ciemnogranatowe berety strzelców alpejskich, kepi z czarnym otokiem i czerwonym wierzchem lub berety koloru ochronnego.
Żołnierze nosili stare, drelichowe mundury oraz płaszcze sukienne, podpinane zwyczajem francuskim. W niektórych kompaniach brakowało kurtek, butów, a w innych hełmów i czapek.
Oficerowie mieli prawo nosić polskie umundurowanie oraz obowiązek indywidualnego zaopatrzenia się w umundurowanie wzoru francuskie, na które otrzymywali datek od Francuzów. Sprawa umundurowania zaczęła nabierać rumieńców w lutym 1940, jednak dopiero wiosną żołnierze polscy otrzymali pierwsze dostawy umundurowania. Były to ubrania polowe modelu 1935(tenue de campagne mle 1935).
Oficerskim nakryciem głowy miała być rogatywka garnizonowa wzoru polskiego, lecz mieli ją tylko nieliczni oficerowie. Do munduru garnizonowego i polowego noszone były furażerki kamgarnowe, francuskiego wzoru. Furażerki miały zaokrąglone rogi i były wielokolorowe. Szeregowcy nosili francuskie furażerki sukienne. Furażerki zaopatrywano w orły. W 2 Dywizji Strzelców Pieszych nakryciem głowy był beret brązowy z orłem wyciśniętym z gumy na sukiennej podkładce. Żołnierze broni pancernej nosili francuski beret wz. 35 koloru granatowego. Nakryciem głowy w polu był hełm francuski starego i nowego typu. W broni pancernej używano francuskich hełmów czołgowych wz. 35 z poduszką czołową i podpinką z brązowej skóry lub ceraty.
Kurtki szeregowców szyte były z sukna lub kamgarnu khaki. Zapinane były na pięć guzików i miały leżący kołnierz. Mankiety rękawów były wywinięte. Kurtka miała dwie kieszenie wpuszczone i zamykane klapami. Kurtki oficerów miały kilka odmian. Kołnierze były wykładane z klapami. Wielu oficerów nosiło kurtki sprzed 1939 lub szyło samemu na wzór polski.
Szeregowcy nosili spodnie do owijaczy(pumpy). Oficerowie nosili pumpy oraz spodnie do długich butów.
Podstawowym obuwiem były czarne lub brązowe, sznurowane trzewiki juchtowe. Oficerowie nosili brązowe buty długie z cholewami sznurowanymi, długie buty do jazdy konnej, brązowe trzewiki sznurowane ze sztylpami oraz półbuty brązowe.
Okryciem wierzchnim były sukienne płaszcze khaki lub kamgarnowe jednorzędowe, zapinane na pięć guzików z wpuszczanymi kieszeniami i naramiennikami. Oficerowie nosili płaszcze nieprzemakalne khaki lub piaskowe, jedno i dwurzędowe. W broni pancernej używane były francuskie ciemnobrązowe kurtki skórzane wz. 35. Zapinane były na pięć guzików. Kołnierz był wykładany ze skóry, kieszenie przecięte poziomo z klapami, rękawy miały ściągacze zapinane na guziki. Kurtki nie miały naramienników. Motocykliści otrzymywali półkożuszki baranie ze szwami wywiniętymi na zewnątrz, szarobiałe i beżowe.
Pasy główne szeregowców miały mosiężne sprzączki dwubolcową. Do pasa dopinano szelki podtrzymujące. Na pasie noszono ładownice. Oficerowie nosili pasy polskie lub francuskie z mosiężnymi sprzączkami i okuciem.
Umundurowanie lotnictwa
Szeregowcy i podoficerowie otrzymali granatowoniebieskie umundurowanie francuskie, a jako ubiór roboczy na lotnisku kombinezony khaki nakładane na mundur i zapinane na zamek błyskawiczny. Kombinezony miały na udach dwie naszyte kieszenie, na piersiach zapinane na zamek błyskawiczny. Do kombinezonu noszono furażerki granatowe, berety granatowe francuskie wz. 35 i garnizonowe czapki okrągłe. Oficerowie nosili umundurowanie francuskie, umundurowanie polskie z 1939 lub szyte na krój polski. W większości przypadków oficerowie chodzili we francuskich czapkach okrągłych.
Oznaki stopni
Zachowano polski sposób oznaczania stopni. Oznaki wykonywane były w różny sposób: wycinane z blachy, haftowane itd. Działo się tak ze względu na brak materiałów.
Oporządzenie
W skład oporządzenia wchodziły ładownice, chlebaki, tornister, manierka i kubek na wino, menażka i maska przeciw gazowa.
Chlebak wz. 35 był parciany, obszywany skórą z metalowymi czarnymi karabińczykami. Używany był też chlebak dolny, który mógł być dopinany do tornistra.
Tornister wz. 35 też był parciany i obszywany skórą. Troki i szelki były skórzane, okucia metalowe, czarne. Pod klapą tornistra nosiło się pelerynę, na klapie menażkę.
Manierki na wino były metalowe, obszyte pokrowcem sukiennym. Kubki nosili polscy żołnierze w chlebakach.
Maski przeciw gazowe miały torby parciane obszyte skóry. Nosiło się je na lewym boku, z pasem przez prawe ramię.
Oporządzenie oficerskie to maska przeciw gazowa w torbie, futerał z pistoletem, torba oficerska oraz mapnik.
Norwegia 1940
Umundurowanie
Umundurowanie Brygady Podhalańskiej w czasie organizowania było niejednolite. Nowe umundurowanie i oporządzenie Brygada otrzymała w marcu 1940.
Nakryciem głowy był beret khaki francuskiej piechoty fortecznej z orłem na podkładce sukiennej. W polu obowiązywało hełmy stalowe, francuskie nowego wzoru z malowanym orłem.
Żołnierze Brygady używali peleryn sukiennych khaki, artylerii francuskiej z kapturem, zapinanym na cztery guziki z rozcięciami na ręce. Niektórzy żołnierze otrzymali francuskie sukienne płaszcze khaki, nowego wzoru.
Szeregowcy i podoficerowie nosili kurtki sukienne khaki, nowego wzoru zapinane na pięć guzików z patkami piechoty na kołnierzach. Zaś oficerowie nosili kurtki kamgarnowe z kołnierzem i klapami wykładanymi z patkami piechoty i naszywanymi kieszeniami.
Spodnie szeregowców to francuskie pumpy. Oficerowie nosili kamgarnowe bryczesy khaki.
Obuwie szeregowców to trzewiki juchtowe, brązowe, sznurowane z podkówkami i gwoździami na zelówkach. Oficerowie nosili buty długie różnych wzorów, również trzewiki szeregowców.
Pasy główne były francuskie ze sprzączką dwubolcową, szelkami i ładownicami podwójnymi nowego wzoru. Oficerowie nosili pasy francuskie i polskie z szelką naramienną.
Oporządzenie
Na oporządzenie składały się francuskie tornistry wz. 35, chlebaki francuskie wz. 35 na pasach parcianych, manierki oraz maski przeciw gazowe, wzoru francuskiego w torbie brezentowej.
Syria 1940
Umundurowanie
Wyposażenie Brygady były niezłe. Na początku brakowało jednak broni.
Podstawowym nakryciem głowy były furażerki sukienne khaki z orłem. Do munduru garnizonowego oficerowie nosili rogatywki usztywnione. Barwy otoków były zgodne z polskimi przepisami.
Szeregowcy i podoficerowie nosili francuskie kurtki sukienne, nowego wzoru. Stosowane były też kurtki drelichowe z wykładanym kołnierzem. Oficerowie i podoficerowie nosili „frencze” tropikalne z wykładanym kołnierzem.
Koszule były dwóch rodzajów. Standardowe francuskie khaki z kołnierzem zapinanym i dwiema kieszeniami, noszono z krawatem khaki lub koszule francuskie tropikalne z krótkimi rękawami i kołnierzem wykładanym, koloru żółtooliwkowego. Szeregowcy otrzymali „pumpy”, noszone po zachodzie słońca. W użyciu były też długie spodnie drelichowe oraz szorty żółtooliwkowe. Oficerowie nosili często spodnie do długich butów kroju polskiego.
Podstawowe obuwie to trzewiki czarne, juchtowe, sznurowane oraz buty długie, czarne i brązowe. Do „pump” i szortów noszono granatowe owijacze lub wełniane skarpety.
Pasy główne były Francusie z szelkami i trzema ładownicami starego wzoru. Z lewej na żabce noszono bagnet.
Wielka Brytania 1939-1945
Uzbrojenie wojsk lądowych
Podstawowym rodzajem umundurowania polskich oddziałów był brytyjski mundur polowy(battle-dress), który używany był jako mundur polowy, garnizonowy służbowy i garnizonowy pozasłużbowy.
Podstawowym nakryciem głowy do 1943 była furażerka kroju brytyjskiego, zapinana z przodu na dwa małe guziki mundurowe, nad którymi umieszczono godło WP - orła na tarczy amazonek. Furażerka wykonana była z tkaniny czesankowej. Miała płócienną podszewkę i zawinięty do góry daszek. Oddziały broni pancernej i kawalerii pancernej nosiły czarne berety wykonane z jednego kawałka filcu ze skórzanym obszyciem. Żołnierze 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej(jasnopopielate), kompani komandosów(ciemnozielony) oraz samodzielnej kompanii grenadierów(błękitny) nosili berety podobnego kroju, co żołnierze broni pancernej. Żołnierze Batalionu Strzelców Podhalańskich otrzymali szkockie berety khaki bez pomponów. W 1943 wszystkie oddziały 1 DPanc. otrzymały filcowe berety czarne, a wiosną 1945 niektóre oddziały 1 Korpusu otrzymały berety granatowe tego typu. W 1943 w armii brytyjskiej furażerkę zastąpiono beretem. A tym samym taka zmiana nastąpiła w PSZ. Był to beret wykonany z tkaniny czesankowej, khaki. Generałowie i oficerowie mogli nosić do mundurów wyjściowych czapki garnizonowe wzoru polskiego - rogatywki. Rogatywki angielskie trochę różniły się od polskich. Najbardziej widoczną różnicą był kształt daszka. Daszek był krótszy, bardziej spadzisty i wypukły. Czapki robione były z kamgarnu koloru khaki. Nakryciem głowy w polu był hełm. Część oddziałów ewakuowanych z Francji posiadało hełmy francuskie. Podstawowym hełmem angielskim był hełm Mk. II. Był płaski, tłoczony z blachy stalowej z gumową poduszką. Hełmy malowane były na kolor khaki w wojskach lądowych, na szaro w lotnictwie i marynarce. Do 1942 orły na hełmach były malowane na biało, później na żółto. Na hełmie nosiło się siatki maskownicze plecione ze sznurka w kolorze ochronnym. Około 1944 zaczęto wprowadzać hełm AT Mk. II. Był to półkolisty hełm, malowany na barwę ochronną. Hełm ten miał swoje odmiany: wersję motocyklową, spadochronową i pancerną. Hełmem ćwiczebnym w Brygadzie Spadochronowej był hełm wykonany w postaci „toczka” z gumy obciągniętej brezentem khaki.
Żołnierze wszystkich stopni wojsk lądowych nosili przepisowy płaszcz sukienny brytyjski, koloru khaki z wyłożonymi klapami, dwurzędowy, zapinany na 3 guziki. Miał wpuszczane guziki ze skośnie umieszczoną klapą. Guziki wykonany były z masy koloru khaki z orłem wzoru obowiązującego w 1939. Płaszcze oficerskie wykonane były z lepszego gatunkowo sukna. Były dwurzędowe i miały po 4 guziki w przędzie. Na kołnierzu noszono patki w barwie broni lub proporczyki pułkowe, na naramiennikach oznaki stopnia. Na obu rękawach były napisy „Poland”. Generałowie i wyżsi oficerowie dodatkowo, gdy byli poza służbą lub na służbie i w czasie uroczystych wystąpień zakładali angielskich płaszczy generalskich, wykonanych z wielbłądziej sierści, barwy beżowokawowej. Płaszcze zapinane były na skórzane, plecione guziki. Ponadto oficerowie używali płaszczy przeciwdeszczowych, zwanych burberry. Były to płaszcze z gabardyny, koloru khaki, dwurzędowe, zapinane na skórzane, plecione guziki.
Używane były dwie zasadnicze odmiany bluzy. Odmiana pierwsza używana była w początkowym okresie wojny. Była to bluza zapinana na guziki odkryte z gładkimi kieszeniami na piersiach. Wykonana była z puszystego sukna o barwie khaki. Druga odmiana produkowana była z sukna bardziej sprasowanego, barwy khaki. Różnice kroju polegały na tym, że guziki kryte były listwą, a kieszenie miały fałdę i gładkie klapki zapinane od wewnątrz. Na bluzach noszone były oznaki stopnia na naramiennikach oraz naszywki „Poland” na rękawach. Nad lewą kieszenią noszone były baretki orderów i odznaczeń.
Do battle-dressu na służbie noszony był pas główny. Był to tas parciany zakończony mosiężnymi zaczepami i z dwiema sprzączkami z tyłu.
Spodnie wykonane były z identycznej tkaniny jak bluza. Na lewym udzie miały charakterystyczną, dużą naszywaną kieszeń z klapą. Na prawym miały małą kieszonkę na opatrunek osobisty. Z tyłu spodni w pasie przyszyte były dwa małe guziki umożliwiające przypięcie kurtki do spodni.
Mundurem garnizonowym generałów i oficerów, noszonym poza służbą w czasie uroczystości oraz na służbie w sztabach i dowództwach była brytyjska oficerska kurtka mundurowa(frencz) z wykładanym kołnierzem i klapami, zapinana na guziki metalowe, oksydowane na srebro z orłem wzoru z 1919. Kurtka miała dwie kieszenie górne oraz dwie duże nakładane kieszenie boczne z fałdą. Były dwie odmiany kurtek: z wszywanym paskiem z materiału, z mosiężną sprzeczką lub bez. Do munduru garnizonowego noszony był oficerski pas skórzany z szelką naramienną. Kurtki miały na naramiennikach polskie oznaki stopni, na rękawach naszywki „Poland” i oznaki naramienne. Do kurtki nosiło się bawełnianą lub jedwabną koszulę khaki i krawat. Spodnie munduru garnizonowego mogły być długie do półbutów lub do długich butów.
Szeregowcy nosili koszule dwu odmian. Pierwsza produkcji angielskiej. Była flanelowa, zapinana na trzy guziki z masy koloru ochronnego z rękawami z zapinanymi mankietami. Drugi typ koszuli, produkcji amerykańskiej(angole) był z cienkiej wełny, rozpinana do dołu z naszytymi na piersiach dwoma kieszeniami z klapami. Do koszul nosiło się krawaty khaki szyte z tkaniny koszulowej lub dziane.
Podstawowym obuwiem szeregowców i oficerów były trzewiki sznurowane, czarne, wykonane z lekko chropowatej skóry z gładkim, usztywnionym nosem. Oficerowie w czasie służby mieli prawo nosić trzewiki brązowe, różniące się wydłużonym nosem. Do munduru garnizonowego i spodni długich mogli nosić brązowe półbuty lub buty długie i buty ze sztylpami.
Do battle-dressu obowiązywało noszenie spinaczy. Spinacze wykonane były ze sztywnej, grubej tkaniny juchtowej podszytej od spodu płótnem.
Żołnierze PSZ wyposażeni byli w brytyjskie swetry wojskowe z rękawami z wycięciem w serek. Sweter był wyprodukowany z wełny maszynowo. Pas główny i oporządzenie zakładano na sweter.
Niektórzy żołnierze nosili skórzane serdaki skóry brązowej, podszyty wełnianą podszewką koloru khaki. Serdaki nie miały rękawów, ani kołnierza. Zapinane były na 5 płaskich, skórzanych guzików barwy brązowej.
Załogi wozów bojowych jako ubiór roboczy i bojowy nosili kombinezony. Noszone były na mundur. Na początku 1944 oficerowie 2 pułku pancernego mieli kombinezony czarne kroju przepisowego. Oznaki stopni umiejscowione były na naramiennikach.
Wiosną 1944 wprowadzono typ kombinezonu, drelichowy(denims), noszony na mundur. Miał kolor szarooliwkowy, podobnego kroju co battle-dress.
Barwy broni i służb
W Wielkiej Brytanii wprowadzono patki na kołnierze w kolorach broni i proporczyki. Wiele oddziałów zakładało własne znaki. Podlegały one różnym przeobrażeniom. W 1 DPanc. od września 1944 patki nosili audytorzy, duchowieństwo i żandarmeria. Proporczyki również ulegały zmianom. Pułki pancerne do 1943 nosiły proporczyki czarno-pomarańczowe. Barwy broni noszone były także w postaci barwnych otoków oraz rogatywkach garnizonowych.
Oznaki stopni
Zachowane zostały tradycyjne oznaki stopni. Od lutego 1943 oznaki stopni noszono pod orłem: galony oficerów starszych, gwiazdki i „kąty” sierżantów poziomo, a galony podoficerów pionowo.
Odznaki i oznaki naramienne
Na lewym i prawym rękawie kurtki oraz płaszcza 15 mm poniżej wszycia rękawa na łukowatej podkładce o szerokości 20 mm i długości do 65 mm noszono biały, haftowany napis „Poland” o wysokości 9 mm. Poniżej naszywki na lewym ramieniu noszono znaki rozpoznawcze wielkich jednostek. Niektóre oddziały oznak nie nosiły. Na prawym ramieniu noszono odznaki honorowe, pamiątkowe i niektóre oznaki rozpoznawcze.
Sznury naramienne
Uczestnicy wyprawy norweskiej mieli prawo do noszenia z lewego ramienia sznura w norweskich barwach narodowych. W 1 Brygadzie Grenadierów 4 DP z lewego ramienia do lewej górnej kieszeni noszono sznury do gwizdka.
Umundurowanie lotnictwa
W polskim lotnictwie obowiązywało niebieskoszare umundurowanie RAF.
Nakryciem głowy była czapka garnizonowa okrągła z czarnym otokiem, miękka z czarnym daszkiem fibrowym dla szeregowców i podoficerów, obszywanym suknem czapkowym. Godło na czapce miało tradycyjny kształt orła na tarczy amazonek, okolonego husarskimi skrzydłami. Godło dla szeregowców i podoficerów tłoczone było z blachy, zaś dla oficerów i generałów godło haftowane było szychem złotym, a orzeł srebrnym. Do ubioru polowego, ćwiczebnego i garnizonowego noszono furażerki wzoru brytyjskiego. Z lewej strony furażerki umieszczony był orzeł wzoru ogólnego. Na początku umieszczone było godło RAF. Furażerki miały czarne wypustki, a generalskie miały błękitne. W pierwszym okresie do ubioru roboczego na lotnisku stosowano berety czarne.
Kurtki miały krój frencza lub krój kurtki do battle-dressu. Pierwsze były zapinane na cztery guziki, miały wykładany kołnierz oraz naszywane kieszenie z klapami. Nie miały naramienników, oznaki angielskie umieszczane były na rękawach. Polskie oznaki stopni w postaci patek z naszytymi oznaczeniami należało nosić na klapach kurtki. Drugi rodzaj kurtki przewidziany był do munduru letniego. Oznaki angielskie umieszczano na naramiennikach, zaś oznak polskich nie noszono. Do kurtek noszono koszule białe lub szaroniebieskie i czarny krawat.
Spodnie noszone długie, do trzewików lub półbutów bez spinaczy. Spodnie munduru letniego z przodu, z lewej miały dodatkową kieszeń wpuszczaną, zamykaną klapą.
Obuwie to półbuty czarne, czarne trzewiki sznurowane, czarne buty na futrze noszone ze skarpetą białą, wywiniętą pod kolanami lub buty skórzane z cholewkami filcowymi.
Płaszcze noszone w RAF miały taki sam krój jak płaszcze wojsk lądowych. Oznaki stopni noszono na naramiennikach.
Inne elementy ubioru używanego przez lotników to: kurtki skórzane na kożuszku, białe swetry z golfem, serdaki skórzane oraz kombinezony robocze.
Personel latający miał prawo do noszenia barwnych szalików jedwabnych: dywizjon 302 nosił szaliki jasnoczekoladowe, 303-szkarłatne, 306-zielone, 307-turkusowe, 308-białe, 309-granatowe w białe grochy, 315-ciemnoniebieskie, 316-bordowe, 317-jasnoniebieskie.
Umundurowanie marynarki
W marynarce pozostano przy polskich przepisach mundurowych sprzed 1939. Zasadniczo wygląd polskiego marynarza nie uległ zmianie.
Zmieniły się dystynkcje oficerskie. Naszyte były tylko na części zewnętrznej rękawa. Dystynkcje na półpłaszczach zostały przeniesione z rękawów na naramienniki.
Marynarze nosili angielskie czapki garnizonowe. Były wyższe i usztywnione. Marynarze nosili także angielskie spodnie prasowane. Bluzy zachowały tradycyjny trójkątny wykrój.
Oporządzenie
Oporządzenie było parciane z okuciami z blachy mosiężnej. Składało się z pasa głównego z szelkami, ładownic uniwersalnych, plecaka, chlebaka, maski przeciw gazowej w pokrowcu, manierki i żabki do bagnetu.
ZSRR 1941-1942
Umundurowanie
Okres od września do grudnia 1941 charakteryzował się dużymi brakami umundurowania. Część żołnierzy nosiła mundury z września 1939. Duża część nosiła zniszczoną odzież cywilną. Dopiero na początku grudnia 1941 polscy żołnierze otrzymywali angielskie wyposażenie. W marcu 1942 wszystkie oddziały miały battle-dressy i furażerki oraz oporządzenie.
Afryka i Bliski Wschód 1940-1945
Umundurowanie wojsk lądowych
W sierpniu 1940 Brygada Strzelców Karpackich otrzymała angielskie umundurowania letnie, a później battle-dressy. Po zmroku noszono francuskie umundurowanie sukienne wz. 35 lub sukienne spodnie francuskie i angielskie koszule.
Ciekawym elementem umundurowania, które wprowadzono były białe „fartuszki” przyszywane z tyłu furażerek dla ochrony karku przed słońcem. Wykonane były z białych szali francuskich, jednak w grudniu 1940 zniesiono je w ogóle. Na brytyjskie umundurowanie letnie(tropikalne) składały się koszula lub kurtka oficerska(bush jacket), spodnie drelichowe, szorty, pończochy wełniane bez stóp, owijki lub spinacze oraz trzewiki skórzane lub zamszowe.
Nakryciem głowy były płócienne furażerki i hełmy tropikalne korkowe. Przez pewien czas używano australijskich kapeluszy khaki z wywiniętym rondem. Do ubioru garnizonowego służbowego i wyjściowego oficerowie nosili rogatywki usztywnione. W polu obowiązywał hełm Mk. II pokryty farbą koloru piaskowego. W broni pancernej noszono czarne berety.
Szeregowcy nosili koszule kilku wzorów. Była to koszula nazywana „angolem” koloru khaki, angielska koszula tropikalna, wykonana z tkanej tkaniny bawełnianej w odcieniu kawowopiaskowym, która miała dwie kieszenie z fałdą i naramiennikami oraz koszula odcieniu czekoladowopiaskowego z dwoma kieszeniami z prostokątnymi klapami. Oficerowie nosili te same koszule lub szyte na zamówienie.
Kurtka oficerska bush jacket uszyta była z cienkiej tkaniny barwy piaskowej. Miała naszyte kieszenie z klapami i pasek z tkaniny z mosiężną sprzączką dwubolcową. Kurtkę nosiło się rozpiętą z górnego guzika z rękawami podwiniętymi lub opuszczonymi. Oficerowie nosili kurtki oficerskie, zwane frenczami. Noszone były poza służbą lub w czasie uroczystych wystąpień. Do frencza noszono spodnie długie lub spodnie do długich butów.
Spodnie drelichowe długie miały kolor piaskowy, różnych odcieni. Nosiło się je po zachodzie słońca. Noszono też szorty. Były szyte z drelichu. Do szortów szeregowcy nosili wełniane skarpety bez stóp koloru khaki i trzewiki sznurowane z owijakami lub spinaczami. Oficerowie nosili skarpety jasnobeżowe oraz trzewiki sznurowane z owijakami lub spinaczami lub buty zamszowe.
Oprócz umundurowania tropikalnego wojsko otrzymało umundurowanie battle-dress.
Umundurowanie tropikalne lotnictwa
W dzień oficerowie i żołnierze nosili koszule i szorty piaskowe, skarpety pod kolana beżowe i półbuty. Obsługa samolotów w czasie pracy nosiła kombinezony robocze szare na gołe ciało lub szorty i podkoszulki białe. Mundur wyjściowy oficerski był koloru piaskowego z angielskimi dystynkcjami na naramiennikach. Nakryciem głowy była furażerka płócienna z orłem lotniczym lub czapka oficerska.
Umundurowanie tropikalne Marynarki Wojennej
Załogi polskich okrętów otrzymały umundurowanie tropikalne wzoru angielskiego. Marynarze nosili białe szorty i białe koszulki bawełniane z krótkimi rękawami, białe lub granatowe skarpety do kolan, hełmy korkowe z granatową taśmą lub czapki marynarskie z białym pokrowcem. Oficerowie nosili szorty, koszule białe z dwoma kieszeniami i naramiennikami, kaski korkowe z granatową taśmą i białe skarpety pod kolana. Obuwiem były czarne lub białe półbuty.
Oporządzenie
W SBSK stosowano początkowo oporządzenie francuskie, później angielskie parciane. Część oddziałów na początku otrzymało angielskie oporządzenie skórzane.
Włochy 1944-1945
Umundurowanie wojsk lądowych
Podstawowym nakryciem głowy do wiosny 1944 była furażerka drelichowa lub sukienna. Po tym okresie wprowadzono berety khaki. Pułki pancerne i ułanów nadali nosiły czarne berety, zaś komandosi zielone. Na beretach umieszczano oznaki pułków i batalionów. Żandarmi używali okrągłych czapek angielskich z sukiennym daszkiem. Nakryciem głowy na polu był angielski hełm Mk. II. W okresie letnim używane było umundurowanie tropikalne. W grudniu 1943 wprowadzono naszywki „Poland”. Poniżej naszywki „Poland” była naszywka przedstawiająca białą syrenkę z herbu Warszawy na czerwonej tarczy.
Umundurowanie Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet
Nakryciem głowy był czarny beret filcowy z orłem. Mundur letni składał się z koszuli z przypinanymi naramiennikami, spódnicy drelichowej, zielonych skarpet i brązowych półbutów. Naramienniki wykonane były z szewiotu o barwie niebieskiej. Jako oznaki stopni służyły metalowe krzyżyki. Na rękawach noszono naszywki „Poland”, zaś niżej była naszywka syrenki. Do munduru zimowego kobiety nosiły bluzę batlle-dressu z kołnierzem rozpiętym i wyłożonym kołnierzem koszuli. Okryciem wierzchnim były dwurzędowe płaszcze sukienne z wykładanym kołnierzem.
Oporządzenie
Stosowane było standardowe brytyjskie oporządzenie parciane.
ZSRR, Polska, Niemcy 1943-1945
Umundurowanie wojsk lądowych
Szeregowcy nosili furażerki, drelichowe bluzy zakładane przez głowę, drelichowe spodnie do owijaczy noszone z owijaczami barwy szaroniebieskiej. Mundury oficerskie wzorów radzieckich składały się z furażerki, szewiotowej bluzy, gabardynowych spodni i długich butów skórzanych czarnych. Pasy główne były jednobolcową, parciane z gumową wstawką wzmacniającą. Pod koniec maja 1943 Polacy otrzymali nowe mundury, podobne do munduru polowego z września 1939. Radziecki mundur używany był na ćwiczeniach, zaś polski był mundurem wyjściowym i służbowym.
Nakryciem głowy była miękka czapka polowa, rogatywka, wzoru z 1937. Załogi wozów bojowych miały radzieckie hełmy czołgowe, skórzane i brezentowe(hełmofony).
Zimowym nakryciem głowy była radziecka czapka-uszanka, uszyta z sukna mundurowego podbitego futrem lub imitacją futra. Rogatywki generalskie miały granatowy otok. Nakryciem głowy na polu był hełm stalowy wz. 40. Hełm miał dwie odmiany: wz. 40/I z wkładką mocowaną za pomocą trzech nitów i wz. 40/II z wkładką mocowaną sześcioma nitami.
Kurtki szyte były z tkaniny drelichowej. Ich krój był podobny do kroju kurtki wz. 36. Różniły się sukiennymi naramiennikami i guzikami. Kurtki sukienne pojawiły się z końcem września 1943. Były dwa rodzaje: wz. 36 i kurtki z kołnierzem wykładanym, noszone do koszuli z krawatem khaki. Na kołnierzach noszono barwy broni w postaci trójkątnych proporczyków, których barwy nawiązywały do polskich barw broni. Barwy ustalone zostały przepisem z listopada 1943.
Spodnie szeregowców i oficerów również miały podobny krój do spodni sprzed 1939. Noszone były z owijaczami szaroniebieskimi lub z długimi butami. Od września 1943 oficerowie otrzymali spodnie sukienne do długich butów, bryczesy khaki i granatowe.
Płaszcze sukienne były dokładną kopią płaszczy wz. 36. Na kołnierzach należało nosić barwy broni w postaci trójkątnych barwnych, a od stycznia 1945 w postaci pasków. Oficerowie artylerii, saperów i łączności otrzymali kożuszki. Żołnierze broni pancernej i służb technicznych w czasie zajęć służbowych nosili drelichowe kombinezony robocze.
Obuwie pochodziło z zasobów radzieckich. Szeregowcy nosili trzewiki skórzane, sznurowane. W artylerii i broniach technicznych noszono buty skórzane półwysokie(saperki) Podoficerowie chodzili w butach kierzowych z cholewami z brezentu. Do ubioru zimowego wydano obuwie filcowe(walonki).
Umundurowanie lotnictwa
Mundur lotniczy nawiązywał do munduru polskiego z 1936 i miał barwę szarostalową. Nakryciem głowy była czapka okrągła, różniąca się tylko wzorem orła. Na rękawach kurtek oficerskich naszywano galony z białej taśmy, odpowiadające dystynkcjom radzieckim. Podoficerowie i szeregowcy mieli umundurowanie khaki, wzoru ogólnowojskowego. Ubiór roboczy na lotnisku składał się z granatowego, szarego lub zielonego kombinezonu roboczego i z szarej furażerki z orłem. Ubiór lotniczy wzoru radzieckiego składał się z hełmu lotniczego, kombinezonu khaki i butów skórzano-filcowych lub skórzanych na futrze.
Oznaki stopni
Zachowano polskie oznaki stopni według przepisów przedwojennych.
Oporządzenie
Oporządzenie żołnierskie składało się z jednobolcowego pasa głównego, parcianego ze wstawką wzmacniającą, plecaka w kształcie worka, peleryny, kociołka, manierki w sukiennym pokrowcu, maski przeciw gazowej w torbie brezentowej, ładownic skórzanych lub brezentowych i łopatki saperskiej. Oficerowie nosili pasy główne dwubolcową z szelką naramienną.
Podziemie
Umundurowanie
Ubiór partyzancki był mieszaniną ubrań cywilnych i wojskowych. Oznakami były orły, biało-czerwone opaski lub proporczyki o barwach narodowych. Orły oraz proporczyki noszono na czapkach, beretach i furażerkach oraz malowano je na hełmach. W Gwardii Ludowej w 1943 jako oznaki rozpoznawcze wprowadzono furażerkę khaki z czerwonymi wpustkami, orłem i oznaką GL w postaci złotych liter „GL” na trójkątnej, sukiennej podkładce, mocowanej z lewej strony furażerki. Powszechną stosowaną oznaką rozpoznawczą była opaska biało-czerwona. W Powstaniu Warszawskim opaska była wydawana razem z bronią.